Itinerario, voyage ofte schipvaert naer Oost ofte Portugaels Indien 1579-1592. Tweede stuk

Dat 44. capittel.
Vande pagoden ofte Indiaensche afgoden, aflaten, bevaerden, cerimonien ende ander superstitien, in 't generael ende in 't corte verhaelt.

Die pagoden ofte afgoden zijn veel ende menigerley op alle plaetse van Orienten, waer van sommige in groote reverentie ende eer ghehouden werden, meer als de ghemeene, die³⁾ van alle wegen besocht worden van die Indianen ende heydenen, in manier van bevaerdt ende aflaet te winnen, welcke zijn boven alle d'ander seer costelijck toe ghemaeckt ende met rijckdomme verciert. Van dese meene ic alleenlijck te tracteren so veel alst noodigh is, om daer duer te moghen verstaen van alle d'ander in 'tgemeen ende particulier. By de stadt van Bassaym, welcke leyt noordwaerts van Goa, op de custe van Indien, is vande Por-

3) Dit ‘die’ slaat natuurlijk op ‘sommige’.

[p. 44]

tugese bewoont, daer leyt een eylandeken¹⁾ dicht aende custe, genaemt Salsette, alwaer zijn 2. vande vernaemste pagoden (ofte ⁺tempels, doch eer speloncken, daer die pagodes in staen) van geheel Indien. Dese eene speloncke is gegraven ofte uytgehouwen onder eenen grooten bergh van louter steen, ende heeft van binnen in 't begrijp die groote van een goet dorp van 400. heertsteden; ⁺ende comende voor aen in den bergh, stater een pagoden huijs met afgoden gehouwen inde steenrootsen vanden selfden bergh, van grousame ende vreeselijcke figueren, al waer hedens-daegs die grau monicken²⁾ een kercke hebben gesticht, genaemt S. Michiel, ⁺ende den bergh onder in gaende vintmen inden eersten omganc veelderley pagoden, ende climmende wat hooger, heeft een ander ommeganck van camers ende pagoden; ende dan noch hooger heeft een ander regel ofte ommeloop van camers ende pagoden, al⁺ uyt die loutere rotsen gehouwen, ende by dese camers staet eenen grooten steenen back met water, ende heeft sekere goten van boven, waer door het regen-water in comt; en wat hoogher heeft noch een regel ofte omganck van huysen ofte ‖ camers, in somma⁺ dat alle die huysen ofte camers in dese 4. omgangen zijn over die ⁺300., en zijn altemael vol uytghehouwen afgoden, van so grausame, vreeselijcke ende duyvelsche figueren, dat het een grouwel is t'aensien. Den anderen tempel ofte spelonck vande pagoden op 't selfde eylandeken is op een ander plaets, ooc uyt steenrootsen gehouwen, seer groot ende spacieus, altemael vol afgoden, uyt steen-clippen gehouwen, van so bysteren en leelijcke figueren, dat een mensch het hayr te bergh staet, dieder in comt. Daer is noch ⁺een ander pagode, diese voor de hooghste ende vernaemste van allen houwen, welcke staet op een eylandeken, genaemt Pory³⁾; dese pagode wort vande Portugesen genoemt die pagode vanden olyphant. Op dit eylandeken staet eenen hoogen bergh, ende op 't opperste binnen inden bergh is een inganck ende uytholinghe gehouwen uyt die enckele steen-rootsen, vande groote van een goet convent ofte clooster; heeft van binnen zijn plaetsen ende waterbacken, seer curieus ghemaeckt ende uytghehouwen, ende rondtsom⁺ die mueren ist vol uytghehouwen beelden ende figueren van

1) Alles van hier af tot waar begint de zin ‘By dese edificien’ enz. is vertaald uit Orta's Coloq. II, 340, r. 2 v.o. tot 342, begin.

+ Op het eylandt Salsette zijn twee pagodes.

+ Beschryvinge van't huijs ende ghelegentheyt van die pagodes.

2) D.i. Franciscaner monnik.

+ Die grau monicken hebben hier een kerck, genaemt S. Michiel.

+ [64b]

+ <190>

+ 300. cameren vol duyvelsche afgoden in een speloncke vande pagodes.

+ De hooghste pagode is int eylandt Pory, die de Portugesen noemen pagode vanden olyphant.

