Hans van Tongen en De wanhébbelyke liefde

[p. 143]

⁺ De wanhébbelyke⁵⁴ liefde.
Kluchtspél.
Eerste bedryf,

Eerste tooneel.

JOOST, HENDRIK.

 

JOOST

 

IK zég nóch ééns⁵⁵, 'tzyn grillen al dat verliefd weezen.

 

HENDRIK

 

'tIs waar Vader; maar jy waart⁵⁶ ook verliefd voor dézen;

 

Want zonder dat hadje jou eigen’ meid⁵⁷ niet getrouwd,

 

Daarje my gewonnen hébt⁵⁸.

 

JOOST

 

't Heeft me genoeg berouwd.

005

Daarom spiegelje aan my, en stél jou hart te vréden⁵⁹.

 

HENDRIK

 

Zo myn liefde niet gegronder was, dan hadje réden;

 

Maar de dóchter is myns gelyk, zy heeft veel goed⁶⁰;

 

Z'is schoon, zy mag me wel lijen; én ik héb moed,⁶¹

 

Zoje de moeder ééns over 't huuwelyk aan wilt spreeken;

010

Al de kwéstie wordt in een ommezien vergeleeken⁶².

+ p.5, A3[^r]

54 afwijkend van de maatschappelijke normen, ongepaste

55 één keer

56 jy waart: jij was; waart is de vorm die bij gy hoort.

57 dienstmeid

58 Daarje ... hebt: bij wie je mij verkregen hebt

59 stél ... te vréden: breng je hart (liefdesverlangen) tot bedaren

60 veel bezittingen

61 ik héb moed,: ik heb hoop [op een goede uitslag]., ik heb [er] vertrouwen [in].

62 Al ... vergeleeken: [Dan] wordt het hele probleem in een mum van tijd opgelost

[p. 144]

 

JOOST

 

⁺Wat kwestie is 'er, Héndrik?

 

HENDRIK

 

Geen andere, vader, als 't géld,

 

Daar scheidtze⁶³ niet graâg van, zo 't schynt, en dat stélt

 

De zaak alleenig⁶⁴ uit. Want ziet, waar zouden we van leeven?

 

Ik héb geen styl van doen⁶⁵.

 

JOOST

 

Maar hébj'er al te verstaan gegeeven,

015

Dat ik jou vyf én twintig duizend gulden mêe geven zou?

 

HENDRIK

 

Ja, dat weet ze wél⁶⁶, vader; maar ik weet niet, wat de vrouw⁶⁷

 

Schorten mag; z'onthaaltme wél, én⁶⁸ ze wil niet toelaaten,

 

Dat ik haar dóchter héb; doch dat ik by heur kom praaten,

 

Daar bidtze my altyd om, én dat mét sulken genegenheid,

020

Dat ik niet bedénken kan, hoe 't wérk geleegen leit⁶⁹.

 

JOOST

 

't Vaders goed kanz'er⁷⁰ dóchter ommers niet onthouwen.

 

HENDRIK

 

Zo is 't Vader; maar zo we anders niet hébben zouwen,

 

Zou 't sober omkomen⁷¹; want haar man was eerst haar knécht

 

Die ze daar na trouwde.

 

JOOST

 

Is 't de waarheid, datje me zégt?

 

HENDRIK

025

Ja Vader, en in 't huuwelyks kontrakt wierd beslooten

 

Geen goederen noch winst gemeen⁷², én dat hy voor zyn koten⁷³

+ p.6, [A3^v]

63 Opm.: -ze - de moeder, Geertruij

64 alleen maar

65 geen styl van doen: geen beroep; WNT stijl (II), 9

66 goed

67 Opm.: de moeder

68 maar

69 hoe ... leit: hoe de zaak in elkaar steekt

70 kanz'er: kan zij haar (bez. vnw.)

71 Zou ... omkomen: vrij: zou het een karige bedoening worden

72 Geen ... gemeen [te zyn]: dat goederen noch winst gemeenschappelijk zouden zijn; Geertruij en haar man waren dus op huwelijkse voorwaarden getrouwd

73 gevrij, (liefdes-)spel; kennelijk had hij Geertruij zwanger gemaakt, waardoor het huwelijk in wezen al geldig was

[p. 145]

 

Maar vyf honderd pondt⁷⁴ in gebrógt had, niet meêr

 

Is nu haar Vaders goed.

 

JOOST

 

Wél Hendrik, hébje geen eer

 

In je lyf? jy na de dóchter van een knécht te kyken,

030

Een kaale schóft, én licht een knoet, een poep⁷⁵, óf zyns gelyken?

 

Dénkje niet omje vrinden, én jou kóstelyk geslacht⁷⁶?

 

En hébje geen schaamt, dat jy dat zo weinig acht?

 

Een kaalvinks dóchter!⁷⁷ een kaalvinks dóchter! 'k stop myn

 

ooren.

 

⁺Neen, dat's óf⁷⁸, dat's óf, zwyg, zwyg; ik wil'er niet na horen.

 

HENDRIK

035

Laat me tóch nóch een woord spreeken.

 

JOOST

 

Wél nou, wél nou;

 

Wat wouje zeggen?

 

HENDRIK

 

Wat was tóch jou zalige vrouw⁷⁹?

 

JOOST

 

Dat was jou moeder.

 

HENDRIK

 

Mét réden⁸⁰; maar van waar gekomen?

74 Opm.: één pond Hollands (40 groten) had de waarde van één gulden [H. Enno van Gelder, De Nederlandse munten, register]. Dit was grofweg het dagloon van een arbeider. A. Pol, conservator aan het Geldmuseum te Utrecht, wees me er op, dat pond een laat-middeleeuwse rekeneenheid was, zodat hier mogelijk archaïserend woordgebruik in het spel is.

75 Opm.: een knoet, een poep - hier scheldnamen voor mensen, vooral arbeiders, uit Noord-Duitsland (Westfalen en dergelijke), later een algemeen scheldwoord voor mensen van lage afkomst

76 jouw hoge afkomst

77 de dochter van een armoedzaaier!

+ p.7, A4^[r]

78 dat's óf: dat (nl. jouw vrijerij met de dochter van Geertruij) is afgelopen!

79 jouw vrouw zaliger

80 inderdaad

[p. 146]

 

JOOST

 

Wat weet ik het⁸¹, 'k héb 'er myn leeven niet na vernómen⁸².

 

HENDRIK

 

Van Wéstfalen⁸³, Vader, zo heeft ze me dikwils zélf vertéld.

 

JOOST

040

Wat wouje daar méê zeggen?

 

HENDRIK

 

Hadze niet meê veel geld?⁸⁴

 

JOOST

 

Al haar goed was haar eigen.

 

HENDRIK

 

Maar hoe kwam jy bijer⁸⁵,

 

Of mét haar te trouwen?

 

JOOST

 

Zy was vryster⁸⁶, en ik was vrijer.

 

HENDRIK

 

Dat is de vraag niet, maar was zy te vooren niet jou meid?

 

JOOST

 

Wél wat óf déze béngel, dénk ik, daar aan geleegen leit⁸⁷?

 

HENDRIK

045

'k Wil zéggen, wy hébben malkander niet⁸⁸ te verwyten,

 

Nóch ons geslacht hoog op te haalen, óf heel wég te smyten;

 

⁺Nóch haar dóchter, nóch jou zoon, nóch myn vaar, nóch haar

 

moêr.

 

't Is loot om oud yzer, huij is karremélks broêr⁸⁹.

81 Wat weet ik het: bet.: Hoe zou ik dat weten?

82 gevraagd

83 Opm.: het hertogdom met Münster als belangrijkste stad

84 Hadze ... geld?: Had ze eveneens niet veel geld?, vrij: Bezat zij niet ook [d.i. evenals de vader van Hendriks geliefde] weinig geld?

85 bijer: bij haar

86 een ongehuwde jonge vrouw

87 Wel ... leit?: bet.: Wel, ik vraag me af, waarom hecht deze brutale jongen daar zo'n belang aan?; vrij: Wel, ik vraag me af, waar bemoeit deze brutale knul zich mee!

88 niets

+ p.8, [A4^v]

89 huij ... broêr: bet.: het maakt geen verschil; lett.: wei is het broertje van karnemelk; variant van ‘wei is karnemelks borg’; wei of hui is de zoete vloeistof die na de afscheiding van de kaasstof van de melk overblijft.

[p. 147]

 

Men maakt hier zulken staat niet meêr⁹⁰ van oude geslachten.

050

't Is waar, die der van óf komen⁹¹, willen zich doen achten,

 

Maar wanneer men het te deeg mét een bril beziet,

 

Myn lieve Vader, 't is 'em dat eijereeten niet⁹²,

 

Om zich wéderom met diergelyke stammen te paaren,

 

O neen, maar 't is om met die kwinkslag⁹³ schatten te vergâren:

055

Want komt 'er een boerenrékel, én heeft hy goed,

 

Of een dóchter van schoorsteen- óf stillevegers bloed⁹⁴,

 

Zo de vaâr maar goude kluiten nalaat, én dat mét hoopen,

 

Zo kunnen zy zich gemakkelik in een tréffelyk huis verkoopen⁹⁵.

 

Vader, vader, 't géld is de leus hier te Amsterdam,

060

Die dat heeft, verziertmen haast wapens⁹⁶, én een oude stam.

 

Als by éksempel, haar Vaders naam was Hans Vlégel⁹⁷;

 

Een oude vlégel op een azure véld, mét déze régel,

 

'k Scheij 't koren van 't kaf, óf een diergelyke zin,

 

Is straks⁹⁸ een goed wapen; én zo raakt 'er de Edelman in.

 

JOOST

065

Maar jy zégt, dat haar moeder niets van 't hare wil schénken?

 

HENDRIK

 

Als jy haar aanspreekt, Vader, zal zy zich wél⁹⁹ bedénken;

 

Zy staat licht¹⁰⁰ op haar reputatie, én begeert misschien

90 Men ... meêr: men maakt niet meer zo'n ophef van; men beroemt zich niet meer op

91 die ...óf komen: die daarvan afstammen

92 't is ... niet: bet. van de uitdrukking: dat is voor hem de ware reden niet (Stoett 1943, nr. 541)

93 met dat aardigheidje, trucje

94 van ... bloed: vrij: van zeer lage geboorte; stilleveger - schoonmaker en ruimer van (buiten het huis gelegen) toiletten met beerput, vgl. Oudemans Middel- en Oudnederlandsch woordenboek onder stillevaeghen en stillevaegher

95 Zo ... verkoopen: vrij: Dan kunnen zij zich gemakkelijk vergalopperen (te buiten gaan) door een kapitaal huis te kopen; vgl. WNT ver- (V) III, 11 en 12

96 Die ... wapens: Voor wie dat heeft, bedenkt men zo maar familiewapens

97 Opm.: hier spelen twee betekenissen gelijktijdig: ‘lomperik’ en ‘dorsvlegel’

98 meteen

99 vast

100 waarschijnlijk

[p. 148]

 

Een behoorlyk verzoek¹⁰¹, dat jy myn aan komt biên.

 

JOOST

 

Maar zo dat miste, én wierd ik ook eens afgeslagen.

 

HENDRIK

070

Dan was 't maar, als 't nu is.

 

JOOST

 

Ik myn reputasie¹⁰² waagen

 

Aan een kaale knechts dóchter, én bot vangen, heel niet;

 

'k Moest eerst verzékerd weezen, dat ‘et gaan zou¹⁰³.daarom ziet,

 

p.9, A5[^r ]

 

Dat j'et zo vérr’ bréngt, dan¹⁰⁴ zal ik me laaten beweegen;

 

Anders zal ‘er niet van vallen¹⁰⁵. En spreek me daar niet in teegen.

 

HENDRIK

075

Ik héb 't zo vérr’ gebragt, als ik het immer¹⁰⁶ bréngen kan.

 

JOOST

 

Wél zo laat het 'er by steeken, én spreekt 'er geen¹⁰⁷ meer van.

 

HENDRIK

 

Aij, vader, gaat 'er tóch; kozyn¹⁰⁸ Adriaan zal 'er ook weezen,

 

Met zyn vryster¹⁰⁹ heurluij nicht, om haar daar toe te beleezen¹¹⁰,

 

Zy hébben 't my beloofd. Aij vader, doet 'er tóch 't uwe toe,

080

En héb médelyden met myn liefde.

 

JOOST

 

Hendrik, maak me 't hoofd niet moê,

 

'k Zég, dat ik myn rippetasie zo niet in gevaar wil stéllen.

101 een [huwelijks-]aanzoek volgens de regels, [namelijk]...

102 míjn reputatie; contrasterend met haar reputatie in vs. 67

103 dat ... zou: dat het zou lukken

104 dan, op die voorwaarde

105 Anders ... vallen: anders zal het niet gebeuren, vrijer: anders komt daar niets van in

106 ooit

107 niemand; WNT geen I, 2

108 neef; opm.: kind van broer of zus (Fr. neveu), ofwel kind van oom of tante (Fr. cousin), hier het laatste

109 geliefde, vaste vriendein

110 om ... beleezen: om haar (t.w. Geertruij) daartoe over te halen (nl. tot het huwelijk van Hendrik en Lucia)

[p. 149]

 

HENDRIK

 

En jou zoons leeven wél? want het zal my zo kwéllen,

 

Dat ik niet langer begeer te leeven, zo ik af moet staan¹¹¹;

 

Maar ik zal daadlik in den oorlog tégen den Fransman gaan,¹¹²

085

En een eerelyke¹¹³ dood zoeken, in plaats van een kwynend'

 

leeven,

 

Want myn liefde, weet ik wél, zal my tóch nooit begeven.¹¹⁴

 

JOOST

 

Ia wél, die liefde leit jou béngels altyd wél in 't hoofd,

 

Nóchtans is 't een krankzinnigheid¹¹⁵, die jou de zinnen¹¹⁶

 

berooft.

