Portretten van flaminganten

[p. 20]

III.
De Komiteits-baas.

Vóór den oorlog had hij geen nagel om zijn gat te krabben.

Hij ‘deed’ zoo wat in kolen en patatten, was agent van een verzekeringsmaatschappij, deed er nog een half dozijn even belangrijke baantjes bij, en met behulp van dat alles te saam gelukte hij er in een dun laagje boter op zijn dagelijksch brood te verdienen.

Maar hij was bij der hand, gereed om alles aan te pakken, en zou 't ver brengen, zoo gauw de zaken maar een beetje mêe wilden slaan.

Aan vaderland, patriotisme of zoo iets, had hij vroeger nooit zelfs gedacht.

Dat was maar zottigheid, vond hij; hij was een man ‘van affaire’ die zich met serieuzer dingen moest bezig houden.

Maar met den oorlog sloegen de zaken dan ook mee; als een mensch er boven op komt, dan hoort het ook dat hij er princiepen en patriotisme op nahoude.

Daar zijn half dozijn ambachten dus nog niet voldoende was om al zijn vrijen tijd in beslag te nemen; daar hij overal bij was en zijn ‘affaire in patatten’ hem een bijzondere bevoegdheid in zake bevoorrading verleende, zoo was hij ook een der eersten om zich in het komiteit te dringen en daar algauw een eerste viool te bespelen.

Nu weet iedereen dat zoo'n komiteit als een heilige der heiligen is, waar geen oningewijde ooit zijn kurieuzen neus hoeft binnen te steken. Van alles wat er daar gebrouwd en gekonkelfoesd wordt hoeft er aan de buitenwereld geen rekenschap te worden gegeven.

Het was immers, op den buiten den kasteelheer, en in de stad de katoenbaron, die hun hooge bescherming aan het komiteit verleenden, die stonden immers boven alle kontrool?

De komiteitsrat zelf, de man waar het alles rond draaide, vervulde zijn ambt dan nog kosteloos, puur om zijn medebur-

[p. 21]

gers van dienst te zijn. Sprak het niet van zelf dat het hoogst onkiesch zou zijn een zoo edelmoedig man op de vingers te zien?

Daar de deugd aldus steeds wordt beloond, was de komiteitsrat, spoedig een komiteitsbaas geworden, een persoontje van gewicht, waar er mee af te rekenen viel.

Hij werd de man die de lakens uitdeelde, in dit geval de rantsoenkaarten met al de voordeeltjes die er aan verbonden waren, zoodat heel de gemeente leerde hem naar de oogen te zien.

Zijn kolen en aardappelhandel floreerde gelijk nimmer in vredestijd; ofschoon zijn prijzen veel hooger dan die zijner konkurrenten waren, had hij deze niet te duchten, want wie zou er niet gaarne aan een komiteitsbaas zijn klandizie geschonken hebben?

Daar hij, steeds voor rekening van het Komiteit, minstens één maal per week naar de hoofdstad der provincie, en een maal per week naar Brussel moest, kreeg, hij paspoorten bij de vleet, zoodat hij er al gauw aan dacht zijn ‘affaire’ nog over ettelijke artikelen meer uit te breiden. Dan paste het natuurlijk steeds dat zijn eigen waren, te gelijker tijd met die van het komiteit konden afgezonden worden.

Natuurlijk waren er wel kwâtongen - daar worden altijd jaloersche menschen gevonden - die beweerden dat de met lood verzegelde wagons voor het Komiteit heel wat waren naar de stad smokkelden, om met ander smokkelwaren terug te keeren.

Maar wie had ooit den Komiteitsbaas kunnen verdenken; hij bewees zooveel diensten aan iedereen, tot zelfs de Duitschers hadden zooveel vertrouwen in hem dat hij voor hun rekening de aardappelen op mocht koopen, waarvoor zij hem, als wederkeerig dienstbetoon, ook aan den noodigen voorraad kolen hielpen.

Zoo diende ook hier, zijn handel met de duitschers, slechts ten bate van het algemeen.

Het spreekt van zelf dat heel den oorlog door, het gezin van een komiteitsbaas geen ontberingen kent; bij hem was er steeds brood in huis, en steeds spek bij het brood. Niet slechts bij

[p. 22]

hem, maar ook bij heel zijn familie, zijn broeders en zusters, zijn ouders en schoonouders, zijn neven en nichten, zijn vrienden en kennissen... vooral als deze laatste tot een tegendienstje bereid werden gevonden.

Zijn vrouw en kinderen staken goed in de kleeren en in het linnen, zonder dat hem dit ooit eenig uitgave maken deed; nog werd er verhaald dat zijn kasten van alles overvloedig, van allerlei voorraad voorzien waren voor jaren lang.

Tot vóór den oorlog had de handelaar in kolen en aardappelen, zoomin als de agent der verzekeringsmaatschappij veel over gehad voor vaderland, volk, ideaal en dergelijken flauwen kul meer.