3) D.i. Ghārā-purī, de inheemsche naam van Elephante (Fergusson-Burgess, The Cave Temples of India, p. 465). Het werd door de Portugeezen Elephanta genoemd naar een grooten steenen olifant aan de Zuidzijde van 't eiland.

+ Veellerley gedierten uytghehouwen inde speloncke van dese pagode.

[p. 45]

olyphanten, leuwen, tygren en ander duysent dierghelijcke wreede beesten, desghelijcks amasonen ende sommighe andere, wel gefigureert van veelderley soorten ende differentien; zijn altemael van so goede schulptura, dat het een verwonderinge is te sien. Men wil vermoeden, dat die Chinen (die seer jngenieus zijn) dat eertijts soude ghebout hebben¹⁾ inde tyden, als zy op dese custe van Indien hare handelinge dreven, welcke pagoden ende edifitien nu gants vernielt, verwoest ende geheel bedorven zijn, naer dat de Portugesen dit onder haer gewelt hebben gekregen. By dese edificien machmen presumeren, hoe datse noch hedens daeghs binnen in 't landt zijn, principalijck daer haer die coningen, regierders ende het hof onthoudende is, en noch gheheel in essen²⁾ zijn.

In 't eylandt van seylon, daer ick op een ander van getracteert⁺ hebbe, staet eenen hoogen bergh, diemen noemt Pico Dadam, ofte van Adam; op het hooghste vanden bergh staet een huijs, so groot als een clooster; daer in staet een pagode van grooten aensien ⁺ende estimatie. Op dese plaets was ‖ in voorleden tyden eenen tant van een aep ofte simme³⁾, ende was in gout ende kostelijcke gesteenten beslagen, 'twelc was zijn custodie ofte ciborie. Desen tant worde ghehouwen voor 't costelijckste ende waerdighste heylighdom van geheel Indien ende hadde die grootste bevaerde van alle omligghende quartieren, so dat zy hier in S. Jacob van Gallissia ende den bergh van S. Michiel in Vranckrijck te boven ginghen, om die groote aflaten, die daer te winnen waren, uyt welcke oorsake besocht worde met groote devotie van alle Indianen van 4. ofte 500. mylen af by groote menighte. Nu geschiedent in 'tjaer⁺ 1554.⁴⁾, dat die Portugesen uyt Indien een tocht deden op 't selfde eylandt van Seylon, ende beliepent eylandt tot boven op desen bergh toe⁵⁾, al waer zy meynden grooten schat te vinden, door die

1) Tegenwoordig weet men wel beter. Er zij hier verwezen naar Fergusson (Rock cut Temples of India, 1845; History of Indian and Eastern Architecture.)

2) d.i. in orde.

+ In't eylandt Seylon opten bergh Pico Dadam was een tant van een aep in voorleden tyden, die voor de grootste heylighdom gheestimeert wert van gheheel Indien, etc.

+ <191>

3) Dit is de beroemde tand van Buddha, waarvan de geschiedenis beschreven is in 't Paliwerk Dāṭhāvaṁso. De tand is herhaalde malen beschreven, 't beste door Tennent (Ceylon, II, pp. 198, fgg.). De Singhaleezen noemen de reliek, die thans te Kandy bewaard wordt, Daladā, uit Pāli Dāthā-dhātu, d.i. Tandreliek. De tand werd bemachtigd te Jafnapatam. Vgl. Spence Hardy, Eastern Monachism, p. 224, fgg. waar in 't kort de geschiedenis van de reliek te lezen staat.

+ De Indianen van 4. en 500. mylen doen bevaert om 'theylighdom vanden apen tant.

4) Dit moet zijn 1560, gelijk Couto opgeeft.

5) De Singhaleesche Koning Wimaladharma zorgde dat de geroofde reliek weder voor den dag kwam; het heette dat de door de Portugeezen bemachtigde reliek onecht was. Zie Spence Hardy, t.a.p. en vgl. 't verhaal hieronder.

