Bloemlezing uit de bundel Uyt-spanningen

[p. 146]

Jesus Min.^*

* Lodenstein's Uyt-spanningen bevat verschillende echodichten, een genre dat reeds in de Anthologia Graeca voorkomt, maar vooral door de neolatijnse, franse, duitse, engelse, italiaanse en nederlandse dichters van de 16e-18e eeuw druk wordt beoefend. Gero von Wilpert (Sachwörterbuch der Literatur⁵, Stuttgart 1969) definieert het als een lied, ‘dessen Reimwörter durch Echo verdoppelt werden und dessen Verszeilen meist aus Fragen bestenen, auf die das Echo oft verblüffend antwortet, so dass der Wirkung nach die Frage in sich selbst Antwort findet’. De strekking is vaak satirisch. Zie J. Bolte, Das Echolied in Volksglauben und Dichtung, 1935; J.J. Mak in Moderne Encyclopedie der Wereldliteratuur II Hilversum z.j., p. 466. Lodenstein's gedicht beantwoordt slechts in formeel opzicht aan de hoge eisen van het genre. De echo-rijmen zijn dikwijls niet meer dan simpele woordherhalingen. Het satirische element ontbreekt.

Echo.

Na-botster Echo! Die de stille Min¹
Van menig Harder / menig Harderin /
Verspiedt: sijt gy gestorven / nu ick leev'?

Echo. Ick leev'.

Mijn leven nu eerst warelijck begint
Nu 't hert / in 't minnen onervaren / mint.
Leeft gy nog Echo, spreeck op mijn vraag vry.

Echo. Vraag vry.

Wat soud' ick vragen? 't Hert is my vervuld
Van so een lieflijckheyd. Maar / Echo, sult
Gy noyd eerst vragen / wat my deert? Noyd yed?¹¹

Echo. Noyd yet.

Nogthans die mint / wil self eerst sijn gevraagd.
Ik min Een Die my boven all' behaagt.¹⁴
En / Echo, vraagt gy my niet eens / wie ist?

Echo. Wie ist?

1 Volgens de antieke mythologie was Echo een nimf die als straf voor haar babbelzucht door Hera veroordeeld werd tot het slechts kunnen nabauwen van andermans woorden. Narcissus versmaadde haar liefde, waarna zij wegkwijnde en tenslotte een rots werd die elk gesproken woord terugkaatste. Zie Ovidius, Metamorphosen III, 356 vv.). Lodenstein refereert hier alleen aan Echo's verbondenheid met het pastorale milieu. Het is een van de zeer weinige gevallen dat we in zijn werk een verwijzing naar de ‘heidense’ mythologie aantreffen.

11 yed: iets.

14 Een: Jezus.

[p. 147]

 

Weer-kaatster, die noyd mensch vraagt / vraagt gy my?

 

Dat's seldsaam. Ligt om dat mijn vryery

 

Wat seldsaams is / wat Godlijcks (denck ick) ook.

 

Echo. Ick ook.

 

 

 

Ja Godlijck / want Hy is der Heeren Heer

 

Een Coning aller Coningen / vol Eer,

 

Vol Heerlijckheyd, vol glansch, vol schatt, en goed.

 

Echo En Goed?

 

 

25

Goed? Ja sijn onverdiende Goedicheyd

 

Was my voor alle tijden toe bereyd:

 

End' op so onbegrijpelijcken wijs!

 

Echo. En wijs'?^27-28

 

 

 

Des Hemels Wijsheyd, end' haar schatten al

30

Sijn sijnn / die my wel ra'en en hoeden sal /³⁰

 

Bespringen my der Hellen magten schoon.³¹

 

Echo. En Schoon?

 

 

 

Hy heeft alleen de Schoonheyd van wat leeft.

 

Maer / Echo, vraagt niet meer / dog (wilt gy) geeft

35

My duydlijck antwoord op het geen ick wil.

 

Echo. Ick wil.

 

 

 

Ick sta verlegen / wat ick dees mijn Vriend³⁷

 

Sal doen. Seg / Echo, wat Hem deert / of dient /³⁸

 

Wat Hem meest vriendschap doet / off 't meeste tart?

40

Echo. 'Et hart.

27-28 De echo maakt dikwijls gebruik van zgn. annominatio of paronomasia, een klankfiguur uit de klassieke retorica, waarbij gelijkluidende woorden met verschillende betekenis herhaald worden (cf. Ernst Robert Curtius, Europäische Literatur und lateinisches Mittelalter⁶, Bern 1967, S. 304; Gero von Wilpert, Sachwörterbuch der Literatur⁵, Stuttgart 1969, S. 555-556). Het eerste wijs betekent manier; het tweede wijs is het adjektief. Iets dergelijks in vs. 30-31 met het voegwoord schoon en het gelijkluidende adjektief. Ook pseudo-etymologieën zoals in Op de stilte in 't Swin, vs. 16 rekent men wel tot de paronomasia.

30 Sijn sijnn: zijn van hem.

31 schoon: al (bespringen mij ook de machten van de hel, de helse machten).

37 Ick sta verlegen: ik weet niet.

38 Sal: moet (als in het middelnederlands).

[p. 148]

 

Dat is de spring van alle goed en quaad.⁴¹

 

Hoe breng ick Hem dat best toe / dat mijn daad⁴²

 

My selve niet en dy ten ramp'ge Dood?⁴³

 

Echo Gedood.

 

 

45

Is 't hert Hem lief in 't liefde-vier verbrand?⁴⁵

 

So heylig'ick Hem dat ten Offerhand;

 

En schrijv'ick met mijn hert-bloedt / Echo, Ja.

 

Echo O ja!

 

 

 

Maar laas! ick voel mijn trage sorgloosheyd

50

Van so een opset dickwijls af-geleydt.

 

Seg / Echo, wat my meest ten quade toog!⁵¹

 

Echo. 'Et Oog.

 

 

 

Verleydend oog! ick steeck u willig uyt.⁵³

 

Ick heb u nu niet meer van doen / en sluyt⁵⁴

55

Al mijn begeerten in het On-sigtbaar.

 

Echo. Sigtbaar.

 

 

 

Sigtbaar / dat's waar / maar door 't Geloov alleen.

 

't Geloov, dat onsigtbaar' / dat On-gemeen!

 

Wie kent 't Geloov / wie kent de cragt die 't heeft.

60

Echo. Die 't heeft.

 

 

 

Een naam voorwaar d'ontfanger maar bekend.

 

Maar / Echo / 'k ga na huys / en maack een end.

 

De Sonne daalt in 't West / den dag gaat heen.

 

Echo. Gaat heen.

Hoymaand 1668.

41 spring: bron.

42 breng toe: draag op, wijd toe.
best: het best.

43 dy: gedije, wordt tot.
ramp'ge: rampzalige.

45 vier: vuur.

51 toog: trok.

53 Cf. Mark. 9: 47: ‘En indien uw oog u ergert, werpt het uit’.

54 van doen hebben: nodig hebben.