Skiplinks

  • Tekst
  • Verantwoording en downloads
  • Doorverwijzing en noten
Logo DBNL Ga naar de homepage
Logo DBNL

Hoofdmenu

  • Literatuur & taal
    • Auteurs
    • Beschikbare titels
    • Literatuur
    • Taalkunde
    • Collectie Limburg
    • Collectie Friesland
    • Collectie Suriname
    • Collectie Zuid-Afrika
  • Selecties
    • Collectie jeugdliteratuur
    • Basisbibliotheek
    • Tijdschriften/jaarboeken
    • Naslagwerken
    • Collectie e-books
    • Collectie publiek domein
    • Calendarium
    • Atlas
  • Periode
    • Middeleeuwen
    • Periode 1550-1700
    • Achttiende eeuw
    • Negentiende eeuw
    • Twintigste eeuw
    • Eenentwintigste eeuw
Der naturen bloeme (1878)

Informatie terzijde

Titelpagina van Der naturen bloeme
Afbeelding van Der naturen bloemeToon afbeelding van titelpagina van Der naturen bloeme

  • Verantwoording
  • Inhoudsopgave

Downloads

PDF van tekst (3.60 MB)

Scans (28.67 MB)

XML (2.30 MB)

tekstbestand






Editeur

Eelco Verwijs



Genre

poëzie

Subgenre

non-fictie/natuurwetenschappen/biologie


© zie Auteursrecht en gebruiksvoorwaarden.

Der naturen bloeme

(1878)–Jacob van Maerlant–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende
[pagina 69]
[p. 69]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten

Boek VII.

 
Ga naar margenoot+ Alle woerme int ghemene
 
Sonder voete hebben bloets clene,
 
Sine sughent van andren dieren,
 
Maer si hebben in hare manieren
5[regelnummer]
Ga naar margenoot+ Ghelijc oft ware bloet.
 
Woerme oec die sijn ghevoet
 
Hebben niet dan sap allene,
 
Wanic wel, in haren beneGa naar voetnoot1).
 
Vele woerme zonder waen
10[regelnummer]
Vintmen die met den somer bestaen,
 
Ende metten somer nemen ende,
 
Als hem die sonne niet es gheende.
 
Some worme die crupen,
 
Ende some, die in boemen slupen,
15[regelnummer]
Die vlieghen ende laten haer saet,
 
In loveren, als tcoude angaet;
 
Ende als die dou coemt metter sonnen,
 
So sietmen datsi wassen connen.
 
Woerme die meeste hebben van viere
20[regelnummer]
Vlieghen best, dats haer maniere,
 
Ende sijn ghevaerwet als pellelijnGa naar voetnoot2).
 
Die ghene die van der lucht sijn
 
Loepen snellike hare vaerde.
 
Ga naar margenoot+ Die meest waters hebben ende aerde
[pagina 70]
[p. 70]
25[regelnummer]
Die sijn traech in crupene, in gane.
 
Dit doen ons meesters te verstane.
 
Dits woerme nature ghemene.
 
Hoert van elken voert allene,
 
Teerst in A, daer na in B,
30[regelnummer]
Na den litteren van der A. b. c.
 
 
 
Ga naar margenoot+ Apis dats in Dietsche die bie.
 
Ga naar margenoot+ Sinte Ambrosis seghet mi
 
Ende Baselis die groete,
 
Dat et sijn worme sonder ghenoete.
35[regelnummer]
Sine noten noch en riden
 
Ende sijn te samen tallen tiden.
 
Hare vrome legghen si tere stede,
 
Ende eten alle te samen mede.
 
Cost ende ghewin groet ende clene
40[regelnummer]
Dat es talre stont ghemene.
 
Haer maghedoem ende haer reinhede
 
Es ghemene hem allen mede.
 
Si winnen vrucht ende bringhen
 
Sonder noten ende minghen.
45[regelnummer]
An hem pleght ghene luxurie te sijn:
 
Ga naar margenoot+ Dies winnen si vrucht sonder pijn,
 
Nochtan word haer gheslachte groet.
 
Si nemen coenlike in hare ghenoet,
 
Ende alle gader so sijn si
50[regelnummer]
Onder haren coninc vri,
 
Want si eernen ende minnen,
 
Als den si over haren here kinnen,
 
Ende bi haren willen ghesetGa naar voetnoot1).
 
Op hem sone doen si gheen onwet,
55[regelnummer]
Ende dit es te wonderen niet een twint,
[pagina 71]
[p. 71]
 
Wantse die coninc weder mint,
 
Ende es hem sachte sonder waen:
 
Dus bliven si hem onderdaen.
 
Hier omme so nes sonder lieghen
60[regelnummer]
Ga naar margenoot+ Onder allen wormen die vlieghen
 
Meer te wonderen dan an die bien.
 
Men mach hem honech gadren sien,
 
Dat boven alre soethede es soete,
 
Ende te menigher mesquame boete.
65[regelnummer]
Si maken was ende raten
 
Menighen mensche te baten.
 
Si hebben raet, voghede ende hertoghen,
 
Daer si hem an beraden moghen,
 
Ende en sijn nieuweren fel
70[regelnummer]
Van manieren dan sachte welGa naar voetnoot1).
 
Ga naar margenoot+ Ende dits een wonderlec enghien:
 
Ga naar margenoot+ Te wintere en machmer gheen sien,
 
Ende te somer, alsmen winne mach,
 
Leghter gheen ledech al den dach.
75[regelnummer]
Ets woerm die ghere vrucht en deertGa naar voetnoot2),
 
Ende als et bi hem heeft verteert
 
Die bloemen, die si dan bespien
 
Waer hem goet of mach ghescienGa naar voetnoot3).
 
Sijn si in vreemden lande bi nachte,
80[regelnummer]
So sijn si van groter wachte,
 
Hoe haer vederen niet worden nat,
 
Ende rusten op den buuc doer datGa naar voetnoot4).
[pagina 72]
[p. 72]
 
Haer convent deelt hem in drien:
 
Men magher coninc ende heren sien,
85[regelnummer]
Ende middele die die jonghe berechten,
 
Ga naar margenoot+ Ende andre ghelijc dienstknechten.
 
In elken buuc es emmer een here,
 
Ende die ist scoenste emmermere,
 
Ende also groet als twe bien.
90[regelnummer]
Die vederen sijn cort van dien,
 
Een deel hogher op die been;
 
Voer sijn voerhoeft al in een
 
Ghelijc alst ware een crone,
 
Boven den andren vele schone;
95[regelnummer]
Ende oec segghen meesters wale,
 
Dat hi es al sonder strale.
 
Ga naar margenoot+ Sine hoecheit es sijn were,
 
Nature ontseghet hem dat spere,
 
Omme dat prensen van aertrike
100[regelnummer]
Exemple naemen an dies ghelike.
 
Dits deerste ordine van den bien.
 
Dandre diemen daer mach sien,
 
Die sijn tangher, scaerp ende fel,
 
Ende berechten die bedaerve wel,
105[regelnummer]
Maer sine doent lude noch stille
 
Anders dan die meesters wille.
 
Onder dese sijn andre bien,
 
Die scalchede te doen plienGa naar voetnoot1),
 
Ende winnen scalclike ende halen,
110[regelnummer]
Ga naar margenoot+ Daer si dandre mede betalen.
 
Dese en hebben strael engheen,
 
Ende sijn dienende al in een
 
Ga naar margenoot+ Den rechten bien ende den heren.
 
Dese steectmen ute met oneren
[pagina 73]
[p. 73]
115[regelnummer]
Des morghens, slapensi te langhe;
 
Merren si te vele in den uutganghe,
 
Si bitense doet zonder ghenaden.
 
Ist datsi hem te vele scaden,
 
Alst honech rijp es ende goet,
120[regelnummer]
Si bitense doet metter spoet.
 
Als die jonghen sijn staerc ghenoech,
 
So doen si hare ghevoech,
 
Ende steken voert die middelscaren,
 
Omme dat si vlieghen haer ende thare
125[regelnummer]
Om haer ruste, om hare stede,
 
Ende somech meester volghet mede
 
Ga naar margenoot+ Diese berecht; dus volghen si an
 
Haren meester, haren coninc danGa naar voetnoot1).
 
Palladius seghet dus mi:
130[regelnummer]
II daghe te voren of drie,
 
Eer datsi vlieghen ute,
 
Singhen si met groeten gherute,
 
So vaert die coninc voren uut daer,
 
Ga naar margenoot+ Ende dandre volghen alle naer.
135[regelnummer]
So waer si te swaerme vanghen,
 
Ist dat si tenen hope hanghen,
 
So nesser in al den hoep
 
Maer een coninc int gheloep.
 
Ist dat si oec meer hope maken,
140[regelnummer]
Dan weetmen wel in ware saken,
 
Datter als menich coninc es
 
Als menich hoop, sijt seker des.
 
Dat edele werc van haren raten
 
Mach elken wondren utermaten.
145[regelnummer]
Si rusten in der morghenstont,
[pagina 74]
[p. 74]
 
Onthier dat een ondoet den mont
 
Ende trompt II waerf ofte drie.
 
Oec claer weder kennen sie:
 
Ga naar margenoot+ Ist dat die dach schone sal wesen,
150[regelnummer]
Dan vlieghen si alle uut met desen;
 
Ende sal dat weder wesen onreyne,
 
So vlieghen die scalcke uut allene.
 
Elc heeft besceiden anbocht.
 
Ga naar margenoot+ Als dene heeft haren last brocht,
155[regelnummer]
So sire daer drie of vier ghestaen,
 
Diese onthalen ende ontfaenGa naar voetnoot1).
 
Dene brinct honech, dander bloemen,
 
Water sietmen bringhen hem somen,
 
Ende sulke maken die woninghen.
160[regelnummer]
So dienre some tot sulken dinghen,
 
Dat si anders niet en wachten
 
Dan den inganc met crachten.
 
Sulke scouwen an den sterren,
 
Of hem tweder iet sal erren;
165[regelnummer]
Ende alle eten si te male
 
Te samen in enen sale.
 
Ga naar margenoot+ Alst avont es ruten si daer in,
 
Ende emmer so lanc so min
 
Ruten te samen tere somme,
170[regelnummer]
So datter ene vlieghet al omme,
 
Ga naar margenoot+ Ende trompt in derre maniere mede,
 
Also alsise waken dede.
 
Teerst maken si waer wonen sal
 
Die ghemeente ende rusten al,
175[regelnummer]
So schone dats elken man mach lusten;
 
Dan maken si der heren rusten.
[pagina 75]
[p. 75]
 
Als die jonghen dan op coemen,
 
So hebben si te hant vernoemen
 
Wie si sijn, ist meente, ist heren;
180[regelnummer]
Ende wie hem sullen ter werringhen keren,
 
Die doen si te hant van den live,
 
Om dat dandre in paise blivenGa naar voetnoot1).
 
Als haer coninc ter weide vaert,
 
Hi es met sinen here bewaert,
185[regelnummer]
Die bi hem sijn ende sijns verbeiden;
 
Ende alsi alle pinen ter weiden,
 
So es hi dan ledech allene,
 
Ga naar margenoot+ Ende merct hoe si pinen ghemene.
 
Bi hem sijn in sire scare
190[regelnummer]
Seriante ende nemen ware,
 
Jof hem iemen doet leet,
 
Ende die sijn fel ende doerwreet,
 
Ende en laten niet gherne vlienGa naar voetnoot2);
 
Ende dit en mach niet dicke ghescien,
195[regelnummer]
Ga naar margenoot+ Sonder alst weder es ghestade;
 
Ende dan nes niemen so stout van rade,
 
Dien men op sal vlieghen hoeren,
 
Haer coninc en vlieghe voeren.
 
Waert dat ieman so coene ware,
200[regelnummer]
Die wilde scoeren des conincs scare,
 
Hi moeste des ontghelden sere.
 
Verliesen si oec haren here,
 
So es hare scaer ondaen,
 
Ende volghen enen andren saen.
205[regelnummer]
Somwile strijt deen buuc op den andren
 
Om die bloemen daer si in wandren,
 
Ga naar margenoot+ Jof omme honech, dies gheloeft,
[pagina 76]
[p. 76]
 
Ga naar margenoot+ Dat elc andren ofroeft.
 
Oec so vintmen dorpere bien,
210[regelnummer]
Die felre te wesen plien,
 
Ende die sijn vromelec ende wreet,
 
Ende altoes te winne ghereet.
 
Welc tijt dat die bie so steect,
 
Dat haer die strael utebreect,
215[regelnummer]
Volgheter enech daermkijn naer,
 
So moet sijt besterven daer.
 
Si schuwen sere quade lucht.
 
Voghele van gansen die in de luchtGa naar voetnoot1).
 
Sietmer crabben bi of braet,
220[regelnummer]
Si sterven van den roeke quaetGa naar voetnoot2).
 
Die lucht van der doder bie
 
Doet die andre, dat seghtmen mi.
 
In couden tiden bliven si binnen,
 
Ende leven bi datse winnen.
225[regelnummer]
Si minnen sere soete gheclanc,
 
Daer mede vergadermense ghemanc.
 
Ga naar margenoot+ X jaer ten lanxten of VII
 
Set hem nature te levenGa naar voetnoot3).
 
Nem buffels daerme met den drecke,
230[regelnummer]
Ende dat onder daerde decke,
 
Daer of sullen wassen bien.
 
Ovidius boeke segghen van dien:
 
Delf enen stier of osse of coe,
 
Nature doet haer cracht daer toe,
235[regelnummer]
Datmer of siet wassen bien,
 
Ga naar margenoot+ Maer die noten als vlieghen plien;
[pagina 77]
[p. 77]
 
Doch gheliken si harde naer
 
Den edelen bien, weet over waer.
 
Honech es heet int beghin,
240[regelnummer]
Ende droghe als et coemt bet inGa naar voetnoot1).
 
Honech suvert ende hout
 
Medicine in hare ghewout,
 
Ende men tempert oec daer mede
 
Der medicinen bitterhede.
245[regelnummer]
Ga naar margenoot+ Jeghen den couden maghe nat
 
Nem honech, ende temper dat
 
Ga naar margenoot+ Met waermen water ende laet ingaen,
 
Et sal dien maghe suveren saen.
 
Et maect oec dat anschijn claer,
250[regelnummer]
Dwaeststu et daer mede, dats waer.
 
In een scerf soudstu honech braden,
 
Ende doere sout in bi staden,
 
Ende maec een suppositoris daer mede,
 
Et es goet jeghens den rede.
 
 
255[regelnummer]
Aranea dats der spinnen name,
 
Een lelec woerm ende ombequame.
 
Si weeft uut haren buke net,
 
Daer si die vlieghen mede let.
 
Ga naar margenoot+ Dicke sietmense so weven,
260[regelnummer]
Dat et cost hare levenGa naar voetnoot2).
 
So subtijl es haer engien,
 
Datmen noit en mochte sien
 
So subtile saken spinnen.
 
Om vlieghen staet al haer winnen,
265[regelnummer]
Ende ghene ding en wacht bet,
 
Wie dat coemt in haer net.
 
Als siere ene in siet verwerren,
 
Loept sire toe al sonder merren,
[pagina 78]
[p. 78]
 
Ende etter of haer becomen;
270[regelnummer]
Tander spaert si tharen vromen.
 
Men waent die sien sijn diere wevet,
 
Ende die hie bi der proien levetGa naar voetnoot1).
 
