Itinerario, voyage ofte schipvaert naer Oost ofte Portugaels Indien 1579-1592. Tweede stuk

⁺Dat 41. capittel.
Vande swarten van Mossambique, diemen noemt Caffres, hare usantien ende manieren.

Die swerten (ofte Caffres ghenaemt) van't land van Mossambique en alle die custe van AEthiopia ende te landewaerts binnen tot die Cabo de bona Esperansa loopen alle int gemeen geheel naect, hoe wel dat die van Mossambique (te weten die vrou persoonen) haer een weynigh bedecken, en dat door die communicatie, diese met die Portugesen hebben, die haer in mangelinghe³⁾ van gout, yvoren-been en ander dingen catoenen lywaet ⁺uyt Indien brenghen, dat haer te lande binnewaerts ende naer die Cabo toe ghebreeckt, waerom zy haer bedecken met die cleederen,⁺

+ <178>

3) D.i. ‘in ruil’.

+ [60b]

+ De Caffres cleeden haer met cleederen gelijck Adam int paradijs ghehadt heeft.

[p. 32]

die Adam int paradijs aen hadde. Zijn alle int ghemeen peck swert, met ghekrult versengt hayr op't hooft ende baert, die seer weynigh is, platte breede en stompe neusen, groote dicke lippen; sommige hebben gaten boven ende onder door de lippen en somtijts bezyden de mont deur de wangen, daer zy dan een beentgien in steken; dat houden zy voor een frayigheyt ende schoonheyt. Daer zijnder wel onder haer, die hebben het gheheele lijf ende aenghesight⁺ bestreken ende ghepickeert met heet yser, en gants end'al bemalen, by naest ghelijck het gheperst en ghefigureert satijn en damast; daer hebben zy een wondere hoverdye met, en meenen, datter gheen schoonder personagien inde werelt en zijn als zy, soo dat, wanneerse ons sien, ende wit gecleet volck, houdender haren spot met ende belacchen ons als monstren en grimaensighten. En als zy een duyvelsche figuere willen maken ofte bethoonen, soo ⁺inventeren zy een witte ende gecleet personagie, in somma meenen en geloven gantschelijck, dat zy de rechte coleur van menschen (en dat wy een valsche ende bastaert verwe) hebben. Men vinter onder haer, die vylen alle die tanden scherp ende puntigh onder af, ghelijck naghels ende priemen, dat zy oock voor een cierlickheyt hebben.

Daer zijnder veel onder haer, die de wet van Machomet onderhouwen, te weten aende custe van Abex ofte Melinde ende rontom ende in Mossambique, om die nae gheleghentheyt van't Roode Meyr ende die Arabissche Machometisten, die alhier hare daghelijckse vaert ende handel houden, ghelijckse oock deden op alle havens, plaetsen ende eylanden van geheel Orienten voorde Portugesen ontdeckinge ende conquesta van Indien, waermede alle ‖ die Orientaelsche quartieren (daerse haer traffijcke gehadt hebben)⁺ met haer duyvelsche secte besmet hebben, en over al haer fenijn uytghespoghen, 'twelck een vande principaelste oorsake ende beletsels geweest is, dat het evangelium daer so weynigh verbreyt en aenghenomen is, door die pestilentische sieckte ende Machometische opinie, die in haer gants verwortelt was ende 'tgeheele lijf ghecorrumpeert hadde. Daer zijnder oock sommighe, die Christenen geworden zijn, vande Portugesen daer toe beweeght, maer daer en wort sonderlinghe niet veel moeyten om ghedaen om haer 'tChristen gheloof te vercondigen, oorsake datter niet veel profijts ⁺te doen is, en oock, dat het een onghesont landt ende lucht is, waerom die Jesuijten haer wel wachten, daer habitatie te maken,

+ Sommighe vande Caffres pickeren haer lijf met een heet yser, dat het schijnt gelijck ghefigureert satijn.

+ Sommighe vande Caffres vylen haer tanden heel scherp ghelijck priemen.

+ <179>

+ De Jesuijten soecken een gemackelijcken yver tegen²⁾ Gods woort.

2) Versta: in strijd met.

[p. 33]

want en siender niet veel voordeels uyt te halen¹⁾, ghelijckse wel uyt Indien ende 't eyland van Iapon en ander weghen doen, daer zy 't vol allerhande bloemen van rijckdommen vinden, om met het sogh van dien haren byekorf te vermeerderen ende hare onversadelijcke gierigheyt een ghenoeghen te doen.

