Logo DBNL
Proeve van taal- en dichtkunde (4 delen) (1782-1794)

Proeve van taal- en dichtkunde (4 delen)

(1782-1794)–Balthazar Huydecoper–rechtenstatus Auteursrechtvrij

In vrijmoedige aanmerkingen op Vondels vertaalde Herscheppingen van Ovidius


Vorige Volgende

Aanteekening
Lijst van woorden

met de dubbele ee en oo, uit den Staten Bybel 1637, zijnde de eerste uitgave, waar in zeer weinige verzinningen; doch in volgende afdruksels verscheidene afwykingen(†).

N.B. Woorden, waarby geen Text staat, komen niet voor in den Staten Bybel; daar enz. achter den Text staat, beteekent, dat het in den zelven op vele plaatsen bestendig zoo voorkomt.

abeelenhout, populus alba. 1 Kon. V: 8. kantt.
afkeerig. zie op keeren.
* alleene, solum. Gen. XXVII: 13. enz.
alreede, jam. Gen. XLIII: 10. enz.
alsoo, Gen. I: 7. enz. doch ook somtijds also. zie wyders op zoo.
been, beenen, os, ossa. Gen. II: 23. enz.
beer, beeren, ursus, verres. beyren. Jes. LIX: 11. enz. beyrinne. Jes. XI: 7.
* begeeren, petere, cupere. Exod. XX: 17. enz. zie hunne Taalregels bl. 79.
behooren. zie op hooren,
beleedigen, nocere. Gen. XXXI: 50. enz. doch ledig, otiosus. Gen. XXXI: 42. enz.
berooven. zie op rooven.
bezeeren. zie op zeer.
bleek, bleeke. pallidus. in den St. Bybel geen verbogen naamval.
bleeten, balare.
bleetinge. Richter. V: 16.
* bloode, formidolosus. Richter. VII: 3.
bloot, bloote, nudus. Jes. XX: 4. enz. ontblooten. Gen. XXX: 37. enz.
bontgenooten. zie op genoot.
* boom, boomen, arbor. Gen. III: 2. enz. zie hunne Taalregels bl. 82.
boon, boonen, faba. 2 Sam. XVII: 28. enz.
boor, booren, terebra.
doorbooren. Exod. XXI: 6. enz.
boos, booze, malus. Exod. XXIII: 2. enz.
boot, booten, scapha. In den St. Bybel geen pluralis.
breed, breede, breeder, latus, amplus. Jes. LI: 58. enz.
brood, brooden, panis. Exod. XII: 15. enz. zie hunne Taalregels bl. 83.
broos, brooze, fragilis. In den St. Bybel geen verbogen naamval.
deel, deelen, pars. Josua XVII: 6. enz.
ten deele. Dan. II: 41. enz.
dus ook * deelen, verdeelen. Spr. XVII: 2. enz. doorgaands deylen. zie hunne Taalregels bl. 79.
* deeren, nocere.
deessem, deessemen, Exod. XII: 15. enz.
dood, dooden, mors, mortui. Gen. XXIII: 4. enz.
* dooden, occidere. Gen. XII: 12. enz. zie hunne Taalregels bl. 83.
* doof, doove, surdus. Exod. IV: 11. enz.
doove kole. Spr. XXVI: 21. enz.
* verdooven.
* doolen, errare. Gen. IV: 12. enz.
doopen, baptisare. Luc. XVI: 24. enz.
doos, doozen, capsula.
* droog, drooge, siccus, aridus. Gen. I: 9. enz.
droogen, afdroogen, opdroogen. Joann. XIII: 5. enz. Jes. XIX: 6. enz. zie hunne Taalregels bl. 84.
droom, droomen, somnia. Gen. XXXVII: 8. enz.
* droomen, somniare. Psalm CXXVI: 1. enz. zie hunne Taalregels bl. 82.
dweepen, fatuari.
* eed, eeden, juramentum. Gen. XXIV: 8.
meyneedig. 1 Tim. I: 10.
be-eedigen. Num. V: 21.
eekel, glans.
* een, eenen, ullus en unus.
* eenigen, unicus, zoo wel als aliquis. Gen. II: 7. 8. enz. Exod. XXII: 10. enz.