 

Dat¹¹⁷ jy je niet inbeeldde, dat je verliefd moest weezen¹¹⁸,

090

Ie zoudt van geen liefde weeten, nóch veur geen liefde vreezen¹¹⁹,

 

Maar wees verliefd, én blyf verliefd, zo 't zo wezen moet;

 

Dóch zie na een andere dóchter, én na meêr goed¹²⁰.

 

HENDRIK

 

Och, z'is te schoon, haar oogen zouden 't wreedste hart verleijen;

 

En daar is goed genoeg, wou 'er de moeder maar van scheijen.

095

Haar schoonheid...

 

p.10, [A5^v]

 

JOOST

 

Nou schoonheid, straks¹²¹ liefde; ja wél, ja wél!

 

Iy jonge béngels bént zót, ik spring schier uit myn vél.

 

Nou 'k moet dat schoontje eens zien, én ik ga de moêr spreeken.

111 zo ... staan: als ik moet opgeven; vrij: als ik [met haar] niet verder mag gaan

112 Maar ... gaan: Wel, ik zal meteen in de oorlog tegen de Fransen gaan; bedoeld is de strijd tegen Lodewijk XIV in de periode 1672 tot 1678, het jaar waarin de Vrede van Nijmegen werd getekend

113 eervolle

114 Want ... begeven: Want ik weet zeker, mijn liefde zal mij toch nooit verlaten; zinsvervlechting van hoofdzin en lijd.vw.zin (hier met hoofdzinsvolgorde)

115 verdwazing

116 [van] het verstand

117 Als; Dat is op te vatten als verkorting uit Als dat, zie WNT dat (II) 12

118 dat ... weezen: vrij: dat je gedrongen werd verliefd te wezen

119 nóch ... vreezen: vrij: en je evenmin zorgen maken om de liefde; de twee ontkenningen heffen elkaar niet op

120 naar meer bezit, naar grotere rijkdom

121 zojuist, daarnet

[p. 150]

 

Maar Héndrik jy zélt me daar na 't hooft niet meêr breeken,

 

Zo ik van de lavuit kryg¹²²; dat gaat 'er zo na toe¹²³;

100

Hoor je wél¹²⁴, Hendrik, maak me daar na 't hoofd niet moe

 

Mét al dat liefde én schoonheid, en al zulke zótte grillen,

 

Want jy zult daar na willen moeten, dat ik zal willen.

 

Versta je dat?

 

HENDRIK

 

Ia vader, ik zal 't doen; en ik beloof 't,

 

Maar doe haar het verzoek tóch mét geen onbezadigt hoofd¹²⁵,

105

En geef de moeder geen réden van u af te zétten¹²⁶.

 

JOOST

 

Ia, dat beloof ik je, 'k zal myn bést doen, én op myn woorden

 

létten.

 

Dat 's gang¹²⁷. kom jy hier over een half uurtje weêrom,

 

En wacht me hier dan zo lang, tót dat ik weêr uit den huize kom.

 

HENDRIK

 

Aij vader, houd myn liefde tóch geduurig in de zinnen.

 

JOOST

110

Ia, 'k zal. dat liefde ...liefde...dat schoonheid...dat beminnen...

 

Die béngels! die lékkers¹²⁸! schoonheid...liefde...wat een

 

dolligheid!

 

Nou 'k mag gaan klóppen, dewyl 't tóch zo geschapen leit.

122 Zo ... kryg: Als ik bedrogen uitkom, Als ik voor de gek word gehouden, vgl. Stoett 1943, nr 629 en WNT lavuit

123 dat ... toe: vrij: zo is het gesteld, zo wil ik het hebben; vgl. WNT gaan II, 7 (kol. 90)

124 Hoor je wél: Luister goed

125 mét ... hoofd: met een kálm gemoed; litotes (door dubbele ontkenning het tegendeel benadrukken)

126 van ... zétten: u af te wimpelen; van (expletief) heeft een bereik over de hele inf.-constr.

127 Bet.: Daar ga ik; WNT gang I, A, II, 2 (XVIIe E.)

128 kwajongens

[p. 151]

II. Toneel

JOOST, LUCIA

 

⁺JOOST

 

GOeden dag, dóchter, kan ik Juffrou Geertruij niet spreeken?

 

LUCIA

 

Neen, moeder is niet in.

 

JOOST

 

‘Hendrik heeft wél uitgekeeken.

115

‘Wat brust me die jongen!¹²⁹ Wat zeg je, is moeder niet in.

 

LUCIA

 

Neen, maar zy zal straks weêr t'huis zyn.

 

JOOST

 

Ia wél, na myn zin

 

Is 'er geen mooijer Engeltjen op de waereld geboren¹³⁰.

 

LUCIA

 

Wat praat je by jou zélf, bén je moeijelik¹³¹, dat je een verlooren

 

Gang gedaan hebt? wacht maar een oogenblik, myn heer,

120

Zy kan niet uitblyven; binnen een kwartier is ze hier weêr.

 

JOOST

 

Dat 's een middeltje! dat 's een montje! dat zyn oogen!¹³²

 

LUCIA

 

Wat schort 'er, myn heer?

 

JOOST

 

Och, die dat meisjen eens zou moogen?

 

Ia wél, was 't myn zoons liefste niet.¹³³

+ p.11, [A6^r]

129 Hendrik ... jongen!: een terzijde; Hendrik heeft goed uit zijn ogen gekeken. Wat kwelt me die jongen!; opm.: Joost voelt zich hier al aangetrokken door de schoonheid van Lucia, maar moet zich inhouden omdat zijn zoon haar wenst

130 Ia wél ... geboren: een terzijde; Jawel, naar mijn mening is er geen schoner engeltje op aarde geboren

131 ontstemd

132 Dat 's ... oogen!: een terzijde; middeltje - taille

133 Och ... niet: een terzijde; verzuchtend: Och, degene die dat meisje eens zou mogen beminnen ... jawel! als het niet het liefje van mijn zoon zou zijn, [dan ...]; Vrij: Och, mocht ik dat meisje eens beminnen ... jawel! Als zij nog vrij zou zijn, [dan...]

[p. 152]

 

LUCIA

 

Wat praat je by jou zélven al¹³⁴?

 

JOOST

 

Ik zég, dat ik wat by jou praaten, én jou moeder wachten zal.

125

Heb jy geen kénnis aan my?¹³⁵

 

LUCIA

 

Neen, na myn béste weeten.

 

JOOST

 

Maar myn zoon die kén je wél?

 

LUCIA

 

Hoe is die tóch geheeten?

 

JOOST

 

't Is Héndrik, die jou vryt, spélt hy me geen leugens op de mouw.

 

p.12, [A6^v]

 

LUCIA

 

'k Had niet gedacht, dat ik van daag 't geluk ontmoeten zou

 

Van zyn vaders byzyn¹³⁶, én blyf hem veel dank daar voor

 

schuldig,

130

Dat hy my die eer doet aandoen.

 

JOOST

 

Hy is zeer onverduldig

 

Om u te bezitten, én heeft my gebéden uit al zyn ziel,

 

Dat ik jou moeder ééns aanspreeken zou, óf 't haar geviel

 

Een eind van dit vrijen te maaken, én dat kwam ik 'er vraagen

 

LUCIA

 

Dan is uw boodschap al gedaan, én uw zoon afgeslagen¹³⁷.

 

JOOST

135

Hoe dat zo?

 

LUCIA

 

Ik zég, indien 't aan myn moeder mogt staan¹³⁸,

 

Want zy heeft deze morgen zeer tégen my aangegaan¹³⁹,

134 Wat [...] al: Wat allemaal

135 Heb .. my?: Ken je mij niet?

136 dat ... byzyn: bet.: dat vandaag het geluk mij ten deel zou vallen zijn vader te ontmoeten

137 afgewezen

138 indien ... staan: als het van mijn moeder zou afhangen

139 zeer ... aangegaan: zeer tegen mij tekeer gegaan

[p. 153]

 

Hoog gezeid¹⁴⁰, én gezwooren, zy zou me niet een speld¹⁴¹ meê

 

geeven

 

Zo ik met Hendrik trouwen wou, ja zy zou 't haar leeven

 

Niet toelaaten¹⁴², zo lang zy het maar belétten kon,

140

En ze gaf geen réden ter waereld, als haar wil¹⁴³; 'k begon

 

Moeijelik¹⁴⁴ te worden, én sei, dat uw soon my zeer vereerde

 

Met zyn aanzoek, én vraagde, waarom zy 't niet begeerde?

 

Maar zy gebood me kórt¹⁴⁵ te zwygen, én zwoer met één¹⁴⁶,

 

Dat zy eêr stérven zou, als my met hém in 't huuwelik te zien

 

treên.

 

JOOST

145

Maar behaagt hy jou wél?

 

LUCIA

 

Zou hy me niet behaagen?

 

Geen braaver¹⁴⁷ jongman, als hém, zag ik van al myn daagen.

 

Wou jy hem maar tien duizend pond meê geeven, myn heer,

 

Dat we met gemak leeven konden¹⁴⁸, geen geluk begeerde ik

 

meêr,

 

⁺Als dat ik zyn vrouw tégen of mét moeders wil mogt raaken¹⁴⁹.

150

'k Bén d'eenigste dóchter, én moeder kan my geen basterd

 

maaken¹⁵⁰.

 

Maar zy kan nóch lang leeven, al is ze schier séventig jaaren oud,

 

Want zy is 't leeven gewend. daarom, myn heer, zo gy woud,

 

Gy hébt jou zoon maar tien duizend pond meê ten huuwelik te

 

geeven

 

Voor hém, én voor my, dan konnen we saamen leeven:

140 hoog gezeid: (heeft) heftig gesproken

141 niet een speld: niet het geringste; lett.: niet (de waarde van) een speld

142 haar leeven niet toelaten: haar leven lang niet toestaan; dus: nooit toestaan

143 geen ... wil: geen enkel argument dan haar wil

144 boos

145 gebood me kórt: beval me kortaf

146 onmiddellijk daarop

147 deugdzamer

148 Wou ... konden: Als u maar aan hem [in het huwelijk] 10.000 pond zou willen meegeven, zodat wij zonder zorgen zouden kunnen leven; een pond - zie vs. 027

+ p.13, [A7^r]

149 geraken, worden

150 geen basterd maaken: niet onterven

[p. 154]

155

En 't goed van myn kant moet éndlik¹⁵¹ kómen, dat's gewis.

 

Zo dat het kontant geld maar de eenige schórting¹⁵² is.

 

Met tien duizend pond heeft hy myn in behouden haven.

 

JOOST

 

Maar dat heet¹⁵³ zich zélf by zyn leevendig lyf¹⁵⁴ begraaven.

 

Meest al zyn goed wég te geeven, zo lang men leeft.¹⁵⁵

160

Hy doet al veel, die vyf én twintig duizend gulden geeft,

 

En maar gemeene middelen¹⁵⁶ heeft; want je moet weeten,

 

Ik heb geen goudmyn, al heet ik ryk, en wél gezeeten.

 

Alle kwae schulden afgerékend¹⁵⁷; en 't land, als 't nu geldt,

 

Zou 't styf¹⁵⁸ hondert duizend haalen, en hy is al wél gestéld,

165

Die dat zuiver heeft.

 

LUCIA

 

't Kan dan geen tien duizend pond weezen?

 

JOOST

 

Dat weet je wél béter.

 

LUCIA

 

Ik ben dan ook niet te beleezen¹⁵⁹,

 

En ik verzoek u, zo wél, myn heer, als uw zoon, noit meer

 

Na my om te kyken, want het is schaadelik aan iemands eer,

 

Zo wél jongman, als juffrou, malkander op te houwen

170

Heele jaren lang, sonder hoop van malkander te trouwen;

 

En myn geneegenheid tot hém is alreê al te groot.

 

Verschoon my dan¹⁶⁰, dat ik hem afsla, 't geschied uit nood.

151 uiteindelijk

152 het enige waar het aan mankeert

153 betekent

154 tijdens zijn leven

155 Meest ... leeft: nadere invulling van dat, het onderwerp bij heet (vs. 158); Meest al zyn goed - Bijna je gehele bezit

156 een gewone grootte aan vermogen; opm.: het WNT geeft ook in het citatenbestand voor gemeene middelen uitsluitend betekenissen als 'gelden voor de staatskas'

157 Als alle openstaande schulden (van anderen aan mij) betaald zijn; zie WNT kwaad (I) A, 3, b kwaade betaling

158 ruim

159 Ik ... beleezen: Ik ben dan ook niet van mijn mening af te brengen, Ik houd dan ook mijn standpunt staande

160 Verschoon my dan: Vergeef mij dan, Neem mij dan niet kwalijk

[p. 155]

 

JOOST

 

Maar wist ik jou een vrijer mét een tonnetje op te speuren¹⁶¹,

 

Zou jy 'em wél hébben willen?

