Memoires 1994-A

[p. 9]

Amsterdam

1 januari 1994

Westerkade

Jaap van Meekren zat in Reporter op zo'n toon de intieme momenten van de dood van zijn vrouw in 1991 te bespreken, dat ik het nauwelijks kon geloven. Zij straalde voor haar dood en zei gelukkig te zijn. Jaap zei: ‘Ik had mee willen gaan.’ Het klonk bijna alsof het over een vakantie naar Capri ging. Ik ben helemaal voor openheid en tegen valse schaamte, maar voor mij was dit ongeloofwaardig. Je diepste zielenroerselen horen niet op een beeldscherm. Maar misschien ben ik wel ouderwets.

Hans van Mierlo zat bij Ischa Meijer, die eruit probeerde te krijgen dat Van Mierlo best premier wilde worden.

G.B.J. Hiltermann zat bij Theo van Gogh, die bijna geboeid naar diens uitspraken over Bismarck en de grote filosofen luisterde. Hij omschreef zichzelf als ‘een geëngageerde ooggetuige’. Hij zei journalisten steeds te hebben ingeprent om ervan uit te gaan dat wanneer iemand iets vertelt, het mogelijk gelogen is, dus om zich altijd af te vragen waarom dit wordt verhaald en wat de spreker wil dat de interviewer denkt. ‘Ontmoetingen zijn glad ijs,’ meent Hiltermann. Ik denk dat dit anders werkt. Je leert door de keuze van je gesprekspartners en door kritisch luisteren, gekoppeld aan een gezonde dosis intuïtie, wie je kunt geloven en wie niet. Na de mededelingen van Arie van den Kerkhof over de affaire Klaas de Jonge en het indringende gesprek met de marechaussee, die Klaas in Pretoria in het ambassadegebouw had bewaakt, wist ik voldoende om van leer te trekken. Ik had niets op schrift, want de overheid weigerde inzage van de stukken die Jos Slats en ik opvroegen. Maar ik ga niet akkoord er een wet van Meden en Perzen van te maken dat ieder gesprek a priori gewantrouwd zou moeten worden.

Peter belde. Ik had hem kunnen omhelzen en voelde tranen diep van binnen.

Later belde hij een tweede keer en zei: ‘I want to say, Willem, I love you a lot.’ Dat weet ik maar al te goed en is bovendien geheel wederzijds.

[p. 10]

Edmund White schreef een biografie over Jean Genet.¹ Genet woonde in hotels, was altijd op weg en viel voor ‘goodlooking straight guys and hustlers who knew an open wallet when they saw one.’ Hij bracht meer dan vier jaar in Franse gevangenissen door. Ondanks alles was hij, toen hij in 1986 op 75-jarige leeftijd aan kanker overleed, een van de meest gevierde Franse schrijvers geworden. Ben vergeten wat ik van hem heb gelezen.

Ik liep naar het Centraal Station om een brief aan Peter te posten. Toen ik daar aankwam, zag ik dat alle brievenbussen dichtgemaakt waren.

1 Time, 3 januari 1994.

2 januari 1994

Hans Lonis kwam foto's maken van mijn studio. Hij had samen met Eduard naar mijn gesprek met Rik Zaal gekeken. ‘Ik kon aan de reacties op Eduards gezicht zien hoe diep die jongen met jou is verbonden,’ zei hij. Dat was lange tijd wederzijds, maar hoe verder de jaren voorbij gaan, hoe meer ik me alleen met Peter verbonden voel. Lonis zei dat de brievenbussen dichtgemaakt waren omdat dronkenlappen ze in het verleden in brand staken met nieuwjaarsnacht.

18:00 uur, trein

Eindelijk een oude belofte uitgevoerd en een bezoekje gebracht aan Pauline Quarles in Nieuw-Vennep.² Zij leek erg oud geworden en deed me aan haar lieve moeder, Deliane de Ramaix-van Weede denken.³ Zij woont in een aardig huisje. Uit Baulers waar haar moeder woonde, heeft zij een enkele kast overgehouden.

Haar oom, oud-ambassadeur Marc van Weede kon vanwege zijn zeer hoge leeftijd niet langer in het Palace Hotel in Lausanne blijven wonen. Hij is aan het dementeren en zit nu in een Zwitsers tehuis voor ouden van dagen. Afschuwelijk. Die situatie komt ook voor mij steeds sneller naderbij. Ik ben blij naar haar toe te zijn gegaan. Zij haalde me in haar oude eend (Citroën 2cv) van het station. Zij was via haar neef Van Weede in Vught in contact gekomen met Toon Quarles, zoals ik haar had geadviseerd. De Friese boerderij van haar moeder heeft zij verkocht voor 110.000 gulden. Dochter Deliane Quarles is in 1983 met Jan Suidgeest getrouwd, die haar verbiedt naar reünies van de familie Quarles te gaan, wat Pauline woedend maakt.

2 Pauline Quarles van Ufford-de Ramaix.

3 Zie ook Memoires 1925-1961, 1964-1968, 1971-1975, 1977-1978, 1980-1986.

[p. 11]

Mijn jeugdvriendin Hetty de Marees van Swinderen woont in een huisje in Wijhe bij Olst en is nog steeds bevriend met Renée van Pallandt, die nu gescheiden is van De Vos van Steenwijk. Leopold Quarles woont met een vriend ergens in de staat New York. Bij zo'n bezoekje gaat de wereld van mijn jeugd weer helemaal open.

3 januari 1994

Anne Knulst belde en wilde weten of de zaak Jan Cremer nu was opgelost. Ik vertelde dat ik nog jarenlang van mijn minimumuitkering iedere maand 50 gulden aan de deurwaarder zal moeten overmaken, als gevolg van Jantjes aardige uitnodiging mee naar Boedapest te gaan. Zij vond het ‘schofterig’, wat het dus ook is.

In bed bedacht ik dat bijna alle problemen voortkomen uit het feit dat ik met proleten te maken heb. Voor mij is iedereen eigenlijk gelijk, maar dat is allerminst het geval. Het conflict met Cremer is ontstaan vanwege een gebrek aan elementaire beschaving van zijn kant. Dat speelt zelfs tussen Babette en hem. Hofland evenzo. Net als Verploeg van de nvj, en noem maar op. Men bereikt posities van belang, zoals Lubbers, Enkelaar, Den Hertog of Van Velzen, maar in de basis zijn het geen heren, maar al te dikwijls principeloze basterds.

Wouter belde dat Gita zijn ouders had gealarmeerd, die met oudjaar op hoge poten waren komen opdraven. Ik was geen goed gezelschap voor Wouter, want zelfs De Telegraaf had voor mij gewaarschuwd. Maar die juffrouw, getrouwd en met drie kinderen, ‘het koninginnetje’ dus wel. Wouter was van leer getrokken en had duidelijk gemaakt dat ze er niets mee te maken hadden.

Dirk Vlasblom heeft voor Jan Mets een boek over Indonesië geschreven.⁴ Oud-ambassadeur Sukrisno belde dat hij en journalist Surjono zijn verhalen een ramp vonden. Jan had het me toegezonden. Ik kwam niet verder dan pagina 25, omdat uit alles bleek dat Vlasblom zijn geschiedenis niet kent. Als hij over de Permesta-beweging spreekt, heeft hij het over steun van Westerse landen, terwijl er cia had moeten staan. Vlasbom is het evenbeeld voor Indonesië van Ter Horst in Zuid-Afrika.

Mets belde dat Vlasboms moeder ziek was geworden en dat daarom de voor 4 januari geplande presentatie van het boek niet doorging. Ik zei dat ik het boekje niet om te lezen vind omdat Vlasblom zijn geschiedenis niet kent. ‘Wat je misschien

4 Dirk Vlasblom, Jakarta, Jakarta. Reportages uit Indonesië, Jan Mets, Amsterdam, 1993.

[p. 12]

van Vlasbom kan zeggen,’ verdedigde Mets, ‘is dat hij te zacht is voor Suharto.’

Ik antwoordde: ‘Dat is een verkeerd woordgebruik. Hij is niet te zacht, hij kent zijn feiten niet en schrijft incorrecte zaken.’ ‘Schrijf een review,’ opperde hij. Niet de moeite waard dus. Ik wilde nog zeggen dat de redactie van nrc Handelsblad zijn geklets niet zou moeten doorlaten, maar Jan riep: ‘Nu heb ik er genoeg van,’ en hing op. Het oude liedje, ook Jan Mets kan niet tegen regelrechte kritiek. Maar misschien was ik wel te direct. Wat meespeelde, is dat Jan wel een modeverschijnsel als Vlasblom over Indonesië laat schrijven en natuurlijk niet de verdommeling Oltmans. Dat ergert me. Bovendien gaat de waarheid van Kouznetsov hier ook op: ‘Dutchmen like to teach, they don't like to be taught.’⁵

Het hoofdredactioneel in nrc Handelsblad heeft het over trendjournalistiek en ‘political correctness’.⁶ Wat is dat allemaal voor onzin? Nooit van gehoord. Wie dwingt welke onderwerpen te verzwijgen?

5 Redactie: zie ook Memoires 1978-1979. Kouznetsov zei tegen Willem Oltmans op 29 maart 1979: ‘Holland likes to teach and does not want to be taught.’

6 Zie bijlage 1.

4 januari 1994

Bill Clinton gaat naar Praag. Hij liet 735 kamers reserveren.⁷ Je houdt je hart vast wat de hoogste baas van het ‘nouveau riche imperium’ daar gaat doen. En dan denken Yankees ook nog dat mensen met andere dan Amerikaanse normen en waarden ‘dus’ jaloers zijn op de vs.

De vara kachelt achteruit en wordt de kleinste publieke omroep. Geen wonder. Geen haalbaar evenwicht tussen idealen en realiteit. Het amusantste aspect is dat ze zelf denken het uitstekend te doen.

Ontmoette de acteur Ton Lutz bij Jantje de kruidenier. Hij zei Wim Klinkenberg te hebben gesproken. ‘Die zegt aardige dingen over u.’

De voormalige commandant van de Surinaamse Militaire Politie, Marcel Zeeuw, heeft zich bij legerleider A. Gorré gemeld.⁸ Hij zou bij een cocaïnetransport zijn betrokken en was aanvankelijk ondergedoken.

Heb een aantal uren aan een tekst voor Beatrix gewerkt, die ik haar nu zend.⁹ Ik sluit de brief van mejuffrouw Buringh Boekhoudt uit 1979 in.

7 De Volkskrant, 4 januari 1994.

8 Idem.

9 Zie bijlage 2.

[p. 13]

Misschien hebben Casper en Aart wel gelijk. Ik moet ook maar eens mijn tanden laten zien. Ik zou ook een hard boek over mijn zaak kunnen schrijven. Ik ben in ieder geval niet van plan voor altijd keurig en totaal passief het getreiter van Den Haag te blijven ondergaan zonder een klap terug te geven.

Jan Mets stuurde me een aardig briefje om zich te verontschuldigen voor zijn botte gedrag aan de telefoon.¹⁰ Hij zegt alle kritiek te kunnen velen en mijn opvattingen serieus te nemen, maar dat hij een grens trekt wanneer ik de integriteit van zijn auteurs in twijfel trek. Hij hoopte dat onterecht gehoord te hebben in mijn commentaar op Vlasblom. Ik antwoordde even vriendelijk, maar handhaaf mijn mening. Ik schreef hem: ‘We are friends, you never have to say sorry.’

10 Brief d.d. 3 januari 1994.

5 januari 1994

Het regent dermate afschuwelijk, dat ik voor het eerst met de bus naar tandarts Peter van Splunter in Noord moet gaan. Ik vind hem nog altijd een lekkere kerel. Hij demonteerde pijnloos de zenuw uit een voortand.

Er is heisa ontstaan over een voorgenomen reis van Kamerleden en fractievoorzitters naar Indonesië. Een aantal mensenrechtenorganisaties en het fnv hebben scherpe kritiek geleverd. Het is wel erg opvallend hoe Max van der Stoel zich uitslooft Saddam Hoessein erbij te lappen. Intussen ontbreekt massamoordenaar Suharto in zijn boekje helemaal.

Uit het nieuws van acht uur werd duidelijk dat Lubbers ook Rusland bij de navo wil betrekken. Daarvoor is het veel te vroeg. Wat denken ze toch hier? Hoe stellen zij zich Rusland voor?

6 januari 1994

Wim Wertheim schreef me over de werkelijke reden waarom de presentatie van het boekje van Vlasblom niet doorgaat.¹¹ Blijkbaar ben ik toch niet de enige die zijn bedenkingen heeft bij de visie van Vlasblom.

Premier Lubbers is eindelijk door Clinton in de Oval Office ontvangen. Zij hadden elkaar in 1991 reeds op een Bilderbergconferentie in Baden Baden ontmoet. Lubbers schijnt voorstander te zijn om Midden-Europese landen bij de navo te betrekken.

De Amerikanen zijn iets terughoudender om Jeltsin en de Russen niet voor het hoofd te stoten. Noch Maarten Huygen

11 Zie bijlage 3.

[p. 14]

in nrc Handelsblad, noch Oscar Garschagen in de Volkskrant verwijst ook maar met een enkel woord naar wat volgens mij het eigenlijke doel van het bezoek van Lubbers was, namelijk Clinton mee te krijgen voor een Energiehandvest met Rusland.

De Veiligheidsraad heeft Irak veroordeeld voor schending van de rechten van de mens. De vs, het vk, Frankrijk en Rusland stemden voor. China onthield zich van stemming. Er zijn landen in de vn waar mensenrechten minstens even ernstig zo niet ernstiger worden geschonden dan in Irak. Maar de Amerikanen loeren op Saddams olie. Washington zoekt een Pinochet voor Bagdad, die de uitverkoop aan de vs gaat organiseren, zoals dit in de meeste Arabische landen gebeurt. Ik sympathiseer in dit conflict nog steeds met Saddam.

Hannah de Zantis belde vanmiddag. Haar souterrain moet worden leeggepompt vanwege de overstroming van de Maas en ze moet er 's nachts iedere twee uur uit om de pompen weer aan te zetten. Ze beschreef het met zoveel humor dat we er hard om gelachen hebben.

7 januari 1994

De Volkskrant wil een uitbreiding van de navo met om te beginnen Polen en Tsjechië. Die kunnen het weten. Het blad schrijft dat het begrijpelijk is dat Washington na de grote winst van Zjirinovski niets wil doen om Jeltsin en de democratische partijen te verzwakken.

Rik Zaal vindt Jan Foudraine gek. ‘Tegen het einde heb ik me misschien wel teveel mee laten slepen.’ En inderdaad, hij had een fles whisky in de keuken opgenomen. Het wordt donderdag uitgezonden. Hij gaat nu naar Heemstede om Ernst van Eeghen te filmen, zoals ik hem adviseerde, als prominente Amsterdamse koopman aan de Herengracht.

Foudraine belde nog of hij de uitzending moest tegenhouden, maar dat heb ik hem afgeraden.

Lubbers gaat naar Zuid-Afrika. Ik nam een gokje. Ik heb de rvd gevraagd of ik mee kan reizen met de begeleidende pers. Er kwam warempel antwoord en een formulier wat ik moet invullen en opsturen. Betekent dit dat er een kans is?

Ik had een lang telefoongesprek met Christo Landman in Berlijn. Hij wilde weten hoe het met de zaak tegen de Staat stond. Marie Landman is in Pretoria. Ik zou Christo graag gaan opzoeken, maar ik heb geen geld.

Het aantal asielaanvragen is in 1993 met 75 procent gestegen. Veel mensen uit het voormalige Joegoslavië vluchten hiernaar-

[p. 15]

toe. Zouden Lubbers en Kok doorhebben dat er wat moet gebeuren?