Die meesten hoop vande Caffres leven onder haer ghelijck beesten⁺ ofte wilde menschen, niet tegenstaende hebben hare woninghen ende vergaderinge van huysen, ghelijck dorpen, alwaer zy hare gemeenschap houden, hebbende elcke dorpe zijn coningh ofte heer, die zy onderdanigh ende ghehoorsaem zijn, en voeren ghemeenlijck tegen malcanderen oorlogh, d'een pleck ofte dorp tegen den anderen. Hebben onder haer recht ende justitie, met weynigh ⁺polityen van 'tgheen, dat die wereltlijcke ordinantie ende goede regieringhe belanghende is; maer wat het gheloof ende religie is aengaende en weten nieuwers af, dan leven ghelijck beesten sonder eenighe wetenschap van God ofte eenighe ghelijckenis ofte schijnsel van dien. Onderhouden haer met jacht, die zy in 't wilt op jaghen, ende vanghen, wat dat zy vinden. Eeten oock vleijsch vande olyphanten en ander wilde beesten, ende van die olyphants tanden maken zy hare wapenen ende gheweer inde plaets van ⁺yser ende stael. Voeren ghemeenlijck oorloghe ‖ teghens malkanderen; ende sommighe onder haer eeten menschen vleesch. Daer zijnder oock, die 't niet en eeten, maer vercoopen malkanderen, alse yemandt inde oorloge vanghen, te weten, die met die Portugesen ghemeenschap hebben, aen wien zyse comen veylen, om eenige mangelinghen van cattoenen lywaet en ander dingen van Indien. Hebben onder haer een gebruijc, dat, wanneerse ten oorloghe gaen teghen hare vyanden, dat so zy den slach winnen ofte yemant om brengen, wie die meeste vanght ofte doot smijt, dat zijn onder haer de gheachtste ende eerlickste³⁾, van grooten aen-

1) Deze voorstelling is partijdig, en vermoedelijk afkomstig van Dominikanen of andere, den Jezuieten vijandig gezinde Orden. De Jezuiet Gonzalo de Silveira verkondigde met goed gevolg in Monomotapa 't Evangelie, totdat hij in 1561 aldaar den marteldood stierf. Jarric (Rerum Indicarum Thesaurus) II, p. 151, zegt: ‘Nullus deinde Sociorum (Societatis Jesu) in Monomotapam ibidem ut resideret missus est, non quod sterile solum, ut haeretici nonnulli objiciunt, subterfugerint .... Causa igitur haec est, quod Religiosi D. Dominici hanc Christi vineam doctrina et vitae exemplo colendam susciperint. Societas itaque ne falcem in massem mittat alienam, Monomatapae abstinet, ne alios cultores offendat’. Vgl. het gebeurde in Japan, Ie stuk p. 120 v. Alles wat van de Jezuieten gezegd wordt in den tekst, is verzwegen in de Lat. vertaling.

+ De Caffres woonen met hoopen by malcander, ende over elcke hoop is een coningh, die steegh teghen malcander oorloch voeren.

+ [61a]

+ <180>

3) D.i. meest geëerde.

[p. 34]

⁺sien; ende om sulcx te ghetuygen, als zy voor haren coningh comen, so snyden zy die manlickheden af van so menigh alser ghedoot hebben ofte gevangen, die zy dan weder laten loopen, om niet meer te genereren, die haer soude moghen beschadighen; drooghen die wel te deghe, op datse niet en moghen verrotten, ende droogh wesende, comen voor haren coningh met een eerbiedinge, in presentie vande principaelste van 't dorp, ende nemender een en een¹⁾ inde mont, en spouwense also voor des coninghs voeten neer, 'twelck de coningh met een groote danck-segginghe ontfanght, ende om den selfden te vergelden hare vromigheden²⁾ met eenighe vereeringe, so doet hy alle die uytghespoghen manlickheden oprapen ende geeftse hem weder tot een present ende tytel van eeren ende verheffinghe, waer mede zy voort aen gheacht werden als ridders, ende nemen alle die manlickheden, die hem den coningh alsoo weder vereert heeft, maken daer een vijftigh³⁾ ofte rijghsnoer af, ende als zy dan eenige bruijts trouwen, ⁺ofte hebbende eenighe feesten, so comen die bruyden ofte huijsvrouwen vande selfde ridders met alle die manlickheden om hare halsen hangen, 't welck onder haer so grooten eere is als by ons het Gulde Vlies ofte de Jartier van Enghelandt te dragen, en de bruyden ofte vrouwen van alsulcken ridders met hare voorseyde vijftigen zijn daer meer mede verheven dan ofse na haer duncken coninghinnen vander werelt waren.