* eere, honos. Ps. VIII: 6. enz.
eeren, vereeren. Ps. L: 15. enz.
foolen, illudere.
* gedoogen, pati.
* geenen, nullus, Ps. LXXXVI: 8. enz.
doch der gener, illorum. } overal. zie hunne Taalregels bl. 79.
van 't gene enz. } overal. zie hunne Taalregels bl. 79.
geesselen, flagellare. Matth. XX: 19. enz.
geheel, geheele, totus. Gen. I: 26. enz.
* gelooven, credere. Num. XIV: 11. enz. doch loven, laudare. Gen. XXIX: 35. enz. beloven, promittere. Deut. XXIII. 22. enz. oorloven, promittere.
* gemeen, gemeene, communis. Jes. II: 9. enz. doorgaands gemeyne.
genoot, genooten, focius.
bontgenooten. Gen. XIV: 13.
huisgenooten. Gal. VI: 10.
medegenooten. Ps. XLV: 8.
* gereed, * gereedelijk, paratus.
goochelen, dexteritate quadam decipere.
groot, * groote, * grooter, magnus. Gen. I: 16. IV: 13. enz.
heele is geheele. Deut. XXVII: 6.
heelen, sanare. Exod. XXI: 19. enz. doch helen, verhelen, abscondere. Ps. XL: 11. Job XXVII: II.
* heer, heeren, dominus. Gen. II: 4. enz.
heet, heete, fervidus. Ps. LVIII: 10.
* heeten, nominare. Gen. II: 23. enz.
* geheeten. Jes. IV: 3. enz.
ook heeten, gebieden. Nahum II: 7.
hoog, hooge, altus. Gen. VII. 19. enz.
verhoogen, verhooging. Ps. LXXV: 5. enz. zie hunne Taalregels bl. 84.
dus ook hoovaardig. Ps. CXIX: 21. enz.
hoovaardye. Ps. LXXIII: 6. enz.
hoonen, probrum alicui inferre. Ps. XLII: 11. enz.
* hoop, hoopen, cumulus. Ps. CXIX: 61. enz.
hoopen, accumulare. Spr. XXV: 22. enz.
te hoope, by hoopen, overal.
doch hope, spes; hopen, sperare. Ps. CXIX: 49 enz.
* hooren, audire. Ps. CXV: 6. enz.
zoo ook * behooren, onderhoorige. 2 Chron. XIII: 19.
hoozen, haurire.
uithoozen. Jes. XIX: 6.
* keeren, vertere. Gen. XXVII: 44. enz.
dus ook afkeeren, afkeerig, bekeeren, omkeeren, * verkeeren, wederkeeren enz. overal.
kleeden, vestire. Matth. VI: 25. enz.
* kleederen. } Jes. LIX: 17. enz.
kleedinge. } Jes. LIX: 17. enz.
kleen, * kleene, parvus.
overal kleyne. zie op deelen.
kloot, klooten, globus. in den St. Bybel geen pluralis.
kneeden, subigere. Jer. VII: 18.
knoop, knoopen, nodus. Exod. XXV: 31. enz.
't samen-knoopinge. Hand. VIII: 23.
kool, koolen, caulis.
doch kool, kolen, carbones. Spr. XXVI. 21. enz.
koon, koonen, gena, mala.
koopen, emere. Gen. XLI: 57. enz.
kooper, emtor. Spr. XX: 14. zie hunne Taalregels bl. 82.
doch koper, aes. Gen. IV. 22. enz.
krakeelen, rixare. Spr. VI: 19. enz.
krakeelingen. 1 Tim. VI: 5.
kroon, kroonen, corona. Spr. XII: 4. enz.
kroonen, coronare. Ps. V: 13. enz. zie hunne Taalregels bl. 82.
kweeken, nutrire, fovere.
kweelen, languere, garrire.
* leeder, scala. Gen. XXVII: 12. enz. zie de Taalregels bl. 89.
doch leder, corium. Matth. III: 4. enz.
leege, het leege en het hooge. 1 Chron. VII: 24. enz. ook leeg van ledig.
leege manden.
leek, leeken, laïcus.
doch leken, linguere.
en leken, geleken, praeter: van lyken, gelyken.
* leelijk. deformis. Gen. XLI: 3. enz.
leem, argilla.
leemen huisen. Job IV: 19. enz.