Ga naar margenoot+ Aristoteles die seghet,
 
Dat si te lentine notens pleghet.
275[regelnummer]
Van honghere steerfter enghene.
 
Lucht nat een deel voetse allene.
 
Experimentator die seghet:
 
Wonde daermen webbe op leghet
 
Dat si niet en swelt omtrent.
280[regelnummer]
Ga naar margenoot+ Als die spinne siet een serpent
 
Ligghen onder enen scade,
 
Gaet si neder bi haren drade,
 
Ende steect so dicken ende steect,
 
Dat si hem die hersine doerbreect,
285[regelnummer]
Ende oec en wil sijs niet begheven,
 
Eer sie hem nemet dat leven.
 
 
 
Ga naar margenoot+ Bufo, als Liber Rerum seghet,
 
Es onder woermen die leghet,
 
Ende heet die padde in onser tale.
290[regelnummer]
Ghevenijnt es si, weetmen wale,
 
Ga naar margenoot+ Ende eiselec te sien den man,
 
Ende vuleec te tastene an.
 
In daerde neemt si haren aert,
 
Die si nochtan so nauwe spaert,
295[regelnummer]
Dat siere nemmeer te live en doet
 
Sdaghes dan si beluuct onder den voetGa naar voetnoot2),
 
Omme dat si vruchtet al,
[pagina 79]
[p. 79]
 
Dat haer aerden ghebreken sal.
 
Dus slacht si den vrecken wel,
300[regelnummer]
Die sine lechame es fel,
 
Ende onthout hem sijn bedaerve.
 
So coemt een vreemde in sijn aerve,
 
Die verdoet ende verteert
 
Dat hi swaerlic heeft ghespaert,
305[regelnummer]
Ende des dier zielen en danct niet
 
Van al dat si achter haer liet.
 
Men vint padden int lant van Gallen
 
Meest bi der zee, horewi callen,
 
Die coemen uut ten lentin tiden,
310[regelnummer]
Ga naar margenoot+ Ende singhen ende sijn blide
 
Alst weder waerm es ende sochte.
 
Ets bevonden datmense brochte
 
In andren aert dan in den haren,
 
Ende daer en songhen si niet te waren.
315[regelnummer]
Ga naar margenoot+ Dese slachten papen predicaren,
 
Die nauwer buten prediken varen;
 
Daermense kent ende dicken plien,
 
Maer si den meester philosofienGa naar voetnoot1).
 
Omme dese sake, als ict las,
320[regelnummer]
Was die prophete Jonas
 
Van den walvische verslonden,
 
Als ons sine worde orconden.
 
Ene derde maniere vintmen mede
 
Van padden in someghe stede,
325[regelnummer]
In tanscijn na den puut ghedaen.
 
Experimentator doet verstaen,
 
Ga naar margenoot+ Dat si groet venijn heeft inne.
 
Si vecht tieghen die spinne,
 
Ende en can haer niet verweren.
330[regelnummer]
Ga naar margenoot+ Die spinne steect, dat moet haer deren,
[pagina 80]
[p. 80]
 
So wort si gram ende wille haer wreken,
 
Ende swellet van torne dat si moet breken.
 
Haer bete en canmen niet ghenesen.
 
Een dieren steen vintmen in desen,
335[regelnummer]
Dien draghen si int voerhoeft fijn,
 
Ende men heten crappandijn,
 
Daer ic ju of sal scriven waer
 
In Lapidarise hier naer.
 
Borax scuwet rute, dats waer,
340[regelnummer]
Ende haet die sonne claer.
 
Nachts wandeltse meest alle weghe,
 
Ende gherne in ghetredene weghe.
 
Sdaghes laet si haer node sien.
 
Wingaert roeke moet si vlien.
345[regelnummer]
Meest sijnre in Spaenghen, horic ghewaghen,
 
Die de crappandine draghen.
 
 
 
Ga naar margenoot+ Bombax, als Plinius seghet,
 
Es een woerm die te sijn pleghet
 
In Assyrien meest ende best,
350[regelnummer]
Ga naar margenoot+ Die maect van leyme so vast een nest,
 
Datment doerscieten niet en can.
 
Daer binnen gaderet was ghedaen
 
Mildeliker dan die bienGa naar voetnoot1),
 
Ende dan spinnet mede in dien
355[regelnummer]
Wulle een deel na spinnen wise,
 
Daermen of maect van dieren prise
 
Cledere, als ict hore ghewaghen,
 
Die menie te vrouwen draghenGa naar voetnoot2).
 
Hier of maectmen in haren tiden
360[regelnummer]
Uutnemende ghewant van siden.
 
 
 
Ga naar margenoot+ Brucus adlacta dat sijn diere
[pagina 81]
[p. 81]
 
Van alsulker maniere
 
Als wi hier die crekelen sien,
 
Want dat si te springhene plien;
365[regelnummer]
Ende alle hebben sie ghemene
 
Cort voeren, lanc bachten die bene.
 
Ga naar margenoot+ Brucus dats een crekel clene,
 
Daer wile bi Egipten ghemene
 
God dede plaghen ende quellen,
370[regelnummer]
Als Moyses boeke noch tellen.
 
In somech lant sietmense comen
 
Bi jaerganghe te groten onvromen,
 
Ende alsi comen, si eten al
 
Wat groen es op berghe ende in dal,
375[regelnummer]
Ende daer nes gheen boete jeghen.
 
Deser sede dinct mi pleghen
 
Onaerts sprekers, die in haren doene
 
Verteren ende verbiten tgroene,
 
Dats der goeder liede weldaet.
380[regelnummer]
Vernemen si dat si wassen bestaet,
 
So gaensi knauwen ende biten
 
Ende verteren ende versliten
 
Al der goeder liede weldoen,
 
Ende kerent in een valsch sermoen.
 
 
385[regelnummer]
Ga naar margenoot+ CancendulaGa naar voetnoot1), als Ysidorus seghet,
 
Es een woerm die te sijn pleghet,
 
Die claer es bi nachte ende lecht,
 
Ga naar margenoot+ Gaende ende vlieghende echt.
 
Een woerm ist, al sonder lieghen,
390[regelnummer]
Ghelijc ere cleenre vlieghen,
 
Diemen in menech lant verheest,
 
Maer in Ytalie es hi meest.
 
XIIII nacht eer die dach aengaet,
 
Dat die sonne ten hoghesten staet,
[pagina 82]
[p. 82]
395[regelnummer]
Ende XIIII nacht daer naer
 
Sietmenne nachts vlieghen, dats waer.
 
Sdaghes sone sietmene her no dare,
 
Maer snachts sietmen in der ghebare
 
Recht als die spaerke ghebaertGa naar voetnoot1).
400[regelnummer]
Sijn claerheit es meest an den staert.
 
Dese hevet ene cracht
 
Wonderlec van groter macht,
 
Want wie sore III of ate,
 
Sijn vleesch en worde onghemateGa naar voetnoot2).
405[regelnummer]
Nemmermeer oec sonder blijf
 
Sone langhede hem om sijn wijf;
 
Ga naar margenoot+ Ende dit es waerlike ondervonden
 
Dicken ende in vele stonden.
 
 
 
Cinomia dat es des honts vlieghe,
410[regelnummer]
En si dat ons Ysidorus lieghe,
 
Ende es een woerm pijnlec sereGa naar voetnoot3),
 
Ende anhanghel ende quaet emmermere.
 
Siene laet die honde niet rusten.
 
So hem meer mach slapens lusten,
415[regelnummer]
So hem die vlieghe pijnleker es.
 
Vint hise traech, hi danct haer des,
 
So dat hem tbloet trect naerGa naar voetnoot4).
 
Ga naar margenoot+ Dit dinct wesen overwaer
 
Van den duvel ene figure,
420[regelnummer]
Ga naar margenoot+ Want dien hi vint van tragher nature,
 
Ga naar margenoot+ Dien wont hi in die ziele dan;
 
Ende et nes so wachtende man,
 
Dat hine iet vele rusten laet,
[pagina 83]
[p. 83]
 
Want hine so nauwe bestaet,
425[regelnummer]
Al const hi al der werelt raet,
 
Dat hi ontginghe, Got en daet.
 
 
 
Cinifes hetet bi namen
 
Woermekine, der vele te samen
 
Dicke vlieghen in menech lant:
430[regelnummer]
Met ons sijnt mesien ghenant.
 
Daert vet ende versch ende waerm es
 
Waster vele, sijt seker des.
 
Hier mede was Egipten gheplaghet,
 
Als die heilighe scrifture ghewaghet,
435[regelnummer]
Ende al noch te deser stonden
 
Wreect God daer mede Adaems zonden,
 
Want si des menschen adem volghen,
 
Ende maken den menighen verbolghen.
 
Met bitteren roeke, horic scriven,
440[regelnummer]
Machmense ene wile verdriven.
 
 
 
Culex, als Ysidorus seghet,
 
Es een woerm die sughens pleghet
 
Bloet van lieden ende van dieren.
 
Een strael heeft hi van der manieren
445[regelnummer]
In sinen monde staende wel,
 
Ga naar margenoot+ Daer hi mede doerbort een vel,
 
Ga naar margenoot+ Ende sughet bloet, dit es sijn recht.
 
Culex minnet sere tlecht
 
Ende stede daer hijt droghe weet.
450[regelnummer]
Soete dinghe heeft hi leet.
 
Ga naar margenoot+ Die in husen slaept of opt velt,
 
Die dese ontsien, alsmen ons telt,
 
Et hi loec, slaept hi of waect,
 
Engheen culex hem ghenaect.
 
 
455[regelnummer]
Ga naar margenoot+ Cancarides, als wie gomen,
 
Wassen in bladen van bomen,
[pagina 84]
[p. 84]
 
Teerst als rupsemen ghedaen,
 
Dan met vloghelen bedaen,
 
Ende vliegen sdaghes haer en thare.
460[regelnummer]
Nachts vintmense al openbare,
 
Daer si hem te gadre houden,
 
In enen hoep vaste ghevouden.
 
Groene es die ghedane haere,
 
Ende seinen ghelijc den goude clareGa naar voetnoot1).
465[regelnummer]
So welc tijt dat die oest es naer
 
Sijn si goet te vane daerGa naar voetnoot2),
 
Ende in aisine verdronken saen;
 
Ende alsi doet sijn salmense daer naer
 
Met wine beghieten daer,
470[regelnummer]
Ende leghet op een let tehant,
 
Daermen maken wil enen brant.
 
Onder was ghewelvet wale,
 
Ghehult na die note scale,
 
So doen si daer heffen dan
475[regelnummer]
Ene bleine an enen manGa naar voetnoot3).
 
Die bleine salmen dan doerboeren
 
Ga naar margenoot+ Met ere goutnaelde, als wi horen,
 
In menigher stede also,
 
Jof tuterste van enen stro.
480[regelnummer]
Daer sal quade humoer uutgaen,
 
Ende beter vele es sonder waen
 
XV daghe die brant overwaer,
 
Dan een ander brant een jaerGa naar voetnoot4).
[pagina 85]
[p. 85]
 
Ga naar margenoot+ Crabo, als Plinius seghet,
485[regelnummer]
Es een woerm die te sijn pleghet
 
Ga naar margenoot+ In daerde ende vlieghet na die bie.
 
Oec daertoe seght hie,
 
Dat hi wast in doden paerden,
 
Daer mense delvet onder der aerden,
490[regelnummer]
Ende huerselen wassen daer of mede,
 
Ga naar margenoot+ Diemen siet in menigher stede.
 
Applen eten si ende paeren.
 
Crabo die maect te waren
 
Onder daerde erehande raten,
495[regelnummer]
Die niemen coemen te baten,
 
Ende daer si hare vrucht uut winnen.
 
Crabo, na dat ict mach bekinnen,
 
Dinct mi wesen die adel bie.
 
Sonder coninc so sijn sie,
500[regelnummer]
Ende so sijn die huerselen mede,
 
Dat scaet hem te menigher stede.
 
Alsi vlieghen ruten si sere.
 
Haer honech en doech min no mere;
 
Ende die hem willen nemen thare,
505[regelnummer]
Hi aventuert hem alte sware,
 
Want hare stralen sijn so fel,
 
Menne cans ghenesen wel.
 
 
 
Cycada dats der crekelen name.
 
Ga naar margenoot+ Some vintmense scoen ende bequame,
510[regelnummer]
Singhende scoen ende claer,
 
Achter velde haerentaer,
 
Ende bi den douwe al gader leven.
 
Als die sie haer sal gheven
 
Te notene, leght si opwaert dan,
515[regelnummer]
Ende die hie gaeter dan an.
 
Die si swighet, als Plinius seghet,
 
Die hi es die te singhene pleghet.
 
Ene andre maniere vintmen oec mede,
[pagina 86]
[p. 86]
 
Die hebben altoes hare stede
520[regelnummer]
In husen ende in waermen dinghen,
 
Die mede soetelike singhen;
 
Ga naar margenoot+ Maer sine hebben vloghel enghene,
 
Als dandre hebben ghemene.
 
Ene derde maniere vintmen mede,
525[regelnummer]
Diemen heet in somegher stede
 
Ga naar margenoot+ Vlieghende herte int Latijn,
 
Ga naar margenoot+ Die alle ghevloghelt sijn,
 
Lanc ghehornet, als wi weten,
 
Danden in II ghespletenGa naar voetnoot1).
530[regelnummer]
Men doe hem thoeft of, et levet
 
Langhe na dat die buuc beghevet.
 
 
 
Eruca, als Liber Rerum seghet,
 
Es een woerm die tetene pleghet
 
Colen ende loef van bomen.
535[regelnummer]
Misselec ghevaerwet machmense gomen.
 
Rupseme hetet in onse tale.
 
Met desen wormen, weetmen wale,
 
Was Egipten wilen gheplaghet.
 
Na half oest, alsmen ghewaghet,
540[regelnummer]
Alst reint een deel of douwet wel,
 
Ga naar margenoot+ Word anders ghedaen haer vel,
 
Ende word vliegende in die lucht.
 
Sere scaden si der vrucht,
 
Ende daerna, als haer ende angaet,
545[regelnummer]
Legghen si dan haer saet
 
In loveren ende sterven dan,
 
Datmer gheen lijf ghesien an can,
 
Tot dien dat waerm weder beghinnet;
 
Ende die danne die loveren winnet,
[pagina 87]
[p. 87]
550[regelnummer]
So leven si bi den sonnenschine
 
Ende bi den douwe, sonder ander pine.
 
 
 
Formica heten wi die miere,
 
Een woermekijn van dere maniere.
 
Men hoerter Salomoen of ghewaghen,
555[regelnummer]
Ga naar margenoot+ Want hi senter toe den traghen,
 
Ende heeten an haer wijsheit leren;
 
Want sine heeft meester noch here,
 
Nochtan wint si te somere tgoet,
 
Dat si te wintere verdoet.
560[regelnummer]
Plinius seght, dat verstaet,
 
Dat elke te haren ambochte gaet.
 
Ga naar margenoot+ Elc merke hoe si haer bejaghet,
 
Want elke mere bordine draghet
 
Na die groete van haren live,
565[regelnummer]
Dan gheen dier daermen of scrive,
 
Ga naar margenoot+ Ende dit es te wonderen sere.
 
Ambrosis spreect, die here,
 
Dat si die corne biten ontwe,
 
Dat sine wassen nemmermee,
570[regelnummer]
Daer sise in daerde hebben verstolen;
 
Ende die sijn te groet den holen,
 
Ga naar margenoot+ Biten si ontwe voer tgat.
 
