België in de Tweede Wereldoorlog. Deel 1

De verloren vrede (1918/1939)

3 / Het Frans-Belgisch militair akkoord

Het Frans vriendschapsoffensief, dat zeer duidelijk beoogt België te betrekken in zijn anti-Duitse omsingelingspolitiek, wordt van de aanvang af met wantrouwen bekeken door een groot gedeelte van de Belgische bevolking. De anti-Franse gezindheid van het Vlaamse landsgedeelte groeit in belangrijke mate aan tijdens deze periode; zij steunt zowel op de traditionele Vlaamse grieven als op de vrees, dat het Frans politiek overwicht op het Europees vasteland ook het kultureel imperialisme van Frankrijk in de hand zal werken. Wanneer het blijkt dat Groot-Brittannië definitief afstand neemt en België voor een bij verdrag gewaarborgde veiligheid uitsluitend op Frankrijk is aangewezen, ontstaat er deining in het Vlaamse land. De Vlaamse oppositie in het parlement neemt, zonder onderscheid van partij, indrukwekkend in omvang toe. Zij wordt zo sterk dat de Belgische regering onmogelijk onomwonden ja zal kunnen zeggen wanneer Frankrijk aandringt op het sluiten van een Frans-Belgisch verdrag. Het kabinet Delacroix zal evenwel ook niet volledig neen zeggen. Het produkt van deze halfslachtige houding is het Frans-Belgisch militair akkoord. De overeenkomst wordt de 7de september 1920 ondertekend door maarschalk Foch en generaal Buat voor Frankrijk, en door generaal Maglinse voor België.

Wat is de inhoud van het Frans-Belgisch militair akkoord? Met uitzondering van enkele generaals van de generale staf en een paar ministers weet in België niemand het fijne van de zaak. Het akkoord is een geheime overeenkomst, zo geheim trouwens dat men meent dat zelfs koning Albert de juiste inhoud niet kent. Wel weet iedereen dat het akkoord bestaat. De eerste ministers hebben, zonder de inhoud bekend te maken, door de uitwisseling van brieven het bestaan ervan bevestigd. Zij hebben het akkoord trouwens in november 1920 bij de Volkenbond doen registreren en dat heeft maar één betekenis: dat het gaat om een belangrijke overeenkomst met politieke draagwijdte. De Volkenbond heeft immers zijn leden verplicht alleen deze akkoorden te registreren, die werkelijke verdragen zijn. Het ontslaat hen van de verplichting technische akkoorden mede te delen.

Het resultaat is duidelijk. Niettegenstaande het Frans-Belgisch militair akkoord inderdaad niet meer bevat dan een reeks technische maatregelen

[p. 16]

tot koördinatie van de militaire aktie van beide landen en het bestendig kontakt vooropstelt tussen de Franse en Belgische generale staven, breekt de storm los. Iedereen gelooft dat buiten het parlement om en tegen de wil in van een groot gedeelte van de Belgische bevolking een werkelijk Frans-Belgisch verdrag is tot stand gekomen. Het akkoord wordt aangezien als een triomf van de geheime diplomatie.

In België wordt deze mening kracht bijgezet door het feit, dat Frankrijk het Frans-Belgisch militair akkoord gelijkstelt met een werkelijk verdrag; meer nog, de Franse militairen hebben, krachtens het akkoord, België steeds beschouwd als behorend tot de Franse militaire ruimte.

Deze overtuiging wordt trouwens door het buitenland, door Engeland, Duitsland en Nederland gedeeld.

De Belgische regering heeft zichzelf in een onmogelijke toestand geplaatst. Zij heeft de wereld verteld dat zij een belangrijke overeenkomst heeft gesloten met Frankrijk en hiervoor het bewijs geleverd door de registratie bij de Volkenbond. Zij kan niemand zeggen dat in feite de overeenkomst weinig om het lijf heeft wil zij haar partner niet verloochenen en zij kan ook de tekst niet voor zichzelf laten spreken, vermits het akkoord per definitie geheim is.

Zo zij het wantrouwen in het buitenland moeilijk kan tekeer gaan, bekomt het haar nog slechter in België zelf. Steeds wegens de geheime aard van de overeenkomst, kan zij ook hier moeilijk aanvoeren dat het niet om een werkelijk verdrag gaat. Men beschuldigt derhalve de regering van een zeer ernstige ongrondwettelijke daad. Waar regeringen dat gewoon zijn, zou het hun weinig uren slaap hebben gekost; maar er is meer. De Vlaamse bevolking begint te steigeren en weigert een akkoord te aanvaarden dat het land naar alle waarschijnlijkheid te sterk aan Frankrijk bindt; wanneer de Belgische regering niet terug kan, en de jaren voorbijgaan in gekanker tegen de overeenkomst, zal dit één van de redenen zijn waarom een gedeelte van de Vlaamse opinie in zijn anti-Franse gezindheid ook radikaal anti-Belgisch zal worden.

Maar niet alleen in Vlaanderen wordt het akkoord over de hekel gehaald; ook alle progressieve, anti-militaristische kringen zijn zonder voorbehoud er tegen. Dat wil zeggen dat heel socialistisch en kommunistisch Wallonië zich opstelt tegen de overeenkomst en zweert de verplichtingen, die hieruit voor de bevolking ogenschijnlijk zullen voortvloeien, niet te vervullen.

Aanvankelijk blijft de agitatie, zowel in Vlaanderen als in Wallonië, noodzakelijkerwijze beperkt tot woorden. Niemand bedreigt één van beide landen en welke verplichtingen België ook op zich heeft genomen, het akkoord is maar papier en zijn uitvoering ligt nog in het verschiet.

Er komt evenwel een ogenblik waarop de gedane beloften moeten ingelost worden, de regering kleur zal moeten bekennen en het pandemonium uitbreekt. Want in januari 1923 bezetten Franse en Belgische troepen gezamenlijk het Roergebied.