Ideën III

(1876)– Multatuli– rechtenstatus


753. Scheltema dan verhaalt in z'n ‘Laatste veldtocht van napoleon buonaparte’ - let wel op de U. Dit lettertje beduidt onkeizerlykheid - hoe braaf alle Pruisen, Oostenrykers, Russen, Engelschen en Hollanders waren. De Franschen zyn eens-vooral ware monsters. Z'n relaas over den oorlog in 't algemeen, en vooral over de rol die God daarin speelt, is niet zotter dan gewoonlyk. Nog onlangs las ik in 'n deftig zoogenaamd geschiedkundig werk, dat Napoleon heelhuids uit Rusland was teruggekeerd... waarom denkt ge? Omdat der alte God von Deutschland niet verdragen kon dat de Duitschers zouden gespeend blyven van de eer der overwinning! De nederlandsche prins willem was volgens scheltema 'n beschaming voor alle verledene, 'n voorbeeld voor alle toe-
[pagina 164]
komstige helden. Wellington zelf had het gezegd. 't Zal dus wel waar wezen. Dit is te gereedelyker aantenemen, omdat deze opperbevelhebber - hoe 't te-pas komt, weet ik niet - zoo byzonder ‘deugdzaam’ genoemd wordt. Hy deelt overigens dit praedikaat met al de verbonden souvereinen. De ‘brave’ alexander, de ‘brave’ friedrich wilhelm... 't leger van de geallieerden was 'n ware meisjeskostschool van bravigheid. Daarom dan ook is napoleon overwonnen, want de ‘Heer’ is altyd voor bravigheid. Vitters zouden nu vragen waar die ‘Heer’ en de bravigheid bleven, gedurende al den tyd dat de Franschen zegevierden... maar lezers van geschiedkundige werken en oorlogsbulletins vitten niet. Ze slikken wat men hun voorlegt. En weer anderen zouden kunnen vragen - als 't vragen 'n lezer paste - waartoe krygskunde dient, zoolang men ‘met God’ vyanden kan verslaan door deugd? Of waartoe men nog deugdzaam ook behoeft te wezen, als men zoo krygskundig is als prins willem van Oranje? Deze Vorst - 't is wel te verwonderen dat-i later niet 'n paar werelddeelen veroverde - was reeds op z'n achttiende jaar zoo onmenschelyk diep ingedrongen in de fynste fynheden van 't vak, dat-i den oud-gediende ney verschalkte. ‘Het ware te wenschen, zegt scheltema, dat men alle deze - door dien vroegrypen prins namelyk - zoo vernuftig bedachte maatregelen, ondernomen om de geringheid zijner magt te verbergen, konde ontwikkelen, en alzoo openleggen hoe de Maarschalk ney, een veteraan in de krijgskunde, door onzen jongen held waarlijk verkloekt is geworden.’ De ney-verkloekende maatregelen die scheltema - uit bescheidenheid zeker - overslaat, staan niet ter onzer beoordeeling. Voorloopig vergenoegen wy ons met stomme aanbidding van 't onbekende, gegrond op verbazing over 't verpletterend proefje dat de schryver ons wèl gelieft meetedeelen. In 'n reeks van bladzyden vol jargon van kwasi-militaire techniek - flankbeweging, vleugels die op 'n dorp, kerkhof of hoeve steunen, linien, rug-dekken, aan- op- inrukken, enz... dat wil alles saamgenomen dood-eenvoudig zeggen: heen-en-weer loopen - schynt de zaak eindelyk neertekomen op 'n heel ongunstig rezultaat, wat ik na zooveel krygskunstige moeite jammer en vreemd vind. Drie-duizend-en-vyfhonderd man moesten ney tegenhouden, die vyf- of zesmaal meer troepen onder z'n bevel had. En zie, de domme onkundige maarschalk tastte die vierd'halfduizend man niet aan, schoon 't ‘punt’ , dat ze bezet
[pagina 165]
hielden, van zoo groot gewicht was, dat de heele veldslag van 't behoud of de verovering daarvan afhing. Zoo'n hooge strategische belangrykheid van 'n ‘punt’ vindt men trouwens overal waar 'n prins kommandeert, die - na restauratie van z'n vroeger verdreven stamhuis, want anders hoort men er niet van - in de hoogte moet gestoken worden door voorlichters van de natie. Het ‘punt’ in kwestie was 'n zeer eigenaardig punt. Werd het door de Franschen veroverd, dan moesten zy natuurlyk den slag winnen, die 'n paar dagen later zou plaats hebben.Alexander, friedrich-wilhelm, keizer frans, Neerlands God en willem I met hun respektieve onderdanen waren dan weer onder 't juk geraakt van den ‘wreeden Korsikaan.’ Europa, 't heelal en zelfs Nederland zouden verzonken zyn in slechtheid. Al de braaf heden die sedert 1815 - gelyk we by-ondervinding weten - de wereld tot 'n paradys hebben gemaakt, waren achterwege gebleven. De Engelen in den Hemel zouden geschreid hebben van politieke en moreele ergernis. Wie eenigszins op de hoogte komen wil van wat er zoo-al zou gebeurd zyn, indien niet, juist by-tyds nog, 't monster was verslagen geworden door den ‘Heer’ - krachtig bygestaan door den achttienjarigen prins van Oranje - gelieve z'n deugd en vaderlandsliefde optefrisschen door 't van-buiten-leeren van m'n Zegen Gods by Waterloo, 'n allerliefst ‘mooi’ stukje. (Opgenomen in de ‘Verspreide Stukken.’ ) Maar al die ‘Zegen’ hing af van, berustte op, stond of viel met dat eene ‘punt.’ Zoo gaat het dikwyls met ‘zegen.’ 't Schynt 'n zaak van zeer précaire hoedanigheid te wezen. Vitters namelyk zouden alweer kunnen vragen, waarom de deugd en de krygskunde van de Bondgenooten, onzen-lieven-heer en den prins zoo in 't nauw joegen, dat ze de reputatie van die twee aanvoerders lieten afhangen van 'n enkel ‘punt?’ Een gewoon sterveling zou meenen dat men goden en prinsen niet moest blootstellen aan 'n échec, als toch ligt kan voorkomen wanneer één man vechten moet tegen zes. Bovendien had onze ‘Heer’ weinig of geen kavallerie by z'n vierd'halfduizend man. Kortom z'n pozitie was inderdaad misselyk, en men moest ‘Heer’ of gerestaureerde prins wezen, om er zich met fatsoen doorteslaan. Hoe de ‘Heer’ 't aanlei om z'n reputatie als oud veldheer te handhaven, beschryft onze scheltema niet. Maar de prins... Wat denkt ge dat de prins deed? Wat zoudt gy gedaan hebben, lezer?
[pagina 166]
Ik spaar u 't antwoord op deze vraag. Met al den eerbied dien ik uw deugd en krygskunde schuldig ben, mag ik u niet in den folterpoel werpen van de mirakelzoekende gedachten-inspanning die noodig is om heel uit de verte iets te vinden dat... Die fraze verveelt me. De prins... Schrikt niet, Nederlanders! De prins... Hoor eens, de ‘Heer’ moet toch zeker 'n handje geholpen hebben. Zoo 'n prins is dan toch, alles wel beschouwd, maar 'n mensch. En dan kersversch van de kostschool! De prins... Waar blyf je nu, held van de Moskowa, gewezen brave des braves? De prins... scheltema verzekert het, Nederland gelooft het... Natuurlyk! Wie eens aan 't gelooven is, gelooft alles. Vooral van 'n prins. De prins... Arme, arme, domme maarschalk! Wat doe je n-ook tegen 'n prins te vechten die samendoet met 'n ‘Heer’ en wiens daden straks zullen worden bezongen door Mr. jacobus scheltema, voor 't Nederlandsche volk! De prins... Als-i 't niet gedaan had, waren de aartsengelen mobiel gemaakt. Cherubim scherpten hun vlammende zwaarden. De Seraphynen oefenden zich op de turksche trom. De zevende ban van de hemelsche heerscharen - weduwnaar-engelen met achterkleinkinderen, denk ik - stond op 't punt uitterukken om den geweldenaar die vyftien jaren lang den ‘Heer’ zoo gruwelyk geërgerd had... Maar 't hoefde niet. Want de prins... Michael sloeg in 'n hemelschen krygsraad 'n maatregel voor, die in II Koningen 19 vs. 35 van goed effekt geweest, en door laatste-veldtochtbeschryvers van die dagen hoog opgehemeld was. Maar de stumpert vond geen byval. Ten-eer-
[pagina 167]
ste omdat sedert dien tyd caesar en groote frederik de krygstaktiek zoo verbazend gewyzigd hadden, dat de michaëlische manier kompleet gedemodeerd was. Vervolgens omdat de meeste hemel-oversten er vast en stellig op rekenden dat prins willem op z'n eigen houtje wel raad weten zou. En deze opinie was zoo gek niet. Want onze prins... 't Leger van de Assyriers in II Koningen 19 bedroeg honderd-vyf-en-tachtig duizend man. Nadat het in één nacht door den ‘Engel des Heeren’ verslagen was, schynt sanherib - de Korsikaan van die dagen - nog besef gehad te hebben om naar huis te gaan, althans we lezen in vs. 36 dat-i terugkeerde naar zyn Parys ‘en dat hy daar bleef’ ... 