Word haer coren van reine nat,
 
Dat draghen si int scone weder
575[regelnummer]
Ter sonnen ende droghent weder.
 
Si kennen bi naturen rade,
 
Of een weder es ghestade.
 
Els gheen dier none wast none staerct
 
Van sire oude, dats ghemaerctGa naar voetnoot1).
580[regelnummer]
Sdaghes werken si ende bi der mane
 
Nachts mede, doetmen te verstane:
 
Tuschen maenscine doen si nietGa naar voetnoot2).
[pagina 88]
[p. 88]
 
Als hem nature werken ghebiet,
 
Sone leeft hi diet ghemerken mochte,
 
585 Hoe narenst elc es tsinen ambochte;
 
Ende als deen den andren ghemoet,
 
Ghebaren si als een die groet
 
Sine ghebure deen den andren.
 
Daer si over die stene wandren,
590[regelnummer]
Laten si daer een liteken langhe
 
Van haren kere, van haren ganghe,
 
Op den haerden maerbersteen,
 
Ist datsi gaen ende keren in een.
 
Hare dode draghen si uut,
595[regelnummer]
Ende delven onder tcruut;
 
Ga naar margenoot+ Ende dit en doet el neghene maniere
 
Sonder die mensche entie miere.
 
Murmicaleon, seghet AdelijnGa naar voetnoot1),
 
Die also vele luut in Latijn
600[regelnummer]
Ga naar margenoot+ Als die liebaert van den mieren,
 
Es een woerm van der manieren,
 
Dat mieren sijn van beghinne.
 
Als hi jonc es toghet hi minne
 
Ende vrientscap jeghen die mieren;
605[regelnummer]
Daer naer beghint hi hem verfieren,
 
Ga naar margenoot+ Als hi groet es, ende belaghet
 
Den mieren, ende neemt ende ontjaghet
 
Dat si winnen te hare noet,
 
Ende somwile bijt hise doet.
610[regelnummer]
Te wintere, also coemt die sake,
 
Ga naar margenoot+ Dat die mieren met ghemake
 
Wanen leven van hare pine,
 
Coemt hi ende rovet die woermekine
 
Al dat hi hem ghenemen can,
[pagina 89]
[p. 89]
615[regelnummer]
Want hi te somere niet en wan.
 
Dus doen verdorvene edelinghe,
 
Diene doen ghene neringhe,
 
Maer si nement sonder verbueren
 
Den goeden ghetrouwen gheburen,
620[regelnummer]
Dat si ghewonnen hebben ende verspaert;
 
Ende nochtan hebben sise onwaert,
 
Also dat si hem nemen tleven,
 
Sine willent hem sonder heschen gheven.
 
In India vintmen oec mieren
625[regelnummer]
Van sere wonderliker manieren,
 
Mere dan men hier wassen weetGa naar voetnoot1),
 
Die sijn wonderlike wreet,
 
Met clauwen scaerp, groet ende lanc.
 
So staerc sijnse ende so stranc,
630[regelnummer]
Sien si den mensche, si scoeren ontwe.
 
Men vintse anders nemmermee
 
Niewer, seghet die waerheit fijn,
 
Dan daer die goudene berghe sijn.
 
Beesten noch oec anderen diere
635[regelnummer]
En scaden si in ghere maniere,
 
Want si wel die waerheit weten,
 
Ga naar margenoot+ Dat si dat gout niet en eten,
 
Datsi in den berghe hoeden;
 
Maer op den mensche si verwoeden,
640[regelnummer]
Omme dat si willen hebben tgout.
 
Daer heeftse gheset Gods ghewout,
 
Om te wrekene daer mede
 
Op den mensche die ghirichede.
 
Over waer scrijft ons dus
645[regelnummer]
Adelijn ende Ysidorus.
 
Ga naar margenoot+ Plinius scrivet oec van desen,
 
Dat si te wintere willen wesen
[pagina 90]
[p. 90]
 
In daerde om dat grote cout,
 
So stelen hem die Inden tgout;
650[regelnummer]
Ga naar margenoot+ Maer die mieren gheriekent wel,
 
Ende ghevaltet, want si sijn snel,
 
Dat si die diefte becopen,
 
Want gheen paert mochtse ontlopen.
 
 
 
Limax es een maniere van slecken,
655[regelnummer]
Die wi sien haer selven trecken
 
Ende traghelike angaen.
 
Experimentator doet verstaen,
 
Dat si te winter es verloeren.
 
In lentin so coemt si voeren,
660[regelnummer]
Ende men seghet dat tbloet van hare,
 
Trectmer mede uut smenschen hare,
 
Dat poerkine so vaste sluut,
 
Datter gheen haer meer gaet uutGa naar voetnoot1).
 
Ende daer puuste wassen in wonden,
665[regelnummer]
Men wrijftse ontwe tien stonden,
 
Datsise ghenesen doetGa naar voetnoot2).
 
Van desen woerme es men vroet,
 
Dese en leghet in ghene scelle,
 
Maer si cruupt in haers selves velle.
 
 
670[regelnummer]
Locusta, als ic hoere visieren,
 
Ga naar margenoot+ Es een crekel van ere manieren,
 
Sijn hoeft ghemaect als een paert,
 
Ga naar margenoot+ Langhe scinkel achterwaert,
 
Groene, springhende achter velde,
675[regelnummer]
Ende vliegende met ghewelde.
 
Ga naar margenoot+ Plinius seghet ende Adelijn:
 
Ter veste leit hi deieren sijn,
[pagina 91]
[p. 91]
 
Die den winter over ghedurenGa naar voetnoot1).
 
Te somere comer of creaturen,
680[regelnummer]
Sulke als sulc te sijn pleghet.
 
Die moeder, die deiere leghet,
 
Stervet cortelike daer naer.
 
Egipten was gheplaghet swaer
 
Met desen woermen, als ict vant.
685[regelnummer]
Noch so vintmen menech lant,
 
Ga naar margenoot+ Daer si dicke sere in scaden,
 
Ende met menechte so verladen,
 
Dat si en laten in ghenen doene
 
Loef noch gras noch ghene groene.
 
 
690[regelnummer]
RanificusGa naar voetnoot2), na datment kinnet,
 
Es een woerm die side spinnet,
 
Met vele voeten ende bont.
 
Hi spinnet in alre stont
 
Uut sinen buke siden,
695[regelnummer]
Ende hine eet in ghenen tiden
 
Dan moerblade ende anders niet.
 
Hi spinnet daermen toe siet
 
Siden alst ware om ene spille,
 
Ende daer binnen, als hi wille,
700[regelnummer]
Luuct hi hem selven, ende daer na saen
 
Coemt hi boven uut ghegaen,
 
Anders ghemaect oec na desen
 
Dan si te voren hebben ghewesen;
 
Want hi te voeren croep met voeten,
705[regelnummer]
Ende nu vlieght hi met goeder moeten.
 
Drie daghe hout si haer ghenoet,
 
Ende dan blijft die vader doetGa naar voetnoot3);
[pagina 92]
[p. 92]
 
So leghet die moeder op een cleet
 
Ga naar margenoot+ Menech sadekijn ghereet,
710[regelnummer]
Ga naar margenoot+ Letter wijs gheteikent medeGa naar voetnoot1),
 
Ga naar margenoot+ Ende dan steerft si daer ter stede.
 
So nem teledekijn metten sade,
 
Ende leghet daer hem ghenen scade
 
Die winter ghedoen en mach.
715[regelnummer]
Als dan verclaert die lentin dach,
 
So leghemen dat sadekijn
 
Voeren dat heite sonnen schijn,
 
Ende bi der sonne word hem ghegheven
 
Hare voerme ende haer leven.
720[regelnummer]
Gheleu ende wit vaerwen dese woerme,
 
Maer andre vaerwe ende voerme,
 
Diemen an sijtwullen siet,
 
Die nes van naturen nietGa naar voetnoot2).
 
 
 
Multipes es een der woerme
725[regelnummer]
Van wonderliker voerme,
 
Ga naar margenoot+ Want hi hevet menighen voet.
 
Dese es al sonder bloet.
 
Van desen sprect sinte Augustijn,
 
Dat hi sach met den oghen sijn
730[regelnummer]
Desen woerm tere stede
 
In so menech stic ghesneden,
 
Ende elc levede bi hem allene,
 
Ende dit nes gheen wonder clene.
 
 
 
Musca dats de name der vlieghen.
735[regelnummer]
Liber Rerum sprect sonder lieghen,
 
Dat si minnet tlecht voer iet:
 
In demsternesse en wil si niet.
[pagina 93]
[p. 93]
 
Waerme stede ende daert es nat
 
Ga naar margenoot+ Verkiest si ende minnet dat.
740[regelnummer]
Allen dieren wil si an,
 
Ende alre houtste bijt si den man.
 
Versch vleesch besmit si sonderlinghe,
 
Ende schuwet alle soete dingheGa naar voetnoot1),
 
Ga naar margenoot+ Ende smit gherne witte lakenGa naar voetnoot2),
745[regelnummer]
Ende men cant scoene ghemaken
 
Eer tjaer over es ghegaen.
 
Experimentator doet verstaen:
 
Vlieghen verdronken dat si connen
 
Weder leven metter sonnen.
750[regelnummer]
Van messe weetmen dat si comenGa naar voetnoot3).
 
Men vint becke an hem somen,
 
Daer si mede steken sere.
 
Te wintere vlieghen si min no mere,
 
Maer in husen sietmense sitten,
755[regelnummer]
Die dicke vol viers sijn ende hitten,
 
Ghelijc als si waren doet.
 
Jeghen oest vlieghen si, clene ende groet.
 
Plinius sprect sonder bedrieghen,
 
Datmen vint in Cypers vlieghen
760[regelnummer]
Viervoete ende mere met allen
 
Dan donse ende heeten pirallen.
 
Dese wonen in hoven alGa naar voetnoot4),
 
Ende vlieghen ende maken ghescal
 
Sonder scade midden int vier.
765[regelnummer]
Ende dit es te wonderen hier,
 
Als langhe als si sijn in den brant,
 
Sijn si levende ende veliant;
 
Ga naar margenoot+ Vlieghen si uut iet verre mede,
 
So bliven si doet op die stede.
[pagina 94]
[p. 94]
770[regelnummer]
Papilio, als Liber Rerum seghet,
 
Es een woerm die te vlieghene pleghet.
 
Ga naar margenoot+ Bi bloemen leeft hi, alsmen waent,
 
Ende hi noet na dien oestmaent.
 
Die hie noet ende stervet ter stede,
775[regelnummer]
Die sie worpt haer saet ende stervet mede.
 
Dat saet gheduert den winter duere.
 
Als verhit des somers nature,
 
So wassen daer of woerme mede,
 
Ende vlieghen als die vader dede.
780[regelnummer]
Ga naar margenoot+ Sonne ende dou die can hem gheven
 
Ga naar margenoot+ Beide vloghele ende leven,
 
Som wit, som blau, som pellelijn,
 
Na dat die lucht ghetempert sijn.
 
 
 
Pulex heten wi die vlo.
785[regelnummer]
Liber Rerum seght also,
 
Datter van stove ende van mulle
 
In waermen weder wasset tfulle.
 
Dits van den clenen wichten een,
 
Daer wi mede in den aertschen ween
790[regelnummer]
Ghesellet sijn in allen stonden
 
Van ons vaders Adaems zonden.
 
Nachts sijn si wreder dan bi daghe
 
Om ons vaders Adaems plaghe.
 
Boete jeghen die vlobeten
795[regelnummer]
Doen ons wise meesters weten,
 
Dats dat een mensche wrive sijn vel,
 
Als hi slapen gaet, harde wel
 
Met absinthium, alsmen weet,
 
Dats teruut datmen alsene heet.
800[regelnummer]
Sinte Ambrosis horic bedieden:
 
Men sal alsen in olie sieden,
 
Ende bestriker mede tfel sijn.
 
Alsene es der vlo venijn.
 
Alsene blader gheworpen mede
[pagina 95]
[p. 95]
805[regelnummer]
Ga naar margenoot+ Omtrent verdrijftse uter stede.
 
Coloquintida tebroeken in sticken,
 
Met watre ghesparset dicken,
 
Ga naar margenoot+ Dare vele sijn, als wi scriven,
 
Machmense ene wile verdriven.
810[regelnummer]
Alst cout es om Junius maent
 
Waster minste, alsmen waent.
 
 
 
Pediculus dats een woerm mede,
 
Die wast uut des menschen ledeGa naar voetnoot1).
 
Ga naar margenoot+ Men seghet overwaer, alsmen verstaet,
815[regelnummer]
Die dicken sine lede dwaet
 
Ga naar margenoot+ Met zewater, dat hise verdrivet.
 
Quicselver oec, als men ons scrivet,
 
Met boemolie ghesoden bet,
 
Ende een ghordel daer in ghenet,
820[regelnummer]
Draechter jeghen, ets mede goet.
 
Nem twitte van enen eye ende doet
 
Narenstlike met quicselvere minghen,
 
Et es goet te sulken dinghen
 
An een wullen gordel ghedaen,
825[regelnummer]
Botre, doetmen ons verstaen,
 
Ghemenghet met quicselvere, ende daer mede
 
Bestreken cleder naest den leden,
 
Verdrivet sulke wormekine.
 
Ghebernet loec oec met aisine,
830[regelnummer]
Met olie, dus ist bescreven,
 
Of aisijn met salien ghewreven,
 
Dit es tieghen luse goet.
 
Mensche, wes fier in dinen moet,
 
Daer die die woerme die dus onreine
[pagina 96]
[p. 96]
835[regelnummer]
Verteren di, entie sijn so cleneGa naar voetnoot1).
 
 
 
Rana dat es die vorsch of die puut.
 
Ga naar margenoot+ Metten woermen telmen uut.
 
Some sijn si roet ende some groene.
 
Die roetste sijn van quaetsten doene.
840[regelnummer]
Sijn crauwen scijnt van sulken treken,
 
Of hi altoes pijnde om sprekenGa naar voetnoot2),
 
Hi vrucht al dat hi siet,
 
Bedi springhet hi in den vliet.
 
In oestmaent seghtmen, dat verstaet,
845[regelnummer]
Dat sijn mont niet op en gaet
 
Noch om ate noch om sanc,
 
Noch oec om selfs tontfane dranc;
 
Ga naar margenoot+ Ende alsi noten in haren spele,
 
Scieten si saets harde vele.
850[regelnummer]
Men waent ende leec volc dat seghet,
 
Ga naar margenoot+ Dat die puuts tonghe neemt ende leghet
 
Slapende onder des menschen hovet,
 
Dat hi cout of hi ware verdovet,
 
Ende vortbringhet dat verholen es.
855[regelnummer]
Quenicum, ghelovet mi desGa naar voetnoot3)!
 
Plinius seghet, diet weet,
 
Dat een puut rubeta heet,
 
Die in wacker aerde levetGa naar voetnoot4),
 
Ende an hem medicine hevet.
860[regelnummer]
Kirammidarium boec die seghet,
 
Dat hi te pulvere verberrent pleghet,
 
Werptmene in een bat, dats waer,
[pagina 97]
[p. 97]
 
Den mensche of doet vallen sijn haerGa naar voetnoot1).
 