Van Mossambique werden dese Caffres in grooter menichte naer Indien gevoert, en ghebuert dickwils, datmen tot Mossambique coopt een man ofte vrou persoon van volwassen jaren om 2. ofte 3. ducaten 'tstuc; als die Portugesche schepen daer comen om verversinge ende water te nemen, geldense wat meer om de menighte vande coopers, dieder dan ‖ zijn. D'oorsake, datter in Indien soo⁺ veel slaven ende captiven van alle natien te coop comen ende ghebracht werden, is daer om, datmen gemeenlijck alle 10. ofte 12. mylen landts, ja by naest elcke stadt ende dorp een sonderlingh coningh ende regieringhe van volck heeft, die malkanderen in al onghelijck zijn, in wet, spraeck ende manieren, waer door meestendeel met malkanderen oorlogen, ende die aen beyde zyden ghevanghen worden, houden zy voor slaven ende eygen, en vercoo-⁺

+ De Caffres snyden al de ghene, diese vanghen ofte dooden, de manlijckheyt af ende presenterense de coning, mids de selve een voor een voor den coningh uytspouwende met haer mont, die hy op doet rapen ende haer tot haer groote eer wederom schenckt.

1) Versta: een voor een.

2) D.i. moedige daden. De Lat. vertaler heeft hier aanmerkelijk bekort.

3) Bidsnoer van 5 × 10 kralen, paternoster, rozenkrans (Mnl. Wb. s.v. vijftich).

+ De Caffres ryghen al de manlickheyden, diese cryghen, aen een snoer ende hanghense haer bruijds om haren hals in plaets van een gouwe keten, 'twelck in dit landt groote eer is.

+ <181>

+ [61b]

[p. 35]

pen also malkanderen als beesten. Die 't ongeluc valt, dat hy vant ghetal vande ghevangenen is, moet geduldich wesen, daer zy ooc niet veel swarigheyts in en thoonen; alsmen 't haer vraecht, hoe zy daer in te vreden zijn, seggen, dat zy daer wel met connen passeren, aengesien hare planeet¹⁾ also houdende is, maer dat hare vrienden ende patriotten dat wel sullen wreken op die gheen, die 't haer ghedaen hebben. Oock inden tijt van honger ofte noot moghen die ouders hare kinderen vercoopen, gelijck het geschiede⁺ in mynen tijt, datter op 't vaste landt ende omliggende quartieren van Goa sulcken dieren tijt was, dat die ouders quamen tot Goa ende ander plaetsen vande Portugesen hare kinders vercoopen by menichte, om kleynen prijs, om haren buijck te versaden; ick heb sien gheven jonghskens van 8. en 10. jaren om 5. oft 6. maten rijs, sommige om 3. 4. ducaten elck. Daer warender, die haer in persoon met vrouwen en kinderen quamen voor captiven offreceren, dat mense alleenlijck wilde de cost geven ende onderhouden. Ende om dat die Portugesen over al haren handel dryven, als wy op veel plaetsen aengewesen hebben, is d' oorsake, datter so groote menichte van alle wegen ghebrocht ende verkocht werden, want die Portugesen daer haren handel van coopen ende vercoopen met dryven als met eenighe ander coopmanschappen ende waren. Wat die beschryvinge van de Caffres ende 'tlandt van Mossambique meer aengaet, hebbe op een ander eensdeels verclaert inde beschryvinghe van Mossambique.

Hier na volgen die figueren vande Arrabijns ende Abessijns met hare vrouwen, so als zy in Indien gaen; desgelijcks die afbeeldinge vande Caffres, so mans als vrouwen, ghelijck als zy in Mossambique langhs de strate gaen, alles na de warachtigheyt uyt gheworpen²⁾ ende afghemaelt, etc. ‖

1) Dit kan alleen op Indiërs slaan of anderen die aan astrologie gelooven, niet op Kaffers.

+ De ouders vande Caffres vercoopen haer eyghen kinderen in hongers noot.

2) D.i. in teekening gebracht.

2) Versta: in strijd met.