[p. 46]

fame, dieder van was, om die groote bevaerden, als geseyt is, ⁺waerom ruineerde het selfde clooster tot die gront toe, ende vonden anders niet als een cofferken, met costelicke gesteenten toegemaect, al waer desen apen-tant in bewaert lagh. Desen buijt namen⁺ zy met haer nae Goa toe. Als nu die omligghende coninghen dese droeve mare hoorden, die van Pegu¹⁾, Sion, Bengala, Bisnagar &c., waren seer in't lyden, dat also haer costelijcke heylighdom berooft was, waer om hebben met ghemeen accoordt hare ⁺ambassadueren ghesonden aenden viçorey van Indien, hem biddende op alle vrientschap, haer dien selfden apen-tant te willen vergunnen ende weder geven, ende offreceerden voor een rantsoen behalven alle andere presenten, diese sonden, te gheven 700. duysent ducaten in goudt, ende den viçorey, door gierigheyt van 't gelt, was beweecht om die te geven, maer worden belet door den artsbisschop Don Gaspar, welcke was den antecessor ofte voorsaet van mynen heere, seggende dat zy, die Christenen waren, ‖ niet en behoorden yet te gunnen, noch oorsake te gheven, waer⁺ door den afgoden dienst een voortganck hadde ende den duyvel door gheeert worde, maer veel eer hare professie hielt, sulcks in alle manieren moghelijck zijnde te beletten ende uyt te roeyen, waer mede de viçorey beweecht worde, sulcx te weygeren, ende die ambassaduers gants ontseyde, hebbende eerst in hare presentie⁺ den apen-tant tot asschen verbrant ende d'asschen inde lucht verspreyt en inde zee gheworpen, waer van die ambassaduers seer mistroostich naer huijs zijn gekeert, ende noch meer verwondert, datse soo groote somme gelts veracht hadde van 'tghene, datse tot ⁺asschen verbrandt ende inde zee geworpen hadden²⁾. Corts daer na so isser gheweest een Baniane, die alle listigheyt vol zijn. Dese heeft ghekregen eenen anderen apen-tant, ende heeft die andere Indianen ende heydenen dienst³⁾ ghemaect, dat hy den selfden miraculeuselijck ghevonden hadde, ende dat het hem van een pagode in een vision gheopenbaert was, dat het den selfden apen-tandt was, die de Portugesen meenden verbrandt te hebben, maer dat

+ Die Portugesen hebben int jaer 1554. het clooster gheruineert ende een apen-tant wech gevoert.

+ [65a]

1) De Koningen van Pegu en Siam waren Buddhisten en stelden dus als zoodanig belang in de reliek, maar het is moeilijk te zien waarom de Vorst van Bisnagar, die geen Buddhist was, bedroefd was, tenzij hij de reliek als een tand van den aap Hanumān vereerde. Couto (Dec. VII, IX, cap. 17) gewaagt alleen van een gezantschap uit Pegu. Danvers, Port., I, 59, noot, geeft het verhaal naar Couto.

+ Die van Pegu ende andere seynden ambassaten nae Goa om den apen-tant, ende presenteren 700000. ducaten voor de selve.

+ <192>

+ Den apen tant wert tot asschen verbrant ende inde wint gespreyt vande Portugesen.

+ Een Baniane bedriecht de coningh van Bisnagar met een valsche apen-tant ende wert heerlick gheloont.

2) Een andere lezing van de geschiedenis geven de Singhaleezen; zie Spence Hardy t.a.p.

3) Wederom dezelfde wanvorm voor ‘diets’, als wij vroeger reeds ontmoet hebben.

[p. 47]

hy haer¹⁾ onsichtbaer hadde gheweest, ende eenen anderen tant inde plaets ghebrant, 'twelck terstont het volck also gheloofden, ende is ter ooren vanden coningh van Bisnagar ghecomen, die hem terstondt heeft doen ontbieden, ende met grooter blyschap den tant ontfanghen, en gaf den Baniane een groote somme goudts daer voor, al waer hy weder ghehouden wert inde selfde eere als te voren den anderen, die verbrandt was.