II horne heeft hi, des is men vroet,
865[regelnummer]
Daermen vele quaets mede doet;
 
Ende die auctore scriven te stride:
 
Een beenkijn uut sire rechter side,
 
Werpmen in een vat dat wallet,
 
Sine hitte te hant tevallet.
870[regelnummer]
Jeghen venijn dat hi doet
 
Es sijn pulver ghedronken goetGa naar voetnoot2).
 
Een ander puut leghet onder rietbladen,
 
Dienmen en hoert no vroe no spade,
 
Want hi tallen tiden stom dinct.
875[regelnummer]
Alsene ene beeste drinct,
 
Ga naar margenoot+ Wast haer die buuc boven ghelove.
 
Echt sit een ander puut in love,
 
Die wel can voersien den reighen,
 
Bedi hi singhet daer jeghen;
880[regelnummer]
Ende selden singhet hi dan om nat.
 
Van desen pude seghtmen dat:
 
Werptmene enen honde in den mont,
 
Dat hi blijft al stom ter stont.
 
Clene es dese, sonder waen,
885[regelnummer]
Ende groene als dat loef ghedaen.
 
 
 
Stella dat es een woerm mede.
 
Ga naar margenoot+ Hi leghet nachts na sterren sede,
 
Ga naar margenoot+ Men sieten niewer overal
 
Dan na reyn, alst claren salGa naar voetnoot3).
890[regelnummer]
Plinius sprect: ets sine maniere,
 
Coemt dese woerm in den viere,
[pagina 98]
[p. 98]
 
Dat hem een wit venijn uutgaet,
 
Dat gheent vier al verslaet;
 
Ende coemtet iewer an eens huut,
895[regelnummer]
Alle dat haer moet rotten uut,
 
Ende die stede, daert up ran,
 
Blivet groene voerwaert an.
 
 
 
Spoliator colubri
 
Es een woerm, heet dus bedi,
900[regelnummer]
Als ons Liber Rerum seghet,
 
Want hi serpenten te dodene pleghet.
 
Ghevaerwet es hi na dat gout.
 
Als een serpent in een wout
 
Ga naar margenoot+ Leghet ende slaept in den scade,
905[regelnummer]
Coemt hi crupende met stade,
 
Onthier ende hi thovet ghewinnet.
 
Teersten hi crauwen beghinnet,
 
So dat sijn vel bijt duere.
 
Alst serpent ghevoelt dien scuere,
910[regelnummer]
So waentet den woerm ontvlien,
 
Maer et en mach hem niet ghescien;
 
Want spoliator wilt niet vergheten,
 
Eer hi hem thovet heeft doerbeten.
 
Hier gaet behendicheit voer cracht,
915[regelnummer]
Die somwile lettel es gheacht.
 
 
 
Sanguisuga, sprect Adelijn,
 
Es een woerm ende wille sijn
 
In verschen watre ende sughet bloet,
 
Somwile quaet, somwile goet,
920[regelnummer]
Meesten an beesten ende an den man.
 
Ga naar margenoot+ Die strijpede hebben minst doeghden an,
 
Ga naar margenoot+ Want si sughen dat quade bloet,
 
Die swarte el engheen dan goet.
 
Kirammidarium boec dat seghet,
[pagina 99]
[p. 99]
925[regelnummer]
Datmen desen te bernen pleghet
 
Te pulvere ende doet aisijn daer toe,
 
Ist datment tere stede doe,
 
Ga naar margenoot+ Daer ute es ghetrect haer,
 
Ende nemmermeer en wast daer naer.
 
 
930[regelnummer]
Tamur, na datment ware weet,
 
Es die Salomoens woerm heet.
 
Ga naar margenoot+ Met desen dede Salomoen
 
Wilen een groet wonder doen,
 
Doe hi maecte den dieren tempel
935[regelnummer]
Na der tabernacle exempel,
 
Ende daer toe ons Heren outare.
 
Verbieden hordi overwaer
 
Moyses in doude wet,
 
Dat gheen steen moest sijn gheset
940[regelnummer]
In den outaer te ghere steden,
 
Die met ysere waer ghesneden.
 
Daer toe dede bringhen doen
 
Van verren landen Salomoen
 
Maerberstene uut enen eylande,
945[regelnummer]
Datmen Parioen doe ghenande.
 
Dat was soe hart dat hem dochte,
 
Hoemen dat best sniden mochte.
 
Hier toe sochti behendichede,
 
Also dat hi nemen dede
950[regelnummer]
Dat jonc van enen voghel struus,
 
Besluten dede ende dede dusGa naar voetnoot1)
 
In een staerc glasijn vat,
 
So dat die struus mochte sien dat,
 
Ende altoes daer toe niet comen.
955[regelnummer]
Die voghel heeft sinen wech ghenomen,
[pagina 100]
[p. 100]
 
Daer hem nature wijsde die vaert,
 
Ende vloech ter woestinen waert,
 
Ga naar margenoot+ Ende hi brochte een woermekijn,
 
Ga naar margenoot+ Ende streec metten bloede sijn
960[regelnummer]
Op tglas, ende et scuerde te hant.
 
Bi deser behendichede vant
 
Van sulken woermen Salomoen,
 
Hoe hi mochte scueren doen
 
Den finen haerden maerbersteen,
965[regelnummer]
Sonder altoes iser engheen.
 
Tamur hetet dese woerme,
 
Maer ic en weet niet sine voerme.
 
 
 
Ga naar margenoot+ Tappula dats een maniere
 
Ga naar margenoot+ Van woermen ende heeft voete viere.
970[regelnummer]
Dese loept hene metter vaert
 
Op twater ende onvervaert.
 
Op tlant loept hi harde sere,
 
Maer op twater loept hi mere;
 
Ende als hi wille ende hem des lust,
975[regelnummer]
So staet hi op twater ende rust.
 
Ende sere es te wonderen dat,
 
Dat sine voete niet worden nat.
 
Al steecmen onder twater mede,
 
Als hi op coemt, dats sijn sede,
980[regelnummer]
Dat hi emmer droghe blivet,
 
Noch int water niet ne woert ontlivetGa naar voetnoot1).
 
 
 
Testudo dats die name der slecken,
 
Die haer can in haer huus decken,
 
Ende scijnt oft ware maerberijn,
985[regelnummer]
Ende dat verhaert dat sonnen schijn
 
Van haren lime ende maket haertGa naar voetnoot2).
[pagina 101]
[p. 101]
 
Som sijn si roet, som bont, som swaert,
 
Ende alsmen worpt op haer sout,
 
Dan verdeerftse met ghewout,
990[regelnummer]
So datter blivet harde clene
 
Sonder en lettel bloets allene,
 
Ga naar margenoot+ Ende dat es goet ter medicinen.
 
Altoes doetse dat sout dwinen.
 
 
 
Ga naar margenoot+ Teredinis die wast int houtGa naar voetnoot1),
995[regelnummer]
Ende es een woerm die met ghewout
 
Dat hout doergaet al in een.
 
Sochter dinghe nes engheen,
 
Nochtan can hem niet verweren
 
Ga naar margenoot+ Thout, hine moet al verteeren.
1000[regelnummer]
In des lants hout sijn worme me
 
Dan int hout van over zeeGa naar voetnoot2).
 
Ic wane men lettel boeme vinde
 
Sonder die eyke entie linde
 
In dit lant dies hem verweren,
1005[regelnummer]
Die woerm en moetse verteeren;
 
Ende dats een vreemde sede
 
Ende der naturen heimelichede,
 
Ga naar margenoot+ Dat die linde den woermen ontgaet,
 
Die ander haerde boemen doergaet.
 
 
1010[regelnummer]
Vespa, als Plinius seghet,
 
Es een woerm die te wassene pleghet
 
Van doden paerden sonder waen,
 
Ende es na die bie ghedaen
 
Van sceppenesse, van vaerwen niet,
1015[regelnummer]
Want mense al gheleu siet.
 
Appele eten si ende paren.
 
Sijn strael dat mach sere daren.
[pagina 102]
[p. 102]
 
Huerselen hetet in onse lant.
 
Den vlieghen sijn si viant.
1020[regelnummer]
Vespa maket raten als bien,
 
Maer daer en mach gheen goet of ghescien.
 
 
 
Vermis es een name ghemene
 
Van allen woermen groet ende clene,
 
Ga naar margenoot+ Doch es dorpes des woermes name,
1025[regelnummer]
Ga naar margenoot+ Die sonder smette ende blame
 
Ga naar margenoot+ Ende noet noch groet no clene
 
Van der aerde wast hi alleneGa naar voetnoot1).
 
Met desen woerme es datmen aest
 
Die yghinne ende vische verdwaestGa naar voetnoot2);
1030[regelnummer]
Ende bediet der Maghede kint,
 
Die sonder ghemeenscep een twint
 
Van Marien waert gheboeren.
 
Dits taes daermen bi mach verdoeren
 
Die viande min no me
1035[regelnummer]
Dan als die vische in die zee.
 
Woermen sint, sprect sinte Augustijn,
 
Die in enen lande sijn,
 
Heet Celidonia, ets ghescreven,
 
Dat si in wallende watre leven;
1040[regelnummer]
Ende comen si uten heten int coude,
 
So bliven si doet als oudeGa naar voetnoot3):
 
Dits wonder, na dat ict onthoude,
 
Daer an es exempel menechfoude.
 
Entie namen van den woermen,
[pagina 103]
[p. 103]
1045[regelnummer]
Diemen vint van vele voermen,
 
Haddix in Latijn meer vonden,
 
Ic hads in Vlaemsche meer ontbonden.
 
 
 
Nu suldi horen van den boemen,
 
Ga naar margenoot+ Daer ghi an vint, wildijs goemen,
1050[regelnummer]
Leringhe ende medicine
 
Ende bate jeghen menighe pine.
 
Ic sal eerst dichten int ghemene,
 
Eer ic van elken spreke allene.
[tekstkritische noot]1. V.A. wormen. B. worme gemeine. - 2. V. voets c.B. cleine. - 3. B. Si en sugen. - 4. V.A.M. sap hebsi. B. Haer sap h. - 5. B. ofte. V.A.B. over bloet. - 6. V.A. Wormen. B. Worme die oec. - 7. B. Weder si sijn groet ofte clene. - Vs. 8 ontbr. bij V. en A., terwijl in beide Hss. een regel is opengelaten, die evenwel bij V. door eene veel latere hand is ingevuld met het vers uit L. - 8. B. Hebben niet den sab allene. - 9. V. Welc worme. A.B. worme. - 10. B. somere. - 11. B. somere n. inde. - 12. V. niet nes. A. nienes. V.A. gehende. B. Alse hen d.s.n.e. gehinde. - 14. V.A.E.s. worme. V. bome. B.E. worme d. in bome. - 15. V.A. vlieghen e.l. hare s.B. Ende vliegen. L. vliet. - 16. V.A. alst coude anegaet. B. lovere alst tcoude anegaet. L. toude. - 17. V.A. dau. B. alse d. dau. - 18. B. So ontbr. - 19. V.A. Wormen d. meest. B. meest. - 20. V.A.B. hare. - 21. B. geverwet alse pellijn. - 22. V.A.D. ghone d.v.d.l. meest s.B. mest sijn. - 23. V.A. vaerden. B. harre verde. - 24. V.A. aerden. B.D. hebben m.w.e. erde.

margenoot+
Nat. Rer. L. IX.
A. 128 c.
margenoot+
B. 73 b.
voetnoot1)
Lees in vs. 4 met de variant: Maer sap hebsi. N.R. Alii vero qui habent plures quam quatuor pedes etiam currunt, sed sanguine prorsus carent, et hoc quia sanguis transit in nutrimentum multorum pedum.
voetnoot2)
N.R. Vermes autem generaliter secundum nutrimentum elementorum colores vel potentias sortiuntur, ut qui multum habent de elemento ignis aera sursum petunt.
margenoot+
L. 106 a.
[tekstkritische noot]25. V.A. crupen. B. trage in c. ende i.g. - 26. V.A.B. Dus. V. doe. B. mesters. - 27. V.A. wormen. - 28. V.A.B. Hort, vort. - 29. V.A. Eerst van A ende dan van B.B. Tierst in A na in B. - 30. V.A. Na letteren vanden. B. die letteren van A. - 31. V.A. Apes dat es i.D. de b.B. Aapes dat es d.b. - 32. V.A. Sente A.s. dus mie. B. Ambrosius s. mie. - 33. V.A.B. Basilius. - 34. V.A.D. dit. B.D. sijn. - 35. V.A. noch sine r.B. none r. - 36. V.A.E. wonen. B. Si wonen. - 37. V.A. legsi. B. vorme lecgen. - 39. B. cleine. - 40. B. Es tallere s. gemeine. - 41. V.A. Hare m. hare renichede. B. Hare m. hare r. - 42. V.A. Es al g.B. gemeine hen a. - 45. V.A.B. pleghet g.l. tsine. - 46. B. Dus w. si al s.p.V.A.B. pine. - 47. V.A. haer ontbr. B. har geslechte. - 48. V.A. coninghe in haer g.B. winninge in har g. - 49. B. gadre. - 50. V.A. conijnc. - 51. V.A. heerne. B. sine eren. - 52. V.A. dien si haren. B. Alse din si haren. - 53. V.A.B. wille. - 54. V.A. Up h. ne d.s. gheene o.B. Op h. doen s. gene o. - 55. V.A. nes. B. dits te wonderne n. en t.
margenoot+
V. 172 b.
margenoot+
A. 128 d.
margenoot+
B. 73 c.
voetnoot1)
N.R. Ipse sibi regem ordinant non sorte, sed judicio, et quamvis sub rege posite, tamen libere sunt, quia prerogativam tenent judicii, et fide devotionis affectum et regem ipsum tanquam a se constitutum diligunt. Lees in vs. 48 in plaats van coenlike met de variant: coninghe.
[tekstkritische noot]56. V.A. Wantse. B.W. har c. hise mede m.L. Want si. - 57. V.A. sochte. B. hen s. - 58. V.A. Ende si b.h.o.B. Ende blivet hem oec o. - 59. B. Hir ombe en es. - 60. V.A.B. alle worme. - 61. V.A.B. wonderne. V.A. die ontbr. - 62. V.A.B. gaderen. - 63. V.A. allen soeten. B. allen soetheiden. - 64. V.A. mescame. B. mesquamen es b. - 66. B.M. man. - 67. V.A. voghet. B. voegt. - 68. V.A. an ontbr. B. met b. - 69. V.A.E. sine s. niewer. B.E. sine s. nimanne. - 70. V.A.V.m. noch sochte w.B. Mar sachter van meneger manieren wel. - 71. V.A.B. dats. B. ansien. - 72. V.A. Winters en mach meer. B. Wintertiets m.g.s. - 73. V.A.B. des somers a. winnen m. - 74. V.A. Ne lijt daer g.l. den d.B. Nes g.l. opten d. - 75. V.A. Hets worem dat g.v. ne d.B. Hets worm d.g.v. deert. - 76. V.A. alst b.h. hevet vertheert. B. heft. - 77. V.A. doen s.d. spien. B. blomen doense dane spien. - 78. V.A. Bet of w.h. goet m.g.B. Bet af war h.g.m.g. - 79. B. Sien in. V.A.B. vremder stede. - 80. V.A. in g.w.B. Onder hen soe doen si w. - 81. V.A. hare v. niet ne werden n.B. hare vedren niet werden n.L. niet ontbr. - 82. V.A. upwert den b.B.E. kiren den buc opwert dor d.
margenoot+
L. 106 b.
voetnoot1)
N.R. Habent privatim consilia et ad duces gregatim volant, nec sunt mansueti generis nec feri.
margenoot+
A. 129 a.
margenoot+
V. 173 a.
voetnoot2)
N.R. Nullis fructibus nocent.
voetnoot3)
N.R. Consumptis floribus in proximo speculatores ad pabula ulteriora mittunt. Lees in vs. 77 met de variant: doen si dan, en in vs. 78: Bet of waer hem goet mach ghescien.
voetnoot4)
N.R. Nocte deprehense in expedicione excubant supine, ut alas suas a rore et pluvia protegant. Lees in vs. 82 met de variant: Ende keren upwaert.
[tekstkritische noot]83. V.A. Hare covent. B. Har covent deilt hen. - 84. V.A.B. coninghe. - 85. V.A.B. die de j.B. berichten. - 86. V.A. rechte d. - 87. V.A. In e. buuc. B. buc e. ember. L. hoec. - 88. V.A.B. es scoenre. B. embermere. - 89. B. alse g. alse. - 90. V.A. an dien. - 91. V.A. ogher. B. Ende e.d. hogere. - 92. V.A. Vor sijn hovet. B. Vor s. hoeft alle. - 93. V.A. een ontbr. B. ene. - 94. V.A. seere s.B. An sijn hoeft sittende sc. - 96. B. al ontbr. - 97. V.A. oecheit dats sine w.B. sine w. - 98. V.A. den sp. B. ontseit. - 99. V.A.B. Om d.V.A. erdrike. B. princen v. ertrike. - 100. B. Exempel. V.A.B. nemen an dese. - 1. B. dierste. - 3. V.A.D.s. tangher scarp e. snel. B.D.s. trager scarp. L. tangher ontbr. - 4. V.A. bedarve. B. berichten dandre w. - 5. V.A.B. doen. V. stillen. - 6. V.A. willen. B. har mester wille. - 8. V.A.D. scalkelike te diene p.B. scalcliker te dienne. - 9. V.A. winnent scalkelike. - 10. V.A. den andren. - 11. V.A.B.D. ne h.s. negheen. - 12. B. dinende. - 13. V.A. enten h. - 14. V.A. uut. B. stect. V.A.B. onneren.
margenoot+
B. 73 d.
margenoot+
L. 106 c.
voetnoot1)
N.R. Hee sunt quasi clientes et servitia primarum et veterum apum. Lees met de variant:
 
