De briefwisseling van P.C. Hooft. Deel 2

Tweede deel

Regelnummers proza verbergen

[p. 16]

369 A Monsieur, Mons^r Joost Baek, bij 't oudemannenhujs, in N^o 3. tot Amsterdam.

(Baek: Muyden 1630 den laesten Julj beantw. 5 Augustj)

Loont.

1 Mons^r et frere,

2 Op gister gins ende weder t' Amsterdam zijnde, sprak t' uwent² 3 aen om UE te bedanken voor de moejte mij te geval inden³ 4 Haeghe gehadt, maer mijn geluk was zoo goedt niet, ende dit⁴ 5 papier tot die plicht verschikt. Niettemin gaf ick UE dienaer de⁵ 6 loopmaeren van de laeste ende naestlaeste weke, die met den Haen, 7 dat is den Franchojs, kraeijen. D' Italiaensche ontfing ick gister, die 8 d'ellenden van Italien breed ujtmeten, ende aen 't Fransch geluk⁸ 9 mede 't hooft ophouden, meldende van eenen schrik in Milaen, die 10 alle 't dierbaerst der haeflijke goederen op 't Slot gedreven zoude¹⁰ 11 hebben. Is dit waer, zoo ziet het daer zujr ujt. De pest woedt daer 12 allomme raezender wijze: ende dreight ergher alsse noch doet. Ick¹² 13 vernam bij mijnen swaegher Cloek nae den brief daer d'Heer¹³ 14 Auditeur af zeide, maer is aldaer, sedert dien van de bouw-¹⁴ 15 betering, van welx ontfang zijne Ed. verwittight is, geen gekomen.¹⁵ 16 'T benieuwt mij, die heel ongewoon ben dat de Haeghsche¹⁶ 17 brieven verloore rejze doen, ende denk hem weder te schrijven, als¹⁷ 18 UE op nieuw derwaerts gaet: vertrouwende dan immers het af-¹⁸ 19 schrift vanden Heere van der Mijle verwerven zult. Mij doet wee 20 dat de boeken vande Rechtsschrift [-] sedert den jaere 1558 tot 61²⁰ 21 juist verloren zijn. Een van mijne voorneemste boodschappen was 22 Griete Proosten te vraeghen, nae den tijdt van 't ombrengen van²² 23 Geele Fij, die zeit dat het in 't jaer 1558 geschiedt zoude zijn, ende²³ 24 zij lange gevangen zat. Waer ujt oordeele dat zij ontrent den tijdt 25 van 't schrijven des Raedsheeren de Waert, zal aengetast zijn, ende²⁵ 26 mits verscheidene ujtvluchten, alle dien tijdt gezeten hebben.²⁶

27 T' Amsterdam leeft een' vrouw die in schout Willem Dirxzoons 28 hujs gewoont heeft, daer ick ter geleghener tijdt ijets ujt hoop te 29 scheppen. De dingen van Jacob Reael ende hun aenkleven, gaen mij²⁹ 30 aen gelijk het weder, daer ick 't best in wenschen ende niet toe 31 doen kan. Echter bedwing quaelijk mijn ongedult, in 't verlangen 32 naer een' ujtkoomst, met Deventerwaegh ende Bartelt. Maer mijn³² 33 hoop is te beter om datter UE mede bekommert is, ende hoort

2 gins ende weder: (op een dag) heen en weer; sprak (ick) t' uwent aen: ben ik bij u aan de deur geweest.

3 mij...gehadt: om mijnentwil in Den Haag gedaan.

4 mijn geluk...niet: ik had tegenspoed: je was uit.

5 verschikt: bestemd.

8 aen...ophouden: (de berichten over) het geluk van Frankrijk ook bevestigen (WNT ophouden 861).

10 alle 't dierbaerst: al het dierbaarste; haeflijke: roerende; op 't slot...hebben: haastig op het kasteel (in veiligheid) zou hebben doen brengen.