In't coninghrijck van Narsinga ofte custe diemen heet van Choramandel,⁺ staet een pagode, die seer groot ende uytermaten rijck ende verciert is, en in grooten aensien ende weerde gehouden wert, want heeft wonder veel toeloops ende bevaerden van alle die omligghende quartieren. Hebbender in 't jaer veel feesten, ende besondere processien ofte kermissen. Daer is een karre ofte waghen⁺ so groot ende swaer, datter drie ofte vier olyphanten genoech aen voorts te trecken hebben; dese haeltmen alleenlijck voort op die kermissen, feesten ofte processien. Dese carre heeft noch veel cabels ofte coorden, welcke ghetrocken worden van veel persoonen, so mans als vrouwen, uyt puere devotie. Boven in't allerhooghste van dese carre staet gemaect een tabernakel ofte verhemelt,⁺ onder welck sit den ‖ afgodt, ende onder dese tabernakel sitten des coninghs vrouwen, die spelen op allerley instrumenten⁺ op hare manier, ende maken een soet accoord ende melodye van musijck. Aldus wordt die carre voorts getrocken, als geseyt is, ⁺met grooter devotie ende processie. Daer zijnder veel, die uyt yvericheyt ende enckel devotie haer selven stucken uyt het lijf snyden ende werpent voor den pagode; ander zijnder, die haer onder de raden vanden waghen ofte carre worpen, ende laten de carre alsoo over haer passeren³⁾, so datse in stucken ghemorselt ende doot gheperst werden, ende die aldus sterven, houtmen voor groote heylighen ende martelaers, ende worden daer nae voor⁺ groote reliquias ende heylighdom ghehouden, ende noch ander duysent dierghelijcke beestelijcke dinghen ende superstitien, diese aenrichten, als een van mijn cameraden my mondelick vertrocken heeft, die't alles in persoon gesien heeft, en duer geheel Indien ghenoech openbaer ende oorkondt is.

1) Naar ons tegenwoordig spraakgebruik: dat hij (de tand) hun (den Portugeezen) onzichtbaar was geweest.

+ In Narsinga een heerlijcke pagode van grooter waerden ende aensien.

+ Een carre, die vier olyphanten met noch meer ander menschen voort halen op de kermis van dese pagode uyt devotie.

+ <193>

+ De vrouwen vande coningh sitten op dese carre, ende spelen op instrumenten²⁾ voor haer godt ofte pagode. Sommighe snyen uyt devotie stucken uyt haer lijf voor de pagode.

2) Er staat: instruten.

+ [65b]

3) Van algemeene bekendheid is de beruchte ‘Wagen van Jaggarnāth’ in Orissa. Ook van andere plaatsen in Indië wordt door oudere reizigers van dergelijke zelfopoffering als in Orissa bij processies plaats had, gewaagd. Zie 't artikel Juggernaut in Hobson-Jobson.

+ Sommighe Indianen gaen uyt devotie onder de carre liggen ende laten haer soo dooden.

[p. 48]

Op eenen tijt was ick met sommige vrienden, Portugesen, op een speelreijs ende vermakinghe op't vaste landt, 5. ofte 6. mylen te landewaerts binnen, met oorlof vande viçorey, ende hadden in ons gheselschap sommighe bekenden van Decanijns ende naturalen van't landt, ende onse principale reyse was om te sien haer maniere vande doode bramene met die levende vrouwe te verbranden, om dat wy daer van geadverteert waren, datmen sulcks soude doen. Onder ander dinghen ende vreemdigheden, die wy sagen, quamen ⁺op sommige dorpen ende woonplaetsen vande Indianen, ende vonden op de wegen en tegen alle geberghten, steen-rootsen, clippen ende speloncken alle pater noster gaents een uytghehouwen pagode, die eer duyvels ende monstren en helsche dieren gelijck waren als anders.

In't eynde quamen in een dorp, daer stont een groote steene kerck, al waer wy in ginghen, daer wy anders niet en saghen dan ⁺een geschildert tafereel, 't welc hinck in't midden vande kercke, van soo leelijcken figuere, datment niet leelijcker noch mismaecter en konst versieren; want hadde veel hoornen ende langhe tanden, die hem uyt de mont over de kin heen quamen, ende onder den navel aenden buijc een diergelijcke aensicht met veel hoornen ende darmen, ende hadde eenen myter op't hooft, die niet seer ongelijck en was eenen drie ghecroonden pausen hoedt; in somma scheen een monster uyt den Apoclipse te wesen. Dit hingh ‖ voor⁺ een muer, welcke een afscheyt maeckte van een ander camer, ghelijck by naer een choor, doch was over al besloten sonder vensters ofte licht-gaten, ende hadde in't midden een cleyne enge duere, die ghesloten was, ende aen elcke zyde vande duere stont een cleijn forneys inde muere gemetselt, waer in quamen tralien, om daer duer den roock in't voorsz. gesloten huijs oft spelonc te trecken¹⁾, alsmender eenige offerande in leyde, ghelijck als wyder sommige in vonden liggen, als rijs, coorn, hoenderen, fruyten en ander diergelijcke snuysterye, datter die Indianen dagelicx offerden, ende daer quam eenen so quaden rueck ende stanck uyt, datmen wel bangh ende qualick geworden soude hebben, alsmender dicht by quam, en was seer swart, smeerigh ende besmet van vuylicheyt.

