Etymologicum Teutonicae Linguae
(1972)–C. Kiliaan[p. *1r]origineel
| |
Etymologicvm Tevtonicae Lingvae:SIVE DICTIONARIVM TEVTONICO-LATINVM, PRAECIPVAS TEVTONICAE LINGUAE DICTIONES ET PHRASES
| |
[p. *2r]origineel
| |
NOBILIBVS ET MAGNIFICIS CONSVLIBVS Senatvi popvloque Antverpiensi Cornelivs Kilianvs Dvfflaevs Hoc Lingvae Tevtonicae ETYMOLOGICVM svi in patrio sermone excolendo stvdii, itemqve singvlaris erga eos affectvs testandi cavssa M.L. dedicat consecratqve. | |
[p. *2v]origineel
| |
Cornelivs Kilianvs Dvfflaevs
| |
[p. *3r]origineel
| |
Dictiones compositas; vt rudioribus & in Teutonica lingua minus exercitatis cognitu inuentuque faciliores esse queant; ordine continuo collocatas, diastole siue distinctione designaui. Deriuatiua quoque suis primitiuis apta conuenientique serie subieci. Etymologias siue origines si non omnes veras, saltem verisimiles, multis vocabulis obiter addidi: quae si philoglotto nimis curiosè scrutanti, longiùs, rationeque minus exacta, petitae videbuntur; is ne Varronis quidem, Isidori, aliorumque veterum coniecturas omnibus probari sciat. Scribit Varro, Obscura multa esse: quod neque omnis impositio verborum exstat, quòd vetustas quaedam deleuit: nec quae exstat, sine mendo omnis imposita: nec quae rectè est imposita, certa manet: neque omnis origo est nostrae linguae è vernaculis verbis: & multa verba aliud nunc ostendunt, aliud antè significabant, &c. Et Isidorus : Omnis rei inspectio, etymologiâ cognitâ planior est. Non autem omnia nomina à veteribus secundùm naturam imposita sunt, sed quaedam & secundum placitum. Hinc est quòd omnium nominum etymologiae non reperiuntur: quia quaedam non secundum qualitatem qua genita sunt, sed iuxta arbitrium humanae voluntatis vocabula acceperunt. Sunt autem etymologiae nominum, aut ex causa datae: aut origine, aut ex contrariis: quaedam etiam facta sunt ex nominum deriuatione: quaedam etiam ex vocibus: multa etiam ex diuersarum gentium sermone vocantur: vnde & origo eorum vix cernitur, &c. Haec Varronis & Isidori verba de Latinis, quis Teutonicae linguae peritus, de Teutonicis quoque etymis dici posse neget? Vocabula quàm plurima non tantum cum Germanicis superioribus, Saxonicis, veteribus Anglicis siue Anglo-saxonicis; (quae cum Germanicis inferioribus siue Teutonicis, licet dialectis nonnihil mutatis, prorsus eadem sunt,) verùm etiam cum Gallicis, Italicis, Hispanicis, | |
[p. *3v]origineel
| |
Latinis quoque & Graecis, passim, vbi Ortographia, Etymologia, vocis similitudo, aut alia ratio postulare videbatur, contuli: vt mutua linguarum collatione, illustriora fiant, quae alioqui obscura manerent. Quam quidem opellam linguarum studiosis non parum profuturam, idque expertos facilè ex vsu & fructu iudicaturos, haudquaquam dubito: erit enim ad linguas faciliùs perfectiusque intelligendas & addiscendas apta imprimis & compendiosa isagoge siue introductio: maximè si frequentissimae per prosthesin, apheresin, epenthesin, syncopen; paragogen, apocopen; antithesin, metathesin, alisque metaplasmi species mutandarum & variandarum literarum, syllabarum ac vocum rationes atque consuetudines diligenter obseruentur, iudicioque acri perpendantur. Ingentem autem dictionum Gallicarum, Italicarum & Hispanicarum cateruam cum Germanicis superioribus & inferioribus, cum Saxonicis quoque & Anglosaxonicis communem esse, historiarum veterum studioso Lectori satis constat: quandoquidem Germani, magna Galliarum parte ipsis tradita à Gothis, in Gallia regnarint; & Franci, veteres Germani dicti suerint: imò eandem cum Germanis linguam, vt multi asserunt, habuerint: Gothi ex Cimmeriis orti, & lingua inferiori Germanica vsi, Italiam armis