Bloemlezing uit de bundel Uyt-spanningen

II. Hert-sterckte in Jehova.
Op 1 Sam. 30: 6.

Waar blijft daar het Vaderland?
Ja / waar blijft dien soeten band /
Daar mijn magen daar mijn vrinden
Daar het vroom geselschap my
Meed te vangen / meed te binden
Wist in soete Slaverny?⁶

6 soete Slaverny: oxymoron, typerend voor het petrarkisme.

[p. 50]

 

't Scheen wat groots en van gewigt

 

Weerdiger dan 't Sonne-ligt:

 

Maar het ziel-verdervend Eygen⁹

10

Was 'er in / end ongesind

 

Sig tot 't heylsaam Niet te neygen /

 

Daar de Ziel maar ruste vindt.¹²

 

 

 

En gelijck my daar verdwijnt

 

't Ligt dat in de vriendschap schijnt;

15

Soo verdwijnt my al de blyheyd;

 

Soo de ruste van mijn Huys;

 

Soo den blick van gulde vryheyd;

 

Soo 't genoegen van het kuys.

 

 

 

Met in mijn gedagten schiet¹⁹

20

't Eeuwig All, en 't eyndeloos Niet:

 

Alle eygen te versaacken /

 

All den HEERE toe te staan /

 

Dat is nu mijn hoogst vermaack / en

 

Dat doet alles my vergaan.

 

 

25

't Hoort den Hemel alles toe

 

Wat ick denck / en wat ick doe /

 

Wat ick hebb' / of oyt vermoge /

 

Wat my lief is / wat my lust /

 

Al 't begeren van mijnn' ooge /

30

Mijn vernoegen / en mijn rust.

9 het Eygen: Lodenstein toont een opmerkelijke voorkeur voor het gesubstantiveerde adjectief of adverbium, cf. vs. 18: het kuys = het zuivere. Onder deze substanriveringen is eygen bijzonder geliefd. Het komt ook voor in allerlei samenstellingen en correspondeert aldus met self- in het idioom van de engelse puriteinen. Zie K. Waentig, Die Self-Komposita der Puritanersprache, Inaugural-Dissertation Leipzig 1932. Het zelfonderzoek van de piëtisten leidt tot zelfvernietiging. Het zelf (eygen) wordt gezien als de antagonist van God.

12 Zie voor dit adhortatieve maar p. 47.

19 Met: kortere vorm naast mede dat bijw. en voorz. is, cf. WNT, s.v. mede III, dl. IX, 330; betekent hier: evenzo, ook.

[p. 51]

 

Wis / die 't alles schiep / wel weerd

 

Is / dat alles Hem vereert.

 

Hy is d' Aanvang-losen Ader /³³

 

d'On-verwelckelijcke spring /³⁴

35

't Grond'-loos diep daar 't al te gader³⁵

 

Komt / dat uyt hem 't Al ontfing.

 

 

 

Wy sijn niet dan stof en eerd³⁷

 

En by Hem geen stofje weerd.³⁸

 

Hóópt wat Heerlijck is te vinden

40

In de Wereld all op een;

 

't Minste stofje in de Winden

 

Heeft gelijcke weerdicheen.^39-42

 

 

 

Ey! helpt my het grondloos Niet

 

Sien / van al wat Schepsel hiet!

45

Niets / ja niets en sijn wy weerdig

 

Vriendschap / Goed / vermaack / of eer /

 

(Meenen wy't is onregtveerdig)

 

Alle Schepsel hoort sijn Heer.

33 Ader: opwellende waterstraal en zo figuurlijk: bron, oorsprong (zie Middelnederl. Woordenb. I, 57; WNT I, 809). Het beeld gaat terug op Jer. 2: 13, waar Jahweh zich ‘de Springader des levenden waters’ noemt. Mijn collega dr. H. Vekeman attendeert mij op Vita Beatricis III, 215-216 (ed. J. Reypens, p. 138-139) met zijn vizioen van de Godmens als bronader der genade; en voorts op Ruusbroec, Die Chierheit der gheestelijker Brulocht I, 222.17: ‘Ende in desen gronde der ghevoelijcker minnen soe levet die wallende adere, dat es dat inschinen ochte dat inwerken gods’.

34 spring: bron; cf. Jes. 55: 1 en Openb. 21: 6 waar dit beeld op teruggaat. In de late middeleeuwen werd de voorstelling van Christus als levensfontein populair, zie J.B. Knipping-P.J. Meertens, Van de Dene tot Luiken, Zwolle 1956, p. 30.

35 te gader: tesamen.

37 niet: niets.

38 by: vergeleken bij.

39-42 Leg al wat er in de wereld aan heerlijks te vinden is op één hoop, (ge zult dan ondervinden dat) het minste stofje in de wind dezelfde waarde bezit.

[p. 52]

 

Leent hy ons oyd eenig Goed /

50

't Is uyt Goedheyds overvloed:

 

Des wy Hem te dancken schuldig⁵¹

 

Sijn / en neemt Hy 't ons weer aff /

 

Niets te vragen ongeduldig;⁵³

 

Want het gaat tot die het gaff.

 

 

55

't Gaat weer tot dien Oceaan⁵⁵

 

Daar het eerstlijck quam van daan.

 

Wis / mijn Heyl is niet gelegen

 

In dat my yet Goeds geschiet;

 

Maar dat ick de Godheyd segen'

60

Als den Heer' het al geniet.

 

 

 

Hebb' den Hemel wat Hem lust

 

Soo is al mijn lust gebluscht.

 

Dat Hy eyndeloos geluckig

 

Is / dat is my (laat / en vroeg

65

Ben ick vrolijck / ben ick druckig)⁶⁵

 

Altijd vreugds / en Heyls genoeg.

 

 

 

Ick ben maar tot Godes Eer

 

Krijgt Hy die / wat wensch ick meer?

 

En Hy sal die sonder feylen

70

Altijd krijgen / wat Hy doet:

 

Soo sal ick mijn Heyl beseylen⁷¹

 

In het quaad / en in het goed.

 

 

 

Sit ick eensaam 't is mijn vreugd

 

Dat de Heere sig verheugt

51 Des: tweede naamval van dat in bijw. gebruik; betekent: op die grond, daarom.

53 Deze regel hangt af van schuldig sijn. Er staat abusievelijk dragen.

55 Oceaan: zie hiervóór, p. 49.

65 druckig: Lodenstein gebruikt vaak adjectieven met het suffix -ig, waar wij een participium zouden plaatsen; -ig kan dienen om aan te geven dat iets de eigenschap van het stamwoord heeft, cf. Trimp, p. 70. Lodenstein schrijft o.a. doodig, rampig, quistig, vlayig, moordig, schendig.

71 beseylen: bereiken.

[p. 53]

75

In den rey der Cherubijnen:

 

Of de Werld my alsem schanck /⁷⁶

 

't Bitter sal my lieflijck schijnen

 

Drinckt den Hemel Hemel-dranck.

 

 

 

Foey! dat ick oyt onbedogt⁷⁹

80

't Heyl in eygen voordeel sogt!

 

Dat de Waarheyd my regtveerdig

 

Leert / de Godtheyd alles / end

 

My te schatten 't minst niet weerdig /

 

Is mijn Heyl / of ick en ken 't.

Op 't Fort Nieuw Rees 4. in Loumaand 1674.⁸⁵

76 Of: indien.
alsem: eigenlijk het aftreksel van alsem; figuurlijk: de bittere lijdensdrank die Jezus aan het kruis heeft gedronken.

79 onbedogt: onbedachtzaam.

85 Er staat abusievelijk: 1664.