Het boeck der psalmen Davids

[fol. A6v]

Aen alle Christenen ende Liefhebbers des woorts Godes.

GHelijckerwijs het in de Christenheyt seer noodich ende wel te wenschen is, dat elck geloovigh mensche de ghemeynschap der kercke soo veel als in hem is onderhoude ende waerneme, neerstelijck besoeckende de vergaderinghen, die soo wel des sondaeghs als op andere daeghen gheschieden, om God te eeren ende te dienen: Alsoo is het oock wel oorborlijck ende redelijck dat eenyeghelijck wete ende verstae al wat in sodanighe vergaderinghen gheseydt ende ghedaen werdt, om vrucht ende stichtinge inden seluen te ontfanghen. Want God de Heere en heeft de ordeninghe die wy houden moeten als wy in synen name te saemen komen, niet daerom inghestelt op dat de luyden met gaeyen alleenlijck, haeren tijdt daer souden verdryuen, maer heeft veel meer ghewilt, dat se synen gantschen volcke soude nuttelijck wesen: alsoo de heylige Paulus betuycht, ghebiedende dat alle t'gene dat in de kercke ghedaen werdt, tot stichtinghe van eenen yegelijcken geschiede: d'welck de Dienaer niet soude gebieden waere niet sulec des Meesters wille ende meyninghe. Nu so en can t'selue niet geschieden, ten sy dat wy t'verstandt hebben van allet gene dat t'onsen besten ende nutticheyt is inghesett worden. Want t'is een recht misverstandt te segghen dat wy wel konnen aendachtich zijn, t'sy tot bidden, ofte tot den Ceremonien, sonder eenigh verstandt daer van te hebben: hoe wel het een ghemeyn segghen is. Eenen goeden yuer ende gheneghentheyt tot Gode te hebben, en is gheen doode saecke, noch sonder reden ofte verstant, maer t'is een leuenden beweginghe voortgaende van den heyligen Gheest, als t'herte ten rechten geraect ende t'verstandt verlicht is. Ja waer't by aldien datmen gesticht conde worden door de dinghen diemen siet, sonder te weten wat se bedieden: de heylighe Paulus en soude soo strenghelijck niet verbieden in een onbekende taele te spreecken, ende en soude dese redene niet gebruycken, dat daer geene stichtinghe is, dan waer eenighe leeringhe is. Daerom soo wy onses Heeren heylighe insettinghen die wy in den kercken zijn ghebruyckende, in rechter eeren ende woerden willen houden, t'voornaemste is dat wy weeten wat de selue inhoudende zijn, wat daermede ghemeynt wert ende tot welcken eynde sy ghericht zijn, op dat het gebruyck der seluen nut ende heylsaem, ende volghens wel gheregheleert sy.

Nu soo zijn daer in alles dry dingen die onse Heere ons heeft bevolen in onse gheestelijcke vergaderingen te onderhouden: te weten, die verkondinghe synes woordts: die ghebeden soo in't openbaere ende tot ghesetden tyde geschieden, ende die bedieninghe syner Sacramenten. Van d'eerste, namentlijck van de Predicatien en wil ick op dit pas niet spreecken, om dat het tot desen propooste niet en dient. Aengaende die ander twee, wy hebben het uyt druckelijck bevel des heyligen geestes, dat de ghebeden behooren ghedaen te werden in ghemeyne Landttaele die t'volck verstaen kan: ende de Apostel segt, dat t'volck niet en kan antwoorden Amen, op't gebet dat in een vremde taele ghedaen is. Nu is het soo, de wyle datse in den naeme ende persoone van allen geschieden, dat een yegelijck der seluen behoort mede deelachtich te werden. Daerom is het een veel te groote onbeschaemtheyt gheweest de Latijnsche spraecke in de kercken te voeren, daerse van den gemeynen man niet en konden verstaen werden. Endemet gheen so scherpsinnigh voorwenden kanmen onschuldighen, ofte voorby gaen, dat dese wyse niet verkeert, ende Gode onaenghenaeme sy. Want men niet hoeft te vermoeden dat hem eenighsins behaeghen kan, t'ghene dat recht teghen synen wille, ende als t'synen spyte gheschiedt. Nu soudemen gheen meerder spijt hem konnen aendoen, dan alsoo doende tegen zijn verbodt, ende hem seluen in sodanige wederspannicheyt beroemende, als oft een heylighe ende seer louelijcke saecke waere.

