Itinerario, voyage ofte schipvaert naer Oost ofte Portugaels Indien 1579-1592. Tweede stuk

⁺⁺Dat 87. capittel⁴⁾.
Vanden steen bezar ende andere tegenfenijn.

De steenen, diemen noemt bezar, welcke comen uyt Persien, van 't land ofte provintie ghenaemt Carrassone⁵⁾, ende ⁺ooc van andere plaetsen van Indien, groeyen binnen inde⁺ maegh van een schaep ofte boc, ende is ghewassen op een dun stroyken, 'twelcke in't midden leyt, al waer den steen om groeyt⁶⁾, alsmen dickwils by experientie het stroyken daer in vint. Den steen is seer slecht ende glat van buyten; van coluer doncker groenachtigh. Dese bocken worden vande Persianer ghenoemt pazan, waer om heeten den steen pazar⁷⁾, ende de Portugesen⁺ ghecorrumpeert bazar ofte besar, ende de Indianen pedra do bazar⁸⁾, welc is so veel als merct-steen, want bazar onder die Indianen is te beduyden merckt⁹⁾ ofte plaets, daermen alle eetbare¹⁰⁾ spysen veyl hout ende vercoopt; om die selfde oor-

+

+ ‖

4) Dit Cap. is overgenomen uit Orta, II, 231-235.

5) D.i. Chorasan.

+ [106a]

+ Hoe de bezarsteenen in schapen ende bocken maghen wassen.

6) Dit is de verklaring die Orta, t.a.p. van 't ontstaan des Bezoars geeft.

7) Dit is een dwaling. De oorspronkelijk Perzische benaming pād-zahr beteekent ‘vrijwarend tegen gif.’ Het woord werd door de Arabieren overgenomen in den vorm bādizahr of bazahr, waaruit in 't Spaansch en Portugeesch wederom, bezoar of bezar, dat in weinig afwijkende vormen in andere Europeesche talen bekend is. Vgl. Dozy - Engelmann, Glossaire, p. 239 en Hobson-Jobson, s.v. Bezoar.

+ Redenen, waerom dese steen bezar ghenoemt is.

8) Niet de Indiërs, maar de Portugeezen noemen het Pedra bezar.

9) Orta, II, 233, verwart ‘pāzahr’ (= een steen) met ‘bāzār’, oorspronkelijk Perzisch, maar algemeen in gebruik gekomen in allerlei Indische talen, o.a. in het ‘Tamil’ als ‘pas'ār’.

10) De tekst heeft: eetware.

[p. 170]

sake heetmen aldaer het minste ghelt basarucos¹⁾, ghelijck oft men wilde segghen merckt-ghelt. Dese steen bezar is seer costelicken, ende wert veel ghebruyckt in Indien teghens alle fenijn ⁺ende crancheden, en wert meer gheacht als eenighen eenhoorn²⁾ in Europa, want is seer geexpermenteert, ende wort tot grooten prijs vercocht; hoe datse grooter ende swaerder van ghewichte zijn, hoe zy beter zijn ende meer virtuyt hebben; die ghemeenen zijn van drie, vier ende vijf octaven³⁾ ghewichte, som min, ander meer. Werden oock veel naer Portugael ghebracht ende veel gheacht.⁺ Die plaetsen, daerse meest gevonden werden, is als boven in Persien, ende oock in't eylandt ghenaemt Insula das Vacas ofte 'teylant vande koeyen; leyt voor aende mont vande inganck van Cambayen, dicht byde custe, alwaer die armaden vande Portugesen dickwils gaen eenighe verversschinghe halen, ende dooden veel vande schapen ofte bocken, ‖ al waer zy dese steen bezar⁺ veel in vinden. Desghelijcks in't landt van Pan⁴⁾, by Malacca, worter oock veel ghevonden.

⁺In 'tselfde lant van Pan vintmen een steen binnen inde gal van een vercken, die welcke houden in meerder weerden teghen alle fenijn ende cranckheden als den steen bezar; de Portugesen heeten die pedra do porco, dat is: vercken steen; werdt veel in Malacca⁺ verhandelt. Zy is van coluer claer rootachtigh, ende bitter in't smaken, ende in't tasten als Fransche seep. Alsmen die wil gebruycken ende jemant te drincken gheeft, so werptmen die in een cop met water, ende latent also een weynigh staen, ende alsdan treckense weder uyt, soo salt water bitter wesen ende reynighen alle fenijn, datmen in't lijf heeft, als by experientie dickwils ghevonden is gheweest. Den steen bezar is hert als steen, maer van ghewichte licht.

⁺Men presumeert, dat dese steenen groeyen inde maegh vande bocken ende de galle vande verckens door virtuyt vande cruyderen, die dese dieren eeten inde weyden, daer zy gaen, ghelijck wy vande reynossero gheseyt hebben, aenghesien dat zy alleenlick op de bovenghenoemde plaetsen groeyen ende op andere plaetsen niet, daer dese beesten ooc zijn.

1) Zie Ie stuk blz. 125 noot 1.

+ Den bezarsteen tegens fenijns ende ander qualen beter dan eenhoorn geacht.

2) Vgl. p. 62.

3) Bedoeld schijnt: achtsten van het standaardgewicht voor zulke zaken, doch hoeveel was dat?

+ Plaetsen, daer veel bezar steenen ghekregen worden.

+

4) D.i. Pahang.

+ Costelijcke steenen in verckens gallen ghevonden

+ Gedaente der selver, ooc hoe ende waer toe die ghebruyct worden.

+ Middelen, waer door dese steenen in der beesten magen ende gallen groeyen souden.

[p. 171]

Inde stadt van Vltabado¹⁾, in't lant achter Goa, van Ballagatte, wort ghevonden een steen, die de Arabyers noemen hagerarmini²⁾,⁺ ende vande Portugesen pedra Armenia, ende om datter oock veel ghevonden werden in Armenia, soo wordense in't ghemeen alsoo gheheeten; is blauw ende treckt wat naert claer groen. De Mooren besighen die veel inde purgatien ende teghen andere sieckten. Behalven dese voornoemde steenen soo zijn daer ⁺noch veel soorten van ghesteenten, soo eedele als teghen fenijn ende andere cranckheden, ende van veel proprieteyten ende virtuyten, ende om dat zy weynigh bekent ende vervoert worden, hebbe alleenlick mentie ghemaect vande ghene, diemen daghelijcks verhandelt ende overal vervoert werden en bekent zijn. ‖

1) D.i. Daulatābād.

2) Overgenomen uit Orta, II, 203. ‘Hagerarmini’ is Arab. ‘hadjar Ārmantī,’ Lapis Armeniacus. Deze wordt vermeld o.a. door Dioscorides, hdst. ωοϑ van Ve boek.

+ Ghedaente des steens pedra Armenia, waer die ghevonden wort,ooc van zijn waerdye ende virtuyt.

+ [106b]