12 dreight ergher: dreigt met ergere dongen (WNT 3277 2); alsse noch doet: dan tot nog toe.

13 vernam: informeerde; daer...zeide: waar mijnheer de Auditeur over sprak.

14 Auditeur: Joachim van Mierop; is (...) geen gekomen: inversie na maer.

15 zijne Ed.: de Auditeur; bouwbetering vgl. 371 e.v.

16 'T benieuwt...ben: Het verbaast mij, daar ik er helemaal niet aan gewend ben.

17 verloore (Mem. 3) rejze doen: onderweg verloren gaan.

18 vertrouwende (dat U E) (Mem. 6 en 7); immers: in elk geval; het afschrift: C. van der Mijle bezat veel historische stukken maar gaf de originelen niet uit handen, vgl. 344, 350.

20 de boeken van de rechtsschriften: de criminele rol, d.w.z. de notulen van de vierschaar, afdeling criminele zaken.

22 Griete Proosten: vgl. 362.

23 Geele Fij: in het tweede boek van de Nederlandsche Historiën beschrijft Hooft uitvoerig het lot van deze vrouw en de door haar ten onrechte van ketterij beschuldigde schout Willem Dirckszoon Bardes (1542-1566), vgl. 364; die zeit: dit moet op Griete Proosten slaan, Baek moest deze mededeling van haar blijkbaar verifiëren.

25 Christiaen de Waert, procureur-generaal van de keizer, schreef 31 januari 1555 brieven om de machinaties van Geele Fij te verijdelen; aengetast: aangehouden.

26 mits...ujtvluchten: door verscheidene listen.

29 De dingen enz.: Dr. Jacob Reael, vroedschap enz., ging 19 november 1629 op grote schaal failliet; gaen mij aen: raken mij, ik ben erbij betrokken.

32 Deventerwaegh is misschien de door Elias (Vroedschap I 125) vermelde lakenkoper Dirck Hendricksz. van Cloppenburch gezegd Deventerwaegh, Bartelt was misschien zijn compagnon. Baak had, waarschijnlijk als curator, met de zaak te maken.

[p. 17]