subegerint, vastarint atque occuparint: in Hispania quoque vt in Gallia regnarint: & Hispani antiqui Teutonica lingua vsi sint, vt testantur Lucius Marincus, Iornandes, Paulus Orosius, Rodericus Toletanus, S. Isidorus, Paulus Aemilius, Io. Goropius Becanus, & alij non pauci. Et has quidem linguarum, cum vicinis Gallicis, Italicis, Hispanicis; Latinis quoque & Gręcis; collationes cursim annotasse sufficiat. Earundem autem & aliarum propinquiores origines affinitatesque excutere, atque Babylonicum omne chaos perscrutando discutere, cuiuis, in his & aliis linguis exercitato atque versato, libe- | |
[p. *4r]origineel
| |
rum esto: ego me intra meos limites; ne sutor vltra crepidam; contineo. Peregrinarum, absurdarum, adulterinarumque aliquot vocum Appendicem ad calcem libri adiunxi, earum maximè quas primò Pragmatici, & Rabulae forenses; deinde Rhetores rhythmici, nasutuli, scioli; postremò exterorum militum colluuies hac bello intestini, nimis (proh dolor) diuturni tempestate, inuexerunt: vt singulis exactè cognitis, legitimis rectè vti, adulterinis autem non abuti discant purioris linguae Teutonicae curiosi. Nomenclaturam praeterea Teutonico-Latinam Regionum, Populorum, Oppidorum, Marium, Sinuum, Paludum, Fluuiorum, Montium, Siluarum, veteres & recentes appellationes complectentem, ex diuersis scriptoribus excerpsi, collegi, & tertiae huic editioni addidi. Denique Colophonis loco accesserunt propria quaedam hominum, praecipuè Gothorum, Vandalorun, Germanorum, Teutonum, Saxonum, & Anglosaxonum nomina, à viris doctis variè explicata, à me verò vndique conquisita, & in ordinem alphabeticum digesta: è quorum plurimis, continua serie dispositis, conuenienterque interpretatis, multarum dictionum veterum verae genuinaeque significationes & origines elici poterunt. Breuiter quicquid ad vernaculae nostrae linguae cognitionem, Latinam interpretationem, & cùm aliis nonnullis linguis collationem requiri posset, sedulò & compendiariò congessi atque digessi: ita vt nostrum hoc opus nostratinus ad Latinam linguam ex Teutonica; extraneis autem qui Latinè sciunt, ad Teutonicam ex Latina perfectè addiscendam, vsui imprimis futurum sperem. Vale, candide Lector, & nostro labore vtere ac ftruere. Antuerpiae ex anagnosterio Plantiniano. M. D. XCVIII. | |
[p. *4v]origineel
| |
Conradi Gesneri in Mithridate, de Lingvae Brabanticae Excellentia Praestantiaqve Testimonivm.Brabantica lingua inter caeteras Belgicas siue inferiores Germanicas circa Rhenum & ad Oceani litora sitarum regionum, elegantior hodie habetur, propter Louanium metropolim, in qua literarum studia florent, & Bruxellas primariam Imperatoris aulam, [& Antuerpiam, celeberrimum emporium.] Frisij quondam planè peculiari, dura, & multum à vicinis distante dialecto vsi sunt, qua contractus omnes & negotia transfigere & describere solebant. Hodie autem Occidentales Frisij, in ciuitatibus praecipuè, ad Brabanticum & Hollandicum sermonem proximè accedunt: cùm propter Hollandorum negotiatorum commercia, tum quòd Caesar ibi principatum obtinens in summa eorum Curia Brabantos plerunque constituit: qui sua lingua & ius dicunt, & res controuersas contractusque omnes plebi conscribunt. | |
[p. *5r]origineel
| |
In Cornelii Kiliani Ervditi Viri Etymologicon.
Quisque Belgica amare, Belga, verba
Audes; hunc quoque amare Kilianvm
Aude. qui egregio suo labore
Sermonem tibi patrium propinat
Iam purum nitidumque; qui fuisset
Aut aui aut proaui tui, meique.
Non hîc Galle tuas, tuas Ibere,
Tuas Itale nunc reposce voces:
Nostra haec fabula, scaena tota nostra est.
Ite exotica verba: Kilianvs
Dat pura & puta Belgica. & quid vltra?
Et pura & puta dat simul Latina.
