Het schouw-toneel der aertsche schepselen

Afbeeldende allerhande menschen, beesten, vogelen, visschen, &c. Met een beschrijvende haer gestalte, hoedanigheden, natuur, krachten, eygenschappen, en genegentheden; met 160 figuren

Van het Paerdt.

DE gedaente van ʼt Paerdt is een yeder soo wel bekent, dat daer van een nader beschrijvingh onnodigh is. De stem of ʼt geluyt der Paerden wordt by ons neyen genaemt.

Dit beest wordt in veel Landen van de Werelt gevonden. Alleen vinden wy dat in de ontdeckinge van America of West-Indien by de Inwoonderen de Paerden onbekent zijn geweest: want sy yemandt te Paerdt sittende siende, vermeende dat man en Paerdt een sonderlingh monster dier uytmaeckte, en waren voor het selve uyttermaten seer verschrickt. Oock in welck deel van America de Spanjaerts met Paerden hebben konnen komen, is het selfde lichtelijck van haer bemachtight, soo dat men met recht seggen mach, dat dit beest alleen die Indianen verheert heeft.

De Paerden worden na de landt-aert daerse geworpen en opgevoedt zijn, gewaerdeert. De meest bekende zijn: De Spaensche, die snel ter loop en met te veel vleesch en vet niet overladen zijn; De Napelsche zijn moedigh, schoon en sterck; De Hongersche toonen met een snellen voortganck haer stercke dapperheyt, dese worden hier van de Tartarische gevolght, indien niet overtroffen; De Noortsche zijn middelbaer in groote, maer van wonderlijcke sterckte en snelheyt; Geen minder lof verdienen de Vriesche, die over al seer begeert en in waerden gehouden worden.

De Paerden worden met gras, hoy, haver, garst, boonen, en ander koorn-gewas onderhouden. Water verstreckt haer voor gemeene dranck, en somtijdts menght men oock wel onder de haver goedt bier.

Het Paerdt is een geyl dier. De versamelingh geschiedt na de wijse van de andere viervoetige dieren. De Henghst voltoyt sijn werck dickmaels op een dagh, somtijts in twee of drie.

De Merryen brengen in ʼt gemeen een veulen ter werelt, en soo haest sy geworpen hebben, slocken sy de nageboorten in, en oock dat liefde-vergift Hippomanes, dat aen ʼt voorhooft vast gegroeyt is. Men heeft oock gesien datse een Harmophrodijt of half en half-slagh tusschen Merry ende Henghst geworpen hebben. Van soodanige Merry-henghst van de Burghgraef Princival, schrijft Cardanus aldus: Hy had maer een kloot op sijn rechte plaets, met uytpuylende mammen als de Merryen, en een lijfmoer op sijn behoorlijcke plaets, daer een Henghsten teel-lidt uytstack, en niet grooter als een handbreedt was, als hy dat uytreckte.

Onder het geslacht van dese dieren leven de Henghsten langer als de Merryen. De uytterste tijdt van leven wordt tot 70 jaren uytgestreckt. Wanneer uyt de tanden haer ouderdom niet meer te bespeuren is, vermeten sich sommige het selve uyt de samenvoeginge van de staert te konnen oordeelen.

De Paerden slapen staende, en meest de gelubde of Ruynen, die slaperiger als de an-

[p. 99]

dere zijn: op de selve manier werpen oock de Merryen haer veulens, tegens de gewoonte van d'andere viervoetige dieren.

Dese beesten beminnen haer jongen seer, soo dat de Merry door het af wesen van het selve dickwils gelijck als door verlangen treurt. Het verlangen van een Merry na haer jongh spaerde Koningh Darius het leven; want hy de Veldtslagh by Issus verlooren hebbende, is het gevaer alleen door de snelheyt van een Merry, die een veulen te huys hadde, ontkomen. Paulus Venetus, verhaelt dat de Tartaren, als sy op den roof uytloopen na seker Landtschap, de veulens op de uytterste landtpalen verblijven laten, op dat in het wederkeeren de snelheyt der Merryen hier door ontsteken zijnde, sy te eerder naer huys, en op de rechte wegh gebracht mochten werden.

De liefde en trouw van sommige Paerden, aen haer Meesters getoont, kan uyt volgende voorbeelden bespeurt worden. Het Paerdt van Antiochus, heeft sich selven, en sijn opsitter Centeretrius Gallus, naer dien sijn Heer in de slagh gedoodt was, van een seer groote hooghte ter neder gestort. Het Paerdt van de Koningh der Scijten, heeft sijn vyandt, die hem als overwinnaer rooven wilde, met slaen en bijten gedoodt. Doen de Koningh Nicodemus verslagen was, heeft sijn Paerdt sich selven uyt droefheyt uytgehongert. Het Paerdt van Alexander de Groote, Bucephalus, dat is, Ossenkop genaemt, ende dat van de Keyser Julius Caesar, met koninghlijcke en prachtige vercierselen en zadel opgetoyt zijnde, leenden aen niemandt als haer Meesters de rugh, maer van de selve ontbloot zijnde, lieten sich gewilligh van de Stalmeesters berijden.

De Paerden zijn oock seer leersaem, soo dat mense in verscheyde konsten, als groeten, knielen, door de hoep te springen, danssen, &c. onderwijsen kan.