Wouter Kok stuurde me twee pagina's uit De Groene Amsterdammer van een gesprek van Mirjam de Rijk met Pim Fortuyn.¹² ‘Ik kom uit de linkse hoek,’ vertelt hij, ‘dus als ik vind dat de verzorgingsstaat op de helling moet, dan wil dat heel wat zeggen.’ Mirjam de Rijk neemt hem op de korrel en probeert hem eigenlijk belachelijk te maken. Hij zou ideeën spuien die al vele jaren bij de vvd, het cda en ja, bij de Centrumdemocraten zijn te vinden. Hij zou uit Groningen met ruzie zijn vetrokken en sedertdien overal ruzie hebben gekregen. Het is de vraag of dit allemaal waar is. Hij schijnt de bovenkamer van Ien Dales ‘finaal leeg’ te hebben genoemd, waar ik me aan de hand van de eigen ervaringen met deze dame iets bij kan voorstellen. Mirjam zegt dat hoe minder hij serieus wordt genomen, hoe meer hij naar rechts opschuift. In 1989 zegde hij zijn lidmaatschap van de PvdA op en werd partijloos. Fortuyn lijkt te balanceren tussen fantasie en werkelijkheid. Ik zou hem willen spreken.

12 De Groene Amsterdammer, 5 januari 1994. Zie ook bijlage 4.

8 januari 1994

John van Haagen vond de brief aan Beatrix goed. ‘Je hebt je gericht tot de hoogste autoriteit in het land, want het gaat niet meer om gelijk of ongelijk, maar je bent overgeleverd aan de goodwill van de Haagse ambtenarij die van hoog tot laag geen ongelijk wil bekennen.’ Zijn opmerkingen inspireren me om een aanvullend briefje aan de koningin te sturen.¹³ De bewijzen bevinden zich in de burelen van de Staat. Ze zouden gek zijn me meer bewijzen te geven dan ze per ongeluk al hebben gedaan, omdat P.G.L. van Velzen ervan uitging dat de stukken waren verjaard.

Pieter Lakeman belde en beoordeelde dat twee ton een absurd aanbod was. ‘Vermeer moet hoog inzetten,’ adviseerde hij. Maar even later zei hij: ‘Je zou ook kunnen overeenkomen dat je voor de rest van je leven een lijfrente krijgt van 40.000 gulden per jaar.’ ‘Ben je gek, nooit!’ reageerde ik.

Hij had verder berekend dat een asielzoeker uit Lagos, die in het toilet van het vliegtuig zijn paspoort verscheurt, de staat 800.000 gulden kost. We spraken af om 16:30 uur bij Keijzer. Toen ik voor de afspraak arriveerde, zat Henk Hofland in het restaurant. Hij kneep er onmiddellijk tussenuit, ook al had ik gedaan of ik hem niet zag.

13 Zie bijlage 5.

[p. 16]

Pieter Lakeman was als altijd een half uur te laat. Hij was overtuigd dat Hans Verploeg had voorgesteld met 200.000 gulden genoegen te nemen, omdat hem dit bedrag vanuit Den Haag was ingefluisterd. ‘De nvj heeft een contrair belang, en wil daarom dat jij met zo'n bedrag akkoord zal gaan,’ aldus Lakeman. Hij wilde een voorstel doen om de druk op mij van de nvj weg te nemen en van mijn vakorganisatie een morele supporter van mijn zaak te maken. Pieter zei bereid te zijn Vermeer een honorarium te betalen op basis van een uiteindelijk percentage van de winst. Ik wist niet wat ik hoorde. ‘Pieter, we zijn bezig een schadevergoeding bij de Staat te claimen, het gaat hier niet over winst.’

Daar had ik gelijk in, volgens Lakeman, maar Verploeg oefende druk uit om indien de Staat zou betalen de kosten van de nvj terug te krijgen. Wanneer mijn advocaat van nu af aan voor Lakeman werkte, dan zou de nvj - lees Verploeg - mij op het gebied van geld niet meer kunnen chanteren. Mijn inwendige reactie was, of ik nu door de hond of de kat wordt gebeten, mijn zaak wordt omringd door haaien die een graantje mee willen pikken.

De schade was duidelijk: je kunt niet eerst iemand in overheidstelegrammen een schoft noemen en afbranden en dit naderhand terugdraaien. Zo werkt Madurodam nu eenmaal niet. Bovendien, het brein van Verploeg hinkt enerzijds op wensen en belangen van Den Haag, en anderzijds op wensen en belangen van nvj-leden, waarbij het timmeren aan zijn eigen positie hem niet vreemd is. Hij is de eerste algemeen secretaris van de nvj die al dertien jaar in deze positie zit. Bovendien denk ik dat hij zich geneert om voor een lid als ik, de gebeten hond, op te moeten komen.

Overigens was Pieter vriendelijk en we hebben veel gelachen. Hij had met Pim Fortuyn in een televisieprogramma gezeten en noemde Pim ‘onberekenbaar’. Lubbers vond hij ‘een gangster’ en het geklets van Jan Pronk en Hedy d'Ancona ‘rampzalig’. Wolffensperger zei ook de meest absurde dingen over buitenlanders ‘waar niemand toch last van kon hebben?’ Hij noemde zijn eigen advocaat, Hans Vermeer, een uitstekend jurist, maar hij was geen geboren onderhandelaar. Wat wel eens waar zou kunnen zijn.

9 januari 1994

Jan Wolkers zit in Het Capitool. Ze zijn gek. Hij zegt dat hij een bijzondere relatie met Zuid-Afrika heeft. Hij kende een zwarte zendeling die als kind altijd dacht dat God zwart was. Hij gaat

[p. 17]

een anc-affiche maken waarvoor hij Jesse Owens als model neemt. Wat een stuk onbenul. Hij is wel erg anti-Suharto, en wil niet in Indonesië reizen. Hij vindt Janmaat een randverschijnsel. Wat zou Fred Verbakel bewogen hebben die man uit te nodigen? Hij is misschien leuk bij Ischa, maar niet hier. Ik vond het laatste gesprek met Jeanne de Mohrenschildt in 1979 terug bij het schrijven van mijn Memoires. Ik wist er absoluut niets meer van.

Vermeer schreef me dat hij een afspraak heeft met Van der Wiel. Eindelijk. Ook heeft hij een memorandum aan Den Hertog en Punt gestuurd ter voorbereiding van de comparitie op 11 januari.¹⁴

14 Zie bijlage 6.

10 januari 1994

Peter van Splunter heeft me vandaag voor het eerst ontzettend pijn gedaan. Hij liet een zenuw intact in de tand die hij aan het behandelen was. Maar goed, ik ging op de fiets en het is nog steeds droog.

Julius Vischjager belde me op met de vraag of de politie Ien Dales om zeep zou hebben geholpen. Deze dame is dus overleden en ik ben er niet rouwig om. Zij werd door ‘het apparaat’ permanent een oor aangenaaid, dat was duidelijk. Hoofdcommissaris Eric Nordholt vond haar volgens mij incompetent. Hans Vermeer heeft anderhalf uur op Centraal Station met Gijs van der Wiel gesproken. Hij wilde mij er niet bij hebben. Ik ontmoette Vermeer onmiddellijk hierna en we botsten vrijwel meteen. Gijs wilde best bemiddelen, maar hij deed niet mee aan een miljoenendans, vatte Vermeer samen. Ik werd woedend. Hoe kon mijn eigen advocaat denken dat ik een fooi van de Staat zou accepteren? Maar Vermeer was behoorlijk in zijn wiek geschoten vanwege de berekeningen van Lakeman, oplopend tot een bedrag van 56 miljoen gulden! Ik lachte en zei: ‘Hij bedoelde vast 5,6 miljoen.’ Maar hij liet de fax zien.¹⁵ Er stond inderdaad 56 miljoen, wat gebaseerd was op de schadevergoeding die Ivens kreeg, maar dan voor ieder land waar de belemmering van de Staat doorwerkte, in mijn geval tachtig landen. Vermeer gaf daarop aan niet bereid te zijn mij bij te staan wanneer ik in miljoenen bleef denken. ‘Oké, dan ga ik met sobi en Lakeman verder,’ antwoordde ik nijdig. ‘Lakeman wordt niet serieus genoeg genomen,’ antwoordde hij.

‘Het valt me wel op,’ zei ik hem, ‘dat een gesprek van anderhalf uur met Gijs meteen uwerzijds een soort ultimatum ople-

15 Zie bijlage 7.

[p. 18]

vert, dat ik het schadebedrag drastisch moet verlagen.’ De bijeenkomst was voor het eerst behoorlijk onaangenaam. Vermeer was van mening dat Verploeg tegen de Staat behoorde te zeggen dat de Staat het goed moet maken omdat je journalisten niet zo behandelt. Gijs was het eens dat ik onbehoorlijk was behandeld, maar hij had Vermeer ook gezegd dat ik er een leven lang in was geslaagd iedereen in Den Haag op de tenen te staan. Ook had Gijs sterk afgeraden enig beroep op Beatrix te doen vanwege onze gezamenlijke relatie met mejuffrouw Buringh Boekhoudt, ‘want dan gingen de haren in Den Haag helemaal overeind staan. Ik vind het echter wel opvallend dat Gijs van der Wiel donderdag Vermeer heeft benaderd, terwijl mijn brief aan Beatrix woensdag gearriveerd moet zijn.

Vermeer zei over mijn relaas van 110 pagina's: ‘U hebt wel gemerkt dat ik niet enthousiast was. Er zit veel in maar als ik de advocaat van de tegenpartij was, zou ik er gaten in schieten, en vergeet u niet, de landsadvocaat heeft geen tijd en geld om de boel eeuwig te rekken.’

Vermeer belde later nog dat hij Verploeg te pakken had gekregen. Die had vervolgens Jurgens gebeld die zou gaan proberen bij Piet Dankert voor elkaar te krijgen dat Buitenlandse Zaken Van der Wiel als onderhandelaar zou gaan aanstellen.

Pieter Lakeman belde ook nog. Hij probeerde het nu voor te stellen dat wij de afspraak hadden gemaakt dat hij de zaak zou overnemen. Vermeer had hem meteen gefaxt dat Lakeman het niet begreep. Lakeman waarschuwde nog wel ervoor op te letten dat er geen bemiddeling werd gestart op basis van bindend advies.

11 januari 1994

08:30 uur, trein naar Den Haag

Ik hoorde gisteren en vanmorgen een eerste zangvogel, wat me een beetje vroeg in het jaar lijkt.

Poncke Princen, kind van Multatuli, ontraadt Beatrix Indonesië te bezoeken.¹⁶ Ze gaat natuurlijk toch.

16 De Volkskrant, 11 januari 1994.

Den Haag

Bij aankomst in de wachtruimte bij zaaltje 346 vertelde Vermeer dat Jurgens Dankert niet had kunnen bereiken, maar de advocaat mocht zeggen dat - de volgens Verploeg reeds uitgerangeerde - professor Erik Jurgens voor bemiddeling was. Toen landsadvocaat Dirk den Hertog arriveerde zei hij ‘goe-

[p. 19]

demorgen,’ en gaf een hand. Dat is de laatste keer geweest. Ik geef die man geen hand meer. Vermeer nam hem meteen apart en vond hem bereid om de zaak stil te zetten om Gijs van der Wiel een kans te geven. Vermeer legde vervolgens rechter Punt uit dat de bemiddeling op het nippertje tot stand was gekomen. De edelachtbare antwoordde dat hij er liever een faxje over had gehad dan dat Vermeer hem er nu in de zitting pas mee confronteerde en, vervolgde hij: ‘Als rechter baal ik van dit soort incidenten. Dan horen we later dat de bemiddeling is mislukt en dan moet alles weer worden opgestart.’ Punt voelde zich werkelijk door ons overvallen. Na enig over en weer gepraat bleek hij bereid de zaak aan te houden. Den Hertog zei dat dit niet betekende dat hij niet bereid was om bijvoorbeeld mijn geschil met Max van der Stoel in Moskou te gaan bespreken. Er werd een protocolletje van vijf regels gemaakt en mij werd gevraagd dit te ondertekenen.¹⁷

Punt wilde een nieuwe datum vaststellen om de zaak voort te zetten. Hij prikte notabene juni, waar Vermeer aanvankelijk mee akkoord ging. Weer een half jaar verloren en dan bijeenkomen vlak voor de grote vakantie? Ik tekende een krachtig protest aan en bepleitte dat juni feitelijk september betekende. De nieuwe datum werd 16 april. Dan schiet Gijs maar een beetje op. ‘De terreur,’ zei ik, ‘heeft lang genoeg geduurd. Als het in drie maanden niet in orde komt, dan lukt het in zes ook niet.’

Vermeer en ik stonden in de lift met een medewerker van het anp. De man vroeg wat ik van de Staat wilde hebben. Ik verwees naar de berekening van de nvj van 1,6 miljoen plus een pensioen van 68.000 gulden. Vermeer kwam tussenbeide en wilde deze bedragen afzwakken, wat ik direct weigerde en afbrak. Wat heb ik aan zachte heelmeesters? ‘Maar dan is het voor Gijs moeilijker,’ zei Vermeer. Onzin. Maar later was ik het ermee eens. Vermeer belde Van der Wiel dat er een kort gesprek met het anp was geweest. Dan kon Gijs, als hij niet in de krant wil, op dit punt het anp onder druk zetten niets op het

17 Zie bijlage 8.

[p. 20]

net te zetten. Dat is okay, maar geen geknoei over het geld. Ik heb de anp-man een exemplaar van Vogelvrij, gegeven dat hij natuurlijk niet kende. Ik had het meegenomen om aan rechter Punt te geven, wat Vermeer verbood.

Vermeer zette me om 11:00 uur bij het City Theater af, de bioscoop waar ik was uitgenodigd de nieuwe film Heaven & Earth van Oliver Stone te zien. Zat de film niet uit.

12 januari 1994

Amsterdam

Schreef de advocaat van de Staat, Dirk den Hertog, of ik voortaan verschoond kon blijven hem een hand te moeten geven. Het feit dat hij zich ervoor leent mij te bestrijden terwijl hij door en door moet weten hoe zijn opdrachtgever mij al die jaren heeft behandeld, heeft al mijn respect voor die man doen verdwijnen.¹⁸

‘U ziet wat er gebeurt met Kamerleden die u steunen,’ zei Vermeer gisteren. Inderdaad verhuizen zowel Erik Jurgens, als mijn andere ‘steun en toeverlaat’ in de Tweede Kamer, Piet Stoffelen, naar de Eerste Kamer. Ik kan het eigenlijk niet voorstellen dat het zo zou werken, maar wat dan te denken van de opmerking van Verploeg dat Jurgens was uitgespeeld?

Ik heb Gijs geschreven hoe ik over de bemiddeling denkt en hem uitgelegd waar de zogenaamde ‘miljoenendans’ op is gebaseerd.¹⁹

18 Brief d.d. 12 januari 1994.

19 Zie bijlage 9.

13 januari 1994

Suharto en minister Alatas zijn zelf over de mensenrechten begonnen, toen zij een bezoekende parlementaire delegatie uit Den Haag ontvingen.²⁰ Zo uitgekookt zijn ze wel, en de Hollandse hengsten zijn er natuurlijk ingetrapt. Hans van Mierlo sprak meteen over ‘een winstpunt’. Zo'n tactische beweging is uiteraard door Alatas bedacht. Ze zijn daar gewoon wat slimmer. Van Mierlo zegt nota bene dan ook nog: ‘Bij zulke mensen zijn de mensenrechten in goede handen.’ Suharto heeft aangedrongen dat Beatrix bij de viering van 50 jaar onafhankelijkheid van Indonesië aanwezig zal zijn.