Duplex gloria. gratia esto duplex,
Et Belga hunc amet, atque amet Latinus.
I. Lipsius εσχεδιασε.
| |
[p. *5v]origineel
| |
Ad Dictionarivm Etymologicon
Cornelij Kiliani Dufflaei, Qvis putet in medio nos solem sole latere?
Sol tamen in medio nos quoque sole latet.
Lux in luce, latex in flumine, in abore poma,
Sic nos Tantalidas copia ludificat.
Quid magis est nostrum, quam verni idiomatis vsus?
Nos tamen hoc vernum penè idioma fugit
Nescio an ignaros, pertaesos an mage nostri,
Semper vt in propriis nausea rebus inest.
Non ita germani vindex sermonis, & aeui
Seu Cicero aut Varro posthumus ille sui
Interpres Kilianvs, ab ipsis fontibus omnes
Qui Belgarum vnus rite recludit opes.
Dvfflia quo tanto modò clarior exit alumno,
Et propè par Grudiis tollit in astra caput.
Ille nouum cornu reserans Cornelivs, ille
Diuite inexhausti gurgitis amne fluens
Indigenas latè latices natiuaque pandit
Flumina, quaesitam prompta leuare sitim.
Inde domi pleno se Tevto inhurgitet ore:
Nil hîc quod vitio verterit exter habet.
Quin mage Belgarum semel ille nouo ebrius haustu,
Non alio posthac fonte madere velit.
Max Aemylianus de Vriendt
Senatui Gand. à secretis.
| |
[p. *6r]origineel
| |
Cornelio Kiliano Lingvae Tevtonicae assertori,
Epigramma.
Aurea cecropiae miramur flumina linguae;
Miramur linguae delicias Latiae:
Dementes: patrij in patriâ sermonis egentes
Lucem in luce, & aquas quaerimus inter aquas.
Ergóne Belgarum, quae quondam floruir, ibit
Pessum, armis tellus, linguaque barbarie?
Fallor. adest vindex, rediuiua vocabula Belgis
Qui reddat, patriae restituens patriam.
Te Kiliane dij dederunt: tu fortiter ausus
Perfice: siste, tene iam fugientem aciem
Verborum veterum: quorum pars maxima sparsim
Deposita ab densis nupta erat à tenebris!
Tu siste: & linguae tu Stator habebere nostrae;
Sic Statorem habuit Romula terra Iouem.
Fr. Raphelengius. FF.
| |
[p. *6v]origineel
| |
In Cornelii Kiliani Dvfflaei Etymologicvm Belgicae Lingvae,
Ad ipsam Belgicam Carmen. Belgica iamdudum vario labefacta tumultu
Ciuilis inter arma belli, viribus
In peius collapsa tuis; ah, perdita tandem
Sapiscis? an necdum vides miserrima,
Ingens quò veteris cessit tibi gloria famae,
Dum mutuis perire gaudes caedibus,
Fortunis inimica tuis? experta malorum,
Quae dira Martis suscitauit factio,
Plus satis. Heu! toto quid restat corpore sanum?
Vox ipsa fari patrios nescit sonos.
Saeua peregrinas misces in praelia voces,
Oblita priscum nominis tui decus.
Crede, haud obueniant grauioris signa ruinae,
Quàm perdidisse propriae linguae sonum.
An nescis? Iudaea potens & Graecia bellis,
Atque ipsa Roma totius mundi caput,
Imperij ac linguae simul amisere decorem.
Damnis alîus si sapis, rectè sapis.
En tibi, qui tantae minuat discimina cladis,
Vindex adest Dufflaeus; inter caeteros
| |
[p. *7r]origineel
| |
Sidere quos fausto peperisti Belgica natos,
Tuam tueri curat ille gloriam.
Vocibus insomnes noctesque diesque legendis
Transegit, arte seu labore maximus:
Pristina queis rursum constet tibi graia linguae,
Nec exterorum serua mendices sonos.
Ast docto proprios diffundas ore lepores,
Quos hoc libro te Kilianus edocet,
Dignus amore tuo, atque aeterno dignus honore:
Etsi hunc sibi non quaerit, at magis tibi.
Balthasar Moretus I.F.
| |
[p. *7v]origineel
| |
Index eorvm qvorvm Nomina Compendio in hoc Etymologico
| |
[p. *8r]origineel
| |
Ioannes Rauisius Textor
|
|