De spreeckonst

II. Hooftstuc,
Onderscheiding der woorden nae haer Stof en Deelen.

Nae de Deeling volcht de Onderscheiding der Enkelde Woorden. Welke geschiet, 1 Alzooze in haerzelven aengemerct worden: 2 Aengezien als stof van andere.

In haerzelven aengemerct can de onderscheiding geschieden 1 Nae haer Stof, 2 Nae haer Deelen, 3 Nae haer Eigenschappen.

Nae haer stof, die tweederlei is, valt de Onderscheiding ooc tweesins te doen: 1 Nae de Verste, 2 Nae de Naeste.

Nae de Verste stof, zijnde de Letteren zullen, wy alleen eene Onderscheiding stellen: naemelijc, nae het Getal desselfs, de andere ongeroert laetende.

Nae welc de Enkelde Woorden zijn 1 Eenletterige, 2 Veelletterige.

De Eenletterige Woorden zijn, die uit eene Letter alleen bestaen.

Van deeze slach en weet ic naewlijx offer gevonden worden: ten waer men daer voor hielt a/ e (zijnde Latijnse woorden van en uit beduidende, en a ooc een Engels woort, een beteikenende), u (een Voornaem) o en i (uitroepsels), en de naemen van al de vryje Snapklinkers: welke alle wel eigentlijc Veelletterige zijn, maer niet te min somtijts zoo cort uitgesprooken worden datse schijnen maer uit eene Letter te bestaen.

De Veelletterige Woorden, zijnde die uit veel Letteren bestaen, zijn 1 Tweeletterich, 2 Drieletterich, &c.

Nae de Naeste stof, zijnde de Woordleeden, zullen wy ooc nae desselven getal een onderscheiding doen: naemelijc in 1 Eenleedige: als man, hout, blijft.

Zulke hebben wyder in onze spraec meer als twee duizent en zeeven hondert: die elc noch verscheide verandering hebben, eenleedich blijvende, en onder dit getal niet gerekent.

[p. 132]

2 Veelleedige. Welke weeder zijn, 1 Tweeleedige.

Zulke wordender in onze Neederlantse spraec ooc zeer veel gevonden, niet alleen afcomstige, en Gemengde, maer ooc Oorspronkelijke: daer vander oover de drie hondert zijn, die in el eindigen, als heemel/ haegel/ ydel; ende oover de twee hondert, welke einden in er/ als vaeder/ honger/ donker: ooc een merkelijc getal diens uitgang in e of en is: eenige in em en in ij. voort zijnder weinich andere. 2 Drieleedige. Hoedanige by ons geen, of weinige Oorspronkelijke te vinden zijn, maer wel in't Latijn en andere spraeken, als Dominus. Doch door Afcomst en Menging hebben wyder veel: als Reegenbac/ goedichheit. 3 Vierleedige: als goedertieren/ wateremmer. 4 Vijfleedige: als goedertierentheit/ leugenachtige/ Opperdismeester. 5 Zesleedige: als goedertierentheeden/ onmoogelijcheeden. 6 Zeeveleedige: als aldergoedertierenste/ alderoverdadichste. 7 Achtleedige: als irreprehensibilité.

Voorder is ooc dienstich de Woorden te onderscheiden nae de Trappen van haer naeste stof. Nae welke die, onder andere zijn, 1 Opperscherpleedige Woorden, welc een Scherp Opperwoordlit vervatten: Als willen. 2 Opperdraelleedige, en zijn die een Draelende Opperlit begrijpen: Als vèrzaemèn.

Nae de Deelen, ende byzonderlijc nae de Derdendeelen der Woorden, zijn dezelve 1 Bloote, 2 Bekleede.

De Bloote Woorden zijn, die alleen uit een Gront bestaen.

Zulke zijn al de Eenleedige Woorden: als vis/ boom. Ic noem deeze Bloote, ten aenzien van't Afweezen der Cleefsels, daer door den Gront bloot en onbekleet blijft. men zoudeze ooc Eendeelige moogen heeten, nae't Getal der Deelen daerze uit bestaen: en Grondige nae de gedaente des Deels.

Becleede Woorden zijn, die uit een Gront, en noch een of meer Cleefsels bestaen.

Zijn 1 Half-becleede, 2 Heel-becleede.

De Half-becleede zijn 1 Voorbecleede: als betáemt, verzóec, 'sGravenháech. 2 Naebecleede, die uit een Gront en Naecleefsel bestaen: als lóopen, lóopende, míldichheit.

De Heel-becleede zijn, die uit een Woortgront, Voorwoort-cleefsel en Naewoort-cleefsel bestaen: Als betáemen, verzóeken, ontlóopende.