Eindelijk is het officieel. Bernhard was verantwoordelijk voor het lek inzake het Greet Hofmans-schandaal rond koningin Juliana in 1956 naar het Duitse weekblad Der Spiegel.²¹ We ver-

20 De Volkskrant, 13 januari 1994.

21 nrc Handelsblad, 13 januari 1994.

[p. 21]

moedden en wisten het al, maar nu is het zeker. Dat kon dus helemaal niet, maar hij deed het gewoon. Hij zette zijn echtgenote voor schut ten overstaan van de hele wereld. Maar er was dan ook al acht jaar complete oorlog op Soestdijk. Daar zijn de vier jonge dames in groot gebracht.

Rik Zaal belde om door te geven hoe laat zijn gesprek met Foudraine vanavond op televisie te zien is. Hij zei verder dat het gesprek met Van Eeghen niet te monteren was geweest vanwege diens onophoudelijke stroom van woorden. ‘Niet te stuiten, maar wel deftig.’ Toen ik zei dat ik Ischa Meijer een proleet en een ramp vond, bleek Rik met hem bevriend. ‘Ik vind hem juist erudiet en vlug. Zijn interviews vind ik hoogst amusant.’ Maar ja, Rik valt eigenlijk in dezelfde categorie als Meijer.

14 januari 1994

Nasution pleit voor verzoening tussen Indonesië en Nederland.²² Hij kan het weer niet laten, om te zeggen, dat Sukarno altijd hele vervelende dingen over Nederlanders zei. Een aperte leugen dus. Ik schreef Nasution meteen een brief om die uitspraak van hem te bestrijden.²³

Jos Slats werkt nog aan de zaak Somerset Morkel.

Jos heeft nu ook Florrie Rost van Tonningen gebeld, want hij wil haar ontmoeten. Ik belde haar dat ik mee zou komen. Slats had bij Arie van den Kerkhof bakzeil gehaald. Tegenover hem werd ontkend dat marechaussee Harry de Jong minister Hans van den Broek persoonlijk op de hoogte had gesteld van de duistere zaken rond Klaas de Jonge en baron Hendrik Bentinck van Schoonheten op de ambassade in Pretoria.

‘Dan zitten ze toch behoorlijke te draaien en te liegen,’ zei ik tegen Jos.

22 De Volkskrant, 14 januari 1994.

23 Zie bijlage 10.

[p. 22]

‘Dat kan je wel zeggen,’ antwoordde hij.

Slats was het eens dat er niet achter was te komen wat er werkelijk in die zaak was gebeurd. Nadat ik had gezegd dat ik desnoods naar Morkel in Londen zou gaan om hem verder te ondervragen over de anonieme brief die volgens mij van hem afkomstig is, zei Jos: ‘Hij zal glashard ontkennen.’ Jos begrijpt exact wat er gebeurt, maar omdat hij een ‘vaste circuit’-journalist is, wordt hem niet toegestaan erover te schrijven. Hij voegde me nog toe: ‘Als Gijs slaagt en je wordt betaald, dan zullen ze je wel een mooie verklaring laten tekenen.’

René Zwaap kwam om 11:00 uur een televisiegesprek voorbereiden. Ik was uitgeput toen hij om 15:00 uur vertrok. Ze beginnen ook altijd weer over Henk Hofland en als iets een gepasseerd station is, dan is hij het wel. Maar hoe heeft die rel tussen jullie in 1972 dan precies gezeten. Wie deed wat? Vermoeiend en afgezaagd.

15 januari 1994

Gisterenavond belde Wouter Kok. Ik sprak over honderd jaar Rost van Tonningen, waarop hij zei dat het voor nog iemand een bijzonder jaar was. Ik dacht dat hij het over Nietzsche ofzo had, maar hij herinnerde aan mijn vader, die ook in 1894 geboren werd.

Guusje Vleugel en Ischa Meijer zijn in Het Parool en hp/De Tijd elkaar in de haren gevlogen. Zo houden de lokale groten der aarde elkaar aan de praat en timmeren aan hun vermeende nationale prominentie.

Jan Marijnissen zegt met zijn sp stemmen te willen weghalen bij de Centrum Democraten. Hoe denkt hij dat te doen? Hans Janmaat was een nitwit en een racist, die via onbeschoftheden aan de bak probeerde te komen, bijvoorbeeld door zijn uitspraken bij het overlijden van Ien Dales. In hetzelfde interview met De Volkskrant zegt Marijnissen integratie van buitenlanders hoog in het vaandel te hebben. Dat is dus lijnrecht het tegenovergestelde van de cd, maar dat schijnt ook bij Marijnissen de pret niet te drukken.

Ik belde Pak Sukrisno die onmiddellijk bevestigde dat Sukarno helemaal niet anti-Nederland was. Hij zei dat de bewondering voor Sukarno in Indonesië weer toeneemt. Wat mij betreft is het te laat. Het hoeft niet meer. Ze lieten Sukarno letterlijk wegrotten.

Rotterdam

Ik was in slaap gevallen in de trein.

[p. 23]

In Rotterdam had ik een ontmoeting met Pim Fortuyn.²⁴ Hij was aardig. Toen ik hem vertelde dat ik bezig was in 50 delen Memoires mijn dagboek te bewerken, begon hij zeer luid te lachen.

Over het artikel geschreven door Mirjam de Rijk: ‘Je hebt het niet goed gelezen,’ zei hij. ‘Ik heb met De Groene Amsterdammer nooit een woord gewisseld.’ Ik was stomverbaasd. Hij zei trouwens ook dat de Gay Krant geen interview met hem wilde. Geen idee waarom, maar dat wil ik proberen te veranderen.

Marcel van Dam had geschreven dat Fortuyn hem aan Eichmann deed denken. Van Dam had vervolgens een schokkend relaas afgestoken. Typisch Van Dam, het slaat nergens op. Iemand in Vrij Nederland had hem al vergeleken met Mussert.

Pim vertelde dat hij in Noordwijk Gorbatsjov had geïnterpelleerd met ‘Mr. Former president’, die daarop een schitterend, maar schokkend relaas afstak. Later werd hij door een Rus in uniform uit het publiek opgehaald en voorgesteld aan Gorbatsjov, die hem wilde ontmoeten. Gorbatsjov vroeg hem nadere bijzonderheden, en wie Fortuyn was. Er volgde een rustig en soms geestig gesprek, vertelde Pim. Ik kan me daar niets bij voorstellen.

Pim Fortuyn interviewt voor Radio Rijnmond de verschillende fractieleiders een paar uur lang, onder wie ook Hans Janmaat. Maar dit gesprek wordt nog geheim gehouden.

Hij had ook een artikel geschreven over een beperkte handhaving van apartheid in Zuid-Afrika, door hem ‘verlichte apartheid’ genoemd.

Fortuyn verwacht dat er eerst nog een beroerd kabinet komt en dat er daarna pas kans is op een zakenkabinet. Hij zei nauwe betrekkingen met Bolkestein te onderhouden en dat er wellicht in de toekomst een ministerpost voor hem inzat.

We zijn in Le Vagebond gaan eten. Het moet immers een uitje zijn. Ik nam een uitsmijter. Dokter Delprat zegt dat ik één ei per week mag. Dit waren twee eieren dus niets meer tot volgend weekend. Ik betaalde de soep en koffie voor Pim Fortuyn.

Ik ging vervolgens in Den Haag naar de opening van een tentoonstelling van Frits van Eeden. Hij had er prachtige beelden van paarden staan, een paar meter hoog. De prijs: 33.000 gulden! De helft was voor het gieten en een kwart ging naar de galerie. Frits vroeg of ik bleef eten, en Inez vroeg of ik met Frits alleen wilde eten. Ik sloeg het af, want ik wilde naar huis.

24 Redactie: Uitgebreide notities (40 pagina's) van dit interview zijn te vinden in Willem Oltmans' dagboeken in de Koninklijke Bibliotheek.

[p. 24]

Vreemd, want vroeger zou ik het gedaan hebben. Bovendien had Frits me al zoveel getrakteerd en ik had vandaag al meer dan honderd gulden uitgegeven. Vroeger zou ik zeker gebleven zijn. Waarom nu niet? Moeilijk te zeggen. Ik trek me meer en meer terug. Overigens is Floris (16) de zoon van Inez een absolute beauty. Je zult zo'n zoon hebben. Too much responsability. Hij wil het liefst in het leger, maar denkt ook over modefotografie vanwege de mooie meiden.

Amsterdam

Bij thuiskomst waren senator Richard Lugar en Dimitri Simes op cnn aan het babbelen. Zij vonden mijn vriend Georgii Arbatov in Moskou ‘the ultimate survivor’. Arbatov had voorgesteld met een team van zes topeconomen Rusland uit het slop te laten halen. Simes stelde dat Jeltsin de dreiging van Zjirinovski gebruikte om meer poen uit de vs te vangen.

Er was vannacht niets van mijn gading in Adonis. Een jongen zonk op de vloer en beet verliefd in mijn laarzen, en niet eventjes, een hele tijd. Een andere jongen werd geneukt door verschillende jongens. Ik bad dat ze condooms gebruikten, maar ik betwijfel het zeer.

16 januari 1994

Gisterenavond werd ik op station Holland Spoor, Den Haag, aangesproken door Martin Šimek, die zo veel complimenten maakte dat het te mooi was om waar te zijn. Hij maakte televisieprogramma's en wilde mij er zo spoedig mogelijk in hebben, want ik was een van de uniekste personen die hij ooit had gezien.²⁵ Ik vond hem uitgesproken overdreven en phony en zat tot Amsterdam Centraal met hem opgescheept, terwijl ik wilde lezen.

Het kostte me vier uur om de bandopname met Jerome Singer van Yale - vijftien jaar geleden opgenomen - te bewerken voor mijn Memoires.

25 Tot op heden, (2002), taal noch teken van Šimek mogen vernemen.

17 januari 1994

Julius Vischjager belde al om 08:30 uur, verontwaardigd omdat Hedy d'Ancona hem geschift had genoemd. Dat denk ik dus al jaren, maar zoiets zeg je niet tegen iemand die soms echt in de war is. Trouwens, Julius heeft ze uitstekend op een rij, maar hij heeft de neiging verward te raken in zijn eigen gedachten en dan moet je hem terug bij de les brengen. Ik raadde hem aan

[p. 25]

deze ongelukkige uitspraak van Hedy naast zich neer te leggen en door te gaan met zijn werk.

Ik was bij de Sociale Dienst waar een totaal inefficiënte Surinamer aan de balie zat waardoor de rij wachtende mensen gestadig groeide. Gelukkig had ik Newsweek bij. Toen ik aan de beurt was, duurde het uiteindelijk twee minuten om mijn verklaring van onvermogen te laten vernieuwen.

Hans Vermeer stuurde een kort verslag van de gebeurtenissen in de afgelopen week. Hij schreef in overleg met de landsadvocaat ook het voorlopig getuigenverhoor in de kwestie Zuid-Afrika te willen opschorten tot 16 april.

Een verre Indische neef uit Maarssen, John Oltmans, stond onverwachts voor mijn neus en bleef van 14:30 tot 18:30 uur.²⁶ Hij was van mening dat de Nederlandse parlementaire delegatie zich in Djakarta als ‘een stelletje kruipende honden’ had gedragen. De armoede op Sulawesi deed hem aan India denken. Ik gaf hem het boekje van Vlasblom mee, en vroeg hem het te lezen en me te vertellen wat hij ervan vindt.

Met afgrijzen zie ik een documentaire over de gevolgen van de Golfoorlog. Het toont andermaal aan hoe verziekt de vs zijn. Sommige militairen hadden 27 inspuitingen in drie weken gekregen als zogenaamde bescherming tegen de mogelijk chemische en biologische oorlogvoering van Saddam. De Amerikanen blijken de oorlog als een laboratoriumexperiment gebruikt te hebben, dit onder verantwoordelijkheid van die ridder in de Orde van de Kousenband van Elisabeth ii, de fijne mijnheer Bush. Het zou gaan om nieuwe medicijnen die op soldaten werden uitgetest, zoals dit trouwens al vaker in de jongste Amerikaanse geschiedenis is voorgekomen. Er werden medicijnen geinjecteerd die onvoldoende of niet waren getest en dus niet goedgekeurd waren. Een vrouwelijke, zwarte soldaat die nu ernstig ziek is, zit onder de infecties. Zij werd tegen haar wil geinjecteerd, en toen ze zich verzette, tegen een muur gedrukt waarop de injecties haar hardhandig werden gegeven. Een vrouwelijke arts kreeg twee jaar cel omdat zij geweigerd had deze medicijnen toe te dienen. De hele woestijn lag vol met dode dieren, dus moet er gifgas zijn gebruikt. Volgens sommige berichten was het verspreide gifgas het gevolg van door de geallieerden gebombardeerde Iraakse gifgasfabrieken. En daar horen we dan drie jaar later pas over. Dit gebeurt allemaal en het Congres zwijgt als het graf.

26 John Oltmans is een afstammeling van het negende kind van Abraham Oltmans, waar ik dus ook een nazaat van ben.

[p. 26]

18 januari 1994

Gisterenavond was Rik Felderhof in gesprek met Agnies Beelaerts van Blokland-Pauw van Wieldrecht in haar kasteeltje de Kemnade, waar de sjeik van Koeweit nog altijd op de schoorsteen staat. Agnies sprak over hoe je in haar adelijke jeugd elkaar het hof maakte, over de fantasiewereld van kinderen en over haar ouders die Frans of Engels gingen praten (zoals ook mijn ouders deden op De Horst) wanneer de kinderen iets niet mochten weten. Toen haar man, Johan Beelaerts van Blokland, ambassadeur in Boedapest was, heb ik hen voor het laatst ontmoet. Eerder was hij ambassadeur in Koeweit. Ik zapte verder en zag Ernst van Eeghen (74) bij Andries Knevel zitten. Hij vertelde een miljoen Bijbels naar Rusland te hebben gebracht. Hij zat weer op zijn gebruikelijke manier te fantaseren en te liegen, en gelooft nog altijd zijn eigen onzin. ‘U bent niet altijd serieus genomen,’ zei Knevel, ‘u was een soort postbode van het Kremlin.’ Een gemene zin, want ik was erbij en dat was Van Eeghen niet. Lachend antwoordde Ernst: ‘Ik wist wat ik deed, mijnheer Knevel.’ Daarop vroeg Knevel wat Ernst had gedaan na zijn mislukte actie om de Russen de winter door te helpen. Met een doodernstig gezicht vertelde de koopman dat de nieuwe Russische wet op de godsdienstvrijheid feitelijk op zijn buitengoed, Berkenrode te Heemstede, tot stand was gekomen. ‘Dus in Nederland bij u thuis,’ wierp Knevel ongelovig op. ‘Bij mij, ja!’ aldus Ernst, maar op zachtere toon mompelde hij dat er ook Fransen en Engelsen aan te pas waren gekomen. Rusland werd nu door de Amerikanen volgepropt met sekten, en de patriarch van Rusland, ‘die ik goed ken,’ aldus Van Eeghen, maakte zich grote zorgen. Na een brief van Clinton had Jeltsin het wetsontwerp maar niet tegengehouden. Maar men zou opnieuw op zijn landgoed bijeenkomen om te zien wat er nog gesleuteld kon worden. ‘U bent dus een belangrijk man,’ injecteerde Knevel.

Hans Klap gaat Hans Warrens Geheim Dagboek verfilmen. Ik wens hem alle geluk. Er staat weinig van enig belang in.

19 januari 1994

Een dollar levert 1.500 roebel op, niet te geloven. Rusland wordt voor een appel en een ei leeggeroofd. Daar spraken Knevel en Van Eeghen natuurlijk niet over.

