Itinerario, voyage ofte schipvaert naer Oost ofte Portugaels Indien 1579-1592. Tweede stuk

[p. 166]

⁺Dat 86. capittel¹⁾.⁺
Vande robynen, spynellen, granaden, esmeralden ende andere edele ghesteenten.

⁺ De robynen zijn veelderley, ende die beste zijn diemen heet carbunckels, welcke zijn de robynen, die over de 25. quilaten²⁾ passeren, welcke weynigh ofte seer selden ghevonden worden. De beste robynen, die de beste coluer ende wateren hebben, heetmen in Indien tockes³⁾, welcke zijn ghelijck die carbunckelen. Daer zijn ander, diemen noemt ballax⁴⁾, welcke zijn wat minder van prijs als die eerste; zijn van coluer rosachtigh.⁺ Daer zijn ander, ghenaemt espinellas⁵⁾, die hebben de coluer vierachtigh; dese zijn minder gheestimeert als die twee andere soorten, want en hebben die rechte wateren vande robynen niet. Daer zijn ooc robynen op veel ander manieren; men vinter, die witachtigh zijn, welcke sommighe diamanten ghelijck zijn, als boven gheseyt is; andere zijn van coluer incarnaet ofte bynaer ghelijc witte kriecken, die rijp zijn; men vint robynen half wit half root, sommighe half robijn half saffijr, ende noch andere duysent dusdanige soorten; d'oorsake daer van is, als dat inde steenrootsen ofte bergen, daer zy groeyen, is haer eerste coluer wit, ende daer naer werdense door de hitte vande son ghecureert en tot perfectie en rijpigheydt ghebracht; ende als zy recht volcomen rijp zijn, dan zijnse van coluer root ghelijck die carbunckelen ende tockes, boven verhaelt; ende jet ghebreeckende vande rechte rypigheyt, en datse te vroech werden uyt ghegraven, zijn hare colueren van diversche manieren ende ghelijckenisse, als boven verhaelt; ende al wat zy minder zijn vande rechte roodigheyt vande tockes, zijn minder van prijs en valuer; evenwel naer dat zij schoon en perfect zijn, worden gheacht en gheestimeert een ⁺jegelick in zijn qualiteyt. De ghene, die half saffijr en half robijn

+ ‖

1) Dit Cap. is getrokken uit Orta, II, 215-225.

+

+ Onderscheyt der veelderley robynen, ende welcke de beste zijn.

2) Nederl.: karaat.

3) Orta, II, 218 heeft ‘toques’. De herkomst van 't woord is onbekend.

4) ‘Balachsj’, is een volksuitspraak van ‘Badachsj’. Deze robijnen worden zoo genoemd omdat zij komen uit de mijnen in de districten aan den Boven-Oxus, onderworpen aan Badachsjān. Zie Hobson-Jobson, s.v. Balass. De Spaansche vorm is ‘Balaja’; Fransch ‘Rubis balais’ (Dozy-Engelmann, Glossaire p. 234).

+ [105a]

5) Edelsteen, meestal rood, maar ook wel bruin, blauw, groen of zwart van kleur, hoofdzakelijk bestaande uit magnesium-aluminaat.

+ Steenen, die half robijn ende half saffijr zijn, ende hoe dat by comt.

[p. 167]

zijn, die de Indianen noemen nilcandi¹⁾, welck is te segghen half ⁺saffijr en half robijn, is daerom, ‖ dat die robynen ende saffyren groeyen altemael in een rootse, waer van zy dickwils aen malcanderen half een en half ander ghevonden worden. De robynen werden vande Arabyers ende Persianen gheheeten iacut²⁾, ende vande Indianen manica³⁾.

De saffyren zijn tweederley, te weten van coluer doncker blau⁺ en d'ander licht blau; die iacinten, granaden ende robassen⁴⁾ zijn oock soorten van robynen, doch seer weynigh gheacht; die Indianen heetense geel ende incarnate robynen, en alsoo voorts, naer datse van coluer zijn. Dese iacinten, granaden ende robassen zijn⁺ in soo grooter menichten in Cananor, Calecut ende in Cambayen, so datmen die op alle mercten ende hoecken vande straten te coop heeft by gheheel corgias⁵⁾, elcke corgia zijnde 20. stucks, ende gheven die corgia om een stuyver ofte twee ten hooghsten, soo veel als men begeert, ende is te verstaen vande cleynste soorten. De saffyren en zijn van so grooter estimatie niet als de robynen, doch is oock een vande precieuste steenen naer de diamanten ende robynen. De robynen, saffyren ende die andere ghenoemde steenen⁺ groeyen ende worden ghevonden inde rootsen als diamanten; comen uyt Calecut. Cananor ende van veel plaetsen van't landt van Bisnagar, ende die meeste uyt het land van Seylon, welcke wel vande beste zijn; maer die van't landt van Pegu werden voor de fijnste gheacht, al waerder seer veel zijn. De esmeraulten⁶⁾, die de Indianen heeten pache⁷⁾ ende de Arabyers samarrut⁸⁾, dese en zijnder gheen in geheel Indien, hoewel men seyt, datter⁺ sommige gevonden worden, maar weynigh, en seer selden; werden daer veel ghebracht van Cayro uyt AEgypten, diemen ooc heet orientales; dese werden in Indien veel gheacht, om dat daer weynigh zijn. Van Spaensch Indien wordender oock veel ghebracht,

1) In 't Skr. is ‘nīla’ een naam voor saffier; ‘candi’ is hierbij onduidelijk; mogelijk hangt het samen met Skr. ‘khaṇḍa’, gebrek in een edelsteen.