34 gaeren ijet goeds. Dank hebt voor d'opening vande zaken inden 35 Haeghe broeijende, zonderling den toeleg op Breda. Alhoewel mij 36 jammert dat ick 't weet, om dat ick 't alleen niet en weet. Zulke³⁶ 37 raedslaeghen moghen tegens de lucht niet. Vallen ze wel ujt, zulx³⁷ 38 wij aen die stadt ende Lingen zijnen mantel quijtraekt, ick zal 't³⁸ 39 voor een troeteltrek der Fortujne houden, die 't hart aen den Prins³⁹ 40 schijnt verhangen te hebben: Lang moet het dujren, tot Heil des⁴⁰ 41 Vaderlants. In Oostlandt woelt het met zulk een' levendigheit, oft⁴¹ 42 het geen' tijdt had om langer te leven, ende een' groote 43 moorddaedigheit op handen waer. Het schijnt oft Vrankrijk ende 44 Sweeden den Caisar hadden laten ten einde zijnen aedem loopen, 45 om hem dan op 't lijf te vallen. Ist waer dat Peru ende Nieuw⁴⁵ 46 Spanjen goudt ende zilver braken bij tonnen teffens, 't zal hem wel⁴⁶ 47 te passe koomen. D. Coster plaght Amsterdam een modderpraem⁴⁷ 48 te heeten, om dattet rondom in moeren lejdt. Roemer saligher⁴⁸ 49 zeid' er tegens dat de natujr voor zijn' vailigheit gezorght had,⁴⁹ 50 had zij zijn' wellustigheit vergeten. Nu zien wij dattet beter is in⁵⁰ 51 een modderpraem goê sier te maken, als op 't harde in de ge- 52 nuchlijkh der bosschaedjen verscheurt, vertreden ende gepijnight te 53 werden, door 't zaeijen van oorlooghe ujt oorlooghe. Ellendighe⁵³ 54 gewesten, die alle overrompeling onderworpen, ende nemmer ujt 55 de paerdevoeten zijn! Een werkelijk jaer wil 't wezen, al doen wij⁵⁵ 56 niet dan toekijken: gelijk men vande Philosophen zeidt. Met wat⁵⁶ 57 verrekijker, ende van wat kijkveer, kanmen 't endt afzien. De⁵⁷ 58 Papisten zullen den Pals ujt de klaeuwen niet slaeken, zoo lang zij⁵⁸ 59 eenen veêr vanden mondt kunnen blaezen. Wij ende ons gelijke 60 zullen geenen kans verkijken, hoe kleen hij is, om dat hok weder in⁶⁰ 61 te krijghen ende de wieken vanden arent te fnujken. De Franchois⁶¹ 62 kan den Mantuaen niet in de pekel laten steken, zonder te waenen⁶² 63 dat de schael die dus lang in 't gewight gehangen heeft, over de⁶³ 64 Spaensche zijde slaet. De hoop van dat overslaen staet den Span- 65 jaert, zonder twijfel, ook zoo zoet voor, dat hij een op al zetten 66 zal, eerze inde assche raekt. De Nieuwenburgher zoude 4 tonnen⁶⁶ 67 schats mede gebraght hebben, ende die aen rijxdalers. Waer toe al⁶⁷ 68 dat geldt, ende hoe heeftmen 't behendelijk konnen voeren?⁶⁸ 69 Vande jonge brujdt verwondert mij niet. Het trouwen is een⁶⁹ 70 koophandel onder meest alle de grooten. Ende de geringen dingen 71 dikwils nae de eere der zelve grootmoedigheit. UE weet hoe de⁷¹ 72 voorneemste onzer stadt plaghten bewijft te wezen. Euripides wist 73 wat anders, als hij zeid, dat de menschen zaligh waeren, die 't wel 74 troffen met huwen, anders, ongelukkigh van binnen ende van 75 bujten. Dit is niet bij geval gekalt. Van binnen, om 't oorlogh in 't

36 alleen niet: niet alleen, als enige.

37 moghen...niet: moeten geheim blijven.
zulx wij aen die stadt (raeken)...quijtraekt: zodat wij die stad (Breda) krijgen en Lingen zijn wallen verliest: als het ontmanteld was, miste de vijand dit steunpunt.

38 Breda en Lingen (bij Oldenzaal) werden als begeerde grensvestingen dikwijls in één adem genoemd, verg. 356; beide behoorden tot het familiebezit van de Oranjes.

39 een troeteltrek: een verwennerij.

40 't hart verhangen: het hart verpand; moet: moge.

41 Oostlandt: Duitsland; het: onpersoonlijke constructie die in een persoonlijke overgaat: het is er zo'n herrie alsof Duitsland overal haast mee had, omdat er aanstonds moord op grote schaal zal gepleegd worden.

45 Nieuw Spanjen: Mexico.

46 bij tonnen teffens: bij vaten tegelijk (in dit zinsverband wschl. nog niet abstract als maat of bedrag).

47 modderpraem: modderschuit.

48 moeren: moerassen.

49 (Mem. 7); dat: toen.

50 wellustigheit: schoonheid, schilderachtige ligging.

53 door...oorlooghe: doordat de ene oorlog de andere voortbrengt.

55 wil: zal; werkelijk: druk.

56 wat (bep. bij verre- en bij -veer).

57 kijkveer: uitkijkpost (veer: ver).

58 den Pals: Beieren had de Palts bezet, vgl. 379.

60 dat hok...krijghen: allusie op de uitdrukking het hok in hebben: de baas zijn (WNT hok (I) 861).

61 den arent: de Habsburger adelaar.