+ In de dorpen,op de weghen ende alle bergen pagoden in Indien.

+ Een wonderlijcke tafereel in een dorp in Indien, mitsgaders ander vreemdicheden.

+ <194>

1) Niettegenstaande de Lat. vertaling ‘a lateribus duo clathrati(sic) furni’ heeft, moet hier, evenals boven, blz. 4, met ‘forneys’ een ovenvormige nis bedoeld zijn, die V.L. voor een oven aanzag.

[p. *13]

[p. 49]

Voor dese voorsz. gesloten duere midden inde kercke stont een steenen kalf¹⁾, en een van ons geselschap spronck daer op al⁺ schryende, en begost daer zynen spot met te houden, dat welcke siende de bramene, die de kerck bewaerde, begost te roepen ende te bleyten²⁾, so datter terstont veel vande bywoonders quamen inde kerck geloopen, om te besien, watter schuijlde; maer aleer 'tghedrangh van volck quam, deden wy so veel met den bramene, ⁺dat hy te vrede worden, ons onschult doende so wy best mochten, ende dat sulcks door onwetentheyt gheschiet was, waer mede alle dingen te niet was, ende 'tvolck wederom wech ginck. Doen baden wy den bramene, dat hy ons die ghesloten duere eens wilde openen, om te sien, watter in was, 'twelck wy door langh bidden ende smeecken verworven, ende openende de duere, willende ons eerst met asschen voor't voorhooft bestrijcken, dat wy weygerden, en al eer hy die duere openden, hadden wy hem moeten beloven, dat wy niet verder als tot inde duere en soude comen om te besien. Die duer van 't sancta sanctorum ofte duvelorium op wesende, wast in te sien ghelijck als een moort-cuijl; het verhemelt was een⁺ ront verwelfsel sonder eenige venster noch licht-gaten, dan alleenlijck die duer; oock en was inde geheele kercke anders geen licht, dan dat duer die dueren quam. Binnen dit voorseyde verwelfsel hingen wel hondert kleyne ontsteken olye lampen ende in't midden stondt een cleijn tabernakel, altemael bewonden ende bedeckt met catoene wronghen gemaeckt, ende met klater goudt bedect ⁺ende omgewon ‖ den, waer onder (so ons den bramene seyde) den pagode sat, van goudt ghemaeckt; mocht vande groote van een cleijn kermis pop wesen. Dicht by de kercke, buyten die groote⁺ poort, stondt, inde aerde ghemaect, eenen grooten ende vierkanten water-back van uytgehouwen steenen, rondtomme met afgaende trappen, en was vol groen vuijl stinckende water, al waerse haer altesamen in wassen, alse haer gebedt inde kercke willen doen.

Van daer ginghen wy noch verder, ende vonden al om end' om alle 20. ofte 30. schreden aende clippe ende steen-rootsen en speloncken afgoden van uytgehouwen steen, van sulcke lieffelijcke figueren, als gheseyt is. Dese, die aldus aende wegen sonder kercke ofte overdecksel staen, hebben altoos eenen cleynen water-back met water bezyden haer staen, daerse ten minsten hare voeten⁺

1) Blijkbaar Nandi, de stier van Çiwa.

+ Een Portegijs schreet over een steenen calf, waer over een groote oproer quam.

2) Hier: schreeuwen.

+ [66a]

+ Beschryvinge van't huijs vande pagode int selve dorp, waerdigh om te lesen.

+ <195>

+ Die pagode van goudt ghemaeckt.

+ Veelerley pagodes op de weghen.