+

2) Arab. ‘jākūt’.

3) Tam. ‘māṇikkam’, uit Skr. ‘māṇikya’.

+ Tweederley saffyren.

4) Frans rubace, rubis d'une couleur claire (Littré, Dictionnaire de la langue française), Port. robaz (verouderd), Sing. risbhās.

+ Plaetsen, daer jasinten ende robassen so veel zijn, datmen 20. om een of twee stuyvers coopt.

5) Portug. ‘corja’ een woord voor twintigtal, misschien van Indischen oorsprong; zie Hobson-Jobson, s.v. Corge. Orta, II, 217, drukt zich aldus uit: ‘Rubins de corja que he tanto dizer como comprados 20 a vinte.

+ Waer de robynen ende saffyren gevonden worden, ende welck de beste zijn.

6) = smaragden.

7) Malay. ‘pachcha’, eig. groen.

8) Arab. Perz. ‘zumurrud.’

+ Waer de esmeraulten groeyen ende waer zy begheert ende gesleten werden.

[p. 168]

ende veel ghevoert naer het landt van Pegu, al waer zy seer ghesleten⁺ werden en veel geestimeert, so datter veel Venetiaenders (die derwaerts getrocken zijn met esmeraulden, ende die ghewisselt aen robynen) rijck met gheworden zijn, om datmen aldaer de esmeraulden liever heeft als de robynen. Alle dese voorseyde ghesteenten werden oock veel ghebruyckt inde apotekerie ‖ ende⁺ medicynen.

⁺Die turkoysen worden ghevonden in Persien by groote menichten, ende comen altemet in Indien over Ormus by hondert ponden teffens, te weten met aerde met al; werden in Indien weynigh gheacht, want die Indianen ende Portugesen en draghense niet veel, maken daer weynigh werck af. De jaspe is seer veel in't landt van Cambayen, maer van weynigh estimatie; zy maken ⁺daer in Cambayen schottelen ende coppen af; is van coluer groen ghelijck die esmeraulden. De crysolita ende amatisten zijn veel in't eyland van Seylon ende Cambayen, en in Ballaggatte. Den steen ghenaemt alakecca¹⁾ wert ooc genaemt bloet-steen, want ⁺stempt²⁾ metter haest het bloedt, ende ander steenen, diemen noemt melck-steenen, want is goet voor de vrouwen om melck ofte soch te geven. Dese en dierghelijcke steenen zijnder in grooter menichten in Cambayen ende Ballagatte, en brengense tot Goa te coop. Zy maken daer pater-nosters, signetten, ringen en ander duysent curieusheden af; werden veel gheacht, want een singnet van dusdanigen steen ghelden twee ende drie pardauwen ⁺'tstuck. Men vint in Cambayen oock seer veel alambre ofte barnsteen, waer van zy oock veel ringhen ende paternosters en ander dierghelijcke dinghen maken; wordt veel ghesleten. Daer zijn oock steenen, diemen by de Portugesen olhos de gato heet, is soo veel te seggen als catten ooghen (welcke die agato is) om de ghelijckenisse,⁺ die zy daer van hebben, en zijn vande selfde coluer ende fatsoen. Comen uyt Cambayen, maer de beste uyt Seylon ende Pegu. Worden weynigh naer Portugael ghebracht, want en zijnder niet seer gheestimeert, ende oock om dat zy meer in Indien ghelden als in Portugael, want de selfde Indianen houdense in grooter weerden, principalick die Chynen, al waer zy veel ghevoert ende beter gheacht en vercocht werden als eenighe ander ghesteenten. De Indianen seggen, dat dese steen een proprieteyt

+ [105b]

+

+ Waer de turkoysen met menichten ghevonden ende verhandelt worden.

+ Waer de jaspis, crysolita ende amatisten meest groeyen.

1) Arab. ‘al-'aḳīḳ’, kornalijn.

+ Steenen, die goet zijn voor bloetstempen ende vrouwen soch te vermeeren.

2) stelpt.

+ Veel bernsteen in Cambayen.

+ Den agaetsteen, in Duyts³⁾ catten oogen gheseyt, comt uyt Cambayen, Pegu ende Seylon.

3) d.i. Nederlands.

[p. 169]

en virtuyt heeft eenen te conserveren inde rijcdomme, dien hy besit⁺ ende heeft, ende datse niet sal verminderen, maer wel vermeerderen. De seylsteen, die de Portugesen noemen pedra de cevar¹⁾, wort in Indien op veel plaetsen ende seer veel ghevonden; die Indianen seggen, so wie datse ghebruyckt dagelijcks een weynigsken in 't eeten, datse een²⁾ onderhout inde jeucht, sonder wesen van out te krygen, waer door de coningen ende groote heeren van Indien ghebruycken, daer potten ende vaten af te doen maken om haer eeten in te koken om, so zy ghelooven, hare jeucht daer met te onderhouwen³⁾.

+ Vande sonderlinghe virtuyt, die den agaet hebben soude.

1) Port. pedra de cevarde: magneet.

2) iemand.

3) Wat hier aangaande den zeilsteen gezegd wordt, is geput uit Orta, II, 204.

3) d.i. Nederlands.