Die scalkeleke te dienne plien.
margenoot+
A. 129 b.
margenoot+
V. 173 b.
[tekstkritische noot]115. V.A. slaepsi. B. Smagens. - 16. B. te lange. - 17. V.A. bijtse. - 18. V.A. bi hem. B. Eest. - 19. V.A. ripe. B. thonech ripe. - 20. B. met groter s. - 21. V.A. Ende a.d. jonghe. B. Ende alse d. jonge. - Vs. 122 ontbr. bij V. en A., terwijl de regel is opengelaten, die bij V. door eene veel latere hand is ingevoegd. - 22. B. Ende geset wel int g. - 23. V.A. vor d. middelscare. B. Setmense ter middelster scare. - 24. V.A. Om d.v. harentare. B. Om d.v. hare en tare. - 25. V.A. Um hare r. ende h.s.B. hare raste. - 26. B. somege mesters varen m. - 27. V.A. berecht. B. Dise berichten. L. berechten. - 28. B. mester den c. - 29. V.A. mie. B. aldus mie. - 30. V.A.B. ofte. - 31. V.A.E. si willen v.u.B.E. si vl. willen u. - 32. V.A. mit. - 33. B. Soe vart d.c.v. ute dar. - 34. V.A. die ander v.n.B. die andre v. hem n. - 35. V.A. So w. dat si te swaermene. B. war dat si te swermen. - 36. B. Eest. - 37. V.A. nessere in al tgheloop. B. Sone esser in alt geloep. - 38. V.A. Waer e.c. inden hoop. B. Mar e.c. inden hoep. - 39. V. meer oec. V.A. hopen. B. Eest oec datsi mer h. - 40. V.A.B. So w. in waren s. - 41. V.A.B. alse. - 42. B. Alse m.h. des sijt gewes. - 43. V.A. edel. B. Dit edel. - 44. V.A. elc wonderen. B. elken ontbr. - 45. V.A. die m.B. tote in die margenstont.
margenoot+
B. 74 a.
voetnoot1)
N.R. Cum mella ceperint maturescere,.... tunc matres mediam partem apum quasi doctas satis.... expellunt. Ille vero egresse locum sibi quaerunt utpote per se provisure.
margenoot+
L. 106 d.
[tekstkritische noot]146. V.A. Tote dien dat. B. Tote dat ene ontdoet. - 47. V.A. trumpt. B. troempt twewerf. - 48. V.A.O. leert weder k. die bie. B.O. leer w. kinnen die bie. - 49. B. Eest. - 50. V.A. So v.s.a. ute. B. Soe v.s.a. ut. - 51. V.A.E.s. tweder sijn onreene. B. dweder sijn o. - 52. B. ut alleine. - 53. V.A. hevet besceden ambacht. B. Elke heft bescedene ambacht. - 54. V.A. hevet h.l. ghebracht. B. Alse ene hevet har l. bracht. - 55. V.A. sijn. B. sijn dar d. ofte vire. - 56. V.A.D. ontladen sonder waen. B. Dise ontladen alsoe saen. - 57. V.A. vander blomen. B. dandre blomen. - 58. V.A. hem ontbr. - 59. V.A. woninghe. B. selke. - 60. V.A. van s.d.B. Dan dinen selke van andren d. - 61. V.A. ne w.B. Die si. - 63. V.A. an die. B. Selke s.a. die s. - 64. V.A. vererren. B. Ofte h. dweder i.s. werren. - 65. V.A. al. B.E. si eten al te m. - 66. V.A. ende in ene s.B. samenen in ene s. - 67. V.A.B. ruten. L. rusten. - 68. B. ember ilanc. - 69. V.A. Ruter t.s. there s.B. Ende r.t.s.t. summe. - 70. B. Ende ene v. allumme. - 71. V.A. in der manieren. B. troempt in der manieren. - 72. V.A. als soese. B.A. dise wille doen w. mede. - 73. B. Tierst m.s. war. - 74. V.A. Ende rusten d.g. al. B. gemeinte e.r. sal. - 75. V.A. man ontbr. B. mach ontbr. - 76. V.A. So maecsi. B. Dar nae m.s. dar h.r.
margenoot+
A. 129 c.
margenoot+
V. 174 a.
voetnoot1)
N.R. Excipiunt eas terne quaterne que exonerant. Lees met de variant:
 
Diese ontladen ende ontfaen.
margenoot+
B. 74 b.
margenoot+
L. 107 a.
[tekstkritische noot]177. V.A. jonghe d. up. B. Alse d. jonge. - 78. V.A. hebsi. B. Dan. - 79. V. Wien. V.A. of h.B. eest gemeinte ofte h. - 80. V.A. Die h.s.t. werringhe k.B. Die h. selen t. neringen k. - 81. V.A. Die d.B. Die roven si. L. Ende die. - 83. B. Alse, vart. - 84. B. Met s.h. es hi bewart. - 85. V.A.B. vlieghen e.s. beiden. - 86. B. pine. - 87. B. hi l. dan a. - 89. V.A. Om h.s.i. sine s.B. Om h. in sine s. - 90. V.A. Sine s.B. Die s.n. sijns w. - 91. V.A. hiemene. B. Ofte. - 93. V.A. ne latene. B.E.e.l. hem niet messcien. - 94. V.A. ne m.n. dicken. B. Dit ne m.n. dinken g. - 96. V.A. es. B. en es nimen. - 97. V.A. Diemen. B. Diemen ut. - 98. V.A.B. Hare. - 99. V.A. iemene. B. Wart. - 200. V.A.D. storen wilde. B.D. sc. wilde d. coninc. - 1. V.A. Hi m. dat an ghelden s.B. dat o. - 2. B. haren hare. - 3. V. So es gheselscap o.A.B. dat gheselscap. - 4. V.A. volghet e.a. coninc s.B. andren coninc. - 5. V.A. een b.B. buc. - 6. B. blomen dar. - 7. V.A. Of om h. des ghelovet. B. Ofte om h. des gelovet.
voetnoot1)
N.R. Imperatores plures in uno opere inchoantur, vescunt postea soboles, sed cum adulti esse ceperint, omnes concordi suffragio deteriores necant, ne distrahant et excitent sediciones.
margenoot+
A. 129 d.
voetnoot2)
N.R. Circa eum satellites quidam lictoresque sevi sunt, assidui custodes auctoritatis eius; foras procedit auctoritate, nonnisi migraturo examine.
margenoot+
V. 174 b.
margenoot+
B. 74 c.
[tekstkritische noot]208. V.A. ofrovet. B. afrovet. - 9. V.A. dorpers b. - 10. V.A.B. wesene. - 13. V.A. so d.b.s. steict. B. Weltijt soe d.b.s. stect. - 14. V.A. dien s. utebreict. B. hare dat s. utebrect. - 15. V.A. daermkijn. B. darmken. L. darekijn. - 16. V. soe. A. soet. - 17. V.A. die q.l. - 18. V.A. Vogle v. ganse in d. vlucht. B. Vogle vangense ter vlucht. - 19. B. Siedmer c.b. ofte b. - 20. V.A.B. vander r. - 22. V. Doot d. andren. A. Doot. V.A.B.D.d.a. seitmen mie. - 24. V.A.B. dat si. - 25. B. suete. - 26. V.A. vergadert mense. B. vaetmensc. - 27. B. ofte sevene. - 28. B. Sit. V.A.B. levene. - 29. B. darme mitten drecken. - 30. B. doet o. derde decken. - 31. B. af selen. - 32. B. boke. - 33. B. stier osse ofte c. - 34. B. hare c. - 35. B. Datmerre af. - 36. V.A.M. si n. B. Mar si n. alsi vliegens p.
margenoot+
L. 107 b.
voetnoot1)
Door de beknoptheid der vertaling is de zin bij Maerlant eenigszins duister. N.R. Odio habent fedos odores sed et infectos. Itaque unguenta redolentes infestant. Ipse phirimorum animalium injuriis obnoxie; impugnant eas eiusdem nature degenares vespe.....; populantur hyrundines et quedam alie aves. De in drie der Hss. geheel bedorvene regel kan door de variant B. hersteld worden. Men leze:
 
Voghele vangense ter vlucht,
en de zin beantwoordt aan het laatst aangehaalde uit De Nat. R.
voetnoot2)
N.R. Cancrorum etiam odore, si juxta coquantur, exanimantur. Lees met de variant in vs. 219: Siedmer.
margenoot+
A. 130 a.
voetnoot3)
N.R. Vita longissima est septem, numquam ultra 10 annos durare dicuntur.
margenoot+
V. 175 a.
[tekstkritische noot]237. V.A. Doch sijn si. B. wel naer. - 38. V.A. wetet. B. wet vor w. - 39. V.A.B. es heet. L. es et. - 40. V.A. het. B. alst c. bat. - 43. B.E. in een g. - 45. V.A. die coude m. dat. B. die coude m. - 46. V.A. Neemt h.e. tempert. B. Nemt h.e. tempert. - 47. V.A. watre. B. watere. - 48. V.A.B. die m. V. suvere. - 49. V.A. Het maket. B. Het, clar. - 50. V.A.D. di d.m. daer. B.D. dar m. dar. - 51. V.A. soutu. B. In enen s. saltu. - 52. V.E. daer toe s. met s. A.E.d. toe s. met s. B.E. doenre toe oec houd bi s. - 53. V.A. mac. B. enen coroep dar m. - 54. V.A. jeghen. B. Hets g. jegen dien r. - 55. V.A. der coppen. B. dat es der coppen. - 56. V.A. onbecame. - 57. V.A. So wevet ute. V. bube. B. wevet hut h.b. een n. - 58. V.A.D. soe. B. belet. - 59. V.A. Dicken. - 60. V.A. Dat hare c.B.D. hen c. - 61. V.A. subtijl. B. hare e. - 62. V.A. Datment n. ne m. B.D. noit conste gesien. - 63. B. Ende soe. - 64. B. es al har. - 65. V. Ene gheen dinc ne. A.E. negheen d. ne. B. Engene d. wacht si b. - 66. B. an hare n. - 67. V.A. Ende a. soere een. B. Ende alsiere. - 68. V.A. soere. B. Loep siere. V.A.B. al ontbr.
voetnoot1)
N.R. Mel calidum est in primo gradu, et siccum in secundo.
margenoot+
L. 107 c.
margenoot+
B. 74 d.
margenoot+
A. 130 b.
voetnoot2)
N.R. Adeo frequenter ut prorsus vacuata morte deficiat.
[tekstkritische noot]269. V.A. hare b.B. af har b. - 70. V.A. soe in hare v.B. Dander houd si te harre v. - 71. V.A. suwe si. B. soe si dire. - 72. V.A. Entie h. die. - 73. V.A.B. Aristotiles. - 74. V.A. soe. V. te n.p.B. lintine. - 75. V.V. hongre ne sterftene ne gheene. A. hongre ne sterfter negheene. B.V.h. sterfter gene. - 78. V.A. up. B.W. d. hare vebbe. - 79. V.A. soe ne swellet. B. niet swellet. - 80. V.A. coppe. B. Alse d. coppe. - 81. V.A.B. ene s. - 82. V.A. soe. V.B. bi enen d. - 83. V.A. ende stect. B.E. stoet s. dicke e. stect. - 84. V.A. soe h.d. hersene dorbrect. B. hersenen dorbrect. - 85. V.A. ne w. so es. B. ne wille. - 86. V.A.E. dat soe h. nemen tleven. B. Vor dat si h. nemt. - 87. B. Buffo alse. - 88. V.A.B. worme geleget. - 89. V.A.B. onse. - 90. V.A. es soe. - 91. V.A. heiselic te siene den man. B te anesiene den man. L. sien an. - 92. V.A. vulic te t. an. B. vreselike t.t. an. L. dan. - 93. V.A. nemet soe. B. derde nemt s.h. art. - 94. V.A. soe nochtanne. B. spart. - 95. V.A. soere nemmee. B. nemme te spisen verdoet. - 96. V.A. Daghes dan b. die vorste v.B. Dages dan beluct hare vorste v. - 97. V.A. Om datsoe dies v.a. B. Om d.s. dies vrucht.
voetnoot1)
Lees in vs. 271 met de variant:
 
