Ideën III

881.

Wat is er, gedurende de mislukte poging ter ontwikkeling van den als bevoorrecht beschouwden jongeling, van den boereknaap geworden? Werd deze gebaat door z'n voortdurende onschuld aan kegelsneden, pandekten, homerus, dissertatien en disertie?

Vinden we hem op twintigjarigen leeftyd volkomener als mensch dan z'n tydgenoot in de stad? Verlichter als staatsburger, bekwamer voor z'n beroep?

Geenszins. Wel werd-i spoediger boer dan 't den ander gelukte zich te vormen tot dragelyk makelaar, geleerde, advokaat, koopman of minister, maar als mensch en burger bleef-i even gebrekkig als gene, en toch is 't gehalte van z'n boerschap er niet beter om. Juist toen de tyd ter ontwikkeling daar was, werd-i naar de ruwe eischen van 't ‘kostverdienen,’ plompverloren in de werkelykheid gesmeten, met dezelfde ontydigheid als waarmee men den stadsknaap daaruit rukte en naar dorre boeken verwees. Gelyk men in den een allen lust tot leeren bedierf door 't opdringen van 't onbegeerde, wordt het in den ander verstompt door de onmogelykheid om iets anders te doorgronden dan met de rechtstreeksche belangen van 't boerenbedryf overeenkomt. Sterrekunde? Hoe die bollen wentelen? Wat ze aantrekt, afstuit, in evenwicht houdt? Er was 'n tyd dat-i lust zou gevoeld hebben daarnaar te vragen - van idioten immers spreken we niet? - maar sedert lang is hem 't firmament slechts 'n uurwyzer die den tyd van 't melken aangeeft. Kruidkunde? Korenbloemen en klaprozen zyn onwelkome gasten, en klaver geeft vet vee. Wiskunde? Zoo 'n schuin stuk grond kost veel aan onderhoud van sloten, en er gaan dertig mudden op 'n last. Schoone kunsten? De burgemeester heeft 'n

[p. 295]

piano... hy, jan klaaszen ‘die 't zoo goed betalen kan als de beste’ koopt er twee, en z'n dochters hameren op beide te-gelyk.

Want - of niet: want, maar 't is zoo - hy is boer! Hy is geen mensch, geen burger, hy is boer!

Het vruchtdragen dat men elders met behulp van opgedrongen onderwys tegenging door overmesting, wordt in hem door 't knotten belet. Ginds gebroeid, hier gesnoeid... de uitslag is volkomen dezelfde.

Hy is boer, d.i. hy is 'n slechte boer. Men wane vooral niet dat de bekrompenheid van z'n gezichtskring hem bekwamer dan anderen maken zou omtrent zaken die daarbinnen liggen. Met hardnekkige koppigheid - eerst gevolg en kenmerk, later tevens oorzaak van onkunde - wyst-i elke leering, elken raad, en vooral elke ‘nieuwigheid’ af. Hy wantrouwt ieder die meer weet dan hy, al minacht-i daarom niet minder z'n gelyken. Hy maakt zich 'n voetstuk van z'n dorperheid, en geeft met z'n stereotiep: ‘ik die maar 'n boer ben’ oorvegen aan ieder die dom is op steedscher wyze dan hy. 't Besef van de geringheid zyner gaven noopt hem daarop gedurig te wyzen, met iets als 'n poging om deze erkentenis te doen doorgaan voor 'n slim verbergen van wat beters. Met bestudeerde onnoozelheid wendt-i 'n onnoozelheid voor die, ònvoorgewend, waarachtig geen voorwenden behoeven zou.