[p. 27]

Trein naar Hilversum

Na zeven jaar onderzoek in Washington is ampel gebleken wat een smerige zaak Irangate eigenlijk is geweest.²⁷

De Volkskrant meldt dat de acf begonnen is met een keten van thuiszorgwinkels op te zetten. Dit heeft J. de Wit van de farmaceutische groothandel acf holding meegedeeld.

De Telegraaf bericht dat de Amsterdamse politie een jaar lang gesprekken van duizenden onschuldige burgers heeft afgeluisterd, zogenaamd tijdens een onderzoek naar een hasjsyndicaat. Dit schijnt ook bij zak- en autotelefoons te zijn gebeurd. Commissaris Eric Nordholt is echt op het verkeerde pad en wie doet er wat aan? Nordholt is de grote favoriet van de Amsterdammers. Hij is een law and order-man. De media en de Amsterdammers zouden het liefst zien dat hij Van Thijn opvolgt als burgemeester. Er zit een andere stemming aan te komen. Het gedonder met allochtonen werkt bij steeds meer mensen op de zenuwen.

27 NRC Handelsblad, 19 januari 1994.

17:15 uur

Ik was voor de opname van een interview bij tv Plus, een experimenteel station met maar weinig kijkers.²⁸ Ze hadden 10.000 gulden per uitzending ter beschikking en gaven mij 500 gulden. Ik vond het eigenlijk vervelend om te doen, maar ik heb mijn best gedaan en zo aardig mogelijk over Oliver Stone gesproken.

Daarna ben ik met de taxi naar Carel en Liny Enkelaar in Hilversum gegaan. Bij het weghalen van een long zijn een paar ribben gebroken, waar hij erge pijn aan heeft. Hij leek hem dat Gijs als bemiddelaar een prima keuze was. Hij herinnerde zich dat ik al jaren geleden had gezegd dat Gorbatsjov een ramp was. Bij thuiskomst lag er een ultimatum op me te wachten voor de 703 gulden onroerendezaakbelasting voor mijn oude huis in Amsterdam-Noord, die ik dus niet kan betalen, al zou ik het willen. Ik heb de heer N.A. Mourits hierover direct geschreven en heb hem gemeld dat er een beroep bij de kantonrechter ligt.

28 Redactie: TV Plus (februari 1992-december 1996) was de eerste experimentele Nederlandstalige breedbeeld TV-zender van Europa. Het was een project van Philips, NOS, NOB en PTT Telecom. TV Plus zond speelfilms, documentaires, muziek en sportevenementen uit. TV Plus was te ontvangen met een breedbeeldtelevisie van Philips met ingebouwde decoder. Daarnaast moest men een magneetkaart (smartcard) aanschaffen van 60 gulden.

[p. 28]

20 januari 1994

Het geeft me een onaangenaam gevoel dat ik na de benoeming van Ed van Thijn ben gaan tellen hoeveel joodse ministers en staatssecretarissen we hebben. Nu lees ik dat die afschuwelijke Janmaat in Elsevier dat ook heeft aangekaart.

Florrie Rost van Tonningen belde. Ze liet aan mij over om Jos Slats mee te nemen naar haar voorgenomen feestje. Ik vertrouw Jos niet echt. Zij was van mening dat Joden eigenlijk als buitenlanders gebrandmerkt zouden moeten worden, en dat de Centrumdemocraten gelijk hadden dat Joden pas na drie generaties Nederlandse overheidsfuncties zouden mogen bekleden. Daar zit wel wat in, zeker na de benoeming van Van Thijn als minister van Binnenlandse zaken. We wilden samen aan Nordholt een bloemetje sturen voor diens pittige beleid. Zij noemde hem ‘geweldig’. Ik zei het eens te zijn dat drie Joodse ministers in een Haags kabinet gewoon teveel was. Ik betrap me erop toch wel bezig te zijn meer naar rechts op te schuiven, al zei ik mede met het oog op de afluisterpraktijken in dit land, dat ik het nsb-gedachtegoed en fascisme ver van me afwierp. Het kabinet zendt militairen naar Srebrenica. Dit staat voor mij gelijk aan moord. Dat gaat beslist verkeerd. Hoe halen de Haagse idioten het weer in hun hoofd?

Heb de kroonprins een exemplaar gezonden van mijn boekje Made in Soestdijk, dat in 1981 aan hem is opgedragen. Misschien dat hij nu oud genoeg is om te begrijpen dat niemand hem dwingt van zijn leven een hopeloze poppenkast te maken.²⁹

Het gedonder met Neckermann Reizen vanwege de uitnodiging van Jan Cremer houdt ook onverminderd aan.³⁰

29 Zie bijlage 11.

30 Zie bijlage 12.

21 januari 1994

Prins Willem-Alexander heeft gisteren voor het eerst zijn opwachting gemaakt bij het Genootschap van Hoofdredacteuren. Hij maakte duidelijk dat ook al hoeft hij niet ieder woord altijd op een zilveren schaaltje te wegen, hij geen vrijheid van meningsuiting heeft. ‘Met uw moeder,’ aldus Jan Greven, hoofdredacteur van Trouw, ‘hebben we een paar jaar geleden een stevige discussie gehad, waarbij we hebben vastgesteld dat we het niet eens waren.’ Het ging om het ziek worden van Beatrix in Zuid-Frankrijk, wat de majesteit als een privé-aangelegenheid behandelde, wat het dus niet was en ook niet kon zijn. De uitlating van Janmaat over Joden wordt onderzocht. Het

[p. 29]

bureau racismebestrijding deed aangifte. Ze zijn gek. Arabieren mag je haten. Joden niet. Ik haat ze trouwens niet. Israël is gewoon a pain in the neck. Punt. Janmaat schijnt ook blij te zijn geweest dat Ien Dales overleed, het is natuurlijk stom om dit publiekelijk te stellen. Dat is iets wat je hoogstens een moment kan denken, maar wat om zelfcensuur, om redenen van beschaving vraagt. Janmaat wil dat Hirsch Ballin aftreedt omdat hij Jood is. Nee, hij moet aftreden omdat hij een kloot is. Alleen veel Joden zijn toevallig ook een bepaald soort kloten. Niet dr. Ernst Wachs, in Kew Gardens, die met Mina Wachs en twee zoons jarenlang mijn buurman was en me onlangs nog een brief schreef, dertig jaar nadat ik het flatje in Kew Gardens verliet. Maar goed, Janmaat heeft uitgebreid excuses aan Hirsch Ballin aangeboden, voor wat het waard is.

22 januari 1994

Toen Wouter Kok gisteren arriveerde zijn we naar Adonis en later naar Argos gegaan. Hij kwam in contact met een Duitser, en gaat hem om 12:00 uur in de Bijenkorf ontmoeten. We sliepen om 02:15 uur.

Nu wil ik aan het werk.

Gisteren op de pont, op weg naar de tandarts, stond ik opeens naast een vrouw op een brommer, jas met capuchon aan, enorme reet en een dik gezicht, en ik zei: ‘Hemeltje mevrouw Dales, bent u teruggekomen?’ Er verscheen een vleugje van een glimlach op haar gezicht en ze reed weg als een kerel.

Ik ben ondanks alles vandaag toch opgeschoten. Heb met Wouter vanmorgen eerst 95 pagina's, die ik nu schrijf, 4 april tot en met 4 mei 1979, gekopieerd. Hij had het voor 25 piek in een ringband gedaan. Geloof dat het een enorme opkikker voor Wouter was. Hij stak twee vingers op en het blijft ‘geheim’.

23 januari 1994

Tussen 1971 en 1987 heb ik werkelijk wel enig inzicht gekregen in wat er in Moskou speelde. Maar na 1990 ben ik het spoor totaal bijster. De roebel gaat maar steeds door in een vrije val. Anatoli Tsjoebajs, de architect van het Russische privatiseringsprogramma, lijkt te blijven zitten waar hij zit. Andere hervormers poetsen de plaat. Ik kan me zelfs geen voorstelling maken van wat er in Moskou gebeurt.

Omdat Pak Sukrisno niet belde na toezending van mijn brief aan Nasution, belde ik hem gisterenavond. Hij vond mijn woedende uitbarsting onvoldoende met bewijzen onder-

[p. 30]

bouwd. Misschien, maar Nasution weet zelf toch het beste dat Bung Karno niet anti-Nederlands was. Het kan me verder geen barst schelen, hij was een verrader, net als Suharto.

Toon Quarles belde. Het was kennelijk te ver om mij naar Waalre te brengen. Toen hij ook nog zei dat ik een pensioen moest zien te krijgen, want dat een bedrag ineens zo op zou zijn, werd ik eigenlijk woedend. Ik zei zo vriendelijk mogelijk dat ik het tot 1992 heb volgehouden met het geld van mijn ouders. Ik ga dus rechtstreeks naar mevrouw Hazeu. Fuck de Quarles.

Ik vraag me af hoe de gigantische heisa rondom corruptie in het Amsterdamse politiekorps is ontstaan. Nordholt is voortdurend op televisie om in beheerste razernij zijn verontwaardiging te ventileren. Wat ik echter algemeen ervaar en dat merk ik juist ook aan mezelf, dat ik een soort agressiviteit voel die ik jaren geleden niet had. Ik ga nu zelf ook veel verder in mijn afkeer van de vloed van allochtonen en zelfs Joden dan vroeger. Ongemerkt is er een nieuwe woede en agressie mijn mind binnen gesijpeld. En het is overal. Een virus dat in Sarajevo tot ontploffing is gekomen, in een totaal irrationele razernij die onverklaarbaar lijkt, maar die een onderdeel vormt van de storm van bijeenkomsten in Europa. Mijn bezit is tot een minimum gereduceerd. Als mijn Memoires geschreven zijn, kan ik weg. Ik zou niet in de Europese ‘val’ verstrikt willen raken als er een wervelwind van rampspoed over het West-Europese schiereiland trekt. Maar waar kan ik heen?

24 januari 1994

De in ons deel van de wereld gerespecteerde koning Hoessein van Jordanië - vaste gast van het Huis van Oranje - is eigenlijk een ordinaire verrader.³¹ Hij heeft Israël vlak voor het uitbreken van de Jom Kipoeroorlog in 1973 gewaarschuwd dat Syrië op het punt stond om binnen te vallen. Hoe komt het toch dat deze types hun eigen Arabische broeders verraden om een wit voetje te halen bij Amerika en Israël? Walgelijke man.

Het hoofdredactioneel politie-oorlog is een teken des tijds. Het is zeer griezelig, vooral omdat het gewoon duidelijk is dat hier een bewuste poging werd ondernomen Nordholt een kopje kleiner te maken. Alles duidt op verhoogde onderlinge agressiviteit.³²

Frank Westerman schrijft uit Banja Luka dat de Servische generaal Ratko Mladić de Servische troepen in Bosnië in staat van

31 De Volkskrant, 24 januari 1994.

32 Idem. Redactie: Deze politieoorlog is de geschiedenis ingegaan als de IRT-affaire.

[p. 31]

paraatheid heeft gebracht vanwege de navo-dreiging luchtaanvallen te zullen uitvoeren.³³ De legerwoordvoerder heeft gezegd dat zodra de navo gaat bombarderen, de vn vredesmacht de status van agressor zal krijgen, dus van vijand. Dat zou ook het einde betekenen van hulpkonvooien over Servische grondgebied naar moslimenclaves. De vn hebben zich in het voormalige Joegoslavië in een afschuwelijke val gemanoeuvreerd.

Peter belde uit Hillbrow. Hij zei dat de intriges, moorden en andere smerigheden rond de Zuid-Afrikaanse verkiezingen nauwelijks te geloven waren. Ik heb hem op het hart gedrukt voorzichtig te zijn op straat.

Later belde De Groot van de Nationale Ombudsman om te vertellen dat het onderzoek van de gegevens van Buitenlandse Zaken en de bvd over Zuid-Afrika is afgerond en dat ze me een kans willen geven erop te reageren. Van Velzen had hem gebeld dat er een bemiddeling aan de gang was waar ook Zuid-Afrika bij betrokken zou worden. Dit was niet juist, wat ik ook meteen aan Vermeer heb geschreven.³⁴ Gijs en de nvj hebben zich alleen bemoeid met de claim op Luns. Met De Groot heb ik afgesproken deze kwestie dan ook maar tot 16 april in de wacht te zetten.

Een jongeman van de Socialistische Partij noemt Janmaat ‘een crimineel’. Ik had er vandaag een verschil van mening met John van Haagen over. Ik vind al het gekat op de cd fout, het is alleen maar reclame. Hij is ervoor. Bolkestein heeft alle fractieleiders kunnen verleiden tot een anti-Janmaat motie. Het wordt steeds zorgwekkender en verwarder. De kerken willen ook al geen cd'ers meer toelaten.

John dacht ook dat Ed van Thijn de PvdA in Den Haag aan een comeback kan helpen. Ik ben het daar geheel niet mee eens.

33 De Volkskrant, 24 januari 1994.

34 Zie bijlage 13.

25 januari 1994

Julius Vischjager belde dat nrc Handelsblad Frits Hirschlands boek, Dossier Moengo ‘290 uur’ had besproken en hem had neergezet als een agent van de Inlichtingen Dienst Buitenland.³⁵ Julius wist zeker dat deze mijnheer in Israël een opleiding bij de Mossad had gekregen. Hirschland zocht in het verleden wel eens contact met me. Ik heb hem een of twee keer ontmoet, maar me steeds volledig op de vlakte gehouden.³⁶

35 NRC Handelsblad, 22 januari 1994. Frits Hirschland, Dossier Moengo ‘290 uur’, Cast Publishing, Den Haag, 1993.

36 Zie ook: Memoires 1989-A, 1989-C, 1990-A, 1991-B, 1992-A.

[p. 32]

De postume memoires van Adriaan Venema, die in november zelfmoord pleegde, zijn verschenen onder de titel Verleden tijd.³⁷ Hij vertelt in het boek hoe hij in november 1990 op een parkeerplaats in Hilversum met een ploertendoder en honkbalknuppel in elkaar is geslagen. Venema was in Hilversum om in een programma van rtl4 te praten over de memoires van Florrie Rost van Tonningen. Eerder had hij dit boek besproken in Vrij Nederland. Vorig jaar herkende Venema een van de daders. Het bleek een voorman van de Centrumdemocraten uit Purmerend te zijn. De bvd bevestigde dat de man inderdaad bij de aanslag op Venema betrokken was. Het feit dat zijn aanvaller drie jaar na het incident nog niet was opgepakt, zou Venema radeloos hebben gemaakt over wat hij noemde het falen van de politie en de journalistiek. Maar kan dit alles leiden tot de hand aan jezelf slaan? Misschien mistte hij zowel de wil als de genen om juist vanwege dit onrecht door te knokken. Ik kan me verder absoluut niet voorstellen - en zei dat toen Vischjager er vanmorgen over begon - dat Florrie Rost van Tonningen die kerel had gecharterd om Venema in elkaar te timmeren.

Ik zie tot mijn verbijstering dat opnieuw een voormalig hoofdredacteur, nu Wout Woltz van nrc Handelsblad, bijzonder hoogleraar persgeschiedenis is geworden, ditmaal aan de Erasmus Universiteit. Vooral dat woordje ‘bijzonder’ is zo aardig, vooral in relatie tot deze mijnheer. ‘Braaf’ zou meer op zijn plaats zijn geweest. Nooit iets doen wat Den Haag niet welgevallig zou zijn.