Men waent die soe si diere wevet.
N.R. Femina putatur esse que texit, mas qui venatur.
margenoot+
V. 175 b.
margenoot+
L. 107 d.
margenoot+
B. 75 a.
margenoot+
A. 130 c.
voetnoot2)
N.R. Quantum enim includere (Hs. includo) in anteriore possit pede hoc illi pro cibo cottidiano.
[tekstkritische noot]298. V.A.B. Datter hare g.s. - 99. V.A. soe. - 300. V. lichame. A.B. sinen lichame. - 1. V.A. sine bedarve. B. sine bederve. - 2. V.A. een man. V. sine. B. vremde i.s. erve. - 3. V.A. vertaert. B. verduwet e. vertert. - 4. V.A. sware verspaert. B. Dattie andre heft verspert. - 5. V.B.E. dies der s. danket. A.E. dies der s. ne danket. - 6. V.A.B. hi a. hem l. - 8. V.A. horen wi. - 9. V.A. ute ten lentijn. B. ute te linten. - 10. B. Entie. - 11. V. Als. B. Alst dweder warm e.e. sachte. - 12. V.A.B. Hets. V. bevonde. B. brachte. - 13. V.A. aren. - 14. B. dar ne songe niet twaren. - 15. B. predekaren. - 16. V.A. niewer. B. nieweren. - 17. B. Dan d. kint e. predekens p. - 18. V.A. Maecse. B. Dar sijn si m. - 19. V.A. Om d. mesdaet a. ic l.B. Om d. mesdaet. - 21. B. walvesce. - 22. V.A. worden. B. Alse. - 23. V.A. darde. - 24. V.A. in somer s.B. someger. - 25. B. danscijn n.d. put. - 26. B. doet ons v. - 27. V.A. soe g.v. hevet. B. venin heft. - 28. V.A. Soe v. jeghen d. copspinne. B. jegen der coppen s. - 29. V.A. ne c.B. hare n. geweren. - 30. V.A.D. coppe. B.D. coppe stect d.m. hare d.
margenoot+
V. 176 a.
margenoot+
L. 108 a.
voetnoot1)
N.R. Hii significant predicatores, qui nisi inter congregatos et inter sua predicare volunt. Lees in vs. 318 met de variant: Maecsi.
margenoot+
B. 75 b.
margenoot+
A. 130 d.
[tekstkritische noot]331. V.A. soe g.e. wil. B. Dan wert si groet. - 32. V.A. datsoe. B. swelt. - 33. V.A. Hare b. ne. B. Har b. can m. - 34. V.A.B. Enen. - 35. V.A. dragnet hi i.v. sijn. B. draget si. - 36. V.A. heetene crapandijn. B.E. dien heetmen carpandijn. - 37. V.u.A. u af. B. Daric u af s.s. war. - 36. B. hir. - 39. V.A. Brorax s. so r.B. Si s.r. dat es w. - 40. B.E. si h. - 41. V.A. wandert soe. B. wandelt si a.w. - 42. V.A.E. dicken in ghetarden w.B.E. dicke in getordene w. - 43. V.A. Daghes l. soe. B. Dages l.s. hare. - 44. V.A. Wijngaert r.m. so. B. Wingart r. doetse v. - 45. V.A. sijn. B. sinse in Spanien. - 46. V.A.D. die c. - 47. V.A. Bonbax a. ons. B. alse P. - 48. V.A.B. te sine. - 49. B. Asirien mest. - 50. V.A. leeme. B. Hi m.v. leme s.v. sijn n. - 51. V.A. ne c.B. dorsciten. - 52. V.A. gadert w. ghedan. B. gedert hi w. nochtan. - 53. V.A. Middeliker. B. Meldeliker. - 54. V.A. danne. B. Dan s. hi m. - 55. V.A. coppe. B. Wollen e.d. van coppen w. - 56. B. af. - 57. V.A. Cleder als ic. B. alsic. - 58. V.A. menjote v.B.D. miniote clederen. - 59. V.A. af. B. Hir af m. in den t. - 61. V.A. dit s.d.B. adlacta ontbr.
margenoot+
V. 176 b.
margenoot+
L. 108 b.
voetnoot1)
N.R. In hiis (nidis) ceras largius faciliter quam apes.... faciunt.
voetnoot2)
Lees in plaats van het onverstaanbare menie te met de variant meniote of minjote.
margenoot+
A. 131 a.
[tekstkritische noot]362. V.A. also sulker. B. also selker. - 63. V.A. krekle. B. Alse w. hir d. crecle s. - 64. V.A. si hier te. - 65. V.A. al. B. gemeine. - 66. V.A. bachten lanc. B. Groet v. ende l. achter d. beine. - 67. B. cleine. - 68. V.A.B. wilen bi E.B. gemeine. L. in E. - 70. B. Alse ons noch M. boke t. - 73. V.A. als si c.s. etent. - 74. V.A. Dat groene es up berch e. int d.B. Dat grone es. - 75. V.A. gheene. B. dar es gene bate j. - 76. V.A. dinke mi. B. plage doncke. - 77. V.A. Ornaet s.B. Quaet s.d.i.h. done. - 78. V.A. Vertheeren. B. Afteren e.v. tgrone. - 79. V.A. lieder. - 80. V.A. Verneemsi. - 81. B. Soe gaensise k.e. sliten. - 82. V.A. vertheeren. B. biten. - 83. V.A. lieder. - 84. B. vals. - 85. V.A. Cacendula. B. Cicendula alse. - 86. V.A. sine. B. siene. - 87. V.A.B.D. bi n. es cl. e.l. - 88. A. worem. B. eest sonder l. - 90. V.A. eenre. B. cleinre. - 91. V.A. men men. - 92. V. Ytalien. A. Ytalen. B. Italien sijnsi. - 93. V.A. Viertiennacht. B. Virtiennacht. - 94. V.A. Eer d.s.t. hoechsten. B. Dattie s.t. hogensten.
margenoot+
B. 75 c.
margenoot+
V. 177 a, L. 108 c.
voetnoot1)
Lees met de variant B.: Cicendula. N.R. Cycendula genus est scarabeorum.
margenoot+
A. 131 b.
[tekstkritische noot]396. V.A. Sietmen. - 97. V.A.B. Daghes ne sietmen hare. - 98. B. in dire g. - 99. V.A. sparke ghebard. B. alse d. sparke gebert. - 400. V.A. Sine c.B. Sine claereit e. mest a.d. stert. - 2. B. Wonderlike. - 3. A. hate. B. af. - 4. V.A. ne w.B.S. vlesc worde niet o. - 5. V.A. Nemmermee noch s.b.B. Want nemberme al s.b. - 6. V.A. sijn ontbr. B. langde h. ombe w. - 7. B. dats warlike. - 8. B. Dicke e. te menegen s. - 9. V.A. dats die h.v.B. dats die hons v. - 10. V.A.B. ons ontbr. B. liegen. - 11. B. Hets een. - 12. V.A. Eenhanghel e. tangher e.B. Anehangel e. nembermere. - 13. V.A. Soene. B. Sone l. si d.h. gerusten. - 14. B. meest begint s.l. - 15. B. Soe si hem mer pinlijest es. - 16. V.A.V. soese t. si d. hem d.B.V. sine t. si danc hem d. - 17. V.A. Soe doet h. bloet volghen n.B. Ende doet hem dbloet volgen n. - 18. V.A. dunct mi. B. donct w. overwar. - 20. V.A. die hie. B. die. - 21. V.A.B. Die. - 22. V.A.B.E. en es. - 23. A. hiet v.
voetnoot1)
N.R. Nocte volans scintillarum modo fulgidus.
voetnoot2)
N.R. Nam si quis tres ex hiis vermibus comederit, libido in eo penitus extinguetur.
margenoot+
B. 75 d.
voetnoot3)
N.R. Musca importuna est auribus catulorum.
voetnoot4)
N.R. Ubi vero catulos pigros invenerit ad excuciendum, usque ad sanguinem et vulnera importune procedunt. Lees met de variant B.:
 
Ende doet hem dbloet volgen naer.
margenoot+
V. 177 b.
margenoot+
A. 131 c,
margenoot+
L. 108 d.
[tekstkritische noot]424. V.A. so nauwe. L. node. B. Dat hijs ontginge God en daet. - 25. V.A. Al constu ander werken r.B. Want hine so nawe bestaet. - V.A. hijs o. God. B. Al conste hi al der werelt raet. - 27. V.A. heeten. B. hetewi. - 28. V.A.B. Wormekine die. - 29. V.A. Dicken. B. Dinken. - 30. B. Mosien sinse met o. genamt. - 31. V.A. varsch. B. Dart vet versc. - 32. V.A.B. des sijt ghewes. - 33. B. Hir. - 34. A. helighe. B. Alse d. edele s. - 35. V.A.B. in desen s. - 36. V.A. Wreict. B. Wrecter G. me Adams z. - 37. V.A. Wantse. B. minscen. - 38. V.A. den ontbr. - 39. B. bittere. - 41. B. alse. - 44. V.A. hevet hi. B. heft. - 45. V. sine. - 46. V.A. dorboort. B. met. - 47. V.A. sucht sijn b.B. dbloet dats s.r. - 48. B. dlecht. - 49. V.A. steden d. hijt. B. dar hijt. L. hiet. - 50. V.A. dinghen hevet. B. Suete stede. - 51. V.A. huse of up tvelt. B.D. sijn in huse ofte. - 52. V.A. Dese ontsiet. B. Ende diese ontsiet. - 53. V.A. Ete l.B. Et een loech slaepti ofte wacht. - 54. V.A. Negheen culexs. B. Geen. - 55. V.A. Candarides na dat wijt g.B. Caridarides alse wijt g. - 56. B. blade.
margenoot+
A. 131 d.
margenoot+
B. 76 a.
margenoot+
V. 178 a.
margenoot+
L. 109 a.
[tekstkritische noot]457. B. Dierst alse rupsenen. L. alst. - 58. V.A. bevaen. B. Daer na m.v. bevaen. - 59. V.A.B. daghes harentare. - 60. V.A. Nacht vintmen. B. sietmense oppenbare. - 61. V.A.B. Datsi h.V.A. gader. - 63. V.A.G. es hare ghedane. B. Grone so es hare g. - Tusschen vs. 464 en 465 is bij V. en A. een regel opengelaten. - 64. V.A. Scijnsi ghelijc den gronde claer. B. Ende s. gelijc d.g. clar. L. Si s. den g.c. - 65. V.A. Sulc t. so. B. Weltijt soe die o. - 66. V.A.S. si bi nachte goet gevaen. B.S. si bi nachte gevaen. - 69. B. begiten. - 70. V.A. legghen up een velt. B. leggen o.e.l. thant. - 71. V. make wille. A. wille. B. Darmen wille m. - 72. V.A. ghewelmet. B. gedwellet. - 73. V.A. Ghecollet na die nootscale. B. Gecoelt in ene noetscale. - 74. B. effen. - 76. B. dan ontbr. - 77. V.A. enen goudrade als wijt h.B. gout naelden alse wijt h. - 78. B. In die selve s. - 79. V.A. Jof ten utersten met e.s.B. Of ten utersten met e.s. - 80. V.A. humure. B. Dar s.q. umeur ute g. - 81. B. vele ontbr. - 82. V. bant. B. vor waer.
voetnoot1)
N.R. Hii vermes colorem viridem habentes auro sub solis radio micant.
voetnoot2)
Lees met de variant:
 
Sijn si bi nachte goet ghevaen.
De afschrijver is zeker in de war gekomen door de drie vorige regels, die alle eenzelfde rijm hebben. N.R. Circa mensem Augustum de nocte ad remedium colliguntur, et in aceto merse necantur.
voetnoot3)
N.R. Super membrum quodcunque sub vasculo cereo instar ciphi formato posite adustionem suscitant. Lees in vs. 473: Gheholt.
margenoot+
A. 132 a.
voetnoot4)
N.R. Tantumque valet eius ejectio per dies XV quantum ullum cauterium infra annum.
[tekstkritische noot]484. V.A. als ons. B. alse. - 85. V.A. sine. B. siene. - 86. B. In derde. - 87. V.A. so seghet. B. soe seget. - 88. V.A. van d.p.B. van d. parden. - Vs. 489 ontbr. bij L. - 89. B. Darmense delft o.d. arden. - 90. V.A. urselen. B. hurselen w. dar af. - 92. V.A. Appelen e. ende p.B. peren. - 94. V.A. erande. B. derde erande. - 95. V.A. en comen. B. ne c. - 96. B. dar si h.v. ute. - 97. V.A. ic. B. Crobo na d.i. mah kinnen. - 98. V.A. Dinke mi sijn. B. Donct m. sijn d. abeel b. - 500. V.A. urselen. - 1. B. ter m.s. - 2. B. Daer si. - 3. V.A. Hare h. ne d.B. Hare h. doech. - 4. V.A. nemen wille. B. wille n. - 5. B. aventuer. - 6. V.A. haer s. es. B. har strael es. - 7. B. Nieman en caens. - 8. V.A. des krekels. B.C. es des crekels n. - 9. V.A. scone. B. Scone v.e.b. - 10. V.A.B. scone e. clare. - 11. V.A.B. harentare. - 13. V.A. suwe hare. B. Ende alse d. soe hare. - 14. V.A. leghet soe upwert. B. leit si opwert. - 15. V.A. dan ontbr. B. hi gaet hare a. - 16. V.A.D. so. B.D. soe si swiget alse. - 17. V.A. hie ist. B. Ende d. hi te s.p. - 18. V.A.B. Eene a.m.v. mede. L. Ende.
margenoot+
V. 178 b.
margenoot+
B. 76 b.
margenoot+
L. 109 b.
margenoot+
A. 132 b.
[tekstkritische noot]519. B.D. altoes houden h.s. - 20. L. Ende in h.V.A.B. Ende ontbr. V. ende w.d. - 21. B.D. suettelijc altoes s. - 22. V. voghele negheene. A. vloghele ne gheene. B. vlogele en geine. - 23. V.A. dander. B. Alse d. doen gemeine. - 25. V.A. an s.s. - 26. V.A. in L.B. Vligende h. in L. - 27. B. gevloegelt. - 28. V.A. ghehorent a. wijt w.B. alse wijt. - 29. V.A. Tanden ende in tween. B. Tande ende tonge in tween g. - 30. V.A. thovet of het. B. hen th. af. - 31. V.A. den b.B. nadatten buc. - 32. B. alse. - 33. V.A.B. worm. - 34. V. lof. B. Ceelen. - 35. B. Messelijc geverwet alse wijt. - 36. V.A. Rupsemen heetment. B. Rupsenen heetent. - 37. B. Mettesen - 39. V.A. Na alf o.B. half o. alse men. L. alst o. - 40. B.A. reit ofte d.w. - 41. B. Soe wert. - 42. B. wert. - 43. V.A. die v. - 44. V.A. daer naer a.h. hende. B. dar nae alse har inde. - 45. V.A. dan ontbr. B. hare s. - 46. B. lovere. - 47. V.A. an sien c. B. Datmeer g. lief g. can. - 48. V.A. warmen w.B. Tote d. dattet warm. - 49. V.A. dan. B. Entie dan d. lovere.
margenoot+
V. 179 a.
margenoot+
B. 76 c.
margenoot+
L. 109 c.
voetnoot1)
N.R. Cornua grandia, prelonga, bissulca, dentata et lucida habent. Vs. 529 is in alle Hss. bedorven, gelijk uit den Latijnschen tekst blijkt. Misschien zal men moeten lezen:
 
