Itinerario, voyage ofte schipvaert naer Oost ofte Portugaels Indien 1579-1592. Tweede stuk

Dat 74. capittel²⁾.
Van't hout sandalo.

⁺Daer zijn drie soorten van sandalen, te weten wit, geel ende root. Het wit, geel, en ooc 'tbeste, comt meest uyt het eylandt Tymor³⁾, 'twelcke leijdt byde Iavas. Dit eylandt heeft gheheele bosschen ende wildernissen van sandalen, te weten wit ende geel, en van hier wort het vervoert deur gheheel Indien

2) Dit Cap. met aanmerkelijke bekorting ontleend aan Orta, II, 281, sqq.

+ Driederley sandalen, wit, geel ende root. Het beste sandel comt uyt Tymor, daer gheheele bosschen van sandalen zijn.

3) Bekend is dat vooral op Soemba of Sandelhouteiland veel sandel groeit. Orta gewaagt niet van Soemba, maar noemt daarentegen verscheidene uitvoerhavens op Timor op, van waar witte en gele sandel verscheept wordt; en wel Mena, Matomea (Batoemea), Camanace (foutief voor Amarasi), Cerviague (Sorbian). Ook vermeldt hij als een plaats waar een sandelbosch wordt aangetroffen Macaça (Makassar); Coloq. II, 283.

[p. 137]

ende naer alle weghen, ende dryven daer eenen grooten handel met. Het root sandalo wast meest op de custe van Choramandel ende Tanassarijn, (welcke is int landt van Pegu)¹⁾. Die boomen van't sandalo zijn ghelijck note-boomen; hebben een seker fruijt⁺ ghelijck kerssen ofte criecken; is eerst groen, daer naer swart, doch en is van geender waerden ofte smaeck, want valt terstont af; alleenlijc het hout vande boom, welcke is die sandalo, wort ghenaemt vande inwoonders daer't wast chandanacon²⁾. Die Decanijns, Gusaratten, Canarijns ende ander Indianen heetent ⁺sercandaa³⁾, die Arabiers ende Persianen sandal, ‖ waer van het⁺ die Portugesen oock sandalo noemen. Het geel ende wit sandalo wordt in groote menighte ghesleten in geheel Indien vande Indianen, so wel Mooren als heydenen ende Joden, wie dat het zy; malent ofte stotent met water, tot dattet blijft ghelijck pap, alsdan besmerenser met ende latent so aen't lijf droogen, want vercoelt⁺⁺ seer het lichaem, ende ooc om dat alle die Indianen groote vrienden zijn van welrieckende dinghen.

Annotatio D. Palud.
Het witte ende geele ofte bleecke sandalen hout ghebruycken wy oock met roose water, teghens hittighe pyne des hoofts, sulcks aenstrijckende. Alle dese houten soo wel het roode als dat witte ende geele, zijn goet in heete kortsen; gestooten ende ingedroncken zijnde doen voordeel die heete maghen, als oock met roose water opgeleyt in brandende kortsen. Boven desen so stercken niet alleen die sandalen maer vervrueghen⁴⁾ oock dat herte; worden daeromme met groot voordeel vermengt onder hertsterckende medicynen ende die tegens dese kloppinghe ghemaeckt werden.

Het root sandalo wert in Indien weynigh ghesleten, dan ghebruyckent alleenlijck tegen heete coortsen, daer met besmerende die polsen vande armen ende slaghen⁵⁾ van't hooft ende 'tvoorhooft, maer dit root sandalo wert veel vervoert naer ander landen, want is seer medicinael tot veel dinghen, ende die Indianen⁺ maken daer oock hare afgoden ende pagodes af, om datse te costelijcker souden wesen.

1) De tekst heeft dit sluithaakje niet.

+ Ghedaente vande sandalo boomen ende vruchten.

2) Blijkbaar Malay. chandanakkunnu, dat eigenlijk ‘berg met sandelboomen’ beteekent.

+

3) Uit Skr. ‘çrīkhaṇḍa’, sandelboom, sandel.

+ Hoe de Indianen sandalo bereyden ende waer toe dat zy het gebruycken.

+ Indianen zijn vrienden van welrieckende dinghen.

+ [95b]

4) verheugen.

5) W.N.T.: slag: slaap van't hoofd.

+ Root sandalo is seer medicinael.