't verstandigste, dunkt me, wat de man doen kon na zoo'n onpleizierige ontmoeting in den vreemde. Er blykt hieruit dat het verdriet over z'n zonderlinge nederlaag 'm niet in 't hoofd was geslagen. Maar, eilieve, hoe zou 't hem gegaan zyn, wanneer-i in-plaats van zoo'n ‘Engel’ eens den prins van Oranje tegenover zich gehad had? Deze namelyk... O, hoe duidelyk wordt de Schrift, als we acht-slaan op Gods vinger in de Historie! Vragen niet sommige wysneuzen, waarom er heden-ten-dage geen wonderen meer gebeuren? Dringen niet telkens in vloeken en gebeden alle kleingeloovigen op 't uitrukken van de Hemelsche legioenen aan? Vergeten ze niet gedurig dat alle michaels volkomen overbodig zyn, zoodra letterprinsen hun kollegaas op gevaarlyke ‘punten’ 't vlammend zwaard in de hand drukken, en stralende nimben op 't hoofd? Eilieve, wat hebben we verder te maken met michaellen en gabriellen en azaellen en al die oude ellen, indien we de wonderen aanschouwen die thans volgens 't nieuwe stelsel van deugd en krygskunde worden uitgericht door prille helden... Want pril was-i, de prins die in één achternamiddag... Honderd-vyf-en-tachtig-duizend Assyrische officieren, onderofficieren en manschappen - geneeskundige dienst, trein en marketentsters niet meegerekend, denk ik - kunnen 'n zeer respektabel leger hebben uitgemaakt. En de verdelging daarvan in één nacht, zonder getrokken geschut, zonder achterladers, zonder mitrailleuse, zonder nitro-glycerine, zonder courantengeschryf, zonder korrespondentie-artikelen... 't is inderdaad sterk.
[pagina 168]
Maar wat is dit alles by de daden van 'n scheltema's-nederlandschen prins, die... Sanherib ging naar-huis, en hy blééf 'r. Maar ney, die heel wat anders te bestryden had dan zoo'n doodslaanden engel, zal de kracht niet gehad hebben naar Ninive terugtekeeren. Ik denk dat-i flauw gevallen is, toen de prins... Want deze ontzag zich niet... Scheltema vergeet te zeggen of hy erg vermagerde gedurende 't overpeinzen van z'n krygsplan. Ook of er 'n H. Geestvlam op z'n schedel neerdaalde, toen-i... Dit is te veronderstellen. Almede dat de ouwerwetsche michael gepensioneerd is. De prins dan... Lezer, ge klaagt dat ik u zoo lang laat wachten op de mededeeling van wat de prins deed? Ge hebt ongelyk. Het staat u vry als sanherib naar-huis te gaan, en ‘daar te blyven.’ Wat my betreft, ik schryf naar 't me lust. Indien 't u niet bevalt, bedenk dat die Assyriers ook geen pleizierig lot hadden. Bovendien wie gaarne wonderen verneemt, moet er zich den tyd toe gunnen. Ge wacht immers ook wel geduldig op de tyding van al wat er incroyabels zal verricht worden door de helden die thans aan beide zyden van den Ryn gereed-staan de aartsengelen overbodig te maken? En de Scheltemaas die de feiten zullen verkondigen, wachten immers ook? Zyt ge beter dan zy? Vermaak u intusschen met wat oefening in 't lezen van militaire rapporten. Dit kan eerlang z'n nut hebben. Maar aan alles komt 'n eind. De prins dan... Let wel op de gegevens. Er was 'n maarschalk, 'n fameus ‘punt’ en 'n jonge held. De jonge held had het ‘punt’ en vierduizend man. De maarschalk wou dit ‘punt’ hebben, en voerde bevel over twintig, dertigduizend fransche Assyriers die 't voor hem nemen moesten. Van dit ‘punt’ hing alles af. Vaderland, eer, geloof, zedelykheid, hemelsche reputatie, beurscours, alles! En toch nam die maarschalk dat omineuze ‘punt’ niet! Waardoor was de held van de Moskowa op eenmaal zoo dom of zoo lafhartig geworden? Had-i 't besef van militaire ‘punten’ verloren? Zoud-i niet gedurfd hebben? Niets van dat alles. Hy durfde wel en wilde wel, maar de prins - wie kan ook op zoo-iets verdacht zyn - de prins... verschalkte hem! Ik weet wel, dat ik u dit reeds gezegd heb,
[pagina 169]
lezer, maar ge zult met genoegen u nòg-eens verbazen, dunkt me. Welaan dan. Onze jonge prins verschalkte den ouden ney. Dat 's wat ànders, niet waar, dan II Koningen 19! Is 't wonder dat michael zich beschaamd terugtrekt? Is 't wonder dat er geen wonderen meer gebeuren na zóó'n wonder?

Vorige Volgende

753.