 

⁺LUCIA

 

Dat kon lichtelik gebeuren¹⁶²,

175

Want nu moeder my aan uw zoon Héndrik niet geeven wil,

 

Zal zy my haar leven niet besteeden¹⁶³; en dat wékt een gril

 

In myn zinnen¹⁶⁴, dat ik veelen kan, nóch verdraagen.

 

JOOST

 

Maar hy heeft wat jaaren, dat zou jou misschien mishaagen;

 

En dewyl ik hoor, dat jy vreest niet haast¹⁶⁵ getrouwd te zyn,

180

Zou jou een jonge hékspringer¹⁶⁶ béter behaagen,

 

als een ouwe gryn¹⁶⁷.

 

LUCIA

 

O neen, ik zoek alleen van moeders dwang verlóst te weezen,

 

En hoe oud dat myn man ook was, hy hoefde niet te vreezen

 

Voor ontrouw, óf onéénigheid; want ik zie alleen

 

Op iemand¹⁶⁸, daar ik eerlyk¹⁶⁹ meê leeven kan, en

 

op anders geen¹⁷⁰.

 

JOOST

185

Daar héb ik je liever om; maar mag ik je al vertrouwen¹⁷¹?

 

LUCIA

 

Ik bén gewénd te spreeken, als¹⁷² ik 't meen, én myn woord

 

te houwen.

161 op te sporen

+ p.14, [A7^v]

162 Dat ... gebeuren: Dat kon gemakkelijk het geval zijn

163 uithuwelijken

164 dat ... zinnen: dat roept een huivering in mijn gemoed op; vgl. WNT gril (III)

165 spoedig

166 een jonge spring-in-het-veld

167 een oude brompot

168 want ... iemand: want ik heb alleen het oog op iemand, want ik kijk alleen uit naar iemand

169 op eerbare wijze, fatsoenlijk

170 op anders geen: op niets anders

171 mag ... vertrouwen: kan ik je helemaal vertrouwen

172 zoals

[p. 156]

 

JOOST

 

Och! dorst ik... maar is 'tfatsoen, de liefste van myn zoon?¹⁷³

 

LUCIA

 

Wat praat je weêr by je zélf.

 

JOOST

 

Ia wél, wat is ze schoon!¹⁷⁴

 

LUCIA

 

Wat révelje¹⁷⁵?

 

JOOST

 

Ik zég, 't zyn ongeloovfelyke¹⁷⁶ zaaken,

190

Dat zulk' een jong ménsch zich met een oud man zou

 

vermaaken.

 

LUCIA

 

Och, ik zou heel wél, indien hy geen parten¹⁷⁷ over hem had.

 

JOOST

 

Geef me daar de hand op, zo je 't meent, én beloof me dat.

 

⁺LUCIA

 

'k Moest hém ten minsten¹⁷⁸ eerst zien.

 

JOOST

 

Wél, zie my eens in myn oogen.

 

LUCIA

 

Wél wat is 't nu?

 

JOOST

 

Hy lykt my op, end op¹⁷⁹.

 

LUCIA

 

Zonder logen?

 

JOOST

195

In der daad, én hy is van de zélve jaaren, als ik.

 

LUCIA

 

't Is vry oud, maar dat¹⁸⁰ hy me sléchts één oogenblik

173 Och ...zoon?: opm.: een terzijde

174 Ia ... schoon!: opm.: een terzijde

175 Wat révelje?: Wat bazel je?

176 ongeloofwaardige

177 streken

+ p.15, [A8^r]

178 op zijn minst

179 my op, end op: geheel en al op mij, op en top op mij

180 [in geval] dat, als

[p. 157]

 

In zulken zinnen¹⁸¹ aantrof, als nu, 'k zou hém 't jawoord geeven.

 

JOOST

 

Heb jy een ring by jou?

 

LUCIA

 

Ia tóch, myn Heer, 'k bén myn leeven

 

Niet zonder ring, en 'k wénste wél, dat 'et myn trouwring was.

 

JOOST

200

Zie daar, uit de naam van die vrijer, komt het jou te pas,¹⁸²

 

Bied ik je déze ring op trou¹⁸³ aan, en wil de jouwe ontfangen.

 

LUCIA

 

Neen, 'k moest de man eerst zien, 'k zal me zo niet verhangen¹⁸⁴.

 

JOOST

 

Zie my aan; ik bén de man zélf.

 

LUCIA

 

Gy, myn Heer, en meent¹⁸⁵ gy 't al?

 

JOOST

 

Ja, hou jy me je woord, 'k zweer, dat ik 't myne houwen zal.

 

⁺LUCIA

205

Maar uw zoon?

 

JOOST

 

Die heeft ommers geen hoop van jou te krygen.

 

Ik wil al myn goed niet wég geeven: én om hém te doen zwygen

 

Weet ik raad, want hy heeft my beloofd óf te staan¹⁸⁶,

 

Als ik van de lavuit kreeg¹⁸⁷; en ik héb myn bést gedaan,

 

Als jy weet. Ook is hy geschikt¹⁸⁸, én wil hy 't niet weezen,

210

Ik zal 't hém maaken; want zeit hy wat, hy mag vreezen,

 

Ik zal hem dreigen te ontérven.

181 in zo'n stemming

182 komt ... pas: - als jij het wenst -

183 op huwelijkse trouw

184 vergooien

185 De tekst heeft mengt; mede op grond van de druk uit 1704 vermeld ik hier meent

+ p.16, [A8^v]

186 óf te staan: [van het huwelijk] af te zien

187 Als ... kreeg: Als ik bedrogen uitkom; zie vs. 99

188 inschikkelijk

[p. 158]

 

LUCIA

 

Maar 't voegt niet¹⁸⁹; in der daad.

 

JOOST

 

Wat voegen, neem de ring maar; nou neem an, wat een praat;

 

Is hy vrijer, ik bén weêuwenaar; én het trouwen

 

Staat my zo vry, als hém: neem an maar, 't zalje niet rouwen;

215

Want de som, die ik hém meê ten huuwelik had beloofd,

 

Zal ik jou tót duwary¹⁹⁰ maaken.

 

LUCIA

 

Maar...

 

JOOST

 

Rust jou hoofd¹⁹¹,

 

Zég ik nóch ééns. Ik zal jou ook zoo fraije juweelen koopen,

 

Dat jy van myn zoon, nóch niemand zoo veel zoudt

 

durven hoopen¹⁹².

 

Boven dat héb je me je woord gegeeven; andersins

220

Had ik me zo niet geopenbaard¹⁹³. Neem an, bénje kindsch¹⁹⁴?

 

LUCIA

 

Geef dan, én neem de myne; maar ik doe 't, als gedwongen¹⁹⁵.

 

JOOST

 

Dat dan bezégeld mét een kusje. Liefste, je zult sprongen

 

Van me zien, die je niet vermoed had! 'k ga zo na de barbier.

 

⁺Jy zult zien, wat een man dat ik nóch bén, al lyk ik schier

225

Een bestevaâr¹⁹⁶. 'k Heb weinig meer als séstig jaaren,

 

En ik vind me zo vreemd gestéld¹⁹⁷, 'kZalje dat wérkje

 

wél klaaren¹⁹⁸.

189 't voegt niet: het heeft geen pas, het is niet netjes

190 tot huwelijksgeschenk, WNT douarie I

191 Rust jou hoofd: bet.: Maak je geen zorgen

192 Dat ... hoopen: Wat (Hetgeen) je van mijn zoon, noch van iemand anders in zo'n groot aantal zou durven hopen [te ontvangen]

193 openlijk uitgesproken

194 bénje kindsch: bet.: [of] ben je zwak van begrip

195 als gedwongen: bet.: omdat ik gedwongen wordt, onder dwang

+ p.17, B[1^r]

196 opa

197 ik ... gestéld: ik voel me zo eigenaardig

198 'kZalje ... klaaren: ik zal voor jou dat zaakje (de voorbereidingen om tot een aanvaardbaar huwelijk te komen) wel regelen; vgl vs. 233

[p. 159]

 

LUCIA

 

Maar stéllen wy een wys op onse zaaken¹⁹⁹, om Héndrik

 

Te bevrédigen²⁰⁰, én myn moeder te doen toestaan, dat ik

 

Jou vrouw met haar wil²⁰¹ weezen mag.

 

JOOST

 

'k Zal dat wél maaken,

230

Want zy zal bly zyn jou zonder duimkruid²⁰² kwyt te raaken.

 

Evenwél, om 't behoorlyk réspékt²⁰³ zal ik myn neef

 

Adriaan bidden, dat hy 't wérkje te kénnen geef,

 

En 't huuwelik verzoek.

 

LUCIA

 

Neen, liefste, 't zal béter weezen,

 

Dat Adriaan, door Agniet zyn vryster, moeder doe beleezen²⁰⁴;

235

't Is onze Nicht, én die²⁰⁵ veel op 't hart van moeder vermag.

 

JOOST

 

Wysselyk geraden²⁰⁶, 'k zal 't hém verzoeken van deezen dag;

 

En met één, dat hy Héndrik zoek²⁰⁷ te vréden te stéllen,

 

Om dat het een gedaane zaak is, én jy hém tóch vergeefs

 

zou kwéllen.

 

Nou een adieu kus, dat gaat 'er na toe²⁰⁸, maar daar komt hy aan,

240

Stél jou gerust, én laat op my alle dingen maar staan²⁰⁹.

199 stellen ... zaaken: bet.: laten wij onze zaken [gunstig] inrichten (ev. voorstellen); WNT wijze (I) I, 7, b

200 tevreden te stellen

201 toestemming

202 Opm.: schertsende benaming voor geld

203 omwille van het vereiste respect

204 doe beleezen: laat overhalen

205 de persoon die, degene die

206 Wysselyk geraden: vrij: Een goed advies

207 zal proberen

208 dat ... toe: 1. dat [t.w. die weg, eventueel met armgebaar aangeduid] leidt erheen; 2. dat [m.b.t. het kussen of de voortgang tot het huwelijk?] gaat de goede kant op

209 laat ... staan: laat alles maar aan mij over

[p. 160]

III. Tooneel

ADRIAAN, JOOST.

 

ADRIAAN

 

WEl Kozyn, dat's me zeker lief²¹⁰, dat Héndriks dingen

 

Zo wél staan²¹¹, 'k wéd wél, de knécht zal van vreugd

 

uit zyn vél springen,

 

Om dat jy zyn vryster zo bemindt, dat jy ze kust.

 

Is zyn huuwelik klaar²¹²?

 

⁺JOOST

 

Ha, ha, ha!

 

ADRIAAN

 

Zo vrolyk?

 

JOOST

 

Ziet me de lust

245

Niet ten oogen uit?²¹³

 

ADRIAAN

 

Ja dóch, héb je 't mét Geertruij konnen stéllen²¹⁴?

 

Zal ze goed meê geeven?

 

JOOST

 

Neen,'k moetje heel wat anders vertéllen.

 

Praat een uurtje mét mé, 'k hébje noodig, kozyn Adriaan.

 

ADRIAAN

 

'k Bén tót uw dienst. Maar 'k moet zo tót Geertruiden²¹⁵ gaan,

 

By²¹⁶ haar nicht Agniet, myn vryster, die hier moet weezen,

250

Om jou zoons zaaken voort te zétten²¹⁷, én ik zou vreezen

 

Die geleegenheid te verzuimen, want 'k moet mét haar

210 dat's ... lief: dat bevalt me heel goed; dat - doelt op Joosts kussen

211 dat ... staan: dat Hendriks zaken er zo goed voor staan

212 geregeld

+ p.18, [B1^v]

213 Ziet ... uit: straalt de vreugde mij niet uit de ogen?, lett.: door de ogen naar buiten

214 konnen stéllen: eens kunnen worden

215 naar [het huis van] Geertruij; opm.: de buigingsuitgang -en bij de nom. Geertruijde is afhankelijk van tót

216 Naar

217 voort te zétten: te bevorderen

[p. 161]

 

Geertruij zien te perswaderen²¹⁸, zo wordt het huuwlyk klaar²¹⁹.

 

JOOST

 

Geertruij is niet t'huis.

 

ADRIAAN

 

Ja, zy kon daadlik komen.

 

JOOST

 

Gaan we maar een burgwalletjen om²²⁰; onder de boomen

255

Zal ik 't je zéggen. Houwen wy haar²²¹ terwyl in 't oog,

 

Of ze kwamen. Want dat je 't weet²²², daar is myn hoog

 

Aangeleegen²²³, myn zoon...

 

ADRIAAN

 

Daar komt Agniet uit het straatje

 

Met Geertruij. Adieu Kozyn, 'k zie se houwen een praatje,

 

En 'k zal 't zo allerbést mét een slingerslag²²⁴

 

Te pas brengen.

 

JOOST

260

Je mogt doen, dat ik niet zéggen mag;

 

Ik moet jou eerst wat zéggen,²²⁵ anders zou je 't heel verknóllen.

 

⁺'k Heb zulke vrémde tydingen²²⁶, ô 't zal je zo bóllen²²⁷!