In de vs heeft zich weer eens een hoogst smerig en typisch Amerikaans schandaal afgespeeld.³⁸ Clinton wilde superspion, admiraal Bobby Ray Inman als kandidaat minister van Defensie benoemen. De pers is in de achtergronden van de man gedoken en publiceerde details als een zakelijke relatie met een veroordeelde wapenhandelaar en het afleggen van een leugendetectortest om aan te tonen dat hij geen homo was. Nu heeft hij een verwarde persconferentie gegeven in Austin, Texas, die nog meer verbazing over de man heeft opgewekt. Hij noemde alles wat zich afspeelde rond zijn benoeming ‘een samenzwering’ tussen Senator Dole (Republikein) en de ultrarechtse - ook zo'n fijn begrip - columnist William Safire. Newsweek maakt hem belachelijk door zijn mededelingen als ‘jeremiads and conspiracy theories’ te omschrijven. Maar Inman - expert

37 NRC Handelsblad, 25 januari 1994. Adriaan Venema, Verleden tijd, Balans, Amsterdam, 1994.

38 Newsweek, 31 januari 1994.

[p. 33]

in samenzweringen en de maffiamethoden van inlichtingendiensten - zou wel eens in een positie kunnen zijn om bedrieglijke methoden bij anderen juist in te schatten. In ieder geval: de ploeg van Clinton is misschien wel de zwakste in 25 jaar. Clinton zelf denkt een geniale ploeg te hebben aangetrokken, maar het is een ramp.

26 januari 1994

Leef nu van een tientje per dag, postzegels inbegrepen. Je kunt veel en veel zuiniger leven als het echt moet. Ik stuurde een artikel uit de hp/De Tijd uit 1979 over Drees en Indonesië naar Den Hertog. In het begeleidend briefje benadruk ik dat ik steeds weer nieuwe incidenten tegenkom die mij duidelijk maken dat er al die jaren achter mijn rug om werd geageerd.

Lubbers reageerde op mijn brief van 29 december.³⁹ Ik was dus toch te laat met mijn brief, want hij was al bij Strobe Talbott geweest toen hij mijn brief onder ogen kreeg. Wel heeft hij ook in de vs zijn Energie Handvest bepleit. Typerend dat wanneer je voor een keer een man als hij in het zonnetje zet dat je een antwoord krijgt, ook al zit je in het Haagse verdomhoekje. Maar een brief met kritiek gaat linea recta de prullenbak in en ontmoet deep silence. Hij schijnt voor de toekomst een coalitie te verwachten tussen cda, PvdA en d66.

Ik kon mijn ogen niet geloven toen ik op de Franse zender tv5 een reportage uit Moskou zag. Er zijn honderden doden als gevolg van dysenterie. Aansluitend tonen ze een doodskistenfabriek, maar velen kunnen begrafenissen niet meer betalen. Er overlijden driemaal zoveel mensen als normaal. Armen worden in een plastic zak gestopt en worden op gemeentekosten gecremeerd. Doodskisten zijn namelijk totaal onbetaalbaar geworden. Mensen struinen vuilstortplaatsen af, oude dametjes rommelen met krabbers in het afval. Het is gemakkelijker om in Moskou met dollars dan met roebels te betalen. Onvoorstelbaar. Jongeren prostitueren zich om geld te verdienen voor hun familie. Een jongen vertelt dat hij zo per dag 15.000 roebel ophaalt, terwijl zijn moeder een pensioen heeft van 15.000 roebel per maand. Ook laten ze de nouveau riche zien, zoals een jonge, miljonair met twintig lijfwachten. Een andere jonge zakenman heeft de voormalige residentie van Michail Gorbatsjov opgekocht. Afschuwelijk allemaal. Dat zijn dan de zegeningen van het vertrek van de communisten en de overname

39 Brief van 25 januari 1994.

[p. 34]

door de kapitalisten. Zo'n documentaire zie je niet op de Nederlandse tv.

Oosting stuurde een brief waarin hij bevestigde wat ik met De Groot had afgesproken, namelijk dat de behandeling van de klacht tot 16 april wordt opgeschort. Hij wil ook nog stukken van het voorlopig getuigenverhoor.⁴⁰

40 Brief van 25 januari 1994.

27 januari 1994

Christo Landman, de ambassadeur voor Zuid-Afrika in Berlijn, belde en vroeg wat ik van de situatie in Zuid-Afrika dacht. ‘Wordt niet boos, maar ik denk dat ze het gaan redden.’

‘Waarom,’ vroeg hij.

‘Omdat er in geen land ter wereld zoveel crooks bij elkaar wonen als bij jullie. Voor die mensen geldt god noch gebod. Jullie hebben te lang met zwarten samengewoond. Wanneer je zoveel generaties aap wat heb je mooie jongen met zwarten speelt, en ze even graag voor hun raap schiet, dan ontstaat een wisselwerking in de vorm van een theater dat steeds minder met de werkelijkheid heeft te maken. Afrikaners zeggen vandaag dit en doen morgen het tegenovergestelde. Totaal onbetrouwbaar. Ze doen wat hen op het moment van handelen het beste uitkomt. Neem generaal Hein de Villefort du Toit, vandaag is hij je bloedbroeder, morgen verraadt hij je. Dat is het verschil met Joegoslavië. Daar geldt moord en doodslag, want ze geloven ergens in en zijn bereid daarvoor te sterven.’

‘Dus zijn er geen goede Afrikaners,’ vroeg Afrikaner Landman.

‘Die bestaan niet. De vermenging van blanke en zwarte breinen heeft van elke Zuid-Afrikaan een psychologische half-caste gemaakt. Een zuivere Afrikaner bestaat niet. Die cocktail van zwarte en blanke breinen fabriceerde een wangedrocht.’

‘Wat ben je toch een rare kerel,’ antwoordde ambassadeur Landman.

‘Nee Christo, je moet zeggen, wat leven we toch in een rare wereld.’

Lex Poslavsky kan me niet ontvangen op 2 februari. Hij moet opnieuw worden bestraald en vreest voor bijverschijnselen.

Ik heb Van der Voet geschreven of ik als geaccrediteerde journalist met Lubbers mee kan reizen naar Zuid-Afrika.

Carl Schurmann (91), de oud-ambassadeur bij de vn in New York is in Zwitserland overleden. Die man negeerde me altijd straal in de wandelgangen van het vn-gebouw. Pas na 1990 zou

[p. 35]

ik de eerste codetelegrammen in handen krijgen die aantoonden hoe buitengewoon onoorbaar, nee misdadig, hare majesteits hoogste dienaren achter mijn rug om tegen mij bezig waren geweest. Ik wil helemaal niet haatdragend zijn jegens een oude man, maar who the hell did he think he was? Mijn ‘misdaad’ was de waarheid spreken. Daarvoor werd ik in de ban gedaan, tot nu toe zelfs.

28 januari 1994

Ik ben mordicus tegen het zenden van soldaten naar Bosnië. Ze willen weer stoer doen, de Nederlanders. Luitenant-kolonel Chris Vermeulen, commandant van de luchtmobiele brigade, zegt in de Volkskrant: ‘Ik wil niet dat mijn mannekes risico lopen.’⁴¹ Het blad merkt overigens op dat er 22 vrouwkes onder de mannekes zitten. Vermeulen zegt dat Dutchbat niet naar de moslimenclaves Zepa en Srebrenica gaat om de vechtjas uit te hangen, maar om humanitaire taken uit te voeren. Toch zullen nu voor het eerst gevechtstroepen naar het buitenland gaan sinds Den Haag in 1961 soldaten inzette om Nieuw-Guinea bij het koninkrijk te kunnen houden. Ze zullen van een koude kermis thuiskomen. De kwartiermakers zijn al per trein naar Zagreb vertrokken. Nu lachen ze nog, maar ik voorspel dat het vreselijk gaat aflopen.

41 De Volkskrant, 28 januari 1994.

09:30 uur, trein naar Eindhoven

Ik besloot in jeans en een trui naar Best te gaan. Als ze er iets van zeggen, zal ik de society-kliek meedelen dat we niet in de Ridderzaal zitten en dat het in mijn brein zit, niet in mijn broek.

Elsevier komt met een verhaal over Willem iv.⁴² Hij is blijkbaar bij zijn mama in dienst als buitengewoon adjudant. Wat een nep. nrc Handelsblad schijnt al geschreven te hebben dat de kroonprins ‘niet helemaal uit de geschikte klei gekneed zou zijn.’ Maar waarom zou hij eigenlijk vanzelfsprekend geschikt moeten zijn voor het ambt der Oranjes?

42 Elsevier, 29 januari 1994.

't Blauwe Boerke, Best

Ik was op bezoek bij mevrouw Hazeu in Waalre. Ze is gammeler geworden en haar hoorapparaatje helpt niet veel meer. Haar kortetermijngeheugen gaat achteruit en ze kreeg een nieuwe heup. Ze loopt nu wel weer prima en rookt nog altijd vijftien tot twintig sigaretten per dag. Ze heeft het studeren van Japans

[p. 36]

weer opgepakt, maar kan niet meer schilderen door artritis in haar handen. We aten een broodje pindakaas en het was als vanouds. Ze reed me naar de bus in een nieuwe Citroën, maar haar meubilair is beneden alle peil en het verraadt de origine als bourgeois, van voordat het geld binnenkwam. Hoe is het mogelijk in zo'n ratjetoe te willen zitten als je zoveel geld hebt.

23:15 uur, trein naar Amsterdam

Na het bezoek aan mevrouw Hazeu ging ik naar de Gay Krant in Best. Henk Krol nam me eerst mee naar zijn huis om naar een tafel te kijken die hij had laten gieten. Het was het beeld van een jongen die op zijn rug de glasplaat ophoudt. Henk gaf me een schitterend Duits boek, L'Amour Bleu.⁴³

Na een soepje bij Bart en Leontine Wigman gingen we naar de lokale golfclub waar ik een praatje zou houden bij een diner voor zo'n veertig man. Alles ging goed, tot en met de zaak Luns, zei Henk later. Van hem geloofden ze wel dat hij zich schofterig had gedragen, maar toen ik over Van den Broek, Klaas de Jonge en Bentinck begon, werd het teveel om te verwerken. Een professor interrumpeerde en zei dat hij overtuigd was dat Van den Broek veel te netjes was voor dergelijke schuinsmarcheerderspraktijken. Ik antwoordde: ‘Tot over dertig jaar ook die stukken vrijkomen, zoals ik onlangs over mijn eigen behandeling door de keurige heren in Den Haag heb ontdekt dat het ploerten zijn.’ Een dame vroeg: ‘Hebt u misschien een trauma overgehouden van uw botsingen met Buitenlandse Zaken?’

Henk Krol vertelde op weg naar het station dat een plaatselijk arts uit Best hem had toegefluisterd: ‘Deze man is een fantast.’ Mijn conclusie is dat ik de goegemeente de feiten heb voorgelegd en als ze liever denken dat in Den Haag geen crooks wonen, prima. Henk was van mening dat ik niet 150 gulden voor de lezing had moeten vragen maar 700 gulden. Hij wil ook dat ik een interview met Pim Fortuyn ga maken. Hij is blij met mijn artikelen van soms anderhalve pagina en wil dat ik ermee doorga.

43 Cecile Beurdeley, L'Amour Bleu, die homosexuelle Liebe in Kunst und Literatur des Abendlandes, Gmünder, Berlin, 1988.

29 januari 1994

Amsterdam

Op een hoek van een gracht stond een jongetje van een jaar of tien vreselijk te huilen. Ik kreeg jeugdbeelden op mijn netvlies van soortgelijke ervaringen. Misschien is het opmerkelijkste

[p. 37]

van ouder worden, dat je verleert om in echte wanhoop te huilen. Tranen komen nu meestal voort uit gevoelens van schoonheid, in mijn geval bij bepaalde muziek. Verderop keek ik nog een keer om en zag dat een man het jongentje een zoen op zijn hoofd gaf. Dat stelde me dan weer gerust.

Lubbers en Hirsch Ballin hebben aangekondigd een onderzoek in te laten stellen waarom het parlement cruciale informatie is onthouden over de rol van Suriname en de Antillen als doorvoerhaven voor cocaïne uit Colombia naar Nederland.⁴⁴

Frénk van der Linden interviewde Jhr. M. van der Goes van Naters (93) in Wassenaar.⁴⁵ Je ziet hoe politici van de oude stempel enerzijds misschien milder zijn geworden, maar anderzijds duidelijker dan ooit geen blad voor de mond nemen. Hij noemt Frits Bolkestein een liberale intellectueel waarbij Hans Wiegel afsteekt als een minderwaardig insect. Hij gelooft ‘geen sodemieter’ van het voorspelde zetelverlies voor de PvdA. Wat opvalt, is dat hij als PvdA'er kennelijk pro-Rottenberg is. ‘Felix verandert de cultuur van de PvdA, die een verveelde partij was. En dat is het ergste wat je van een partij kunt zeggen.’ Hij doet een uitval naar Willem Drees. In de oorlog was hij oké, ‘maar in zijn latere rol als premier vond ik hem een stiekemerd. Als Lubbers en Kok mot hebben, raadplegen ze vanzelfsprekend hun fractieleiders. Drees niet. Hij deed zoveel mogelijk buiten ons om. Ik had regelmatig de idee bedrogen te worden door mijn eigen minister-president. Neem nu die tweede politionele actie tegen de “de rebellen” in Indonesië. Daar was ik mordicus tegen.’ Hij had een politieke reis naar de grote Oost gemaakt, alwaar generaal Spoor de Kamerleden rijp probeerde te maken voor een harde militaire actie tegen Sukarno. Ook ontmoette hij vertegenwoordigers van de Indonesische Republi-keinen, die heel redelijk op hem over kwamen. Het waren geen barbaren die in de bomen woonde, zoals Luns zei. Hij had Drees bij thuiskomst bezworen naar hem te luisteren en kalm te zijn. De minister-president wist dat de PvdA-fractie tegen een tweede politionele actie in Indonesië was.

‘Het kabinet besloot in het geheim en bij wijze van verrassing tot militaire actie! Wij hoorden het op de radio! Woedend waren we. Maar we voelden ons vleugellam. De fractie kon weinig anders doen dan de gruwelen betreuren en uiteindelijk knorrend en morrend instemmen. Ja, we gingen plat, we gingen absoluut plat.’

44 NRC Handelsblad, 29 januari 1994.

45 Idem.

[p. 38]

Frénk vroeg hem waarom hij Drees op den duur als regelrechte vijand ging beschouwen.

‘Omdat hij de partij op een gegeven moment de rug toekeerde. Dat was the limit. Voor een man uit één stuk - notabene een van de pioniers van onze partij, een voortreffelijke marxist - niets minder dan een doodzonde.’

Als ik zo'n gesprek lees dan denk ik aan het zaaltje in Best. Mijn kop eraf als een meerderheid daar niet zou denken: Van der Goes van Naters is een fantast. Voor mij staat vast dat de massa droomt en fantaseert, eeuwig blind is voor de onaangename werkelijkheid die ze verkiezen te negeren.

Ed kwam langs voor koffie en soep. Zijn figuur is nu weer subliem. Hij had een fijne reis gehad. Hij had Bill en Marjorie Kellog gesproken, en bracht Only Words van Catharine Mac-Kinnon mee.⁴⁶ Ik liet hem het antwoord van Lubbers lezen, en hij vond dit zeer positief - en wat ik zelf ook dacht, maar eigenlijk niet durfde te geloven, was dat Ed zei dat de brief een uitnodiging tot een zet mijnerzijds was.

Henk Krol belde. Hij had met Pim Fortuyn contact gehad en een interview afgesproken op 8 februari om 14.00 uur. Prima.

Brinkman nam in tranen ‘de macht’ in het cda over. Dat wordt dus een ramp, die man. Je kon op tv goed zien hoe onbehaaglijk mevrouw Brinkman de zoen van Lubbers onderging op het cda-congres.

46 Catherine MacKinnon, Only Words, Harvard University Press, Cambridge, 1993.

30 januari 1994

Was gisteravond in de catacomben van Argos en luisterde op mijn walkman naar een pianoconcert van Beethoven en een vioolconcert van Tsjaikovski. Met afschuw keek ik naar het geile geklíer om me heen en raakte geen hond aan.