So vele de Sacramenten belangt, ist dat wy die nature der seluen recht willen insien, wy moeten bekennen dat het een quaede ende verkeerde ghe-

[fol. A7r]

woente is, de selue te bedienen op sulcker wyse, daer 't volck niet dan het bloot ghesichte van en crijcht, sonder dat hen de verborgentheden die daerin begrepen zijn verclaert werden, Want syn se sichtbaere woorden, (also se de heylige Augustinus noempt) soo en behoort daer niet een uytwendigh schauwspel alleen te wesen, maer de leeringe moet oock daerby ghevoecht zijn om t'verstant daervan te geuen. D'welck onse Heere selue doen hy se in stelde, genoegsaem heeft bewesen: want hy segt dat se ghetuyghenissen zijn des verbonts dat hy met ons gemaeckt, ende met synen doode bevestighet heeft. Soo ist dan van noode, om den seluen plaetse te gheuen, dat wy weten ende verstaen wat daer gheseyt werdt: anders waer het te vergeefs dat onse Heere den mont soude opdoen, soo daer gheen ooren waeren om te hooren: hoe wel het niet noodigh is hier van langhe te disputeren. Want als dit met koelen ende sedighen sinnen sal gherichtet werden soo en isser niemant die niet lichtelijck en sal bekennen, dat het een rechte ghuychelrije is, t'volck hem te doen vergapen aen die teeckenen, sonder hen die bediedinghe der seluen uyt te legghen. Derhaluen ist goet om sien, dat men de Sacramenten Jesu Christi ontheyligt, de selue op sulcker wyse bedienende, dat t'volck de woorden die daer ghesproken werden, niet begrypen noch verstaen kan. D'welck ghenoegh blyct by de superstitien die daeruyt gesproten zijn. Want men houdt gemeynlijck dat de segheninghe ofte consecratie so wel des waters in den Doope, als des broots ende wijns inden Auontmaele onses Heeren sy een soorte ofte maniere van betooveringhe: dat is te seggen, wanneermen heeft gheblasen ende met den monde de woorden gesproken, dat de creaturen (die anderssins geen ghevoelen en hebben) alsdan de cracht der seluen souden bevinden: niet teghenstaende dat de menschen gheen verstandt daervan en hebben. Soo nochtans de oprechte segheninge ofte consecratie is, de ghene die door t'woordt des gheloofs gheschiedt, alsse werdt verclaert ende ontfanghen, alsoo de heylighe Augustinus spreeckt: d'welck uytdruckelijck in den woorden Jesu Christi is begrepen. Want hy en seght niet tot den broods dat het werde zijn lichaem gemaeckt, maer hy keert hem tot t'gheselschap der gheloovigen also met den seluen spreeckende: Neemet, etet, etc. Willen wy dan dit Sacrament recht bedienen, soo moeten wy de leeringhe daerby hebben, door de welcke ons verclaert werde, wat daer mede bediedt werdt. Ick weet wel dat sulcx seer vremdt gheeft de ghene die't niet ghewoent en zijn, soo't met alle nieuwe dinghen pleegt te varen. Maer t'is wel redene, soo wy anders Jesu Cristi Leeriongheren willen heeten, dat wy zijn insettinghe in meerder weerden houden, dan onse oude ghewoonte: ende ons en behoorde niet te duncken nieuwe te wesen. t'ghene dat Christus van den beghinne aen heeft inghestelt Soo dan sulcx eenyeghelijck met den verstande noch niet en can begrypen: soo hebben wy God neerstelijck te bidden, dat hem belieue die onwetende te verlichten, om de selue te doen verstaen, hoe veel wyser dat hy is dan alle de menschenvan der weerelt: op datse leeren hen seluen niet mere soo vaste te houden aen haere eyghen ghesintheyt, noch aen de dwase ende rasende wijsheyt van de gene diese geleyden, de welcke selue blindt zijn. Daerentusschen het heeft ons raedtsaem ghedocht, tot den gebruycke onser kercken te laeten uytgaen seker forme ofte manniere van ghebeden, ende hoemen de Sacramenten pleegt te bedienen, op dat een yeghelijck daerdoor werde kennende al wat hy hoort segghen ende doen in de Christelijcke vergaderinghen. Hoe wel dat dit boeck niet alleene sal dienen den volcke dat van dese onse gemeynte is: maer oock allen den ghenen die sullen begheeren te weten wat wyse dat de gheloovige moeten houden ende volghen alsse inden name Jesu Christi te samen comen.