Met tanden ende in II ghespleten.
margenoot+
A. 132 c.
[tekstkritische noot]550. V.A. somer s.B. sonne s. - 51. V.A.B. ander ontbr. - 52. B. heetewi. - 53. V.A. deser m.B. wormkin v. deser m. - 54. V.A. horter of Salemon. B. horter af Salamone. - 55. V.A.B.W. hi. L. si. - 56. V.A. heet a. hare. B. heet ane hare. - 57. V.A. soene hevet meesters no heren. B. hebben mesters no heren. - 58. V.A. winnet soe. B. winnen si tsomer. - 59. V.A. Dat soe t.w. wort ghevoet. - 60. V.A. seghet. - 61. V.A. elc t.h. ambachte. B. elc t. sinen ambachte. - 62. V.A. marke h. soe hare. B. hare b. - 63. V.A.B. miere b.d. - 65. A. af. B.D. enech d. daer ic af s. - 66. V.A. wonderne. B. dits te wonderne. - 67. V.A.A. seghet. B. Ambrosius seid. - 68. B. die ontbr. - 69. B. nemberme. - 70. B. derde. - 72. B. Verbiten s.o.v. tgaet. - 73. V.A. hare c.B. Wert har c. - 74. V.A. Die d.V. in s.w.B. droge w. - 75. B. Ende leggent ter sonnen te drogene neder. Vs. 575 ontbr. bij L. - 76. B. Kinnen bider. - 77. B. Ofte. - 78. V.A. ne wasset noch s.B. El g.d. ne w. no s. - 79. V.A. houden. - 80. V.A.B. Daghes. - 81. V.A. Mede nachts. B. Ende n.m. domen. - 28. B. Tuscen maels en d.
margenoot+
V. 179 b.
margenoot+
L. 109 d.
margenoot+
B. 76 d.
margenoot+
A. 132 d.
voetnoot1)
Vinc. Hec sola inter animalia senio fortificatur et crescit.
voetnoot2)
N.R. Operantur etiam noctu in plenilunio, cessant autem interlunio.
[tekstkritische noot]583. V.A. Ende als. B. Ende alse. - 84. V.A. levet h.d. vulmerken. B. levet h. die merken. - 85. V.A. ten a.B.H. nerst elc es. - 86. B. alse. - 87. B. alse die onderlinge g. - 88. V.A. den een d. anderen. B. Ende die gebuer d.d.a. - 90. V.A. Laetsi der in l.l.B. dar e. licteken. - 93. B. Eest d.g. over een. - 94. B. ut. - 95. V.A. delvense o. cruut. B. deckense o. terut. - 97. V.A. Niemen dan d.m.B. Dan de minsce ende dese diere. - 98. V.A. Mirmutaleon. B. Formicaleo segt. - 99. B. Dat a.v. lut. - 600. B. Alse d. liebart. - 1. V.A. worm inder m.B. worm van dire m. - 2. B. miren s. vanden b. - 3. V.A. Al es hi cleine hi t.m.B. Alst clene es. - 4. V.A. vrienscap. B. miren. - 5. V.A. Daer na begont. V. versieren. B. Dar na b. hi h. vertscieren. - 6. B. Alse. - 7. V.A. Die m.V. ment hem. A. nemt hem. B. Die m.e. nemt e. jaget. - 8. B. thare n. - 9. B. somwille bitsise. - 10. V.A. Te wintre als so c. in d.s. - 11. V. miere. B. miren. - 12. B. harre somer pine. - 13. V.A. Comt ende r.B. roeft. - 14. V.A.B. Wat.
margenoot+
V. 180 a.
voetnoot1)
In de variant B.: Formica leo, evenals in De Nat. R. Formicarum leo; in de andere Hss. Myrmicaleon, verbasterd naar de Grieksche benaming Myrmeleon, d.i. Mierenleeuw. Bij B. begint, evenals in den Latijnschen tekst, bij de beschrijving van dit dier een ander artikel.
margenoot+
L. 110 a.
margenoot+
B. 77 a.
margenoot+
A. 133 a.
[tekstkritische noot]615. V.A. niene. - 16. V.A. verdorven. B. die v.e. - 17. B. Sine. - 18. B. Si nemen ende roven. - 19. B. getrowen. - 20. V.A. ghespaert. B. ontspart. - 21. V.A. hebsise. B. Ende ontbr. - 22. B. dleven. - 23. V.A. eesschen. B. sonder nide. - 24. B. miren. - 26. V.A. Meerre d.m.h. vosse w.B. Merre d.m. hir vosse veet. - 27. V.A. clawen starc. - 28. V.A.B. sijn si. - 30. V. die m.V.A. scuerne. B. minsce si scorne. - 31. B. Menne, nembermee. - 32. B. Nieweren. - 33. B. dar d. guldine. - 34. V.A. ander. B. no andren d. - 35. V.A. Ne scaedsi i.g. manieren. B. En ontbr., manieren. - 36. B. warheit. - 37. V.A. goudt niene. B.D.s. niet d. goud. - 38. B. dien b. Vs. 638 ontbr. bij L. - 39. B. Mar opten minsce. - 40. V.A. Om d. si hebben w.B. Om d. - 41. V.A. hevetse. B. hefse g.d. Goets g.L. heeftsi. - 42. B. Ombe t.w. dar m. - 43. V.A. dien m. de ghierichede. B. minsce d. gierechede. - 44. V.A. scriven. B. war s.o. aldus. - 47. V.A. wintre.
voetnoot1)
Lees met de variant vosse in plaats van wassen, dat geen zin geeft. N.R. Vulpibus maiores sunt.
margenoot+
V. 180 b, L. 110 b.
margenoot+
B. 77 b.
[tekstkritische noot]648. B. derde. - 49. V.A. Joden. B. Dan s.d.I. goud. - 50. V.A. rieken. B. Mar d. miren rikent. - 51. B. Ende selken tijt gevallet wel. - 52. V.A. die ontbr. - 53. V.A. mach hem. B. pert can hem. - 54. V.A. Limaxs e. ene. B. ene m. - 55. V.A. Dien, recken. - 56. V.A. henegaen. B. henengaen. - 57. B. doet ons. - 58. V.A. soe te wintre. B. wintere. - 58. V.A. Te lentine s.c. soe v.B. Te lintine soe comen si te voren. - 60. V.A.E. segghen dat dat bloet. B. Ende ontbr. - 61. V.A. Trect men ute eens m.h.B. Trecmen ut eens minscen h. - 62. V.A. Die porrekine. B. Dattie porkine s.v. slut. - 63. V.A. mee. B. har coemt ut. - 64. V.A. puusten. B. dar puesten in w.w. - 65. V.A. wrijfse. B. wriefse. - 66. V.A. Dat soese. B. Dat hetse. L. Datsi. - 67. V.A. wormen wesen v.B. wormen weset v. - 68. V.A. ne l.B. Diese l. - 69. V.A. soe c.B. Datse cruept in hars selfs v. - 72. V.A. hovet. B. alse een pert. - 73. V.A. scinkele. B. Ende l. scinkele achterwert. - 74. V.A.G. ende s.B. Grune ende s. - 77. V.A. Teersten leghet h. die eyer s.B. In herfste leget hi die eiere s.
margenoot+
A. 133 b.
voetnoot1)
N.R. Sanguis eius poros claudit et impedit efficaciter ne pili crescant. Lees met de variant in vs. 661: Trectmen uut.
voetnoot2)
N.R. Contrita in quibusdam vulneribus apostemata sanat.
margenoot+
V. 181 a.
margenoot+
L. 110 c.
margenoot+
A. 133 c.
[tekstkritische noot]678. B. duren. - 79. V. af. B. somenre comere af. - 80. V.A. te sine. B. Selc alsi te siene p. - 81. V.A. die eyer. B. moder d. de eiere. - 84. V.A. alsic. - 85. B.N. vintmense in m.l. - 86. V.A. dicken. - 87. V.A. menichten. B.E. menegen sere v. - 88. V.A. ne l.B. sine l. in menegen done. - 89. V.A. Noch l. no gars no gheen g.B. Noe geen l. noe geen g. - 90. V.A. Lanficus. B. Lansficus alsement. - 91. V.A. siden. - 93. B. Ende s. talre s. - 94. B. Ute sienen b. siede. Vs. 694 ontbr. bij V. en A. - 95. V.A.E.h. nut. B. nuttet i.g. tide. - 96. V.A. moerbladen. B. muerblader. - 97. V.A.B. Si spinnen. - 98. B. Siede. - 99. V.A. als si. B. dar b. alse. - 700. B. Luket hem s. dar na s. - 1. V.A. Comen si b. ute g.B. ute. - 5. V.A. Vlieghet nu m. goeder m.B. Nu vlieget hi m. goeder moten. L. goeden m. - 6. V.A.D.d. dan houdsi hare g.B. dagen houden si hare g. - 7. V.A. danne blivet.
voetnoot1)
N.R. Pariunt ova.... condensa autumpni tempore, que durant tota hyeme. Lees in vs. 677 met de variant B.: In herfste.
margenoot+
B. 77 c.
voetnoot2)
Lees met de variant: Lanificus.
voetnoot3)
N.R. Deinde venerem ineuntes tribus diebus coeunt, quo peracto moritur masculus.
[tekstkritische noot]708. V. Si l.d.m. up. A. Se l.d.m. up. B. Dan l.d. moder. - 10. V.A.B. ghetekent. - 11. V.A. danne stervet soe upter s.B. stervet si ter s. - 12. V.A. neemt men. B. nemtmen. - 13. V.A. gheene. B. dar h. gene. - 14. V.A. ne m. - 15. V.A. lentijn. B. Alse d.v. di linten d. - 16. V.A. leghet men. B. leitmen dan d. cledekijn. - 17. V. Voer d. warme sonneschijn. A. Vor d. warme sonnekijn. B. Vor d. warme sonnescijn. - 18. B. wert. - 19. B. Har v.e. har l. - 20. V.A.B. Ghelu. V. varewe te w.A. varewe de w.B.G.e.w. soe sijn de w. - 21. V.A. ander varewe. B. Mar ander varuwe e. ander v. - 22. V.A. sijtwulle. B. ane siede worme. - 24. V.A. Multiplites. - 25. V.A.B.V. ere w. - 26. B. heft. - 27. V.A. Dese ende es. - 28. V.A. spreict. B. Agustijn. - 29. V.A. sachi. B.D. hi sach. L. sach hi. - 30. V. Die w.A. De w.V.A. theere. V.A.B. steden. - 31. B. menegen stucken. - 32. B. elc sticke levende. - 34. V.A. die n.B.M. dat es daer na d.v. - 35. V.A. spreict. B. sprect. - 36. V.A. vor hiet. B. minnen dlicht vor i. - 37. V.A. deemsterheden sone wilsoe. B.I.d. willen si.
margenoot+
L. 110 d.
margenoot+
V. 181 b.
voetnoot1)
N.R. Femina vero ordine litterato innumera ova parit.
margenoot+
A. 133 d.
voetnoot2)
N.R. Duos tantum colores lana naturaliter in verme suscipit: album scilicet et croceum. Ceteri vero artificio sunt.
margenoot+
B. 77 d.
[tekstkritische noot]738. V.A. Warme steden. B. Warme s.e. dart. - 39. L. m. dan. - 40. V.A. wilsoe. - 41. V.A. houts bijt soe. B. alder houts bit. - 42. V.A. soe. B. vlesc besmet si sonder liegen. - 43. V.A.E. besmit a. soute d.B.E. scut alle soute dingen. - 44. V.A. Soe besmet gaerne w. saken. B. Si besmet g.w. saken. - 45. B. ment caent. - 46. B. djaer. - Vs. 750-51 ontbr. bij B. - 53. B. Te w. ne v. - 54. A. huse. B. Mar in huse. - 55. V.A.D. dicken sijn vul v. vul h.B.D.d. sijn v.v. ende h. - 56. V.A. als die. B.G. ofte. - 58. V.A. spreict. B. bedrigen. - 60. B. merre. - 61. B.D.d. sijn e. - 62. V.A. hovenen. B. ovenen. - 65. V.A. wonderne. B. dits te wonderne. - 66. V.A. Alse. B. Si sijn levende ende valiant. - 67. V. vailant. A. vailiant. B. Alse lange alsi sijn in den brant. - 68. V.A. ute hiet v.B. ut iet. - 69. V.A. Si b.d. up. B. Si b.d. optie s.
margenoot+
A. 134 a.
voetnoot1)
Lees met de variant: soute. N.R. Salsa fugit et aspera.
margenoot+
V. 182 a, L. 111 a.
voetnoot2)
N.R. Ex corrupcione generantur fimi.
voetnoot3)
N.R. Albaque et mundiora libenter coinquinat. Hoewel de lezing in den tekst goed is, verdient toch die der varianten de voorkeur, t.w. witte saken.
voetnoot4)
Lees met de variant: in ovenen. N.R. In fornacibus manentes.
margenoot+
B. 78 a.
[tekstkritische noot]770. B. alse. - 7l. V.A. worm d.t. vlieghen. B.d. vliegens p. - 72. V.A. levet. B. blomen l. alsemen w. - 73. V. na ontbr. V.A. die. B. oeust. - 74. B. Alse d. hi n. hi sterft t.s. - 75. V.A.D. suwe werpt saet. B.D. soe werpt oec. s.e. sterft oec m. - 77. V.A.A.v. es. B. Alse. - 78. V. wormen. B. dar af. - 79. B. alse. - 81. V. Bede vloghe. A. Bede vlogle. - 82. V.A. pellijn. B. some b. some pellin. - 83. V.A. luchte. - 84. B. hetewi. - 85. V.A.B. seghet. - 87. V.A. warmen wedre wassen. B. warmen tide w. - 89. V.A. archsten steen. B. Dar w.m. in d. iersten w. - 91. V.A.B. vader. - 93. V.A.B. vader. - 94. B. der vloen b. - 96. V.A. wrive wel. B. Dat e. minsce w. wel. - 97. V.A.g. sijn vel. B. Alse h.s.g. sijn vel. - 98. V.A. absincium als ic. B. absinsium alsict. - 99. B. Dat es. - 800. B. Ambrosise h. bediden. - 1. V.A.B. alsene. - 2. V.A. bestriken dat vel s.B. bestreken dat vel s. - 3. B. Want a. - 4. V.A.B. blade.
margenoot+
A. 134 b.
margenoot+
L. 111 b.
margenoot+
V. 182 b.
[tekstkritische noot]805. V.A. verdrivense. B.O. sijn bedde verdrifse vander stede. - 6. V.A. gebroken st. B. gebroken te s. - 7. V.A.M.w. dan. B. watere gesperset. - 8. V.A. Daer. B. alse. - 9. V.A. Machmer mede die vloen v.B. Machmen die vloen daer mede v. - 10. V.A.B. omtrent J.B. Julius. - 11. V.A. Wasser minst a. bewaent. B. minst alsemen. - 12. B.P. es. - 13. V.A. ute. B. van des. - 14. V.A. alsment. B. Ende seid vor waer ende v. - 15. V.B. dicke. - 16. V.A. see watre. B. zeewatere d.h. verdrift. - 17. V.A. ons ontbr. B.Q. alsemen oec scrijft. - 18. V.A.B. boemolien. - 19. B. gordelkin. - 20. V.A. Dragher j. hets. B. Drager mede hets daer j.g. - 21. V.A. wit. B. dwitte vanden. - 22. V.A. Narenstelike m. quicselver. B. nerstelike. - 23. V.A. Het. B. Hets g. te alselken. - 24. V.A. wullijn. B. Aen e. wllen. - 25. V.A.B. Botre. L. Olie. - 26. V.A. quicselver. B. Geminget. - 27. B. cledere. V.A.B. die lede. - 28. V.A. Verderven. B. Verdriven selke. - 29. V.A. Ghebarnet loed. B. Gebernt. - 30. V.A.B. olien. B. eest. - 31. V.A. Jof a.m. saelgen. B. Oft a.m. salken. - 32. V.A. Dits al jeghen. B. Dit es al jegen. - 33. B. Minsce. - 34. V. de worme dus onreene. A. de wormen dus onreene. B. Dar die w. die sijn d. orene.
margenoot+
A. 134 c.
margenoot+
B. 78 b.
voetnoot1)
N.R. De ipsa hominis carne creatur.
margenoot+
V. 183 a.
margenoot+
L. III c.
[tekstkritische noot]835. V.A. Vertheeren entie. B. Die v. ende sijn dus c. - 36. V. ofte p.A. of de. B. ofti put. - 37. V.A. tellet menne. B. ut. - 38. V.A. Som s.s.r. som g.B. Som s.s.r. some grone. - 39. B. quaden. - 40. V.A. crayen. B. craien s.v. selken. - 41. V.A. Als of. B. Ofte hi hem pinde altoes o.s. - 43. B. Bedie sprinct. - 44. V.A. seitmen. B. oeustmaent seitmen. - 45. V.A. up. - 46. V.A. omme eten n.o. sanc. B. eten no o. sanc. L. dranc. - 47. V.A.N. selfs om tonfane. B. No om s. tonfane. - 50. B. dat ontbr. - 51. V.A. Die des p.B. Die des puts t. nemt. - 52. V.A.o. tsmenschen. B. hoeft. - 53. B. ofte h.w. verdoeft. - 54. V.A. uutbringt. B.E. bringt ut. - 55. V.A. mi ontbr. B. geloeft. - 56. B dijt w. - 57. B. put robeta. - 58. B. erden. - 60. V.A. Kyramnidarium. B. die ontbr. - 61. V.A. verberrent. B. verberne. L. verbernen. - 62. V.A. Werpment. B. Werptmenne. V.A.B.L. vat.
voetnoot1)
Lees met de variant:
 