62 waenen: moeten vrezen.

63 in 't gewight: in evenwicht.

66 eerze: nl. de hoop; De Nieuwenburgher: Wolfgang Wilhelm hertog van Pfalz-Neuburg, 1578-1653 (vgl. 398), zwager van Maximiliaan keurvorst van Beieren, 1573-1651, die de katholieke vorsten in Duitsland, in verstandhouding met de Keizer, aanvoerde.

67 ende die: en nog wel.

68 behendelijk: vlug en handig.

69 FV 133.

71 grootmoedigheit: het WNT geeft de betekenissen edelaardigheid, dapperheid, en trots met synoniemen. Geen van alle past hier met zekerheid. Doordat onbekend is, op welke opmerking van Baak Hooft antwoordt, blijft er veel duister. Ook de toepasselijkheid op de in 364 genoemde huwelijken is onduidelijk.

[p. 18]

76 gemoedt: van bujten, om dat de huiszaken, dan meenighmael ook 77 verwilderen, oft, zoo men schoon, goedt aenbaggert, men heefter⁷⁷ 78 luttel wils af. De beloften van Carel van Gelder smaken mij niet⁷⁸ 79 qualijk, dewijl ick daer ook wel heb af te vaeren. Niettemin en⁷⁹ 80 denke nauwlijks, dat hij ons ijet geven zal, oft alle de wereld en 81 heeft het in Bor. In 't tweede boek van Tacitus heb ick ijets be-⁸¹ 82 gonnen, mij vindende verknocht UE moejten in 't afschrijven⁸² 83 t' erkennen. Hier bij gaen noch twee smeekschriften aenden Prins⁸³ 84 Willem, ho.ged. ende twee brieven, d'eene van Reinout, d'ander 85 van Henrik van Brederode aen den Schout. Die van Henrik wilde 86 wat zeggen, in dien tijdt. Het schijnt datmen met vertooninge van 87 't groot getal der Liefhebberen in Amsterdam op dat pas, de parthije 88 der Edelen hebbe 't hart onder den riem willen steken, ende 89 d'andere verbluffen. Ick verwacht dubbelt van alles t' uwer E eerste 90 geleghenheit, ende mij gebiedende t' haerwaerts, laete dezelve 91 met alle de haren

92 Mons^r et frere, Gode bevolen, blijvende

93 U E

94 Gansdienstw^e broeder

95 P C Hóóft.

96 In haeste ujt mijn Toorentjen.

97 den laesten Julij. 1630.

98 Wat ick aen Vanden Vondele schrijf, zal UE konnen zien, daer nae⁹⁸ 99 den brief gelieven te sluiten ende te weghe helpen.

Babbeling over binnen- en buitenlands nieuws.

77 zoo..aenbaggert: of men al rijker wordt (goedt volgens WNT i.v. 56 1 subst. en geen adv.).

78 Carel van Gelder, geb. Antwerpen, overl. Den Haag 1632, welgesteld notaris en agent van de Deense koning aan de Poten in Den Haag. Hij had blijkbaar historische documenten beloofd.

79 daer wel af vaeren: er voordeel van hebben.

81 Pieter Bor, 1559-1635, schreef de beroemde geschiedenis van de eerste helft van de Tachtigjarige oorlog: Oorspronck, begin ende vervolgh der Nederlantsche oorlogen. Hij verscheen van 1595 tot 1635 en loopt tot 1600. Veel belangrijke documenten in extenso.

82 verknocht: verplicht.

83 stukken van C. van der Mijle die Baak voor Hooft overgeschreven had. Vgl. J.C. Breen, P.C. Hooft als schrijver der Nederlandsche Historiën, Amsterdam 1894, o.a. blz. 89.

98 daer nae (zal U E).

Origineel. KA CLXXIa^b 49.
Hs. watervlek.
T. tekstverlies doordat de pen over de rechterkant gegleden is (r. 20).