Achtervolghende d'welcke hebben wy in een cort begrijp bij een vervaert die manniere van de Sacramenten te bedienen, ende de houwelijcken te bevestighen: insghelijcken van de ghebeden ende lofsanghen die wy sijn ghebruyckende. Van den Sacramenten sal hiernaer ghehandelt werden. Maer belanghende die openbaere ghebeden, daer zijn twee soorten der seluen: Waer van d'eene gheschieden met slechten woorden: ende d'andere met den ghesanghe. Ende dese dingen en zijn niet

[fol. A7v]

onlangs eerst ghevonden ofte erdicht, wantse zijn gheweest al van den eersten aenbeginne der kercken soo 't blijct by de historien. Ja de heylige Paulus selue en spreect niet alleene van te bidden met den monde: maer oock van singhen. Ende voorwaer die ervarenheyt leert ons, dat het gesangh groote cracht heeft om t'herte der menschen te beweghen, ende te ontsteecken, om God met meerderen ende vierigheren yuer aen te roepen ende te louen. Doch moet daer neerstigh toeghesien werden, dat de wyse ofte t'gheluydt der gesanghen niet wildt noch lichtveerdigh sy: Maer dat het een seecker gestadicheyt ende zedicheyt hebbe soo de heylighe Augustinus spreeckt: ende datter also eenen grooten onderscheyt sy, tusschen de musijcke diemen ter tafel ende in den huysen ghebruyckt om de menschen te vermaecken, ende tusschen de Psalmen, die in de kercke in de tegenwoordicheyt Godes ende syner Enghelen ghesonghen werden.

Aengaende de forme die ons hier wert voorghedraen, so men wil recht daervan oordeelen, Wy hopen datse heyligh ende suyuer sal bevonden werden, ghemerckt datse slechtelijck is gerichtet tot die stichtinge daer wy van ghesproken hebben: hoe wel dat het ghebruyck des singhens hem wel voorder kan strecken. Want selfs in huys ende op't veldt is het dienstelijck om ons te verwecken ja als een bequame instrument om Godt daermede te louen, ende onse herten tot hem te verheffen: ten eynde dat wy ons seluen vertroosten, als wy ouerlegghen syne cacht, goetheyt, wijsheyt ende gherechticheyt: d'welck veel noedigher is dan men't soude konnen uytspreecken.

Voor d'eerste t'en is niet sonder oorsaecke dat ons de heylighe Gheest soo neerstelijck in de heylighe Schriftueren vermaent, dat wy ons in Gode verblyden, ende dat alle onse vreucht daer henen, als tot haeren rechten eynde gerichtet sy: want hem bekent is hoe geneygt dat wy zijn om ons in ydelheyt te verheughen. Daerom euen ghelijck als onse nature ons treckt ende beweegt te soecken alle middelen van sotte ende ondeughdelijcke blyschap: alsoo oock ter contrarien, onse Heere om ons af te keeren ende te onttrecken van't aenlocken des vleesches ende der weerelt, biedt ons allerhande middelen aen, om ons met dese gheestelijcke vreught onledigh te maecken, die hy ons soo neerstelijck aenghepresen ende bevolen heeft. Nu onder ander dinghen die bequaeme zijn om den mensche te vermaecken ende te verlustighen, is de musijcke wel de voornaemste, ofte emmers eene van de voornaemste: ende wy moetense voor een gaue Gods achten die sonderlijck is toegheschict om tot desen eynde ghebruyckt te werden. Dies te neerstigher behooren wy toe te sien, dat wy de selue niet en misbruycken: ende sorghe te draghen dat wyse niet en besmetten noch en ontreynighen, door dien dat wyse verkeeren tot onser verdoemenisse, daerse was tot onsen nutte ende saligheyt toegheeyghent. Ende al en waere daer niet anders dan dese redene alleene, soo behoortse ons ghenoegh te bewegen om t'ghebruyck der Musijcke alsoo te matighen, dat wyse doen dienen tot alle eerbaerheyt, ende op datse niet een oorsaecke sy om ons den toom te laten schieten tot eenighe dertelheyt, ofte om onse herten weeck te maecken door oncuyssche begheerlijckheyt ende wellusten, oock datse gheen instrument sy van hoererije, ofte eenighe onreynicheyt. Maer hier is noch al meer te bemercken: want men ter weerelt nauwe yet vinden sal, dat de zeden ofte mannieren der menschen nu hier nu daer so wel draeyen ende buyghen kan: alsoo Plato t'selue wyselijck bemerct heeft. Ja de ervaringhe selue leert ons, datse een heymelijcke ende bynae ongheloovelijcke cracht heeft om de herten ofte tot d'een ofte tot d'ander te bewegen. Daerom behooren wy dies te neerstigher te wesen, om de selue sulcke mate te stellen, datse ons moge nuttelijck zijn ende geenssins diene tot onser verdervenisse. Wt deser oorsaecken beclaghen de oude Leeraers de kercke menighmael, dat het ghemeyne volck t'haeren tyden hem soo begheuen hadde tot oneerlijcke ende oncuyssche liedekens: de welcke sy niet sonder groote oorsaecke achten ende noemen doodtlijck ende duyvelsch venijn, om de werelt te verderuen.