 

Je zoudt een verkeerde boodschap gedaan hébben²²⁸, in der daad.

 

Ook mog j'er steuren²²⁹, want zy zyn vry drók in haar praat,

265

En, na 't lykt, zullen zy zo haast niet uitscheijen.

218 zien te perswaderen: proberen te overreden, proberen over te halen

219 zo ... klaar: bet.: dan wordt [aan de voorwaarden voor] het huwelijk [van Adriaan en Agniet] voldaan

220 Gaan ... om: vrij: Laten we maar een ommetje maken langs de burgwal

221 hun [Geertruij en Agniet]

222 dat ... weet: - bedenk dat goed -

223 daar ... Aangelegen: daar is mij veel aan gelegen

224 handigheidje

225 Je ...zéggen: Opm: Joost houdt Adriaan waarschijnlijk tegen en zegt dan (vrij weergegeven): Om te voorkomen dat jij misschien zou zeggen wat ik niet gezegd wil hebben, moet ik jou eerst wat meedelen

+ p.19, B2^[r]

226 nieuwtjes

227 doen lachen

228 Je ... hebben: Je zou een verkeerd bericht overgebracht hebben

229 Ook ... steuren: Bovendien zou je ze kunnen storen

[p. 162]

 

ADRIAAN

 

Wel al wat u belieft Kozyn, ik laat me van u leijen.

 

JOOST

 

Zy zyn ons schier op 't lyf²³⁰. Kom Kozyn, déze weg in,

 

Myn zoon Héndriks vryster²³¹, én ik hébben in 't zin²³²...

230 Zy ... lyf: bet.: Zij zijn vlak bij ons

231 Myn zoon Héndriks vryster: Het liefje van mijn zoon Héndrik; Myn zoon Héndriks - bevat een genitief-s uit groepflexie

232 hébben in 't zin: zijn van plan

IV. Tooneel

AGNIET, GEERTRUIJ.

 

AGNIET

 

WAarom wilt gy Héndrik dan belétten mét uw kindt

 

te leeven,

270

Als gy geen goede rédenen daar van weet te geeven?

 

GEERTRUIJ

 

Bén ik het gehouwen²³³?

 

AGNIET

 

Neen, maar 't zou wel voegen²³⁴, nicht.

 

GEERTRUIJ

 

Zie, zy zel hém niet hébben, én 't bénnen zaaken van gewicht,

 

Die 't me belétten, én die ik kan, nóch mag, nóch wil zéggen.

 

AGNIET

 

Licht²³⁵ dat 'er oude kwéstiejen tusschen Joost, én u léggen?

 

GEERTRUIJ

275

Neen, Joost roert²³⁶ me niet.

 

AGNIET

 

Schórt 'et dan an Hénderik?²³⁷

233 verplicht

234 't zou wel voegen: het zou zeker gepast zijn

235 [Is het] wellicht [zo]

236 raakt

237 Schórt'et ...Hénderik: 1. Ben je dan door Hendrik ontstemd?, 2. Ligt het dan aan Hendrik?; WNT schorten (II) 2

[p. 163]

 

GEERTRUIJ

 

Ja daar schort 'et me²³⁸, én die maalt me in 't hooft

 

élken oogenblik.

 

AGNIET

 

Heeft hy u belédigd?

 

GEERTRUIJ

 

O neen, 't bénnen hiel andere zaaken.

 

⁺AGNIET

 

Hébbenz’ ‘em licht een kind t'huis gebrogt?²³⁹

 

GEERTRUIJ

 

Wat zou myn dat raaken?

 

AGNIET

 

Is hy ook érgens verloofd?

 

GEERTRUIJ

 

Niet dat ik weet.

 

AGNIET

280

Is 't een dronkerd?

 

GEERTRUIJ

 

Neen, gansch niet.

 

AGNIET

 

Stinkt hy somers ook²⁴⁰ na zweet?

 

Heeft hy ook een stinkenden aasem²⁴¹, óf and're

 

verhoolen kwaalen?

 

GEERTRUIJ

 

Hy stinken! wat meugje tóch al uit jou harssens haalen?²⁴²

 

Wat ziekte, wat stinken, wat zweet? zyn vél is ekleurd,

 

Zo koel, zo zacht, én van geur als een parzik; 't is wel ebeurd,

238 daar ... me: bet.: daar is het bij mij niet in orde

+ p.20, [B2^v]

239 Hébbenz’ ... gebrogt?: Hebben ze hem wellicht een kind voor de deur gelegd?; vrij: Heeft hij misschien iemand zwanger gemaakt?. Opm.: Als een vrouw een onwettig kind voor de deur van een man legde, wilde ze daarmee duidelijk maken dat ze van hem zwanger was geraakt. Hiermee oefende de vrouw dwang op de man uit om haar te trouwen. Zo niet, dan was door deze publieke daad zijn eer aangetast

240 misschien

241 adem

242 wat ... haalen?: wat kun jij toch allemaal bedenken (fantaseren)?

[p. 164]

285

Dat hy me ezoend hét; maar 't is niet uit te spreeken,

 

Zulken lucht als hy over hem hét.

 

AGNIET

 

Wat mag hem dan gebreeken?

 

GEERTRUIJ

 

Niet een zier²⁴³ gebreekt 'ém; hy is récht als een kaers, hy is lang,

 

Marellen²⁴⁴ ziet men in zyn oogen, karsen op zyn wang,

 

En parlen op zyn tanden, zyn haer mag men gelyken

290

By gekruld gouddraed. Men zou géld an de knécht verkyken.²⁴⁵

 

AGNIET

 

'k Merk waar 't schort²⁴⁶; jy misgunt hém jou dóchter tot bruid,

 

En bemint hém zelf.

 

GEERTRUIJ

 

Wat héb ik ezeid? Maar 't is 'er uit.

 

'k Héb me daer lélik verklapt²⁴⁷, ik beken 't; maar zonder logen,

 

⁺Ik was daar al heel buiten myn zélven op etoogen²⁴⁸.

295

't Is waar, ik bémin hém, én kén 't niet gebéteren ook²⁴⁹;

 

Hiele nachten waart²⁵⁰ hy veur myn oogen, als een spook.

 

Dan dénk ik, dat hy myn hier vatten wil, én daar²⁵¹ spreeken;

 

En word ik wakker, dan zie 'k, héb ik lélik mis ekeeken²⁵².

 

AGNIET

 

Maar nicht, dénkje wél op 't geen je zégt, én 't geenje doet?

300

Dénkje wél om jou ouderdom?

243 Niet een zier: Niet het geringste, Totaal niets

244 Morellen (een donkerrode soort kersen)

245 Men ... verkyken: bet.: Men zou geld besteden om zo'n jongen te kunnen zien

246 waar 't schort: waar het aan ontbreekt, vrij: waar het knelt

247 de mond voorbij gepraat

+ p.21, B3^[r]

248 buiten ... op etogen: buiten mijzelf van verrukking

249 én ... ook: en ik kan er ook niets aan doen

250 zweeft

251 hier [...] daar: Opm.: Geertruij wijst eigen lichaamsdelen aan

252 dan ... ekeeken: dan - merk ik - heb ik me lelijk vergist

[p. 165]

 

GEERTRUIJ

 

O ja, 'k heb nóch zo jongen bloed

 

In myn lyf, als jy, of iemand.²⁵³

 

AGNIET

 

Wél nicht, jy maakt me verwonderd.

 

Jy verliefd, én hébt zo veul jaaren?²⁵⁴

 

GEERTRUIJ

 

Wél, nóch geên honderd.

 

AGNIET

 

Hoe veel minder?

 

GEERTRUIJ

 

Vierendartig.

 

AGNIET

 

Ja, zo veel min?

 

Dat 's zésénséstig. Maar hoe komt u die dolheid in 't zin?²⁵⁵

 

GEERTRUIJ

305

Dat weet ik niet, Agnietje. Maar hy lykt van lyf, én léden

 

Zo nae men man zaliger²⁵⁶, die ook zo mooij, én besneeden

 

Van tronie²⁵⁷ was, dat Héndrik myn altyd an hém dénken doet.

 

Want al was die maar een droogscheerders knécht, én

 

een knoet²⁵⁸,

 

Hy had lichchaams, én verstands genoeg om een vrouw

 

te behaagen.²⁵⁹

 

AGNIET

310

Maar geloof jy, dat jou die malle liefde wél zal slaagen?²⁶⁰

253 'k heb ... iemand: ik heb minstens zo (eventueel: nog net zo) jeugdig bloed in mijn lichaam als jij of wie ook; jongen - jong + een

254 én ... jaaren: bet.: terwijl je zoveel jaren telt

255 hoe ... zin?: hoe komt die zotheid in je geest?

256 Zo ... zaliger: Zo precies op mijn overleden man

257 besneeden van tronie: fijn van gelaat

258 een droogscheerders knécht, én een knoet: een droogscheerders knecht en een mof [m.n. voor arbeiders uit Westfalen]; droogscheerder - arbeider, werkzaam in de lakenindustrie

259 Hy ... behaagen: bet.: Hij kon naar lichaam en geest een vrouw behagen; lichchaams en verstands - de genitief -s afhankelijk van genoeg

260 dat ... slaagen?: dat jou die dwaze liefde wel zal lukken? (vrij: een succes zal worden?)

[p. 166]

 

GEERTRUIJ

 

Wél ja, toen ik myn man kreeg, was ik vyfénveertig jaar,

 

En hy pas twintig, sint²⁶¹ ben ik weinig veranderd.

 

⁺AGNIET

 

Maar

 

Dat is nu twintig jaar geleeden, én daarenboven

 

Was die maar je knécht; jy moet van

 

een rykmans zoon gelooven²⁶²

315

Dat die andere gedachten heeft, én wat jongs begeert.

 

GEERTRUIJ

 

Maar myn goed is sédert wél de hiele hélft vermeerdt.

 

Laet zien, myn Kapitaal, oferékend de kwae schulden,

 

Is nou wél ruim hondert én séstig duizend gulden.²⁶³

 

Daar uit ken veur hém vallen²⁶⁴, wanneer hy me trouwt,

320

En ik te stérven kom, ten naesten by een Tonnegoud²⁶⁵.

 

Want 'k zou hém 't huuweliks kontrakt nae zyn zin

 

laeten maaken,

 

En in zulken geleegenheid valt ‘er wél wat te raaken.²⁶⁶

 

AGNIET

 

Ik hoor je aan mét een open’ mond. Jy oude liê²⁶⁷ gelooft,

 

Dat de jonge luij zyn, als jyluij²⁶⁸; én dat haar 't hoofd

325

Niet hangt, als over schatten te zamelen, én te vergaaren²⁶⁹;

261 sindsdien

+ p.22, [B3^v]

262 aannemen, veronderstellen

263 Laet ... gulden: Laten we eens kijken. Als de openstaande schulden zijn verrekend, bedraagt mijn kapitaal nu wel minstens 160.000 gulden

264 veur hém vallen: hem (ten deel) vallen

265 Oorspr. de waarde van 100.000 gulden in goudgeld, later wat die waarde vertegenwoordigt; WNT ton (I) 4

266 in ... raaken: in zo'n situatie valt er zeker iets te verkrijgen (vrij: voordeel te behalen)

267 Jy oude liê: Jullie, oude mensen,; Jy heeft hier de plaats ingenomen van Gy (meervoud)

268 als jyluij: zoals jullie

269 dat ... vergaaren: bet.: dat zij op niets anders gericht zijn dan op het bijeenbrengen en verwerven van bezit

[p. 167]

 

Maar gy mist²⁷⁰; laat hém liever métje dóchter paaren,

 

En geeft haar behoorlik²⁷¹ goed meê, indienje hem wél bemint;

 

Want jy maakt kwade gissing, dat hy zo ontzind

 

Weezen zou, én een vrouw van zésénséstig jaaren trouwen.²⁷²

330

Behalven dat moet jy jou reputasie in achting houwen²⁷³.

 

Wat zouden de luiden niet zéggen, én al jou geslacht²⁷⁴?

 

Hébt wat schaamt, én maak niet, dat élk een mét je lacht²⁷⁵.

 

GEERTRUIJ

 

Ze moogen lachchen, die willen, ik zal altyd wél belétten,

 

Dat hy myn dóchter niet krygt.²⁷⁶

 

AGNIET

 

Zo zyt gy dan niet om te zétten²⁷⁷?

 

GEERTRUIJ

335

Neen nicht, al heel niet, 't zy jy 't goed vindt, óf kwaed²⁷⁸.

 

AGNIET

 

'k Zou je évenwél raaden²⁷⁹...

 

⁺GEERTRUIJ

 

Hoor nicht, loop heen mét jou raed,

 

Daer ze die van doen hébben²⁸⁰, én daer ze die begeeren.