Daer die woerme dus onrene
 
Verteren di, entie sijn so clene.
margenoot+
A. 134 d.
voetnoot2)
N.R. Loquax est et vocibus importuna.
margenoot+
B. 78 c.
margenoot+
V. 183 b, L. III d.
voetnoot3)
N.R. Lingua rane aquatice si superponatur capiti dormientis, eum loquacem facit in sompnis et revelare, ut ambigua loquatur. Antiqua rusticitas!
voetnoot4)
N.R. In terra et in humore vita est.
[tekstkritische noot]863. V.A. Het doet d.m. of doen al s.h.B.D.m. doet af verbernen s. har. - 64. V.A. hevet hi es m.B. heft hi dies m. - 65. B. met. - 66. V.A. of scriven. B. seggen. - 67. V.A. van s.B. beenken van siere. - 68. V.A. Werpment B. Wermen in een bat. - 69. B. thant gevallet. - 72. V. leit. V.A. rietblade. B. pud l.o. rietblader. - 73. V.A.B. Diemen ne hort vro n.s.B. spader. - 76. V.A. hem. B. Waest hare d. buc. - 77. A. in a.p.B. set e.a. pud in bove. - 78. V.A.B.D. can w.v.d. reghen. - 79. V.A. singt der j.B. Bedie hi singeter. - 80. V.A. dann. B. singt hi dat. - 81. V.A.B. seitmen. - 82. V.A. Werpmenne e. hont. B. Worpmenne e. hont. - 83. V.A. tier s.B.D. hi stomp bleve t.s. - 84. B. desen. - 85. B. grone alse l. - 86. V.A.B. dats e. worm. - 87. V.A. Want hi lecht na der s.s.B. Want hi licht snachts. - 88. V.A. sietene. V. ovelal. B. siettene. - 89. B. regen a. cleren. - 90. V.A. spreict hets. B. seid hets. - 91. V. een v.
voetnoot1)
Vs. 860-63 zijn ongetwijfeld corrupt, en niet te herstellen door den even bedorven tekst bij N.R., waar twee zinnen, die niet bij elkander hooren, tot één zijn samengeflanst. Er staat: Cinis combustus sparsus in balneo.... deponit ac resumit quando vult cet. Bij Vinc. ziet men wat het laatste beteekent. Daar vindt men: Rubeta diversis referta medicaminibus; quando vult deponit ac resumit,.... venena vero numquam deponit.
voetnoot2).
N.R. Contra venena leporis marini et rubete cinis earum remedium est in aqua potus.
margenoot+
A. 135 a.
margenoot+
L. 112 a.
margenoot+
V. 184 a, B.78 d.
voetnoot3).
Lees in vs. 887 met de variant: Hi licht. N.R. Nocte ut stella lucet, numquam nisi magnis ymbribus proveniens et serenitatem esse designans.
[tekstkritische noot]892. B. een v. utegeet. - 93. V.A.D. dat v. al teslaet. B.D. dat v. al utesleet. - 94. V.A. comet. B. comet ieweren a.e. hud. - 95. V.A. Al die h. die vallen u.B. Alle die h. wallen hem ut. L. haere. - 96. V.A. Entie s.d. up r.B. dart op r.L. uut r. - 97. V.A. Die b.B. Die b. grone verwart. - 98. V.A. colibri colibri. - 99. B. Heet e.w. aldus bidi. - 900. B. Alse L. - 1. V.A.B. serpente. - 2. V.A. Ghevarwet. B. Gevaruwet. - 3. V.A. hout. B. Alse. - 4. V.A.B. in der scaden. - 5. V.A.B. staden. - 6. B. hijt thoeft. - 7. V.A. Eersten. B. Tierst dat hijt c.b. - 8. V.A. sijn ontbr., dore. B. dat hi tvel bit dore. - 9. V.A. der score. B. Teerst dat s.g. der score. - 10. V.A. wanet. A. wanet d. worme. - 11. V.A. et ontbr. B. Mar dan m. - 12. V.A.B. wils. - 13. V.A. hevet. B. heft thoeft. - 14. V.A. bendicheit vor. B. Hir g. behindecheit vor c. - 15. B. lettel goet es. - 16. V.A. Sanguis suga spreict. - 17. V.A.B. die w.s. - 18. V.A. varschen w.e. sughent tbloet. B. watere. - 19. B. Die swarte anders geen dan goet. - 20. V.A. Bede a.b.e. an m.B. Beide a.b.e. an m. - 21. V.A. strijpte h. meest dogeden. B.D. striepste h. mest dogden. - 23. V.A.B. anders gheen. - 24. V.A. die s.B. dat ontbr.
margenoot+
A. 135 b.
margenoot+
V. 184 b.
margenoot+
L. 112 b.
[tekstkritische noot]925. V.A. dese te barne. B. Datmense te berne. - 26. V.A. ende doet a.B. ende doet a. mede. L. doet ontbr. - 27. B. Eest d. tere stede. - 28. V.A. uut e. ghetrecket. B. Doe dar u.e.g. har. - 29. V.A.E. wasset n.d.n. B.E. en w. nembermer. - 30. V. Samur. B. dware. L. vint. - 31. V.A.E. datmen Salemons vorme. B. Salamoens. - 32. B. Salamoen. - 23. V.A.W. eer een wonderlic d.B.W. eer en wonderlijc d. - 34. V.A.B. temple. - 35. V.A. Na den tabernakel. - 36. V.A.o.H. haer. B. outaer. - 37. V.A. horde hi. B. Verbiden h.o. war. - 38. V.A. in die w.B. Moisesse in die w. - 39. V.A.B. moeste. - 40. B. atare. - 41. V.A.B. ware. - 42. B. dede hi. - 43. V.A. varren lande. B. lande Salamoen. - 44. V.A.B. Marbersteen. - 45. V.A. Parium doet nande. B. Parium d. nande. - 46. V.A.B. dat hi d. - 47. B.H.d. besniden m. - Vs. 946 en 947 staan in alle Hss. in omgekeerde volgorde. - 48. V.A. sochte hi bendichede. B. Hir toe sochti behindechede. L. soechti. - 50. B. vogele strus. - 51. V. Ende doet besluten thuus. A.B. Ende deet besluten thuus. - 52. V.A. starc claer g.v.B. starc gelasen. - 53. B. strus mocht. - 54. B.E. dartoe n.c. - 55. V.A. hevet. B. heft.
margenoot+
B. 79 a.
margenoot+
A. 135 c.
voetnoot1)
Lees met de variant B.:
 
Ende deet besluten thuus.
[tekstkritische noot]956. B. Dar h.n. wiesde d. vart. - 57. V.A. Ende liep. V. der w.B. wstinen wart. - 58. V.A.B. hi ontbr. B. brachte e. wormekin. - 59. B. blode. - 60. V.A. Dat glas e. het. B. Dat glas e. het scorde. - 61. V.A. bendichede. B. behindecheiden. - 62. B. selken w. Salamoen. - 63. B. scoren mochte. - 64. V.A. Die. B. Sinen harden m. - 65. A. hyser. V.A. negheen. B. Altoes s.i. ne geen. - 66. V.A. heetmen. B. Thamur hietmen. - 67. V.A.B. inne w.n. hare v. - 68. V.A. Tapula. B. ene. - 69. V.A. hevet voeten. B. heft. - 70. V.A.l. ene. B. henen m. vart. - 71. V.A. Up. B. onvervart. - 72. V.A. Up. - 73. V.A. up. B. Mar o. dwater vele m. - 74. B. alse. - 75. V.A. Blivet hi staende up. B. Blijft hi staende op dwater. - 76. V.A.B. wonderne. - 77. V.A. niet en w.B. werden. - 78. V.A. steect men. B. steecmenne o. dwater. L. steecmense. - 79. V.A. hets sine s.B. Alsi o.c. hets s.s. - 80. V.A.B. altoes. - 81. B. Noe i.w. wert hi n. ontlive. - 82. V.A.B.T. es. - 83. B. hare c. in haren huse. - 85. V.A. verhart d. sonneschijn. B.E. verbert d. sonescijn. - 86. V.A. makent hart. B. live e.m. hart.
margenoot+
L. 112 c.
margenoot+
V. 185 a.
margenoot+
B. 79 b.
margenoot+
A. 136 d.
voetnoot1)
N.R. Si vermem ipsum diu teneas violenter sub undis nec tunc humectatur aut moritur.
voetnoot2)
N.R. Hec miro modo ex sputo, quod lubricum et crassum est, facit sibi habitaculum ossee vel potius marmoree substantie mirabiliter testudinatum, cum calore solis paulatim quodammodo durescit in lapidem.
[tekstkritische noot]987. V.A. Som. B. Some s.s.r. some. - 88. V.A. Ist datmen werpet up. B. Eest datmen werpt op hare. - 89. V.A. Soe verdervet m.g.B. Sie verderft. - 90. V.A.S.d. of b.B. af b.h. cleine. - 91. V.A. een luttel. B.S. al l.b. alleine. - 92. V.A.B.E. dats g. te m. - 93. V.A. Aldus. B. Aldus d. tsout verdwinen. - 94. V.B. hout. A.L. wout. - 95. V. die ontbr. - 96. V. doregaet. A. duregaet. - 97. V.A. dinc ne es. B. Sachter dinc es negeen. - 98. V.A. en can. B. ne can. - 99. V.A.B. al ontbr. - 1000. B. houts. L. sijn ontbr. - 1. V.A.B. Dan. B. int lant. L. Dats. - 2. V.A. luttel bomen. - 3. V.A. heeke. - 4. L. Int. B. verwaren. - 5. V.A. worme e.m. vertheren. B. Datten dese worme niet en vertaren. - 6. V.A.B. ene vremde. - 7. V.A. hemelichede. - 8. V.A. worm ontstaet. B. ontstaet. - 9. V.A.D.a. harde bome durgaet. B.D. andre herde bome dorgaet. L. ander in haerden. - 10. B. alse. V.A.B.V.a. ons P. - 11. V.A. worem d. te wassen. - 12. V.A. parden. B. Vanden perden. - 14. V.A.B. sceppenessen. B. varruen. - 15. V.A.B. alle ghelu. - 16. B. Apel, peren. - 17. B.S.s. mach s. deren.
margenoot+
L. 112 d.
margenoot+
V. 185 b.
voetnoot1)
N.R. Teredines.... vermes lignorum sunt.
margenoot+
A. 136 a.
voetnoot2)
N.R. Pauca ligna orientalium parcium vermes gignunt.
margenoot+
B. 79 c.
[tekstkritische noot]1018. V. Urselen heten in dit l.A. Urselen hetent in dit l.B. Hurselen hetent hir int l. - 19. V.A. sijn sijn. - 20. V.A.B. Ende maken r. alse b.L. Tespa. - 21. V.A. ne mach. B. Mar dar m.g.g.g. af g. - 22. V.A. Vermis es ene. B. Vermis es e.n. gemeine. L. Sericus. - 23. B.V. wormen g.e. cleine. - 24. V.A.D. ist proper d. worems. B.D. eest proper d. worms. - 25. V.A.e. sonder b.B.e. sonder scame. - 26. V.A. noten no. B.E. sonder noten g. ende c. - 27. V.A. aerden w. allene. B. erden wassen si a. - 28. V.A. wormen ist. B. wormen eest. A. haest. - 29. V.A.D. hinghene e. die v.B. Hingenen entie vessce verdvaest. - 30. V.A. Mageden. - 31. V.A. meenscap een t.B. gemeinscap van manne t. - 32. V.A. wort. B. wert. - 33. B. daes d. met. - 34. V.A. no min. - 35. V.A. den visch. B. Alsemen den vesch doet in der z. - 36. V.A. sijn spreict. B. sijn. - 37. B. in dien l.s. - 38. V.A.B. hets bescreven. - 39. V. vallende. B. wallenden watere. - 40. B. ut iet int c. - 41. V.A. also houde. B. Si b.d. also houde. - 42. V.A. ic. - 43. V.A.D.a. exempel es m.B. Daer na. - 44. V.A.B. Ende die.
margenoot+
V. 186 a.
margenoot+
A. 136 b.
margenoot+
L. 113 a.
voetnoot1)
N.R. Vermis nomen licet quidem conveniat universis, propria tamen vermis specialiter.... qui de pura et munda terra nulla commixtione seminis generatur. Lees met de variant in vs. 1024 vlgg.:
 
Doch eest proper des woermes name,
 
Die sonder smette ende blame
 
Ende sonder noten groet no clene
 
Van der aerde wast allene.
voetnoot2)
N.R. Hoc verme inescatur hamus in piscium decepcione.
voetnoot3)
N.R. Ex aqua fervente cum venerint in aere frigido statim moriuntur. Lees met de variant: also houde.
[tekstkritische noot]1046. V.A. int L. - 47. V.A. in Duutsche. B. Dietsce mer o. - 48. V.A. horen ontbr. B. seldi. - 49. B. vind wildi. - 52. V.A. Maer eer ic spreke i.g.B. Mar spreken salic int tgemeine. - 53. V.A. segghe. B. alleine.
margenoot+
B. 79 d.

Vorige Volgende

Footer navigatie

Logo DBNL Logo DBNL

Over DBNL

  • Wat is DBNL?
  • Over ons
  • Selectie- en editieverantwoording

Voor gebruikers

  • Gebruiksvoorwaarden/Terms of Use
  • Informatie voor rechthebbenden
  • Disclaimer
  • Privacy
  • Toegankelijkheid

Contact

  • Contactformulier
  • Veelgestelde vragen
  • Vacatures
Logo DBNL

Partners

Ga naar kb.nl logo KB
Ga naar taalunie.org logo TaalUnie
Ga naar vlaamse-erfgoedbibliotheken.be logo Vlaamse Erfgoedbibliotheken