Cursus zestiende- en zeventiende- eeuws Nederlands

14 Maarten Luther of Maarten van Rossum?

Al kort nadat Luther in 1517 zijn ‘ketterse’ ideeën wereldkundig had gemaakt, ging de Antwerpse schoolmeesteres Anna Bijns (1493-1575) over tot

[p. 138]

de aanval op de boze genius van de hervormingsbeweging. Vol sarcasme gaf ze in haar refereynen blijk van haar haatgevoelens, al spaarde ze soms ook de lauwe geestelijkheid van de Rooms-Katholieke kerk waartoe ze zelf behoorde niet.

Een typerend voorbeeld van haar strijdpoëzie is: Noch schyndt Merten van Rossom de beste van tween (ca. 1542). Maarten van Rossum was de beruchte aanvoerder van de Gelderse benden die ten tijde van Gelderlands pogingen om aan de annexatie door Karel V te ontkomen Overijssel en vooral Brabant teisterden. Rond 1527 ondernam hij zelfs plundertochten naar Holland (o.a. Den Haag). Pas in 1543 ging Gelre definitief over naar het Habsburgse huis en daarmee kwam een einde aan de carrière van de ‘Gelderse Atilla’. Na allerlei schanddaden van deze rover en brandstichter te hebben opgesomd, herhaalt Anna Bijns aan het slot van elke strofe dat déze Maarten toch nog te verkiezen is boven Maarten Luther...

Onlancx bezwaert zynde met mecancolyen,
De sinnen becommert, / thooft vol phantasyen,
Van als overlegghende / in myn ghedachte,
Quam my weynich te voren / dat mocht verblyen,
Aensiende de werelt / nu ten tyen,
Zynde vol verdriets; / des werdt my onsachte;
Dus dinckende, my phantazye voort brachte;
Twee mans persoonen / my haest in vielen,
Ghelyc van name, / diversch van gheslachte:
Deen was Merten Luther, / die dolinghe doet krielen,
Dander Merten van Rossom, / diet al wil vernielen,
Die veel menschen bracht heeft in zwaer ghetruer;
Rossom quellet lichaem, / Luther heeft de zielen
Deerlyc vermoort; / dus esser cleynen kuer
Tusschen hen beyen, / elck es een malefactuer;
Ic en gaef om den kuer / niet mynen minsten teen,
Maer want Luther de zielen moordt / duer zyn erruer,
Noch schyndt Merten van Rossom de beste van tween.

Merten van Rossom / heeft doen vanghen en spannen
Den landtman, / roovende potten en pannen,
Makende hem therte / alder bangste;
Merten Luther, weerdt tzyne van God ghebannen,
Heeft duer zyn erruer / vrouwen en mannen
In tsviants prisoen bracht, / dat es noch strangste;
Dat elck dus wilt rooven / en trecken om dlangste,
Tcompt meest vuyt Luthers leere, / twerdt noch bewesen;
Niemant en sal schier derven slapen van angste,
Want tgoet es ghemeene: wat volght vuyt desen?
Dat elck sonder vreese / wilt een besiken lesen

[p. 139]

30

Op zyns naesten erve, / dblyct alle daghe;

 

Waer om werdt Rossom ghelaect, Luther ghepresen,

 

Want zy zyn doch beye van eenen slaghe?

 

Luther es boost, / ic en steecks onder ghen scraghe,

 

Want hy onder de christen tgoet maect ghemeen.

35

Al wenscht men Merten van Rossom menich plaghe,

 

Noch schyndt Merten Rossom de beste van tween.

Opmerkingen:

mecancolyen (1): lees melancolyen

vuyt (28): lees uyt

ghen (33): lees gheen

Merten Rossom (36): lees Merten van Rossom

Maarten Luther of Maarten van Rossum?

Vragen

1/6	Onlancx ... verdriets: begrens en benoem de participiumconstructies die in deze passage voorkomen.
1	Onlancx: welk klankverschijnsel doet zich voor? mecancolyen =
2	phantasyen =
3	als: benoem taalkundig. Vertaling: ghedachte: singularis of pluralis?
4	Vertaal te voren. Wat is het antecedent van dat? mocht =
5	Fungeert nu ten tyen als bijvoeglijke of als bijwoordelijke bepaling?
6	verdriets: verklaar de genitivus. Benoem des redekundig. werdt: los de enclisis op. onsachte =
7	Van welk werkwoord komt de vorm dinckende? my: zinsdeel of deel van een zinsdeel? Vertaal my ... brachte. voort brachte: transitief of intransitief? Als voort brachte transitief gebruikt is, kan de woordgroep Twee mans persoonen (r. 8) redekundig op twee manieren benoemd worden. Op welke twee manieren? Van welk syntactisch verschijnsel is hier dan sprake?
8	Beschrijf de binnenbouw van de woordgroep Twee mans persoonen. hacst =

[p. 140]

9	Benoem redekundig Ghelyc ... gheslachte. gheslachte = Zeg in eigen woorden wat met deze regel bedoeld wordt.
10	Deen: los de proclisis op. dolinghe = doet: hoe wordt het werkwoord ‘doen’ hier gebruikt? krielen =
11	Benoem al redekundig. Vertaling:
12	Wat voor vorm van het werkwoord is bracht (zie par. 5.2.)?
13	quellet: is hier sprake van enclisis? Verklaar je antwoord.
14	Vertaal Deerlyc. es- is een wisselvorm van ... Benoem cleynen kuer redekundig. Verklaar de uitgang -n in cleynen. kuer =
14/5	dus ... beyen: geef een vrije vertaling van deze regels.
15	beyen: welk klankverschijnsel doet zich hier voor? malefactuer =
16	en: benoem taalkundig. gaef: welke wijs? Wat wordt bedoeld met mynen minsten teen?
17	want ... erruer: waarbij sluit deze bijzin aan? want = erruer =
18	Noch =
19	Wat is het direct object bij heeft doen vanghen en spannen? doen: vergelijk r.10 spannen: ‘knevelen’.
20	Den landtman =
21	Benoem hem redekundig. hem verwijst naar ... alder: welk klankverschijnsel doet zich hier voor? Benoem alder bangste redekundig. Vertaling:
22	weerdt ... ghebannen: hier is het participium ... verzwegen. Van wat voor soort participiumconstructie is hier sprake? Welke redekundige functie vervult deze constructie? tzyne: verklaar de uitgang (zie par. 5.2.1.). van =
24	In tsviants prisoen: ‘in de macht van de duivel’. Beschrijf de binnenbouw van de woordgroep tsviants prisoen. strangste =
25	dus = trecken om dlangste: ‘niets ontzien’.
26	Waarnaar verwijst T- in Tcompt, respectievelijk t- in twerdt? twerdt noch bewesen: wat wordt hiermee bedoeld?
27	schier = derven komt van het werkwoord ...
28	Vertaal tgoet es ghemeene.

[p. 141]

29	een besiken lesen: ‘een besje plukken’/ ‘stelen’.
30	Beschrijf de binnenbouw van de woordgroep zyns naesten erve. dblyet: los de proclisis op. Waarnaar verwijst de d-?
31	Los de samentrekking op in Waer om ... ghepresen. ghelaect =
33	boost: welke trap van vergelijking? Vertaling: steecks: verklaar de -s (zie par. 6.1.2.). Waarnaar verwijst -s? Vertaal: ic ... scraghe.
34	de christen: singularis of pluralis?
35	Merten van Rossom: welk zinsdeel? menich plaghe: singularis of pluralis?