 

Bén ik niet oud genoeg, dénk ik²⁸¹? óf zou ik van jou

 

moeten leeren,

 

Wat ik doen, óf laeten zel? hoor nicht, ik hébje gezeid,

270 gy mist:1. jullie vergissen zich; 2. u (enk.) vergist zich

271 naar het behoort, vrij: overeenkomstig de regels

272 Want ... trouwen: vrij: Want jij vergist je, dat hij zo van zijn verstand beroofd zou zijn, dat hij een vrouw van 66 jaar zou trouwen

273 in achting houwen: hoog houden

274 al jou geslacht: je gehele familie

275 maak ... lacht: voorkom, dat iedereen om je lacht

276 ik ... krygt: bet.: ik zal altijd met kracht beletten, dat hij mijn dochter krijgt; de negatie in 334a is taalkundig overbodig en zelfs misleidend, maar zou daardoor een komisch effect kunnen hebben

277 op andere gedachten te brengen

278 't zy ... kwaed: bet.: of jij het goed vindt of niet

279 Opm.: de tekst vermeldt met zetfout raaaden

+ p. 23, B4^[r]

280 Daer ... hebben: Naar waar ze die nodig hebben

281 dénk ik?: zou ik denken?

[p. 168]

340

Hoe ik het gaeren²⁸² had, waer 't me zit, én waer 't me leit²⁸³.

 

Wil je me hélpen, hiel wél; wil je niet, pasjénsie²⁸⁴;

 

Maer wil je me tégenstaen²⁸⁵, zo houdje vry uit myn prezénsi²⁸⁶;

 

Anders bén je me wéllekom; zie, dat's daer meê uit²⁸⁷.

 

Daar komt jou vrijer an, jy waert ook gaeren de bruid,

345

En 't staet myn zo vry, als jou. Nou 'k mag²⁸⁸ van je scheijen,

 

Je weet, wat ik je gezeid héb, lég 'et over²⁸⁹ mét je beijen.

282 graag

283 waer ... leit: vrij: waar de oorzaak zich bevindt; leit - Hollandse variant voor legt 'ligt'

284 Bet.: geen probleem; verbastering van het Franse patience

285 tegenwerken

286 zo houdje ... prezénsi: vrij: Blijf dan verdomme uit mijn buurt!; vry - WNT vrij VII, 39 ('Om de realiteit van een uitspraak (...) kracht bij te zetten'); prezénsi - verbastering van het Franse presence

287 dat's daer meê uit: bet.: met deze woorden is deze kwestie afgesloten

288 Opm.: omschrijvend hulpwerkwoord

289 lég 'et over: overleg het

V. Tooneel

ADRIAAN²⁹⁰, AGNIET.

 

ADRIAAN

 

GOeden dag, myn Engel, wat schort u nicht, is ze kwaad?

 

Me dunkt schier²⁹¹, datze u mét een boos hoofd verlaat.

 

AGNIET

 

O; 'k moetje zo wat zéggen!

 

ADRIAAN

 

Maar laat my eerst eens spreeken,

350

Je zult zo ophooren. Daar zal sulken bommel uitbreeken.²⁹²

 

AGNIET

 

Met myn niet minder, maar daar komt Héndrik gaan²⁹³.

290 De tekst heeft met zetfout 'ARDIAAN'

291 Me dunckt schier: Het komt me bijna voor, vrij: Ik zou bijna denken

292 Daar ... uitbreeken: Er zal zo'n hilariteit losbarsten; bommel - een stop, die bij te grote gisting in het vat uit het bomgat kan springen; WNT bommel (III)

293 aanlopen

[p. 169]

 

Hy komt wél te pas; 't gaat hém voor alle and'ren aan.²⁹⁴

294 Hy ... aan: Hij komt op het goede moment, het betreft hem boven alle anderen (vrij: in de eerste plaats)

VI. Tooneel

HENDRIK, ADRIAAN, AGNIET.

 

HENDRIK

 

KBEn uw dienaar, Juffrouw Agniet. d'Uwe van gelyken

 

Kozyn Adriaan.²⁹⁵ Hoe sta je me beij zo aan te kyken?²⁹⁶

355

⁺Is 't aan, óf af?²⁹⁷

 

ADRIAAN

 

Slimmer²⁹⁸, als af.

 

HENDRIK

 

Waarom? hoe dat?

 

ADRIAAN

 

Jy hébt jou leeven geen wonderlyker tyding²⁹⁹ gehad?

 

AGNIET

 

De myne is ongeloovfelik.

 

ADRIAAN

 

De myne buiten gedachten.

 

HENDRIK

 

Jy geeft³⁰⁰ me duizend doodsteeken. Aij, doet me tóch

 

niet wachten.

295 'k ... Adriaan: Opm.: Plechtige formele begroeting; Juffrouw - aanspreking voor ongetrouwde - zoals hier - of getrouwde vrouw van aanzienlijke stand onder de rang van mevrouw

296 Hoe ... kyken?: Waarom staan jullie mij beiden zo aan te kijken?

+ p.24, [B4^v]

297 Is ...af?: vrij: Is het gelukt of niet?; opm.: aan respectievelijk af duiden op het naderen resp. het verwijderen van het doel (het huwelijk)

298 erger

299 jou ... tyding: nooit curieuzer bericht

300 Jy geeft: jullie geven; Jy - hier wisselvorm van Ghy

[p. 170]

 

AGNIET

 

Wél jou liefstes³⁰¹ moeder is op jou verliefd.

 

HENDRIK

 

Die Totebél³⁰²

360

Op my verlieft! wat komt my over?³⁰³ óch, 'k dócht het wél,

 

Dat 'er iets schuilen moest, dat ik niet kon begrypen.

 

O hémel, wat raad?

 

ADRIAAN

 

Myn tyding zal je nóch wel anders nypen³⁰⁴.

 

HENDRIK

 

Kan my grooter ramp overkomen, kozyn Adriaan?

 

Ik weet, dat ze me nu haar dóchter nooit toe zal staan.

 

ADRIAAN

365

Al stond ze jou haar dóchter toe, 'tzou je niet baaten.

 

HENDRIK

 

Ik verzoék niet meer; wou ze me dat maar toelaaten,

 

Ze mogt me beminnen, zo lang ze wilde.³⁰⁵

 

ADRIAAN

 

Met één woord,

 

Haar dóchter heeft zich verloofd.

 

HENDRIK

 

Zwyg Kozyn, óch jy vermoordt,

 

p.25, B5[^r]

 

Jy vermoordt me. Verloofd! maar aan wie doch?

 

doet het me weeten³⁰⁶.

370

Kén ik hém?

 

ADRIAAN

 

Ja, zo wél, als u zélf.

301 Opm.: jou liefstes - groepflexie met genitief -s op het kernwoord van de voorbepaling

302 Bet.: Dat oude wijf

303 _{wat ... over}?: wat overkomt mij?

304 nóch ... nypen: bet.: nog veel erger benauwen

305 wou ... wilde: vrij: Als ze mij het huwelijk maar wilde toestaan, dan zou ze me mogen beminnen, ... zo lang ze wilde

306 doet ... weeten: bet.: zeg het mij

[p. 171]

 

HENDRIK

 

Hoe is hy geheeten?

 

ADRIAAN

 

Jy noemt hém Vader.

HENDRIK

 

Myn Vader aan Lucia verloofd?

 

Hémel, én hél, staat by.³⁰⁷

 

ADRIAAN

 

Sus, sus, Héndrik, stélje hoofd

 

Wat geruster³⁰⁸, jy zoudt dol worden; en 't zyn zaaken

 

Die gedaan zyn³⁰⁹, én die men dus niet anders kan maaken.

 

AGNIET

375

'k Weet nóch eenige raad.

 

HENDRIK

 

Wat raad? z'is verloofd, zo je zégt,

 

En dat aan myn vader. Och, ik ongelukkige knecht³¹⁰!

 

Was 't myn vader niet, 'k zou hém hals, én beenen breeken.

 

AGNIET

 

'k Zég, dat ik eenige raad weet, maar laat me

 

met vreên spreeken³¹¹.

 

HENDRIK

 

Och, hébje raad, zo geef ze me. 'k Val om vér, uit ontstéltenis³¹².

 

AGNIET

380

Jy moet weeten dat Geertruij zo op jou verslingerd is,

 

Als geen jong ménsch weezen kan, ga jy haar vrijen³¹³.

 

HENDRIK

 

Is dat die goede raad? héb ik niet genoeg aan dat ééne lijen³¹⁴

307 Hémel ... by: krachtige uitroep: God en duivel, sta mij bij!

308 Stélje... geruster: breng je geest tot meer kalmte

309 't zyn ... zyn: bet.: het zijn voldongen feiten; gedaan - bijv. gebruik van volt. dlw.

310 ongelukkig jongmens

311 laat ... spreeken: laat me ongestoord uitspreken

312 verbijstering

313 ga ... vrijen: ga jij háár het hof maken!

314 dat ene verdriet

[p. 172]

 

Van myn liefste te missen? zou ik nóch met die heete teef,

 

Dat oude stinkende vél³¹⁵ trouwen?

 

⁺ADRIAAN

 

Neen, Héndrik neef,

385

Ik zie wél³¹⁶, wat myn Engel zéggen wil.

 

HENDRIK

 

Wat wilze zéggen?

 

ADRIAAN

 

Zy hoopt daar door jou Vaders huuwelik t'ontléggen³¹⁷.

 

AGNIET

 

Zo is 't. Want men zal niet toelaaten, dat een vader 't kind

 

Van zyn zoons vrouw trouwt; men is niet ontzind,

 

Of dol³¹⁸ in dit land, om dat te dulden: én veel minder

390

Dat een moeder haar schoonzoons zoon trouwt. Wat hinder

 

Is 'er te vreezen?

 

HENDRIK

 

Je hébt gelyk, 'k bedankje voor die raad.

 

Ik kan dat wél vatten³¹⁹. Maar Juffrouw Agniet, mag ik staat

 

Maaken op jou woorden³²⁰, is 't met Geertruij zo geleegen

 

Als jy me zégt, én zou ik haar haast³²¹ daar toe

 

konnen beweegen?

 

AGNIET

395

In een oogenblik Héndrik, gaat 'er maar zo daadlyk by³²².

 

HENDRIK

 

Hoe, zo daadlyk op een sprong?³²³

315 dat oude stinkende wijf; vel - dit woord is hier metonymisch gebruikt om op pejoratieve wijze een vrouw aan te duiden

+ p.26, [B5^v]

316 Ik zie wél: Ik begrijp heel goed

317 te beletten; WNT ontleggen II, 6

318 ontzind, Of dol: van zijn zinnen beroofd of waanzinnig

319 wél vatten: goed begrijpen

320 mag ... woorden: kan ik van je woorden op aan?

321 spoedig

322 'er [...] by: er [...] heen

323 Hoe ... sprong?: Wat? Nu meteen, op staande voet?

[p. 173]

 

AGNIET

 

Ja, zég ik, én boodschap vry³²⁴

 

Uit myn naam, hoe dat zy der my zélf heeft om gebéden³²⁵

 

Jou daar van³²⁶ aan te spreeken, én was 't mooglik t'overreeden.

 

Wy zullen jou hier wachten. Loop, maakt 'et maar klaar, wél hoe?

400

Hoe staje nu, 't is mét een snap beschikt.³²⁷

 

HENDRIK

 

Dat gaat 'er dan na toe.³²⁸

324 boodschap vry: bericht vrijuit

325 dringend verzocht

326 daar van: daarover

327 Loop ... beschikt: Vooruit, regel het maar. Wat nu, wat sta je [daar] nu? Het is in een ommezien geregeld.

328 Dat ... toe: Die kant gaat het dan uit; Dat - mogelijk vergezeld van een armbeweging die de richting aanduidt; vrij: Ik ga er heen

VII. Tooneel

HENDRIK, GEERTRUIJ

 

HENDRIK

 

Goeden dag, Juffrouw Geertruij.

 

GEERTRUIJ

 

Goeden dag, Héndrik. Myn aâren

 

Gaen open³²⁹, als ik je zie. Komje niet in³³⁰?

 

HENDRIK

 

'k Zou je garen

 

Een woordje spreeken.

 

GEERTRUIJ

 

Wilje niet after³³¹ by jou vryster gaen? zég.

 

HENDRIK

 

Wat vryster?

 

GEERTRUIJ

 

Lucytje, myn dóchter.

329 Myn ... open: vrij: Het hart klopt me in de keel

330 binnen

331 achter; in het achterhuis

[p. 174]

 

HENDRIK

 

Neen, die liefde is al³³² wég;

405

'k Hébje wat anders te zéggen. Lucytje is myn vryster

 

Niet meer. Zy heeft zich aan een ander verloofd.

 

GEERTRUIJ

 

'tIs te byster,³³³

 

Zy haar verloofd! én buiten myn weeten! én niet met jou!

 

HENDRIK

 

Neen, maar aan myn Vader.

 

GEERTRUIJ

 

Wat doet zy wysselyk!³³⁴ ik zou

 

Dat nooit op 'er vermoed³³⁵ hébben, zo wél te kiezen.

 

HENDRIK

410

Ik dacht, dat u die tyding uw geduld zou doen verliezen³³⁶.

 

GEERTRUIJ

 

Wél wat praat is dat? zy het 'er zélf béter besteed³³⁷

 

Als ik doen ken, zy zel daar warm zitten³³⁸, lykje weet.

 

⁺Jou vader is ryk, én oud, én wys. Zulke voetstappen

 

Diende jy ook te volgen. Men mag praaten, én klappen³³⁹,

 

Zo men³⁴⁰ wil, twee jongeluij dienen malkander niet³⁴¹,

 

Zo wat getémperd³⁴² is béter. Myn lieve Héndrik, ziet,

 

Daarom had ik jou te lief, om aan myn dóchter te geeven.