leemen wandt. Ezech. XIII: 10.
* leenen, mutuo dare. Matth. V: 42. enz.
ontleenen. Deut. XV: 6. enz.
* verleenen. 2 Cor. IX: 10.
doch lenen, inclinare, incumbere. Richter. XVI: 26. enz.
leep, leepe, lippus. overdr. astutus.
leer, leere zakken, saamgetrokken uit ledere.
* leere, leeringe. Spr. I: 8. XVI: 21. enz.
* leeren, discere & docere. Exod. IV: 12. enz. zie hunne Taalregels bl. 79.
loochenen, negare. Gen. XVIII: 15. enz.
verloochenen. Spr. XXX: 9.
lood, looden, plumbum. Zach. V: 8.
loof, loove, defessus.
loog, loogen, excolare lixivium.
doch logen, mendacium.
loom, loome, tardus.
* loonen, rependere.
beloonen, belooninge. Spr. XXIV. 20. enz. zoo ook daglooner. Job VII. 1. enz. zie hunne Taalregels bl. 82.
* loopen, currere, geloopen. Ps. CXIX: 32. enz. zie hunne Taalregels bl. 82.
dus ook * verloopen, * beloopen enz.
loos, loose, vacuus, inanis & falsus, astutus. Ezech. XIII: 10. enz.
looveren, folia. overdr. bractea.
meede, rubia.
* meenen, putare. St. Bybel overal.
meynen. zie op deelen.
meer, meeren, lac, mare. St. Bybel overal. meyr. zie op beer.
mees, meezen, parus.
moor, mooren, Maurus. Jes. XX: 4.
moorenland, Mauritania. Esther I: 1. enz.
neering, alimentum, commercium.
noode, invite, aegre.
nood, nooden, necessitas. Ps. XXV: 17. enz.
van noode. Matth. XXI: 3. enz.
noodig. Matth. III: 14. enz.
nooden, noodigen, invitare. Gen. XXXI: 54. enz.
noopen, pungere, tangere.
noopends, quod attinet.
noot, medegenoot. zie op genoot.
doch noot, noten, nux. Hoogl. VI: 11. enz. & signum cantus.
onderhoorige. zie op hooren.
onnoosel, innocens. Rom. XVI: 19. Hebr. VIII: 26.
* ontbeeren, carere.
ontblooten. zie op bloot.
* oog, oogen, oculus. Gen. III: 5. enz. zie hunne Taalregels bl. 82.
oogenblik, momentum. Ps. XXX: 6. enz.
oom, oomen, patruus, avunculus. Num. XXXVI: 11.
* oor, ooren, auris. Gen. XXIII: 10. enz.
oordeelen. zie deelen.
peer, peeren, pyrum. zie hunne Taalregels bl. 79.
persoon, persoonen, Hand. I: 15. enz. zie hunne Taalregels bl. 83.
plateelen. Exod. XXV: 9. XXXVII: 16.
* poogen, conari. in den St. Bybel niet dan imperf. & praeterit. doch zie hunne Taalregels bl. 84.
poot, pooten, pes. Levit. XI: 27. Ps. X: 10.
poozen, quiescere.
ree of rhee, cerva. Spr. VI: 5. enz.
relde, paratus. zie gereed.
reeden, parare aut instruere.
schepen reeden.
linnen reeden.
reede, statio navium.
doch rede en reden, ratio & sermo. Spr. XI: 22 XXX: 5. enz.
reep, reepen, sunis, vestis.
valreep, stegelreep enz.
reeten het vlasch, stringere linum.
doch, reet, rete, rima, sissura. Jef. II: 21. enz.
reeuwen, cadavera curare.
reeven, inreeven, inbinden het zeil.
rood, roode, ruber. Gen. XXV: 30. enz.
rooken, fumare. Ps. CIV: 32. enz.
doch roken hooi, cumulus, strues foeni.
roomen, delibare cremorem.
roose, rosa. Hoogl. II: 1. Jos. XXXV: 1.
rooven, berooven, ontrooven, rapere. Spr. XXII: 23.
enz. zie hunne Taalregels bl. 83.
doch roof, rove, crusta vulneris. Levitic. XIII: 23 en 28.