Maar als een man tot hoogere ambten komt, begint hij ook de noodzakelijkheid van al die dingen in te zien. Zoo werd hij langzamerhand een vurig patriot; hij schafte zich een pleisteren borstbeeld aan van den Koning, dat hij op de schouw van zijn salon plaatste, en het een na het ander kwamen allerlei vaderlandsche zinnebeelden de muren van zijn woning versieren.

Hij leurde zelfs met geheime blaadjes en, ja, hij deed zelfs een beetje mee aan spionnage, zoo een heel klein beetje maar, genoeg om later gedekoreerd te worden, doch bleef bij dat alles meer dan voorzichtig genoeg dat ze hem niet bij de veeren konden krijgen.

Voor Vlaamsche Beweging had hij zich vroeger, zoomin als voor vaderlandsliefde warm gemaakt; maar nu hij in hoog gezelschap verzeild geraakte, en het kladdeken Fransch dat hij van de schoolbanken had meegedragen steeds en meer van noode kreeg, steeg ook zijn misprijzen voor de boerentaal.

Hoe zou het ook anders kunnen, in dat midden van komiteitsbazen en patriotards?

De flaminganten waren immers allemaal landverraders, zoowel voor de kasteelheeren als van de katoenbarons; zoo deed onze komiteitsbaas dan ook mee aan de algemeene ketterjacht.

Hoe hij ook steeg in aanzien en macht, de komiteitsbaas vergat echter nimmer den eerbied dien men aan zijn meerderen schuldig is. Kasteelheer, burgemeester, notaris noch andere notabelen, badden nooit suiker, noch spek noch vet te kort.

't Bleek algauw dat des kasteelheer's kroost zwak van

[p. 23]

gezondheid was, en dus op dubbel suikerrantsoen aanspraak maken mocht. Nog kon men voor hen wel wat door de vingers zien.

De Fransche mammesel had aanleg om de tering te krijgen, ook voor haar waren er aanvullende rantsoenen bij de vleet. Al wie maar een beetje macht of aanzien had, of ook een regelmatig klant van den kolen- en aardappelhandel was, bleek alras buitengewoon zwak van gestel.

Slechts de schoolmeester, die 't met zijn zes kinderen niet breed had, en bovendien in geen geurtje van heiligheid stond, daar men hem van vlaamschgezindheid verdacht, kon nooit iets los krijgen: noch aanvullende rantsoenen, noch hulp, noch onderstand, noch om 't even wat.

Hij mocht immers van geluk spreken dat hij een vast inkomen had, dan wanneer er zooveel anderen alles moesten missen?

Eens waagde de man met de zes kinderen het, in een aktivistisch blaadje een ingezonden stuk te laten verschijnen over de wantoestanden en de willekeur die er in de komiteiten heerschten.

Dat schoentje paste den komiteitsbaas en hij trok het aan. Zijn woede tegen den schoolmeester, dien hij van dit stuk verdacht, kende geen palen meer. Ze was slechts te vergelijken met den haat dien de katoenbaron voor de flaminganten koesterde.

Toen de ‘roemrijke bevrijding’ kwam, had hij wel een oogenblik de hoop dat men dezes voorbeeld zou volgen en ook aan het plunderen slaan; hij overlegde reeds hoe hij de openbare woede naar het huis van den schoolmeester zou weten te geleiden.

Maar nuchtere buitenmenschen hebben gewoonlijk meer gezond verstand dan dronken stadsrapalje, zoodat het tot geen plunderen kwam.

De komiteitsbaas wachtte echter zijn tijd af die hem een beter wraakmiddeltje aan de hand deed.

Acht dagen later diende hij bij den militairen veiligheidsdienst een regelmatige klacht in tegen den schoolmeester die

[p. 24]

hem, bij middel van de aktivistische pers, aan de Duitsche overheid had willen verklikken.

Het ingezonden artikeltje diende als bewijsstuk, meer was er niet noodig. De schoolmeester ging in het gevang; zijn zes kinderen werden, hier en daar, door een medelijdend familielid opgenomen.

Na een jaar voorloopig arrest kwam het proces ten berde. Na de bezwarende getuigenis van kasteelheer en komiteitsbaas werd hij tot tien jaar dwangarbeid veroordeeld.

Den komiteitsbaas echter, gaat alles voor den wind; hij heeft zich een eigen huis gekocht; hij is tweede aandeelhouder in de nieuwe landbouwmaatschappij die de kasteelheer heeft gesticht; hij heeft ingeteekend op de leening voor nationaal herstel; nog heeft hij een rekening voor oorlogsschade van rond de vijf en twintig duizend frank ingediend.

En daar in dit leven de burgerdeugd steeds wordt beloond, heeft men hem onlangs tot ridder in de Leopoldsorde benoemd, voor al de diensten die hij aan het vaderland bewezen heeft.