332 helemaal

333 't ... byster: Opm.: uiting van grote verbazing; vrij: Ongelooflijk!

334 Wat ... wysselyk!: Wat handelt zij verstandig!

335 op 'er vermoed: van haar gedacht

336 dat ... verliezen: Opm.: variant van possessieve datief-constructie - u [...] uw geduld in plaats van u [...] het geduld

337 zy ... besteed: zij heeft zichzelf in een betere positie (hier: huwelijk) gebracht

338 zy ... zitten: bet.: zij zal het daar financieel ruim hebben

+ p.28, [B6^v]

339 babbelen

340 men: de tekst vermeldt met zetfout mel; in de versie uit 1704 is deze fout hersteld

341 dienen malkander niet: passen niet bij elkaar

342 wat getémperd: een beetje gematigd; hier door de combinatie van jong en oud

[p. 175]

 

Maar heeft jou jou Vader daar jou lés niet fray

 

veur eschreeven?³⁴³

 

Dat jy ook nae een fraije bejaarde huismoeder zócht³⁴⁴,

420

Zou jy alzo kwaelyk doen?³⁴⁵

 

HENDRIK

 

Neen, 't was, daar ik om dócht,

 

En daarom kom ik éxsprés uit om u te vrijen³⁴⁶;

 

Want een jong lóshoofd lang op te passen³⁴⁷, is een lijen,

 

Dat my al sedert anderhalf, of twee jaaren verdriet.

 

Behalven dat heeft my zo daadelyk jou nicht Agniet

425

Vertrokken³⁴⁸, dat ik in u grasie³⁴⁹ stond, én zo ik 't waagde,

 

Dat ik 't jawoord krygen zou, door dien³⁵⁰ ik je behaagde.

 

GEERTRUIJ

 

Och ja, zo doeje; én nou te meêr, om datje wysselyk

 

Na een vrou ziet, die bezadigd³⁵¹ is, staatig³⁵², én ryk;

 

Daar je meê behouwen kent blyven, en een man met eeren³⁵³.

430

En behalven dat alles, óch wist je 't karésseren,

 

Dat een bedaagde vrouw an een jong man doet³⁵⁴, óch heer!

343 Maar ... veur eschreven?: bet.: Maar, heeft je vader je daarmee niet voortreffelijk onderwezen (een voorbeeld gegeven)?

344 Dat ... zocht: Als jij ook naar een flinke, bejaarde huisvrouw (bestierster van het huishouden) zou zoeken

345 Zou ... doen: bet.: Zou jij dan verkeerd handelen?; vrijer: Zou jij je dan tegendraads gedragen?

346 daarom ... vryen: daarom kom ik expres hierheen om u het hof te maken

347 Want ... op te passen: 1. Want lange tijd een jonge losbol (negatief m.b.t. Lucia) naar de hand te dingen; zie WNT oppassen II, B, 1, c; 2. Want een jonge losbol (doelend op Hendrik zelf) lange tijd in toom te houden, vgl. WNT oppassen II, A, 5

348 verteld

349 gunst

350 door dien: doordat

351 bedaard

352 eerbiedwaardig

353 Daar ... eeren: Met wie je een onbezorgde toekomst kunt hebben en een eervol man blijven; een zeugma

354 wist ... doet: als je het minnekozen (ev. vertroetelen) kende, dat een bejaarde vrouw een jonge kerel bewijst; bijw. bz. bij Ben verzékerd; WNT caresseeren 1 en 4

[p. 176]

 

'k Ben verzékerd, jy wenschten op der aerde niet meêr³⁵⁵.

 

Ook zul je alles hébben, watje maar wilt bedingen

 

In 't huwelyks kontrakt; want jy zult 'er meê omspringen

435

Na jou lust, én zinnelykheid³⁵⁶, daarom zie³⁵⁷, wat je begeert.

 

HENDRIK

 

Niet, alsdat je déze ring neemt, én my d'uwe vereert,³⁵⁸

 

Wél verstaande op trouw³⁵⁹; én om 't kontrakt

 

te doen beschryven.

 

Zal ik dan voort gaan, en pas een ommezien uitblyven.³⁶⁰

 

GEERTRUIJ

 

Daar is myn ring, geef my de jouwe nou, én een zoentje toe.

 

HENDRIK

440

Neen, daar, neemze maar zonder die sirkomstantien³⁶¹.

 

⁺GEERTRUIJ

 

Wél hoe,

 

Als men malkanderen trouw geeft³⁶², zoumen dan

 

niet iens³⁶³ kussen?

 

HENDRIK

 

't Zal daer nae béter val hébben³⁶⁴.

 

GEERTRUIJ

 

Jy wilt zéggen tusschen

 

De witte lakens. Jy hébt gelyk ook.

355 niet meêr: niets beters, niets heerlijkers

356 lust, én zinnelykheid: wens en goeddunken

357 denk na over

358 Niet, als ... vereert: Niets [anders] dan dat u deze ring aanvaardt en mij de uwekorte tijd wegblijven; de punt achter ten geschenke geeft

359 op trouw: op (belofte van huwelijks-) trouw

360 om ... uitblyven: om het (huwelijks-)contract te laten opmaken zal ik dan vertrekken en maar korte tijd wegblijven; de punt achter beschryven is misleidend

361 neemze ... sirkomstantien: neem haar (d.i. de ring) maar zonder die poespas; Hendrik probeert een kus van Geertruij te ontwijken

+ p.29, [B7^r]

362 belooft

363 één keer

364 béter val hebben: beter bevallen, aangenamer zijn

[p. 177]

 

HENDRIK

 

Nu Juffrouw, 'k ga

 

't Kontrakt laaten maaken.

 

GEERTRUIJ

 

Zég ten minsten liefste³⁶⁵.

 

HENDRIK

 

Ia, ja.

445

Liefste wil³⁶⁶ ik zéggen.

 

GEERTRUIJ

 

Nou liefste, laet me tóch niet wachten,

 

Of ik zou van opréchte ongeveinsde liefde versmachten³⁶⁷.

 

Wat hangt me al vreugd boven 't hooft. Myn longen, én

 

ingewand

 

Luiken op³⁶⁸, als een roos, én staan in lichte klare brand.

 

Wél Héndrik, ik gae dan in huis, én zel me zo wat opkwikken³⁶⁹;

450

[Ik bin al mooijer as ik lyk.]³⁷⁰

 

HENDRIK

 

Ik ga myn boodtschap beschikken³⁷¹.

365 Opm.: liefste staat in zelfnoemfunctie

366 zal

367 Of ... versmachten: Of anders zou ik verteerd worden door oprechte, ongeveinsde liefde

368 Luiken op: Ontluiken

369 opfrissen

370 Deze halve versregel is ontleend aan de tweede druk. Zie de inleiding tot deze klucht onder ‘De editie van 1678 en die van 1704’. al mooijer as ik lyk: heel wat mooier dan ik (nu) lijk.

371 uitvoeren

VIII. Tooneel

HENDRIK, ADRIAAN.

 

HENDRIK

 

TOe is de deur. Kozyn, Kozyn, waar is Juffrouw Agniet?

[p. 178]

 

ADRIAAN

 

Door dienze³⁷² uw vader ginder zag, was 't, dat ze me

 

zo³⁷³ verliet,

 

⁺Om my by hem alleen te laaten, óf ik hem

 

kost beleezen³⁷⁴;

 

Doch zy heeft gezeid, dat zy hier daadlyk weêr³⁷⁵ zal wezen.

455

Maar Kozyn, hoe staje mét Geertruij?

 

HENDRIK

 

Zie Kozyn, déze ring

 

Héb ik op trouw van haar.

 

ADRIAAN

 

Dat behaagt me zonderling³⁷⁶.

 

Maar je vader is dichte by. Kom, je moet me verlaaten;

 

'k Zal zien, over wat boeg ik 't wénd', om hém te bepraaten.

 

HENDRIK

 

Vaar wél dan, Kozyn, veur een oogenblik, want ik kom

460

Zo daadlyk weêr, óf 't nood deê³⁷⁷, én ga maar een straatjen om.

372 Door dienze: Omdat ze

373 net

+ p.30, [B7^v]

374 óf ... beleezen: vrij: zodat ik hem misschien kon ompraten

375 terug

376 buitengewoon

377 óf ... deê: indien het gewenst is

IX. Tooneel

JOOST, ADRIAAN.

 

JOOST

 

Goeden dag, Kozyn Adriaan.

 

ADRIAAN

 

Wél, dus uitgestreeken³⁷⁸,

 

Kozyn, jy bént heel verjongd.

378 dus uitgestreeken: zo opgedoft?

[p. 179]

 

JOOST

 

Zo doe ik³⁷⁹, Kozyn. Eleweeken³⁸⁰

 

Ik beloof myn allerliefste zulken dageraad³⁸¹.

 

Maar zég me tóch, hoe dat 'et met Héndrik staat?

465

Ik zie, hy verlaatje. Gaat hy hem licht³⁸² voor

 

zyn vader verschuilen,

 

Om zyn kwaad hooft niet te toonen, gaat hy daarom zo

 

heen pruilen³⁸³?

 

't Is een groote wysheid³⁸⁴ van hem.

 

ADRIAAN

 

Och Kozyn, zou Héndrik

 

Kwaat zyn, neen, gantsch niet, hy is wonderlyk wél in zyn schik.

 

JOOST

 

Is 't wél moogelyk!³⁸⁵ dat is me zéker lief te hooren.³⁸⁶

470

⁺O, 't is een vroom³⁸⁷ kind! nooit heeft hy me gezócht

 

te verstooren.

 

Ia geen vader op de waereld heeft sulk een geschikte zoon³⁸⁸.

 

ADRIAAN

 

Ik bekén het³⁸⁹. Maar hy wénschte wél, dat jy tot loon

 

Van zyn geschiktheid hém toe woud laaten te trouwen

 

Die hy wilde; want hy is 'er door zyn woord³⁹⁰ aangehouwen.

379 Zo doe ik: vrij: Inderdaad; doe - vervangt voorafgaand gezegde bent verjongd

380 Opm.: krachtterm uit heilige weke

381 Ik ... dageraad: Ik stel mijn allerliefste een heerlijke toekomst in het vooruitzicht; opm.: namelijk net zo stralend als Joost er zelf uitziet; met zulken kan Joost op zijn verjongde zelf wijzen

382 wellicht

383 gaat ... pruilen: gaat hij daarom mopperend weg; vervlechting van gaat heen en gaat pruilen

384 een groote wysheid: bet.: heel verstandig

385 Is ... moogelyk!: Hoe is het mogelijk?!

386 dat ... hooren: bet.: het doet me deugd dat te horen

+ p.31, [B8^r]

387 braaf, gehoorzaam

388 inschikkelijke, bescheiden

389 Ik ... het: Ik geef het toe, Ik stem ermee in

390 door zijn belofte

[p. 180]

 

Hy heeft zich zo straks³⁹¹ verloofd, én bad³⁹² me,

 

dat ik 't je bidden zou.

 

En daarom ging hy wég.

 

JOOST

 

Verloofd! maar is 't ook een ryke vrouw?

 

ADRIAAN

 

Zy heeft wél anderhalve tonnegouds³⁹³.

 

JOOST

 

Wélk een wysheid

 

In een jonge bloem! ja wél, hy beschaamt myn oude grysheid³⁹⁴.

 

ADRIAAN

 

Maar 't is een wéduw mét een kind.

 

JOOST

 

Wat schaadt dat?

480

't Géld maakt 'et goed.

 

ADRIAAN

 

Ook is ze al vry³⁹⁵ bejaard.

 

JOOST

 

Wat, wat,³⁹⁶

 

Te meêr weet ze van huishouwen. Ik mérk de kneepen.³⁹⁷

 

Ik wist niet, waarom jy me by zyn liefstes moeder wou sleepen,

 

Hy wou licht aan, óf af wezen,³⁹⁸ om dat hy op

 

dit verlooven stond,

 

Na ik nu zie. Wél, wat doet hy alles op een goede grond!

485

'k Verblyme zulk een kind te hébben; want ik had geen vreezen,

391 zo straks: zojuist, daarnet

392 verzocht dringend

393 wél anderhalve tonnegouds: minstens anderhalve ton; tonnegouds - oorspr. een bedrag van fl. 100.000 in goudgeld, later wat die waarde vertegenwoordigt

394 hy ... grysheid: vrij: hij beschaamt mij, terwijl ik oud ben; opm.: Joost heeft zich immers niet verloofd met een welgesteld meisje

395 tamelijk (mogelijk: zeer)

396 Wat, wat: bet.: Ach wat

397 Ik ... kneepen: Ik doorzie de truc (list)

398 Hy ... wezen: vrij: Hij wilde allicht gebonden of vrij zijn; Hij wilde allicht dat de verbinding aan of verbroken was

[p. 181]

 

Als dat hy d'eenige sporling in myn huwelyk zou wezen:³⁹⁹

 

Maar zo ik het wénsch, én begeer, valt alle dingen⁴⁰⁰ uit.

 

Zéker, 't is een vroom jongman⁴⁰¹. Maar wie is doch zyn bruid?