31 januari 1994

Ben zeer opgewonden. Hans van der Voet, directeur van de rvd en woordvoerder van Lubbers zei zojuist: ‘U bent welkom om mee naar Zuid-Afrika te gaan.’ Ik was ontzettend blij en totaal verrast. Dus na er in 1992 te zijn uitgezet, kom ik in het gezelschap van de Nederlandse premier in dat land terug. Hij zei overigens er niet van op de hoogte te zijn dat ik een visum nodig had. Hij gaat zelf ook mee. Ik vroeg of er plannen waren om ook de Zoeloes en Gatsha Buthelezi te ontmoeten. Blijkbaar niet, wat een fout is. Zijn eerste zin was: ‘Bedankt

[p. 39]

voor uw aardige brief.’ Wat gebeurt er? Ik heb in Den Haag nog nooit zoiets meegemaakt.

Ik belde Vermeer, die zei het een ‘koddige ontwikkeling’ te vinden. Wim Klinkenberg zei het ‘interessant’ te vinden en een prima stunt mijnerzijds om te hebben gevraagd mee te mogen. Een ticket kost 1.990 gulden. Dat is dus op te brengen. Ik heb nog 300 dollar. Wie heeft dit kunnen denken? Ik moet straks als Lubbers naar Djakarta gaat hetzelfde doen.

Ik belde uit blijdschap viermaal met Peter, die ik na augustus 1992 voor het eerst zal terugzien.

Ik ontdekte dat Arie van den Kerkhof al tien dagen met een darmperforatie in een ziekenhuis ligt. Zijn vrouw zou hem vertellen dat ik had gebeld en met Lubbers naar Zuid-Afrika zou gaan. Christo Landman vond het uitstekend dat ik terug zou gaan naar zijn land. Ik schreef Tienie Groenewald dat ik Viljoen en Buthelezi wil interviewen als ik in Zuid-Afrika ben.

Er zijn in Joegoslavië al 65 journalisten gesneuveld. Servië heeft haar verzet tegen de komst van Nederlandse blauwhelmen ter bescherming van moslimenclaves opgegeven. nrc Handelsblad schrijft in haar hoofdredactioneel commentaar niet te weten wat hier achter zit.⁴⁷ De krant constateert dat dit betekent dat ons bataljon dreigt te worden overgeleverd aan de luimen van milities ter plaatse. Opmerkelijk is dat een Belgische generaal vroegtijdig deze taak heeft opgegeven en een Franse generaal zal spoedig hetzelfde doen. ‘De functie van vredestroepen wordt met de dag onduidelijker terwijl hun kwetsbaarheid alleen maar toeneemt,’ aldus nrc Handelsblad.

47 NRC Handelsblad, 31 januari 1994.

1 februari 1994

Secretaris-generaal van de Verenigde Naties Boutros Boutros-Ghali heeft verklaard dat Nederlandse troepen in Bosnië bij tegenwerking van strijdende partijen niet alleen kunnen rekenen op beperkte steun vanuit de lucht, maar ook op hulp van grondtroepen van andere landen zoals Engeland en Frankrijk. De secretaris-generaal was enkele dagen in Den Haag. Relus ter Beek is belast met het leveren van Nederlands kanonnenvlees voor de veilige zones voor moslims in Bosnië.

Julius Vischjager telefoneerde dat in het boek van Adriaan Venema staat dat Henk Hofland zich indertijd voor de ss had opgegeven. Hoe kan dit nu? Henk was dertien toen de oorlog begon!

[p. 40]

Gisteren liet ik Hans Verploeg weten dat ik met Lubbers mee naar Pretoria ga. Geen reactie. Vandaag bracht ik hem een brief met het verzoek Vermeer te laten weten of Buitenlandse Zaken instemt met bemiddeling door Van der Wiel. Geen reactie. Hoe krijg ik geld voor de trip naar Zuid-Afrika bij elkaar?

Geen reactie van Jurgens. Ik had een boodschap achter bij zijn vrouw Doris. Vermeer denkt dat de bemiddeling van Gijs van der Wiel tussen Jurgens en Verploeg is blijven steken. Ik vertelde Vermeer over mijn briefje aan Den Hertog: ‘Ik heb hem geschreven mij niet meer in een positie te brengen hem een hand te moeten geven.’

‘Maar dat mag helemaal niet,’ zei Vermeer, ‘foei!’

Fuck them!

Toen ik bij tandarts van Splunter te kennen gaf niet erg blij te zijn dat ik weer drie dagen met pijn had gezeten en dat hij me gisteren ook pas om 17.00 uur wilde helpen. Net als iedereen was zijn eerste reactie: ‘Ga dan maar naar een andere tandarts,’ maar ik vond dit vooral stoerdoenerij tegenover zijn assistente.

De wortel van een van de twee stompjes in mijn mond was ontstoken, er kwam pus uit, dus hij injecteerde en ze werden er uitgehaald. Keek ernaar: één was bruin en smerig en vrij groot, de ander was gaaf en wit. Zo verga je.

Volgens een enquete zou een meerderheid van de Nederlanders vinden dat na het overlijden organen automatisch beschikbaar moeten komen, tenzij men aangeeft dat niet te willen.⁴⁸ Ik ben het daar niet mee eens. Ze wilden autopsie op mam uitvoeren, maar met steun van Theo heb ik dat tegen kunnen houden. Misschien is het verkeerd, maar ik denk dat je na je dood niet opengesneden moet worden. Op televisie legde een Britse professor het hoofd van de beroemde mummie Toetanchamon, de jong gestorven farao van de 18de Egyptische dynastie, op een weegschaal. Dat had nooit mogen gebeuren. Ik denk dat een graf nooit mag worden verstoord.

W.F. Hermans liet vanuit Parijs via zijn secretaresse weten dat hij het literaire winterfestival in Groningen alleen wil bijwonen als zijn oude vijanden daar levend zouden worden geroosterd. Hij zal wel denken dat hij leuk was, maar het is een idiote uitspraak. Niet verwerkte haat en minachting is een barrière voor wie ermee blijft opgezadeld.

Ik stuurde Lubbers nog een briefje waarin ik aanstuurde om in Zuid-Afrika samen eens off the record van gedachten te wisselen

48 NRC Handelsblad, 1 februari 1994.

[p. 41]

over de mogelijkheden zijn Energie Handvest alsnog aan de man te brengen in de vs en Moskou.⁴⁹

49 Zie bijlage 14.

2 februari 1994

Alle Tweede Kamerfracties staan achter uitzending van troepen naar Bosnië.⁵⁰ Nederland houdt woord, ook onder moeilijke omstandigheden, meent minister van Defensie Relus ter Beek. Hij acht de humanitaire taak van Unprofor in Joegoslavië van het grootste belang. Onze jongens zenden is volgens hem ‘buitengewoon zinvol’. De minister weet niet waar het over gaat en de hele Kamer doet dus maar wat. De jongens zijn de klos. De krant drukt ter verduidelijking van het wespennest een kaartje af.

Ik heb Rob Soetenhorst, nu hoofdredacteur van de Haagsche Courant, geschreven of hij artikelen van me wil hebben over het komende officiële bezoek van Lubbers en Kooijmans aan Zuid-Afrika, dit for old time's sake.

Henk Krol van de Gay Krant belde dat hij bereid was duizend gulden mee te betalen aan mijn reis met Lubbers plus een speciaal hoog tarief als ik een artikel zou schrijven. Dat is bijzonder fideel. ‘Het kan eigenlijk niet,’ zei hij, ‘maar je weet hoe ik op je ben gesteld.’

‘Als de Staat betaalt, zal ik die duizend gulden teruggeven,’ zei ik, ‘want ik gebruik jullie voor mijn privé-oorlog tegen de Staat.’

Gerard (zijn achternaam kan ik niet onthouden), hij maakt radioprogramma's, vertelde in Thermos dat hij naar zijn baas bij

50 De Volkskrant, 2 februari 1994.

[p. 42]

de Wereldomroep was gegaan toen mijn boek met Arbatov, Het Sowjet-standpunt, verscheen, met het voorstel er een programma over te maken. Daar kon geen sprake van zijn, want ‘Oltmans is een querulant.’ Gerard vroeg door en kreeg te horen dat hij de ware reden wel eens buiten het Wereldomroepgebouw te horen zou krijgen.

Eduard zegt dat als de Gay Krant mijn vliegticket koopt, voor hen de btw aftrekbaar is, wat mij uiteindelijk 400 gulden scheelt.

Peter belde en is ontzettend blij nu het zeker is dat ik terugkom. ‘Je kunt weer in je eigen flat slapen,’ zei hij. Edwin en hij hebben de huur doorbetaald, hopende dat ik weer terug zou komen. Hij zei dat ik nooit moest denken dat hij mijn brieven niet nauwkeurig las, ook al laat hij ze eerst even liggen en maakt ze pas later open, ‘want ik geef er altijd meteen een zoen op.’

De burgeroorlog in Bosnia-Herzegovina ontwikkelt zich tot een strijd tussen drie partijen, moslims, Kroaten en Serviërs. En wat zal mannetjesputter Relus ter Beek zeggen als er Nederlandse doden vallen? Lubbers had dit nooit mogen laten passeren, net als assholes als Kok, Van Traa, Weisglas en de rest.

Vic Vernède kwam eten. Hij is een echte vriend. Met zijn moeder is het niet meer zo goed. Prins Bernhard en zijn broer Ted (de privésecretaris van de prins) beginnen al om 11 uur met een glas roze champagne. Hij maakt zich zorgen om zijn broer, want hij drinkt teveel. Prins Bernhard is kleiner geworden en zijn schouders zijn verdwenen. Ons aller voorland. Ook in Zuid-Afrika werd een diner gegeven voor de 1001 Club voor 10.000 dollar per persoon.⁵¹ De prins had in het gastenverblijf van Anton Rupert gelogeerd. Vic is een van die vrienden die de 45 treden naar Westerkade 3d is opgegaan om me terug te zien, zij het in minder florissante dagen. Hij keert 18 februari naar Johannesburg terug.

Sibolt van Ketel van De Telegraaf is in het klm-toestel hertrouwd, waarmee prins Bernhard naar Zuid-Afrika vloog. Natuurlijk was de slijmjurk en Bernhard-fan Thomas Lepeltak ook weer mee. Dat zijn de journalisten waar zijne koninklijke hoogheid zich gaarne mee ophoudt.

51 Redactie: Het old-boys-netwerk de 1001 Club is in 1971 opgericht door prins Bernhard en Anton Rupert en heeft tot doel te helpen bij de financiering van het Wereld Natuur Fonds. De uitgelekte ledenlijsten tonen de maatschappelijke mondiale elite, bestaande uit internationale zakenlieden, royalty, schimmige geldhandelaren, dictators als Mobutu en criminelen als Meyer Lansky.

[p. 43]

3 februari 1994

J. Wilman was ingenieur bij de werf rdm, waar hij zich als jonge ingenieur ontpopte als kritisch waarnemer van technische onvolkomenheden aan rdm-produkten. De man is jarenlang verdacht gemaakt en tegengewerkt door de bvd en de politieke inlichtingendienst van de politie van Rotterdam, schreef Jos Slats in de Volkskrant.⁵² Ik wist niet dat zoiets bestond. Negen jaar geleden kreeg Wilman zijn bvd-dossier in handen en ontdekte hoe ook de bvd zich het vuur uit de sloffen had gelopen om hem als sympathisant van de cpn aan de man te brengen. Ook het leven van Wilman, die nu in de zeventig is, werd door Haagse Gestapomethoden geruïneerd. En dan zegt die fijne mijnheer Docters van Leeuwen doodgemoedereerd tegen Slats: ‘Waar gehakt wordt vallen spaanders.’ Ook met deze zaak houdt Piet Stoffelen zich bezig.

Julius Vischjager heeft de Zuid-Afrikaanse ambassade (de heer Storm) laten weten dat ik voor The Daily Invisible meega met Lubbers. Op de ambassade zijn ze in alle staten en Nothnagel zit in de gordijnen. Julius belde ook de rvd dat ik voor zijn krant zou gaan. Wat zou Nothnagel kunnen doen om te verhinderen dat ik met Lubbers meereis?

De Staat der Nederlanden heeft beslag laten leggen op het huis van Hans Janmaat van de cd, omdat zij 90.000 gulden van hem te goed zou hebben. De man is Kamerlid, weliswaar van een partij die velen onwelgevallig is, maar dan doe je zoiets toch niet? In Den Haag dus wel. Het schijnt om een teveel betaalde subsidie aan het wetenschappelijk bureau van de cd te gaan. En de keurige Staat berekent natuurlijk ook wettelijk verplichte rente. Waarom heeft niemand ooit een boek geschreven over de Hollandse polder-mind? Een verslaggever van de Nieuwe Revu meldde zich onder valse voorwendselen bij de cd aan en heeft enige tijd bij de partij gewerkt, om nu met zeventien pagina's roddel in zijn blad tegen de cd van leer te kunnen trekken. ‘Keurige’ methode. Infiltrant Peter Rensen beschrijft Janmaat & co. als een troep skinheads, antisemieten en oud ss'ers, alsof ze dat ook zouden zijn. Een zeer opgeklopt verhaal.

52 De Volkskrant, 3 februari 1994.

20:30 uur, trein naar Amsterdam

Ik bracht een bezoekje aan Kaat Verrips, de weduwe van de in 1964 verongelukte dubbelagent, die mij bedreigde vanwege mijn bemoeiingen met Indonesië en Sukarno. Ik ontmoette ook de dames van de beide zoons, maar eerlijk gezegd blijf ik

[p. 44]

er liever buiten. Kaat zat volop te praten, maar het meeste interesseerde me niet. Dit soort bezoekjes kan niet meer.

Westerkade

Mandela zit op tv te verklaren dat het anc 70 procent moet halen. Natuurlijk, want dan kunnen ze alle gemaakte afspraken afdanken en de wet veranderen. Vind het griezelig.

4 februari 1994

De man die de badkamerdeur komt repareren, fluit en zingt dwars door Liszt heen, die ik snel opzette om zijn mond te snoeren. Dat fluiten moet een soort gekte zijn, typisch Nederlands. Wim Klinkenberg belde terug. Streep aan de balk. Hij denkt dat nu Lubbers me meeneemt op een officieel bezoek aan Zuid-Afrika, hij het voor me opneemt als Nothnagel dwars gaat liggen. Toch heb ik gevraagd of de nvj me wil steunen bij de visumaanvraag. Ik vroeg hem of hij de uitspraak van Hofland had gezien, dat eigen belang het soms nodig maakt dat men als journalist liegt.⁵³ Hij kon het zich niet voor de geest halen, maar adviseerde er met een brief in De Journalist op te reageren. Belde Wim Verbei van mijn vakblad, maar die zei dat de opiniepagina deze week vol zat, evenals volgende week. ‘We hebben nu eenmaal een systeem met roulerende vaste medewerkers op de opiniepagina van ons vakblad,’ zei hij. Ik voerde aan al 35 jaar lid te zijn en 40 jaar in het vak te verkeren, maar hij was onvermurwbaar en refereerde aan een redactioneel besluit.

Arie van den Kerkhof was weer thuis. Er was tijdens een spoedoperatie een meter darm weggehaald. Kan zoiets? Hij vond het geweldig dat ik meeging met Lubbers. ‘Een pracht stunt Willem, wat zullen ze opkijken,’ aldus deze officier van de Koninklijke Marechaussee en langzamerhand goede vriend. Ik ben flink opgeschoten vandaag. Bereikte 27 mei 1979. Ik kom nu toch echt dichter bij het heden.