scheede, vagina. Joh. XVIII: 11.
doorgaands scheyde.
scheeren, tondere. Gen. XXXI: 19. enz.
bescheeren. Num. VI: 9. enz.
afscheeren. Levit. XIV. 8. enz. praeter. geschoren.
schoof, schooven, merges. Ps. CXXVI: 6. Zach. XII: 6. doch Gen. XXXVII: 7. by verzinning schoven.
* schoon, schoone, pulcher. Gen. XLI: 4. enz.
dus ook verschoonen. Gen. XLV: 20. enz.
schoot, schooten, gremium. in den St. Bybel geen pluralis. doch schoot, schoten, jaculum.
schooverzeil, velum majus.
schroomen, timescere. Job XLI: 16. 2 Petri II. 10. enz. zie hunne Taalregels bl. 116.
seever, zie zeever.
sleepen, trahere, verrere. Jer. XV: 3. en XXII: 19. sleypen. doch Joann. XXI: 8. by verzinning slepen.
sloop, sloopen, tegmen pulvinaris.
dus ook sloopen, destruere.
sloot, slooten, fossa palustris.
doch slot, sloten, sera, claustrum. Nehem. III: 3. & arx & castellum. Ps. XVIII. 46. enz.
slooven, zich afslooven, desatigari.
slooven, retegere.
* smeeken, supplicare. Spr. XIX: 6. enz.
* smeeren, illinere, unguere.
smooken, sumare.
snood, snoode, pravus, astutus. Jer. XV: 19.
speeken van een rad, radius. 1 Kon. VII: 33.
speen, speenen, papilla.
een kind speenen.
zich ergens van speenen.
NB. spenen. 1 Sam. V: 9. enz. haemorrhoides.
speer, speeren, lancea. Joann. XIX: 34.
steen, steenen, lapis. Gen. XXXI: 46. enz.
dus ook steenigen, lapidare. Exod. VIII: 26. enz. doch stenen, gemere.
stoop, stoopen, poculum majus.
stooren, verstooren, turbare. Spr. X: 14. enz.
stooten, stiet, gestooten, trudere, tundere. Spr. XXIII: 23. enz. Ps. CXVIII: 13. enz. zie hunne Taalregels bl. 82.
streelen, mulcere & palpare, adulari.
stroo, stramen. Gen. XXIV: 25. enz.
dus ook strooijen, verstrooijen. in den St. Bybel stroijen.
* stroom, stroomen, fluvius. Jes. XLIV: 3. enz.
dus ook stroomen, overstroomen. Jef. VIII: 8. zie hunne Taalregels bl. 82.
stroopen, spoliare. Micha II: 8.
afstroopen. Micha III: 3.
teeder, tener. Gen. XXXIII: 13. enz.
teere handen.
* teeken, signum. Gen. I: 14. enz. zie hunne Taalregels bl. 109.
dus ook * teekenen, * beteekenen enz. Dan. VI: 9. enz.
teelen, voortteelen, gignere. Gen. VIII: 17. enz.
teen, teenen, digitus pedis. 2 Sam. XXI: 10. enz. doch teen, tenen, vimen. Dan. II: 41.
teeren, teeringe. Exod. XII: 39. enz.
* verteeren, consumere. Exod. XXIV: 17. enz. doch teren, linere pice.
toom, toomen, frenum. Openb. XIV: 20. zie hunne Taalregels bl. 82.
toon, toonen, sonus.
toon, toonen, digitus pedis.
toonen, vertoonen, monstrare, ostendere. Deut. III: 24. enz.
oulings * tooghen.
* tooveren, incantare. Gal. III: 1.
tooverye, tooveraar. Gen. XLI: 8. enz. zie hunne Taalregels bl. 83.
troon, troonen, thronus. Dan. VII: 9.
troonen, illicere.
* twee, tweede, duo, secundus. Gen. I: 8. enz.
vee, pecus. Gen. I: 25. enz.
veeg, veege, morti propinquus.
doch vegen, purgare.
veer, veeren, trajectus.
veyr, veyren. Josua II: 7. enz. zie op beer.
veêr, verkort van veder, een veeren hoed. zie op Leêr.
vennoot, vennooten. zie op genoot.