 

⁺ADRIAAN

 

Uw bruids moeder.

 

JOOST

 

Die fielt, wat heeft hy daar begonnen?⁴⁰²

 

ADRIAAN

490

't Was straks⁴⁰³ zulk een vroom jongman.

 

JOOST

 

'k Héb me niet wél bezonnen,

 

Want wie zou denken, dat hy zulke dingen

 

aanvangen zou?

 

ADRIAAN

 

Hy neemt een éksémpel⁴⁰⁴ aan uw toekomende vrouw.

 

JOOST

 

Wat éksémpel? neem ik myn vaders toekomende moeder?⁴⁰⁵

 

Wat gelykenis is dat? én bén ik zyn vader niet? jy bént vroeder

495

Als jy praat⁴⁰⁶ Kozyn.

 

ADRIAAN

 

O ja, 'k weet wél⁴⁰⁷, dat 'et gansch niet past.⁴⁰⁸

 

JOOST

 

Wél, dat dénk ik wél.⁴⁰⁹

399 want ... wezen: want ik had geen andere vrees, dan dat hij de enige hindernis voor mijn huwelijk zou zijn

400 valt alle dingen uit: valt alles uit; opm.: incongruentie in getal tussen onderwerp en persoonsvorm

401 een voortreffelijke jongen

+ p.32, [B8v]

402 Die ... begonnen?: Die bedrieger, wat heeft hij daar uitgehaald?

403 zojuist

404 voorbeeld

405 neem ... moeder: neem ik [-zoals Hendrik - soms als echtgenote] mijn vaders toekomstige schoonmoeder, t.w. Geertruij?

406 jy ... praat: vrij: jij zou beter moeten weten, jij kraamt onzin uit

407 zeker

408 dat ... past: dat het geheel ongepast is

409 Wél ... wél: bet.: Wel, ik denk dat het wel gepast is

[p. 182]

 

ADRIAAN

 

Maar Kozyn, zie, 't gaat meê vast,⁴¹⁰

 

Dat het u niet past na uws zoons liefste te kyken.

 

Daarom zo 't hém niet past, past het u ook niet van gelyken⁴¹¹.

 

Dés zoud' ik u raden van uw vryster af te staan⁴¹²,

500

Dan was hy met goede rédenen van de zyne ook af te raân.⁴¹³

 

JOOST

 

Goê rédenen, óf kwâ rédenen, 'k zég, ik zal niet lijen⁴¹⁴,

 

Dat hy me dat affront⁴¹⁵ doen, én myn liefstes moeder zou vryen.

 

ADRIAAN

 

Wat vrijen, Kozyn? hy heeft 'er al trouwbelóften van.

 

JOOST

 

Heel wél⁴¹⁶, maar 'k moet zien, óf ik dat niet belétten kan.

 

ADRIAAN

505

Zo jy 't belétten kunt, zal hy u ook licht konnen belétten

 

Uw vryster te trouwen.

 

⁺JOOST

 

Zo hy hém daar tégen wil zétten,

 

Zal hy zyn légitime pórsie maar hébben⁴¹⁷, Kozyn,

 

Of pér denasie intervives⁴¹⁸ (want het myn is het myn)

410 't ... vast: het geldt net zo zeer

411 niet van gelyken: evenmin

412 van ... staan: te breken met uw geliefde

413 Dan ... raan: bet.: Dan was het mogelijk hem met goede argumenten eveneens [de verbintenis met] zijn geliefde te ontraden

414 toestaan

415 die belediging

416 Heel wél: Accoord

+ p.33, C[1r]

417 Zal ... hébben: Zal hij slechts zijn wettelijk erfdeel krijgen

418 pér denasie intervives: bedoeld is per donatie inter vivos - een rechtsgeldige schenking van geld of goed tijdens het leven, waarop niemand anders aanspraak kan maken dan de ontvanger; WNT donatie 1, a, eerste schrapje [in Aanvullingen deel 1]

[p. 183]

 

Zal ik 't aan een kant maaken⁴¹⁹; én évenwél⁴²⁰ zal hy

 

me niet weeren⁴²¹

510

Lusij te trouwen.

 

ADRIAAN

 

Dan zal hy ook licht, tégen jou begeeren⁴²²,

 

Lusys moeder trouwen; én zy heeft wél zoo veel goed⁴²³,

 

Dat, indien zy dan de zélve wég ingaat, als jy doet,⁴²⁴

 

Zo zal hy meêr op u, als gy op hém, konnen winnen.

 

Maar geloof me, bedaarje, én dénk mét bezadigde zinnen⁴²⁵,

515

Of 't niet béter waar, dat gy u alle beide raaden liet,⁴²⁶

 

En mét malkanderen ruilde.

 

JOOST

 

Kozyn, zie daar, dat doe ik niet,

 

Al zou stad, en land, hól over ból⁴²⁷, en 't onderst boven raaken.

 

ADRIAAN

 

Zyt gy dan niet te raaden?

 

JOOST

 

Al te maal vergeefsche zaaken.

 

ADRIAAN

 

Wél Kozyn, hoor dan toe mét wat minder ongeduld.

520

Als men 't al zéggen zal,⁴²⁸ uw zoon heeft wél

 

de minste schuld;

 

Dat oude vél heeft hém die poppen in 't hoofd gesteeken⁴²⁹,

 

Want zy heeft hém lang bemind, én dése kans afgekeeken,

 

Door dien dat⁴³⁰ haar dóchter zich aan u had ondertrouwd.

419 't aan ... maaken: de kwestie uit de weg ruimen

420 én évenwel: bet.: want toch

421 tegenhouden

422 tegen jouw wens

423 wél zoo veel goed: minstens zoveel bezit

424 indien ... doet: bet.: indien zij op gelijke wijze handelt als jij

425 met een kalm gemoed

426 dat ... liet: vrij: dat jullie allebei naar advies zouden luisteren

427 hól over ból: over de kop

428 Als ... zal,: Als iedereen het zeggen zal:

429 Dat ... gesteeken: Dat oude wijf heeft hem die hersenschimmen in het hoofd gestopt; WNT pop (II) Aanm. 2

430 Door dien dat: Doordat

[p. 184]

 

Die oude donderhéks heeft u al deze verwárring gebrouwd.

 

JOOST

525

Kozyn, ik geloof wél, dat het waar is.

 

ADRIAAN

 

Wél te weeten;⁴³¹

 

Want uw zoon is immers niet krankzinnig, óf bezeeten;

 

Zy heeft hém liefdekruid ingegeeven⁴³², dat is gewis.

 

Dat⁴³³ die jongman zo op dat verzoorde vél⁴³⁴ verslingerd is.

 

⁺Daarom zou ik ér zo voort gaan overhaalen, én doorstryken,

530

Dat zy vreezen zou, én schrikken na jou zoon om te kyken.⁴³⁵

 

JOOST

 

Dat had ik ook in 't zin⁴³⁶; zy zal wél afstaan, als 't naauwt,

 

En ik haar zo aan boord lég.⁴³⁷

 

ADRIAAN

 

Wakker dan⁴³⁸, eer uw yver verflaauwt.

431 Wél te weeten: bet.: Zeker weten!, Weet dat zeker!

432 toegediend

433 Zodat

434 dat vervloekte oude wijf; versoorde - lett. ‘verdorde’, in 17^de en 18^de-eeuwse kluchtentaal verzwakt tot een versterkend epiteton

+ p.34, [C1^v]

435 Daarom ... kyken: Daarom zou ik haar direkt gaan berispen en onder handen nemen, Zodat zij bang zou worden en ervoor zou terugschrikken aandacht aan jouw zoon te schenken

436 had [...] in 't zin: was van plan; 't - uit de door regressieve assimilatie uit oorspr. sin

437 als ... lég: bet.: als het haar beklemt en ik haar zo aanpak; vgl. aan boord komen - ‘een schip op zijde komen’ met of zonder vijandelijke bedoelingen (Stoett 1943, nr. 316)

438 Opm.: een aanmoedigingskreet

X. Tooneel

JOOST, GEERTRUIJ.

 

GEERTRUIJ

 

GOeden dag, myn Heer, wat is jou vraagen⁴³⁹?

439 uw verzoek

[p. 185]

 

JOOST

 

Myn vraagen,

 

Oude Tovenaarster, dat is, wat voor drommelsche laagen

535

Jy op myn zoon geleid hébt⁴⁴⁰, dat hy krankzinnig, én mal

 

Geworden is?

 

GEERTRUIJ

 

Wat zoon?

 

JOOST

 

Héndrik, die jou trouwen zal,

 

Zo ik 't niet belét; want hy moet dol, én krankzinnig weezen,

 

Dat hy hém van zo een stinkende karonje laat beleezen.⁴⁴¹

 

Kyk, hoez' 'er opgehémeld⁴⁴² heeft! dat 's een staaltje!

 

dat 's een beeld!

540

Foeij, schaamje, dat je zo de vroome luij haar kinderen⁴⁴³

 

ontsteelt.

 

GEERTRUIJ

 

Zo bén jy dan Joost, de vader van Héndrik, myn vryer?

 

Wél, jy hébtje meê niet lelijk⁴⁴⁴ toeëtakeld, als een snijer⁴⁴⁵,

 

Of kwakzalver. Jy bént een fatsoentje⁴⁴⁶, récht uit ezeid;

 

Al bénje geschraapt⁴⁴⁷, jy lykt ér wél ien, om een fluksche meid,

545

Als myn dóchter, op te passen⁴⁴⁸. Wie my niet durft schelden!⁴⁴⁹

 

Kom jy noch veur myn oogen, én durf jy jou anmélden⁴⁵⁰?

440 wat voor ... hébt: wat voor duivelse valstrikken jij voor mijn zoon gelegd hebt

441 Dat ... beleezen: Dat hij zich door zo'n stinkend kreng laat overhalen; karonje - oorspr. in staat van ontbinding verkerend dierlijk lijk, vanaf 17de eeuw ook scheldwoord voor een vrouw

442 opgesmukt

443 de vroome luij haar kinderen: 1. de kinderen van de fatsoenlijke mensen; 2. de fatsoenlijke mensen (indirect object) hun kinderen (direct object)

444 niet lelijk: bet.: bijzonder fraai; litotes

445 kleermaker

446 een verschijning

447 geschoren

448 het hof te maken

449 Wie ... schelden!: vrij: Wat voor een verachtelijk mens durft mij hier te beledigen!

450 durf ... anmélden: bet.: durf jij een onderhoud te verzoeken

[p. 186]

 

⁺Jy oude Suzannesboef⁴⁵¹ hébt myn dóchter verleid,

 

En verwyt myn, dat jou zoon my vryt, wél dat 's

 

een schoon bescheid⁴⁵²!

+ p.35, C2^[r]

451 wellustige, oude vent; zie voor het verhaal van de badende Suzanna en de twee haar bespiedende oude rechters Dani?l 13: 1 - 64 in De apocriefe boeken

452 redenering

XI. Tooneel.

LUCIA, JOOST, GEERTRUIJ.

 

LUCIA

 

HY heeft me niet verleid, ik héb hém begeerd,

 

moet gy weeten;

550

Daarom schéld myn bruigom niet, óf ik zou licht vergeeten,

 

Dat ik u dóchter bén; want dat hém raakt, gaat my meê aan,

 

En ik bén min een moeder, als een man, gehouden

 

voor te staan.⁴⁵³

453 En ... staan: En ik ben minder verplicht het voor een moeder dan voor een (toekomstige) echtgenoot op te nemen

XII. Tooneel.

HENDRIK, JOOST, GEERTRUIJ, LUCIA.

 

HENDRIK

 

WEl, zo bén ik ook gehouden myn vrouw

 

voor te spreeken⁴⁵⁴.

 

JOOST

 

Hou den bék, béngel. Kyk, waar hém déze jongen

 

in wil steeken!⁴⁵⁵

 

Dénk, dat jy myn zoon bént.

 

HENDRIK

555

Dénk, dat jy de myne haast weezen zult.

 

LUCIA

 

Maar dan zal ik uw moeder weezen.

454 te verdedigen

455 waar ... steeken!: bet.: waar wil deze jongen zich toch in begeven?!; in de tekst een elliptische zin

[p. 187]

 

GEERTRUIJ

 

Wacht je⁴⁵⁶ myn geduld

 

Te térgen, kladdegat⁴⁵⁷, of⁴⁵⁸ ik zweer, ik zalje doen voelen

 

Met déze vuisten, dat ik jou moêr bin, én myn moet⁴⁵⁹ zo koelen

 

Dat je weeten zélt gekastyt⁴⁶⁰ te weezen, daarom houdje mond.

 

JOOST

560

Begin niet ééns, heete teef.⁴⁶¹

 

⁺GEERTRUIJ

 

Wél⁴⁶² lamlénden, schieven hond⁴⁶³.

456 Wacht je: Wacht je ervoor, Waag het niet

457 Opm.: oorspr.: smeerpoets, hier een scheldnaam voor een vrouw

458 of anders

459 mijn woede

460 geslagen, aan den lijve bestraft

461 Begin ... teef: vrij: Geef niet één klap, verwoed wijf!

+ p.36, [C2^v]

462 Wél: [Ik doe het ] wel

463 Opm.: denigrerende krachttermen m.b.t. Joost; lamlénden en ook schieven kan op beperkte lichamelijke vermogens duiden

XIII. Tooneel.

ADRIAAN, AGNIET, JOOST, GEERTRUIJ, LUCIA, HENDRIK.