Bruguera en Goellner spelen de kwartfinale in Dubai. Ik vind hen allebei even lekker om te zien. Ik zou niet weten wie ik het liefste in mijn vingers zou krijgen. Bovendien zijn het allebei uitstekende tennissers. De commentator is een ouwehoer, dus het geluid gaat uit.

53 De Journalist, 28 januari 1994. ‘De volle waarheid is altijd te ingewikkeld, in het bijzonder voor de journalist, die daarom gedwongen door tijd en ruimte een keuze moet doen uit de aspecten, de kentekenen waarin de waarheid zich aandient. Bij de volle waarheid zijn dikwijls tegengestelde belangen betrokken, en het kan doelmatig zijn het eigen belang te sparen door te liegen.’

[p. 45]

Goellner vecht als een leeuw, zes setpoints overleefd. Taai als een echte Duitser, maar hij verliest het zevende breakpoint. Ik geloof nu toch dat ik Goellner als eerste zou pakken. Bruguera is passiever, zou zich meer laten vermorzelen. Goellner zou een meer gelijkwaardige krachtmeting in bed opleveren. Goellner verloor 6-4, 6-3, maar hij zal beter worden.

Ging Adriaan van Dis werkelijk de vuilniszakken van bedrijven doorsnuffelen om te kijken wat zij met Zuid-Afrika deden?⁵⁴

54 NRC Handelsblad, 04 02 1994. Recensie van het boek van Conny Braam, De bokkenslachter, Meulenhoff, Amsterdam 1993.

5 februari 1994

Casper Bake kwam langs, een van mijn trouwste vrienden. We omhelsden elkaar, zoals we lange tijd niet gedaan hadden. Hij zag er slank en aantrekkelijk uit. Ik denk dat zijn huwelijk nu definitief op de rotsen is beland. Hij las de brief van Lubbers en zag het - net als Eduard - als een handreiking me uit de problemen te helpen.

In Sarajevo heeft het grootste bloedbad tot dusverre plaatsgehad. Hoe kan dit in godsnaam? Er zijn televisiebeelden van die niet om aan te zien zijn. Ik ben overtuigd dat dit het begin is van nog veel meer ellende.

Vanavond was ik voornamelijk toeschouwer in Argos. Ik walg dan toch eigenlijk van wat zich daar allemaal afspeelt. Oude en jonge mannen die met hun pik uit hun broek staan te spelen in afwachting van dingen die komen gaan. De catacomben zijn eigenlijk niets anders dan een gigantisch spermapissoir, waar men samenkomt om aan het einde van de week zijn kwakkie kwijt te raken. Afschuwelijk, maar doorblazen moet.

6 februari 1994

Ik lees Aan het Volk van Nederland van Pim Fortuyn.⁵⁵ Hij vat op pagina 98 ‘de grootheid’ van Willem Drees samen. Grondlegger van de aow en de Drees-trekkers. In dat opzicht, ja. Maar alles bij elkaar was de man een ramp. Dat Indonesië in een gemenebestrelatie behouden diende te worden, heeft hij nooit begrepen. Ik ben het lang niet altijd met Fortuyn eens.

Bernard Kalb vraagt serieuze Amerikaanse journalisten bij hem aan tafel, wie zij het liefst zouden interviewen. Wat zeggen de klootzakken? Michael Jackson en de Amerikaanse kunstschaatsster die werd aangevallen. Het zegt alles over de stand van zaken in de massamedia, of althans van de klootzakken die

55 Pim Fortuyn, Aan het Volk van Nederland. De contractmaatschappij, een politiek-economische zedenschets. Contact, Amsterdam, 1993.

[p. 46]

ze ons voorschotelen. Niemand noemt Rafjani, Milošević, Saddam Hoessein, Kim Il Sung, de keizer van Japan, of wie dan ook, nee ze kiezen commerciële troep.

7 februari 1994

Eindelijk weet ik mijn droom nog bij het opstaan. Mijn broer in Kaapstad, Henk, huilde omdat bekend was geworden dat onze moeder kanker had gekregen. Mam heeft nooit kanker gehad en overleed plotseling in 1974, omdat, zoals we achteraf denken, in het ziekenhuis een fout is gemaakt. Altijd verwonder ik me over de wonderlijke wegen van onverklaarbare dromen.

Ik had Will Boezeman-Boekhoff kopies van dagboekpagina's uit 1979 gestuurd. Zij belde dat ze toen op de kaderschool in Moskou was geweest en ik precies weergaf hoe er werd gedacht. ‘Maar hoe is het mogelijk,’ vervolgde zij, ‘dat dit in die dagen echt allemaal werd geloofd en als waar werd gezien?’

Zij voegde toe: ‘Wie zal lezen wat je schrijft?’

‘Nu misschien nog geen hond, maar over 100 jaar, dan zeker.’ Ik heb later nog 35 pagina's van mijn dagboek uit de periode in Moskou bij Will in de bus gedaan. Trouwens, hoe meer ik over Moskou teruglees, hoe meer ik overtuigd ben dat de cpsu werkelijk probeerde - ondanks de wurgende Amerikaans-Westerse blokkade - een andere, rechtvaardiger maatschappij te bouwen. Maar het bleef werk van mensenhanden en mislukte omdat macht corrumpeert. Eenmaal de touwtjes in handen, was het volk snel vergeten en was het ieder voor zich en Marx, Lenin en Brezjnev voor ons allen.

nrc Handelsblad komt met een verhaal van een majoor die twaalf jaar voor Gladio heeft gewerkt en nu veroordeeld is vanwege poging tot afpersing van Nutricia.⁵⁶ Hij is teleurgesteld dat de rechter weinig begrip heeft voor de gevolgen van jarenlang je halve leven geheim te moeten houden. Zouden Dirk Keijer en Theo Cranendonk met de contraspionagediensten of met Gladio te maken hebben gehad? Het is toch haast niet te geloven dat zoiets in dit land heeft bestaan? Ik minacht dergelijk gespuis van wie ik werkelijk heb gedacht dat zij vrienden waren. Werner Verrips was helaas ook zo'n type.

Van der Voet wilde me spreken. Er was navraag gedaan of het klopte dat ik voor The Daily Invisible zou meegaan naar Zuid-Afrika, wat Vischjager rondkletst. Die man is om razend van te worden. Ik zei dat het gelul was, maar Van der Voet was hel-

56 NRC Handelsblad, 7 februari 1994.

[p. 47]

der: ‘U gaat mee als journalist, en het interesseert me geen lor voor wie.’

8 februari 1994

Trein naar Rotterdam

Ik heb Julius Vischjager op een vriendelijke manier gezegd zich niet teveel met mij te bemoeien.

Newsweek publiceert een artikel over mind altering drugs.⁵⁷ Ook de pillenziekte komt uit de vs. Na Prozac tegen depressies en wat wordt genoemd de cultuur van pill poppers, zou meer kennis omtrent hoe ons hoofd opereert, geleid hebben tot het ontwerpen van pillen die ‘off-the-shelf-personalities’ in het leven kunnen roepen. ‘As neuroscientists learn what chemicals cause which personality traits, the temptation to fool around with nature will be irresistible,’ schrijft Jerry Adler. ‘If someone takes a drug every day for four years because it makes him feel or work better,’ zegt psychiater Solomon Snyder van Johns Hopkins University, ‘something may happen that we don't know about.’

Psycholoog Jerome Kagan van Harvard stelt dat 20 procent van alle mensen aan het begin van hun leven is voorbestemd verlegen te zijn, als gevolg van de neurochemie in hun hoofd. De overblijvende 80 procent wordt verlegen als gevolg van ervaringen in het leven. Bij die benadering vormt de persoonlijke biologie van het individu de grondslag voor de geschiedenis van de mens. ‘Ik denk’, aldus Kagan, ‘dat er een moment komt wanneer we ‘the chemical profile of a temperamentally fearful child’ kunnen bepalen. De farmacologen zullen dan tijdig kunnen ingrijpen en dit soort ontwikkelingen met succes bestrijden.

Ik ben al met één been en een gedeelte van mijn brein terug in Zuid-Afrika.

57 Newsweek, 7 februari 1994.

16:30 uur, trein Rotterdam-Amsterdam

De troep die ze bij Bruna op het station in Rotterdam te bieden hebben, is eigenlijk onvoorstelbaar.

Ik lunchte bij John van Haagen in Sportdorp, Rotterdam. John reed me door de Oranjeboombuurt van Rotterdam en wees aan waar rij na rij nieuwe appartementcomplexen stonden, bijna alleen bewoond door buitenlanders. We liepen in een winkelstraat met op zijn minst dertig procent allochtonen. Hij was het oneens met de praktijken van de Nieuwe Revu om de cd te

[p. 48]

bespioneren. ‘Dan zie je hoe de normen zijn verdwenen,’ zei hij. Zijn niet aflatende stroom woorden maakte me doodmoe. Hij reed me nadien naar het huis van Pim Fortuyn, waar ik anderhalf uur lang bloot stond aan een nieuwe stroom van woorden. Nu moet ik alleen zijn. Pim vroeg om een van mijn Memoires, dan zou hij de andere vier delen kopen. Ik heb er te weinig en kan me niet permitteren ze cadeau te doen.

Samuël John baron van Tuyll van Serooskerke (89) oud-secretaris-generaal van Buitenlandse Zaken, rechterhand van Luns en een man die volgens de in handen gekregen stukken jarenlang heeft geprobeerd mij wederrechtelijk het leven zuur te maken, is overleden. Een rotzak minder. Deze types hakken op je leven in zonder dat zij ook maar een idee hebben wie ze proberen kapot te maken. Ze gaan af op roddels van derden die menen dat ze mij dwars moeten zitten omdat zij ongelijk kregen.

Dat Lubbers wel eens tot heel laat in de avond bij Beatrix zit te kletsen, vond Pim Fortuyn een situatie die staatsrechtelijk helemaal niet toelaatbaar was.

Frits van Eeden had een bloedvergiftiging door onzorgvuldig met mierengif om te gaan en zei: ‘Ik was bijna de pijp uit geweest.’ Hij is op zichzelf zonder vaste vriend. gaat in maart naar Florida terug en heeft het goed naar zijn zin.

9 februari 1994

09:00 uur, VU ziekenhuis

Ik ben om 06:30 uur begonnen de opname van het gesprek met Pim Fortuyn uit te schrijven. Als het zo doorgaat als nu, ben ik er enkele dagen mee bezig, tijd die ik eigenlijk niet kan missen.

Ik snap niet dat ik niet eerder naar dokter Boode ben gegaan, in plaats van bij Delprat te blijven met zijn halve maatregelen. Ik voel dat ik weer normaal word.

Er zijn 13.000 blauwhelmen in Joegoslavië, die niet mogen schieten. Pure waanzin. Gisteren werd het vertrek van de eerste Dutchbat militairen getoond. In het commentaar werd er maar vast bij gezegd dat sommigen van hen waarschijnlijk niet levend zouden terugkeren. In wezen is het een herhaling van de Luns-kliek, die militairen naar Nieuw-Guinea zond waar vandaan 83 soldaten in lijkzakken terugkeerden. Wie gaat de verantwoordelijkheid op zich nemen? Lubbers? Kooijmans? Relus ter Beek?

Trouwens, een kleine meerderheid, 52 procent van de Nederlanders wil dat we militair ingrijpen. Het demonstreert slechts

[p. 49]

hoe de media het laten afweten. Zij leggen de zaak uit zoals de overheid het wil en niet zoals het is. Ook de Joegoslavische vrouw van Wim Klinkenberg was van mening toen ik opbelde, dat ze geen militairen naar Bosnië moesten sturen.

Ben nu toch al ver met de bewerking van het gesprek met Fortuyn. Het zou voor de Gay Krant wel eens baanbrekend kunnen zijn.

Florrie Rost van Tonningen belde. Zij was geschokt door het boek van Adriaan Venema, waarin hij in een hoofdstuk blijkbaar uitweidt over hoe zij hem in elkaar had laten slaan. Ze zei dat die veronderstelling ‘van de gekke’ was. Ik weet het niet. Misschien is haar omgeving schuldig. Ik heb haar uitnodiging voor 20 februari aanvaard. Of Jos Slats wordt gevraagd betwijfel ik, want ik wil niet de verantwoordelijkheid dragen dat hij haar de grond inschrijft.

Pim Fortuyn vindt het niet toelaatbaar dat men op Joden en zigeuners kift, want die hebben een open zenuw na eeuwenlange vervolgingen. Dat acht hij een nuttig taboe.

Ook noemde hij Hirsch Ballin in ons gesprek ‘een gemankeerd mens’. Hij denkt over die man net als ik.

10 februari 1994

Gijs van der Wiel belde aan het einde van de middag. Hij vertelde 28 januari een brief van Hans Verploeg van de nvj te hebben ontvangen. Opnieuw twee weken vertraging veroorzaakt door Verploeg. Gijs onderstreepte dat Buitenlandse Zaken al op 2 februari heeft geantwoord, dus meteen, maar van Verploeg hoor ik daarover niets. Buitenlandse Zaken gaat dus akkoord dat Gijs met landsadvocaat Den Hertog gaat praten. ‘Willem, het is gelul dat jij mij niet mocht bellen⁵⁸, ik heb geen contact met je opgenomen om je niet teleur te stellen, dat ik nog niets had gehoord,’ zei Gijs. Verploeg moet dit antwoord nu al bijna acht dagen binnen hebben. Ik zal hierover Verploeg niet aanspreken, niet nu, maar die dag komt nog.

Ik heb een brief aan het bestuur van de nvj gestuurd om me te beklagen over de weigering van Verbei om mij op de opiniepagina van De Journalist te laten reageren op de uitspraak van Hofland dat het als journalist ‘doelmatig’ kan zijn om te liegen.

Ik heb Pim Fortuyn de tekst van ons gesprek gezonden, met een kopie naar John van Haagen.

58 Wat Verploeg verordonneerd had.

[p. 50]

11 februari 1994

Wim Klinkenberg noemt Verploeg ‘een buitengewoon goede algemeen secretaris.’ Op 3 februari wist Verploeg dat Buitenlandse Zaken akkoord ging om Gijs in te zetten. Vandaag weet Klinkenberg nog van niets. Ik denk er dus anders over en vindt Verploeg niet helemaal goed bij zijn hoofd. Maar ik heb er ook geen belang bij om met deze mijnheer zoete broodjes te bakken, want ik hoef aan de positie van vicevoorzitter niet tegen iedere prijs vast te houden.

Ontmoette Arendo Joustra van Elsevier bij Dikker & Thijs. Hij heeft lang haar, waar hij soms doorheen ging, dus waarschuwde ik hem dat ik er niet voor instond dat ik mezelf in de hand zou kunnen houden. Bloosde hij toen ik dit zei? Hij gaf me Samen onderweg en De geheimen van het Torentje, allebei geschreven met Erik van Venetië.⁵⁹

59 Samenstellers: Erik van Venetië, Arendo Joustra; tekst: Ruud Lubbers, Samen onderweg. Over democratie, christendom & samenleving, economie en internationale vraagstukken. Het Spectrum, Utrecht, 1991. Arendo Joustra, De geheimen van het Torentje. Praktische gids voor het premierschap. Prometheus, Amsterdam, 1993.

Trein Amersfoort-Amsterdam

Ed verklaarde me voor gek om naar Gita te gaan. Maar ik had het haar beloofd en bovendien is zij ook ‘een kind Gods’. Ik doe het ook niet voor haar, noch voor mij, maar voor Wouter Kok. Die is gek op die vrouw.