[p. 50]

met wasschen, met een halve Indiaensche noot, die ghemaeckt is met een steel en daer by hangt om water met te scheppen, ende is voor den reysenden ende voor by passerenden man, die ghemeenlijck telcken, alser voor by gaen, eenen voetval ende haer ghebedt gaen doen, ende daer staen gemeenlijck twee forneijskens by, ende ooc een steenen calf ofte koeye, daerse hare offeranden voor setten van eetbare spysen ende fruyten, een jeghelijck naer zy den pagode ende 'tcalf goetgunstigh zijn, en haer devotie daer toe bewegende is, 'twelck zy meynen dat het den pagode des snachts verteert, maer wordt vande bramenes wegh ghenoemen. Wy vonden over al van alsucken offerande staen, maer haddender een afgrysen af om aen te tasten, om dattet so morsich ende vuylicken uytsach.

Als wy ghenoech onse lust gheboet hadde met hare duyvelerye te besien, keerden weder nae 't dorp, daer de voorseyde steene kerck stondt, om dat ons die bramene geadverteert hadde die ure ⁺vanden avont, datmen den pagode souden in processie, spanceren in't velt, eens ront om leyde om een loechtgien te nemen, waer om daer op pasten om sulcks te sien. Die ure ghecomen wesende, luyden een cleijn clocxken, dat zy yewers vande Christenen ghecreghen hadde, waermede begoste alle 'tvolc te vergaderen, ende namen den pagode uyt zijn lueren ende cribbe ofte tabernakel demoniorum met groote reverentie, ende setten hem op een pallankijn, ende worden vande eerlickste van't dorp gedragen ende van⁺ alle d'ander met grooter devotie geleijt, met hare ghewoonlijcke getier ende gebeer van trompetten, trommelen ende beckens te slaen, ende gingender also met een stuck weeghs in't velt om end' om, ende brachten hem daer nae by den ghenoemden steenen water-back, daer zy hem wel schoon, meene vuijl ende stinckende, ⁺wiesen, ende brach ‖ ten hem also weder in zijn cluyse ofte hock,⁺ en lieten hem daer alsoo met ghesloten duere, met al zijn lampen, goet cier maken vanden roock ende offerhande, dat hem dapper vermaeckt moet hebben; ende een jeghelijck zijn offerhande ende ghebet ghedaen hebbende, ginghen nae hare huysen, en lieten daer voorts den bramene met gewerden, die inde plaetse vande pagode daer goet cier met maeckten, met zijn familie.

Dit zijn hare ceremonien ende daghelijcksche superstitien en valsche godtsdiensten, daer haer den duyvel so in verblint heeft, dat zy daer met sonder twyfel gelooven, het eeuwighe leven te verdienen, ende vertellen veel mirakelen van alle hare afgoden,

+ Die pagode draechtmen des avonts om een luchgien int velt.

+ [66b]

+ Die pagode om ghedragen hebbende wasschen hem schoon ende leggen hem in zijn plaetse.

+ <196<

[p. 51]

waer mede wy moghen aenmercken, wat dat wy Godt te dancken en te loven hebben, dat hy ons met zijn heyligh evangelium ende waerheyt verlicht heeft, en niet geboren zijn onder dese en diergelijcke heydenen en satans bedroch, die God door zijn ghenade⁺ wil verlichten met de kennisse van zijnder waerheyt, onse eenige ende warachtighe troost ende heylandt, waer voor wy oock ghenoech schuldigh ende gheobligeert zijn eenparigh te bidden, want het ons even naesten zijn, ende Gods beelden ende schepsels, dat hy haer alle daer uyt wil verlossen en haer ende ons geven, dat ons saligh is. Amen.

Ende om datmen te beter soude mogen verstaen hare duyvelsche afgoden figueren, hebbe hier by ghevoecht het conterfeytsel van diergelijcke, alse openbaer aende wegen, berghen, steenrootsen ende speloncken staen, met een steenen kop ofte kalf daer by, desgelijcks die kercke, diese meskyta noemen, vande Machometisten ende Mooren, die onder die Malabaren woonen, met den water-back, daerse in wassen, bezyden.

+ Aenmerckinghe ende vermaninghe tot de Christenen.

2) Er staat: instruten.