 

ADRIAAN

 

FOeij, schaamt u wat, malkander zo op de straat

 

uit te luchten⁴⁶⁴.

 

AGNIET

 

't Geeft me wonder⁴⁶⁵, dat 'er noch geen volk vergaârt.

 

GEERTRUIJ

 

Zulke kluchten

 

Récht me die onverstandige ouwe rammelaar uit.⁴⁶⁶

 

Hy komt me veur myn deur uitfunsen⁴⁶⁷. Is dat niet een schavuit?

464 uit te schelden

465 't ... wonder: Het verbaast me

466 Zulke ... uit: Zulke fratsen haalt me die dwaze oude rokkenjager uit.

467 smerige verwijten maken

[p. 188]

 

JOOST

565

Verdien je 't niet, mét myn eenige zoon te onthouwen⁴⁶⁸?

 

HENDRIK

 

Jy hébt ongelyk, ik zal haar uit myn eigen vrije wil trouwen.

 

JOOST

 

Déze béngel valt myn altyd in myn woorden⁴⁶⁹.

 

HENDRIK

 

Wel hoe,

 

Wat beelt gy u in, denk ik⁴⁷⁰, komt my de eer zo wél niet toe

 

Als u, van eerst te spreeken? zal ik uw vader niet haast heeten?⁴⁷¹

 

JOOST

570

Dat zal ik wél belétten; én buiten dat moet je weeten,

 

Al had jy myn vrouws moeder; én ik de dóchter van jou vrouw,⁴⁷²

 

Dat ik jou ouder bén, én 't eerst spreeken my passen zou.⁴⁷³

 

GEERTRUIJ

 

Wel dan zou 't myn veur jou allegaâr te zaamen⁴⁷⁴ passen.

 

JOOST

 

Maar ik ben een man.

 

⁺GEERTRUIJ

 

Dit varken zullen wy jou ook wél wassen.⁴⁷⁵

575

Waer zie je myn liefste veur an?⁴⁷⁶ 'k wed hy zyn vaâr beschaamt

 

Van manheids halven⁴⁷⁷: én dewyl het betaamt,

468 mét ... onthouwen: door [mij] mijn enige zoon af te nemen

469 in myn woorden: in de rede

470 denk ik: - vraag ik me af -

471 zal ... heeten?: zal ik niet spoedig uw vader genoemd worden?

472 al ... vrouw: Opm.: een tussenzin

473 Dat ... zou: Dat ik ouder ben dan jij en dat het als eerste spreeken mij behoort toe te komen

474 veur ... te zaamen: boven jullie allemaal samen

+ p.37, C3^[r]

475 Dit ... wassen: bet.: Dit lastige probleem zullen wij voor jou ook geheel oplossen; vrijer, gelet op de situatie hier: Dit sterke argument zullen wij voor jou ook geheel ontkrachten

476 Waer ... an?: Wat denk je dat mijn liefste is?; opm.: Hendrik is immers ook een man

477 'k ... halven: vrij: ik wed dat hij als man zijn vader overtreft (beschaamd doet staan); manheids - gen. afhankelijk van van ... halven, vgl. van ... wege

[p. 189]

 

Dat de mannen 't woord voeren, zo laat ik hém

 

voor myn spreeken.

 

LUCIA

 

Wel zo⁴⁷⁸ aan de jaaren van myn liefste iets mogt ontbreeken,

 

De twintig jaaren, die ik oud bén, voeg ik 'er dan by.

 

JOOST

580

Wel⁴⁷⁹ bedócht, die by myn séstig maakt tachtig.

 

LUCIA

 

En jy⁴⁸⁰

 

Hébt maar zésenséstig, dus schiet 'er éffen veertig over⁴⁸¹.

 

JOOST

 

Daar heeft myn liefste gelyk in.

 

HENDRIK

 

Zy kan haar niet gróver

 

Verzinnen⁴⁸², want zo zy haar jaaren by de uwe zét⁴⁸³,

 

Zét ik myn vierentwintig by myn liefstens, dat 's négen⁴⁸⁴ bét

585

Als jy mét je beijen.

 

GEERTRUIJ

 

Daar valt niet tégen te kediezen,⁴⁸⁵

 

Dat 's uit, wy moeten eerst spreeken. Bekénje 't te verliezen?⁴⁸⁶

 

JOOST

 

Wel ja, ik bekén 't. Spreek eerst dan, wat is je wil?

 

ADRIAAN

 

Met verlóf⁴⁸⁷, vrinden, zwyg allebeij eerst een weinig stil,

478 Wel zo: Wel, indien

479 Goed

480 Opm.: jy heeft betrekking op Geertruij

481 dus ... over: Opm.: De rekensom klopt niet: Joost heeft weinig meer als séstig jaaren (vs. 225) en Lucia twintig, dus samen tachtig jaren, Geertruij is 66 jaar oud. Het verschil bedraagt dus veertien en niet veertig jaar!

482 vergissen

483 plaatst, optelt

484 Opm.: Het verschil tussen de leeftijden van Joost en Lucia enerzijds en Geertruij en Hendrik anderzijds bedraagt tien en niet negen jaar

485 Daar ... kediezen: Daar valt niets tegen in te brengen

486 Bekénje ... verliezen?: Geef je je verlies toe?

487 Met vérlof: Met uw welnemen

[p. 190]

 

En zét jou verschil aan ons⁴⁸⁸, wy hoopen het by te léggen.

 

HENDRIK

590

Ik bén 'er meê te vréden.

 

JOOST

 

Ik hou my ook aan jou zéggen,

 

Kozyn Adriaan.

 

⁺GEERTRUIJ

 

Ik ook Agnietje nicht.

 

LUCIA

 

En ik meê.

 

ADRIAAN

 

Hoort eens vrinden, ik zie in der eeuwigheid geen vrêe

 

Tusschen u lieden, indien één van déze huuwelyken

 

Voortgang nam⁴⁸⁹, want het schynt van de réden te wyken⁴⁹⁰,

595

Dat men u alle vier aan malkander trouwen zou,

 

En dat een zoon zyn vaders schoonvader,

 

óf een dóchter de vrouw

 

Van haar moeders schoonvader zou zyn. 't Is tégen de wétten:

 

En om u de een tégen des anders huuwelyk te zétten⁴⁹¹,

 

Hebt gy allebei éven groote réden. Dés⁴⁹² zult gy zien,

600

Dat men u alle vier uw malle huuwelyken zal verbiên.

 

Te meêr, om dat uw kinderen gelyk, als gedwongen

 

Door uwe Wanhébbelyke liefde, die krullen, én sprongen

 

In 't hoofd kreegen.⁴⁹³ En dus word gy aan al de

 

waereld⁴⁹⁴ tót een spót.

 

Behalven dat⁴⁹⁵ is 't by u-lieden vrinden gewéldig verbród⁴⁹⁶;

488 zét ... ons: draag jullie geschil aan ons over

+ p.38, [C3^v]

489 Voortgang nam: Doorgang zou vinden

490 van ... wyken: bet.: verre van redelijk, vrijer: in strijd met de rede

491 om u de een ... zétten: om u tegen elkaars huwelijk te keren

492 Daarom

493 Te meer ... kreegen: [Dit] des te meer, omdat jullie kinderen eveneens, als noodzakelijk gevolg van jullie onfatsoenlijke liefde die grillen in het hoofd zouden krijgen

494 aan ... waereld: voor iedereen

495 Behalven dat: Buitendien, Daarenboven

496 verbruid, verprutst

[p. 191]

605

Ik komze mét Agnietje daar zoo daadelyk te spreeken⁴⁹⁷.

 

Wy vertélden haar uw toekomend huuwelyk. Hoe ze opkeeken,

 

Is niet uit te drukken; zy scholden zeer, én zwoeren met één,

 

Dat zy 't niet lyden⁴⁹⁸ zouden, én dreigden met uw tween⁴⁹⁹,

 

Dat zy 'er zich in steeken⁵⁰⁰ zouden, én de zaak zo betwisten⁵⁰¹,

610

Dat jy alle vier steêkind⁵⁰² raakte, daar ze gemakkelyk raad

 

toe wisten,

 

Zo zy zeiden; maar ook, wie van u vieren af zou staan⁵⁰³,

 

Die zouden ze hélpen, om tégen d'onwillige aan te gaan⁵⁰⁴.

 

Daarom verklaar gy, Héndrik, door dien gy eerst moet spreeken,

 

Na Joostneefs bekéntenis⁵⁰⁵, wilt gy 't huuwelyk laaten steeken?

 

HENDRIK

615

Ja, liever, als van myn vrinden steêkind gemaakt te zyn.

 

⁺GEERTRUIJ

 

Dénk wat je zégt, liefste; kanje myn dat hérteleed, die pyn

 

Aandoen?

 

HENDRIK

 

'k Doe 't gedwongen.

 

ADRIAAN

 

En jy, Lucytje?

 

LUCIA

 

Ik van gelyken.

 

ADRIAAN

 

En jy Joost neef, wat zegt gy?

497 Ik ... te spreeken: Daar kom ik met Agnietje hen zojuist te spreken; opm.: in de tekst treffen we in plaats van een verleden tijd een tegenwoordige tijd aan om een beeldende voorstelling van zaken te bereiken

498 toestaan

499 met uw tween: bet.: met betrekking tot beide paren

500 'er zich in steeken: zich erin mengen

501 aanvechten

502 Dat ... raakte: Dat jullie alle vier onder curatele zouden worden gesteld; opm.: steêkind - een persoon die vanwege wangedrag onder stedelijke curatele is gesteld

503 af zou staan: bet.: [het voorgenomen huwelijk] zou weigeren, zou opgeven

504 504 om ... gaan: om de onwillige (van het paar) te bestrijden

505 verklaring

+ p.39, [C4^r]

[p. 192]

 

JOOST

 

Ik sta vreemd toe te kyken.

 

Maar zoudenze myn steêkind maaken kunnen?

 

ADRIAAN

 

Dat 's gewis.

 

JOOST

620

Wél Kozyn, dan sta ik ook óf⁵⁰⁶, zo dat zo jou meening is.

 

ADRIAAN

 

En jy, Juffrouw Geertruij.

 

GEERTRUIJ

 

Moet ik niet wél, al woud ik niet willen?

 

Maar wat raed is'er nou om die brand te koelen, én te stillen,⁵⁰⁷

 

Die die échte opréchte liefde ontsteeken heeft in myn bloed?

 

JOOST

 

En hoe maak ik het tóch, ik bén ook al vry heet gebroed⁵⁰⁸.

 

ADRIAAN

625

Hoor Juffrouw, wyl jy nóch moed hébt

 

zo een jong kwant te behaagen,⁵⁰⁹

 

En Kozyn, gy 't ook mét een meisje van twintig jaaren

 

durft waagen,

 

Zo zoudt gy malkanderen wél passen, én gy kondt uw

 

vuur van stroo

 

Eens hélder doen op branden.⁵¹⁰ Daarom, vrinden,

 

verstaat gy 't zo,

 

Trouwt gy luiden malkander, én laat Héndrik

 

mét Lucytje paaren⁵¹¹.

506 dan ... óf: dan geef ik [het voorgenomen huwelijk] ook op

507 Maar ... stillen: bet.: Maar hoe moet ik nu die brand (d.i. de sexuele begeerte) blussen en doven

508 vry heet gebroed: behoorlijk hitsig

509 wyl ... behaagen: omdat jij nog zin hebt om zo'n jonge knaap te beminnen

510 én ... op branden: en u beiden zou uw snel brandend vuur eens fel kunnen laten branden

511 een paar vormen

[p. 193]

 

⁺JOOST

630

Wél zie daar, ik bén te vréden, zo 't Geertruij doen wil.

 

GEERTRUIJ

 

Garen;

 

Want ik zie wél, dat ér veur myn anders niet van vallen zel?⁵¹²

 

ADRIAAN

 

En gy Lucytje?

 

LUCIA

 

'k Ben te vréden.

 

ADRIAAN

 

Hoe gy Héndrik?

 

HENDRIK

 

Wonder wél.

 

AGNIET

 

Wél Adriaan, jy kunt mét huuwelyk maaken omspringen.

 

ADRIAAN

 

Dat wy 't dérde paar maakten, én meê voor de Roôdeur

 

gingen?⁵¹³

 

Wy zouden malkanders getuigen weezen, én 't zou met een

 

Kósten, én moeiten deurgaan⁵¹⁴.

 

AGNIET

 

Daar is myn hánd, ik ben ér meê te vreên.

 

EINDE

+ p.40, [C4^v]

512 dat ... zel?: dat er voor mij anders niets van zal komen

513 :Dat ... gingen?: bet.: Laten wij het derde paar vormen en ook in ondertrouw gaan; opm.: in de Oude Kerk te Amsterdam bood een rode deur in een zijbeuk toegang tot de kamer waar de commissarissen van huwelijkszaken vergaderden (vgl. Stoett 1943, nr. 413)

514 't ... deurgaan: en het zou met enkelvoudige kosten en moeiten doorgang vinden (plaats hebben)