Spreeckende nu van de Musijcke, soo begrype ick twee deelen, te weten, den text ofte de woorden ende inhoudt van t'ghene dat daer wert ghesongen:

[fol. A8r]

ten anderen, de wyse ofte welstemminghe, ofte soeticheyt des ghesanghs. Tis wel waer, dat alle quaede redenen (alsoo de heylighe Paulus spreeckt) bederuen de goede zeden: maer alsser dan eerst t'ghesang by komt, dat doorboort veel meer t'herte, ende doordringt tot int binnenste: in der voeghen dat ghelijck als den wijn door eenen trechter in't vat ghegoten wert: soo wert oock door t'ghesangh het venijn ende de bedervenisse tot in't diepste des herten ghedistilleert ende ghedrupt. Daerom moeten wy ons beneerstigen, om sulcke liedekens te hebben, die niet alleen eerlijck maer oock heylig zijn, de welcke ons als prickels moghen verwecken om God te bidden ende te louen, ende syne wercken te ouerdencken: ten eynde dat hy gelieft, gevreest ende geeert werde.

Nu so is warachtigh t'ghene dat de heylighe Augustinus segt, namelijck dat niemandt weerdighlijck geuoegh van Gode singhen kan ten sy dat hy't vanden seluen ontfanghen heeft. Derhaluen alde dinghen alom wel ouergemerckt ende doorsocht, so en sullen wy geen betere noch bequamere liedekens daer toe vinden dan de Psalmen Dauids, de welcke de heylige Gheest hem heeft gedicteert, ja selue ghemaect. Om dieswillen als wy de selue singen, so zijn wy wel versekert dat ons Godt de woorden in den mondt leght, euen als oft hy selue binnen ons songhe, om zijn eere te verheffen. Hierom vermaent Chrysostomus soo wel de mans als de vrouwen ende cleyne kinders, datse hen ghewennen die selue te singen, ten eynde dat het sy als een middel, daer by wy ghedencken ons by t'geselschap der Enghelen te vervoeghen.

Eyndelijck sullen wy ghedachtigh zijn wat de heylighe Paulus segt, dat de geestelijcke liedekens niet wel dan met herten konnen ghesonghen werden. Ende t'herte voordert verstandt: waerin (alsoo de heylighe Augustinus spreeckt) den onderscheydt gheleghen is tusschen der menschen ende der voghelen ghesang. Want een cysken, een nachtegaele ofte papegaey sullen wel singen, maer t'sal zijn sonder verstandt. Maer dese gaue is des menschen eygene, dat hy singhe wetende ende wel verstaende t'ghene dat hy seght. Nae t'verstandt moet oock volgen dat herte ende een goede gheneghentheyt: d'welck niet en kan wesen, ten sy dat wy den lofsangh in onse gedachtenisse hebben ingheprentt, om nemmermeer op te houden van singhen. Om aller deser redenen wille, ende insonderheyt uyt deser oorsaecke, bouen alle t'ghene dat daer verhaelt is, behoort een yegelijck die hem eerlijck ende in Gode verblyden wil tot syner saligheyt ende synes naesten nut ende voordeel, dit teghenwoordigh boeck hem sonderlinge laeten bevolen te zijn: ende en heeft mijn recommandatie niet veel vandoene, ghemerckt dat het zijn lof ende prijs selue medebrenght. Dit waere alleene te wenschen, dat de weerelt so wel beraden waere, datse in stede van seecker liedekens, die eensdeels ijdel ende lichtveerdigh, eensdeels rot ende bot: eensdeels vuyl ende schandelijck, ende derhaluen oock quaet ende schadelijck zijn, die men hier te vooren plagh te ghebruycken: van nu voortaen haer seluen woude ghewennen dese Goddelijcke ende hemelsche lofsanghen met den goeden Coningh Dauid te singhen.

Belanghende t'gheluydt ofte de wyse des ghesangs: ons heeft beter ghedocht datse behoorde matigh te wesen op sulcken voet als de selue hierin uytghedruckt staet, op datse een wichtigheyt ende zedicheyt soude hebben tot desen handel dienende, ja (soo alreeds gheseydt is) om dies te bequamelijcker in den kercken ghesonghen te werden. Wt Geneuen den 10. Junij 1543.