verleegen, deprimere. zie op leege.
doch verlegen, sepositus, overdr. anxius.
verleenen. zie op leenen.
vermeeren, augere.
verschoonen. zie op schoon.
verteeren. zie op teeren.
verweeren. zie op weeren.
vloo, pulex. 1 Sam. XXIV: 15. XXVI: 20.
voos, vooze, spongiosus.
* vreeze, timor. Gen. IX: 2. enz.
* vreezen, timere. Gen. XLII: 18. enz. zie hunne Taalregels bl. 79.
vroom, vroome, probus. Spr. II: 21. enz.
wee, vae. wee my. Job X: 15. enz.
wee doen. 1 Sam. XXII: 8. enz.
weedom. Exod. XV: 14. enz.
weemoedig. enz.
weede, glastum, isatis, weed-asch.
week, weeke, mollis.
weekigheyt. Levit. XXVI: 36.
weeken, emollire.
doch week, weken, hebdomas. Gen. XXIX. 27. enz.
* weenen, lugere, plorare. Gen. XLIII: 30. enz.
weenig, weinig, parum. in den St. Bybel overal weynig.
weer, weeren, aries.
* weeren, defendere. Gen. XXIII: 26.
zoo ook afweeren, verweeren enz. Deut. VII: 15. enz.
geweer, arma. met zijdgeweeren.
wees, weezen, orphanus. Exod. XXII: 22.
doch wezen, esse. Gen. XLV: 10. enz.
* woonen, habitare. Gen. XIII: 6. enz. zie hunne Taalregels bl. 82.
* wreed, wreede, austerus. Spr. XVII: 11. enz.
wreeken, extorquere.
doch wreken, vindicare. Deut. XXXII: 43. enz.
zee, mare. Gen. I. 26. enz.
zeel, zeelen, sunis, restis. Exod. XXXV: 18. enz.
zeep, zeepe, lomentum. Job IX: 30. enz.
bezeepen, sapone linere.
zeer, dolor.
bezeeren, vulnerari.
zeever, saliva. 1 Sam. XXI: 13.
zoo, sic, tam, talis.
doch zo transitivum.
in den eersten druk van den St. Bybel overal so, doch in eenige volgende uitgaven is dit onderscheid in acht genomen. zie hunne Taalregels bl. 83.
zoogen, lactare. Gen. XXXIII: 13. enz.
zoogelingen. 1 Sam. XV: 3. enz.
zoom, zoomen, fimbria. Exod. XXVIII: 33. enz. zie hunne Taalregels bl. 82.
zweep, zweepen, flagellum. Spr. XXVI: 3. enz.
* zweeren, jurare. Gen. XXI: 24. & ulcerare. Exod. IX: 9. zie hunne Taalregels bl. 79. swoer, gesworen.
zweeten, sudare.

Met de dubbele ee en oo worden ook geschreven de woorden welke uitgaan in eel, als

  tooneel, tooneelen, houweelen, gareelen, bekkeneelen, kasteelen, penseelen, juweelen, plateelen, enz.

in loos, als

  hopeloos, hopelooze. handeloos, handelooze, enz.

als mede die den basterd-uitgang eeren hebben.

  triumfeeren, murmureeren, regeeren, trotseeren, enz.
  Schoon in den eersten druk van den Staten Bybel graveren, murmureren, regeren, hanteringe enz. zie de Taalregels bl. 79.

Het verdient naauwlijks aangeteekend, dat de woorden welker zakelijk deel op twee of meer medeklinkers of op 1 stuit, in verbuiging met de dubbele ee en oo geschreven worden: heesch, heesche, broosch, broosche, vleesch, vleeschelijk, eeuw, leeuw, ooit, plooijen, gooijen enz. schoon in den Staten Bybel oyt.

+ De woorden, met een starretjen vooraan geteekend, vind ik reeds in de vertaling van Boëtius door Jacop Vilt MS. 1470. met de dubbele ee en oo geschreven.

 

F.V.L.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

titels


auteurs