Wouter stond klaar bij het station in Amersfoort met twee fietsen. We reden naar restaurant Buddha voor een maaltijd met zijn vriendin Gita. Wouter is werkelijk holderdebolder van haar, ook al heeft zij drie zonen van 22, 19 en 13. Toen Wouter ging afrekenen, vertelde Gita dat hij sinds hij weer contact met mij heeft veel vrolijker en levenslustiger en ook aardiger tegen haar is. Ik vond dat nogal een grote verantwoordelijkheid, die ik eigenlijk niet wil. Op Valentijnsdag kennen Wouter en ik elkaar vier jaar.

12 februari 1994

John van Haagen belde gisterenavond dat hij het gesprek met Fortuyn precies raak vindt, maar oppervlakkig. ‘Geen woord over arbeidsvoorwaarden of vakbonden. Je hebt in je interview zijn hoogleraarschap naar de achtergrond weten te schuiven.’ Pim vond de tekst ‘op enkele kromme zinnen na’ prima. Toen ik tegen Pim zei dat ik vannacht tot achtmaal toe was opgebeld, antwoordde hij: ‘Een hijger, dat is toch leuk.’ Ik kan me deze man niet als minister-president voorstellen. Ik liet

[p. 51]

hem ook over Bernhard aan het woord, en hij vond dat precies genoeg.

Vanmorgen rond elf uur kwam Eduard eten. Ik had croissantjes gehaald. We zaten te keuvelen en ik zei iets over Zuid-Afrika, waarop hij uitriep: ‘Jij bent een racist!’ Het dreigde even een schreeuwpartij te worden. Ik probeerde uit te leggen dat terwijl iedereen het over racisme heeft, het bijna nooit echt iets met racisme te maken heeft. Zijn gevoel zegde hem dat apartheid verkeerd was. Dat is geen intelligente uitspraak, want het gaat niet om gevoelens, maar om informatie. Ik legde uit in het verleden tegen mijn broer Theo te zijn uitgevallen zoals Eduard nu tegen mij. Maar Theo was al sinds 1949 in Zuid Afrika en wist gewoon wat er speelde, ik niet. Ik heb Theo menigmaal voor racist uitgemaakt. Ik had beter moeten weten. Ik ben tot geheel andere gedachten gekomen na zes jaar zelf in dat land te zijn geweest. Je leert een land niet kennen als je er tweemaal per jaar drie nachtjes bent als lid van een klm-bemanning. Ik heb als Brugman gepraat om hem op andere gedachten te brengen, maar dat lukte slechts gedeeltelijk. We gingen goed uit elkaar, maar ik weet zeker dat we ons allebei heel de dag gekwetst voelden.

13 februari 1994

Gisterenavond heb ik even naar De Leeuw gekeken. Hij behandelde voor kinderen totaal ongeschikte onderwerpen. Hij vroeg de kinderen of er oorlog gevoerd moest gaan worden in Bosnië, waarop de kinderen massaal ‘ja’ riepen. Later heb ik overgeschakeld naar Sonja, die met een verkrachtingsslachtoffer uit Epe sprak. Ik denk dat zij de waarheid sprak. Je ziet in zo'n programma duidelijk de invloed van Oprah Winfrey.

In Het Capitool vanochtend een discussie over Bosnië. Generaal buiten dienst Ernst Tomasso laat duidelijk merken dat we een ramp tegemoet gaan. De man is geschokt over de oorlogszuchtigheid die er in Nederland heerst. Hij kon niet preciezer zijn. Het is idioot. ‘De openbare mening rijdt op de tv-beelden uit Sarajevo,’ zegt Tomaso. Volgens hem moeten we daar weggaan, een mening die ik volledig met hem deel.

Met Eduard gezellig bij Aart van der Want en Willemijn gegeten. Aart heeft zijn lidmaatschap van de vvd opgezegd. Hij schijnt de redenen op niet mis te verstane wijze op papier te hebben gezet. Aart vond Fortuyn origineel en als hij kandidaat wordt, stemt hij waarschijnlijk op hem.

John van Haagen belde. Hij had voor 79 gulden een taperecorder versierd, die ik mocht hebben of lenen om mee naar Zuid-

[p. 52]

Afrika te nemen. John geeft nog altijd veel om me, en respecteert me. Ik ben Martin Portier, eveneens een vriend uit begin jaren vijftig, allerminst vergeten. Maar Martin bleef stilstaan. John heeft zich voortdurend ontwikkeld, en gaat daar mee door.

14 februari 1994

Nederlanders gedragen zich dikwijls in het buitenland als proleten, nu weer bij de Winterspelen in Lillehammer, Noorwegen. Joelen, hossen, schreeuwen, oranje hemden, petten, toeters, en de meest absurde hoofddeksels. Holle vaten klinken het hardst.

Arendo faxte zijn stukje naar aanleiding van zijn interview met mij naar Jan Mets. Het is goed. Maar één regel - over Gijs van der Wiel - zal eruit moeten. Bood Jan Mets aan 1000 gulden te betalen als de regering mij financieel genoegdoening geeft. Daar ging hij dieper op in en zei dat we zouden moeten onderzoeken of mijn hele serie Memoires uitgegeven zou kunnen worden. In een oplage van 500, misschien 1000, per deel.

John van Haagen had Hoflands stuk over de noodzaak van liegen onder bepaalde omstandigheden gelezen. Hij belde. ‘Hofland acht zich langzamerhand onschendbaar en vindt dat hij zich zoiets kan permitteren. Maar iemand met een geweten ziet zichzelf niet als onaantastbaar. Hij relativeert het begrip waarheid, maar als je dat overboord gooit, ga je de kant van Hitler, of van Saddam, op. Het doet er niet meer toe wat ‘de waarheid’ is. Het gaat er om hoe de waarheid zich verhoudt tot mijn waarheid, dus Hoflands waarheid. Hij moet Goebbels hebben gelezen. Maar Goebbels was slimmer. Goebbels gaf bij elke nieuwe waarheid een ander perspectief. Goebbels zei: ‘We moeten Europa overheersen, want wij zijn Übermenschen. Hij leverde er een sausje bij met stukjes waarheid. Hoflands stelling over de doelmatigheid van liegen als journalist in eigen belang, betekent dat het element integriteit verloren is gegaan of bewust overboord is gezet. Hij schetst hiermee een situatie die de afgelopen decennia al door tientallen politici in praktijk werd gebracht. Ze redeneren: wat zij mogen, mogen wij ook. Voor Hofland is de wereld rond. Hij stelt zichzelf op een lijn met politici. Hij valt voor een schijnwaarheid. Hij had in het reclamewezen moeten gaan. Daar geldt een soortgelijke filosofie. De waarheid is wat je eigen belang veronderstelt te zien. De waarheid is feitelijk niet meer te herkennen, want het is volgens Hofland toelaatbaar de werkelijke waarheid geestelijk te verdonkeremanen.’ Dit is een geniale opsomming voor een

[p. 53]

jongeman die zijn carrière als machinist derde klasse op onderzeeërs begon in 1953, toen ik hem in lijn 16 op weg naar mijn grootvader zag staan en meenam om aldaar nasi goreng mee te eten. We zijn veertig jaar verder. Hofland heb ik als bloedbroeder verloren na zijn verraad met De Telegraaf. Daar kreeg ik John dubbel en dwars voor terug.

15 februari 1994

Vladimir Koematsjev, adviseur van het Russische Instituut voor Nationale Veiligheid en Strategisch Onderzoek heeft in Moskou gezegd dat Noord-Korea al jaren over nucleaire wapens beschikt.⁶⁰ Pyongyang heeft ze diverse malen in Afrikaanse landen getest. Een vijftiental Russische specialisten zijn permanent in Noord-Korea om controle uit te oefenen. Zij brengen regelmatig verslag uit aan het Internationale Atoomagentschap in Wenen. De Rus zei dat Noord-Korea de technologie uit Irak had gekregen.

Pieter Lakeman beschuldigt voormalig topman Erik Jan Nederkoorn van Fokker ervan eind 1992 een bedrag van 25 miljoen mark te hebben ontvangen van Dasa in Duitsland. Fokker commissaris Frits Böttcher zou als commissaris van Fokker hierover anoniem geïnformeerd zijn, maar hij ondernam geen stappen. Ik leerde Frits via de Club van Rome kennen en het verbaast me niets. Hij was erg bedreven om Aurelio Peccei, de voorzitter van deze organisatie, een mes in de rug te steken.

Ik kreeg bezoek van Zoeloe Francis Latheli, die me adviseerde voorzichtig te zijn wanneer ik in Zuid-Afrika langer blijf dan Lubbers. De veiligheidsdienst in Zuid-Afrika werkt samen met het Umkhonto we Sizwe van het anc. Hij scheen ervan uit te gaan dat het anc de deuren voor mij in zijn land had gesloten. Hij adviseerde vooral niemand mijn reisprogramma mee te delen, want ik zou me echt in gevaar bevinden. De man schijnt hier sinds 1979 sociologie te studeren. Hij bracht een fles wijn mee. Ik ken de trucjes van onze inlichtingendiensten om me zo'n man op mijn dak te sturen.

Eindelijk maakte Peter ter Horst een flutberichtje in nrc Handelsblad van het voornemen van Zoeloekoning Goodwill Zwelithini om van KwaZulu een onafhankelijk staat te maken. Bill Keller berichtte dit op 8 februari reeds in The New York Times. De koning heeft president De Klerk meegedeeld dat hij terug wil naar de status van 1838, dus van voor de Britse bezetting van zijn land. Volgens Keller bewees de houding van de koning

60 De Volkskrant, 15 februari 1994.

[p. 54]

dat hij nog steeds een hechte partner was van prins Gatsha Buthelezi, leider van de Inkatha Freedom Party. Nederlandse journalisten zitten allemaal automatisch op de anc-lijn en berichten dus bij voorbaat niet over de wensen van de Zoeloes om niet door een door het anc en de Xhosa gedomineerd bewind te worden geregeerd.

Ed had een diner bereid voor mij en Poek Zumpolle. Hij had er veel werk van gemaakt en had het huis vol bloemen staan. Hij schepte wat teveel op en had er iets te veel gember in gedaan, maar het was allemaal erg lief.

16 februari 1994

Boode zegt dat vitamine b-complex afdoende is voor de ontsteking aan mijn been. Ik moet doorgaan met de kuur. Ik liet mijn kont zien, waar een schimmel bleek te zitten. Vast van Thermos. Mijn keel en urine waren beide in orde. Het probleem komt van de prostaat. Waarom laat ik bij Boode zonder problemen mijn kont zien en sla ik dat bij Delprat liever over? Henk Krol verhoogt mijn vergoeding van dertien naar vijftien cent per woord.⁶¹ Ook zal Gay Krant mijn vliegticket betalen. Hopelijk kan ik van Wouter nog 2.000 gulden lenen, zodat ik iets ruimer in het geld zit. Vreselijk, dat gezeik met geld.

61 Zie bijlage 15.

19:30 uur

Somerset Morkel stond op het antwoordapparaat. Maar ik bel niet terug. Er zal wel weer van alles aan de hand zijn. Ook oud-ambassadeur Piet Schaepman telefoneerde me na een lange tijd weer eens. Hij noemde Lubbers een misdadiger. Ik wees hem op het feit dat die kwalificatie wel wat ver ging.

Ik vertelde Jos Slats dat Arendo Joustra zal berichten over mijn aanstaande reis naar Zuid-Afrika en daarin ook melding zal maken van de brief van Somerset Morkel vanuit Londen.⁶² Hij vroeg meteen: ‘Durft hij dat te schrijven?’

‘Jij weet al weken dat die brief authentiek is en van Morkel afkomstig is,’ antwoordde ik. Ja, dat wist hij. ‘Aan de documenten die hij me gaf, kon ik zien dat het inderdaad een brief van Morkel is,’ aldus Slats.

‘Daarom Jos, zocht ik al enige tijd naar een journalist die dit gewoon rapporteerde, want anders zullen de schurken altijd maar weer winnen. Ook Arie van den Kerkhof is overtuigd dat de brief van Morkel zelf is.’

Jos zei letterlijk: ‘Als er in Elsevier een vervolg in de zaak Mor-

62 Elsevier, 19 februari 1994.

[p. 55]

kel komt, dan zal ik kunnen aanhaken.’ Hij zei ook dat mevrouw Joyce van de Zuid-Afrikaanse ambassade niet met hem durfde te spreken. Ook had Florrie Rost van Tonningen hem gebeld, zoals ik had gevraagd. Ze zei tegen hem dat hij wat haar betreft mee kon komen op de voorgenomen boottocht op de Rijn, maar haar achterban zou niet begrijpen waarom ik meega naar Zuid-Afrika.

‘Ik doe het op persoonlijke titel en maak alleen aantekeningen voor mijn dagboek,’ zei ik tegen Jos.

Op mijn mededeling dat ik Gatsha Buthelezi zou willen interviewen in Pretoria antwoordde hij: ‘Voor de Gay Krant?’

‘Nee, dat is niet mijn eerste keuze.’

Henk Krol belde zeer verheugd te zijn met het interview met Pim Fortuyn. Het komt in het volgende nummer.

17 februari 1994

Een dame van de rvd belde het programma van Lubbers in Zuid-Afrika door. Ik vond het schokkend om te horen dat de Zoeloes en Buthelezi daar niet in zijn opgenomen. Kan je nagaan wie er in Den Haag aan de touwtjes trekken. Ik heb Peter geïnformeerd dat we in Kaapstad beginnen en vroeg broer Hendrik een hotel voor me te reserveren. Lubbers gaat naar Nelson Mandela en het lijkt of de huidige president F.W. de Klerk op de tweede plaats komt, want Lubbers brengt geen tegenbezoek vanwege de ontvangst van De Klerk bij Beatrix. Zou vanwege dergelijke beledigingen aan de blanke Zuid-Afrikanen een artikel moeten schrijven met als kop ‘White is beautiful’. Het lijkt wel of de Haagse heren zich generen om blank te zijn, zoals ze bij het communistische anc op schoot lijken te zitten. Trouwens Mandela is in Nederland en palavert met Wim Kok in het Catshuis. De brave Wim maakt een kruiperig vriendelijke indruk zoals hij zijn gast bejegent. Ook Yasser Arafat was toevallig op visite. Alleen Khadaffi ontbrak nog, en Fidel.

Ik herinner me nog hoe Paul Witteman via mij alles in het werk stelde om F.W. de Klerk te pakken te krijgen. Nu loopt hij warm voor Mandela. Ik schreef voor de zekerheid Froger op Buitenlandse Zaken of hij aan de nodige touwtjes kan trekken om mijn reis naar Zuid-Afrika zonder problemen te laten verlopen. Ik heb geen zin in gelazer over een visum.

Deutsche Aerospace (Dasa) wil Lakeman nu voor de rechter brengen. Zou hij zijn hand hebben overspeeld?

Robert Long opent een televisieprogramma om geld voor het Mandelafonds op te halen. Natuurlijk zitten Kok, Van Thijn en

[p. 56]

Pronk op de eerste rij. Naast Kok Sietse Bosgra, de grote vrijheidsstrijder. Conny Braam zal er ook wel zijn. Lubbers vraagt om veel geld te geven. Kok zegt: ‘Mijn hart ligt bij Mandela omdat apartheid zo onmenselijk was.’ Paul de Leeuw komt in het Afrikaans zingen, althans dat denkt hij misschien. Pronk doet een gift van anderhalf miljoen uit de staatskas. En Mandela noemt het de mooiste avond uit zijn leven, wat dus pure onzin is.

Om middernacht belde John van Haagen over Arendo's voorgenomen stukje in Elsevier. ‘Eigenlijk zouden je collega's zich moeten schamen, want niemand neemt het voor je op.’

18 februari 1994

Het gala voor Mandela heeft 4 miljoen gulden of 10 miljoen rand opgeleverd. Het was een totaal PvdA-feestje.

cnn bericht dat mijn jarenlange vriendje in San Francisco, Randy Shilts, aan aids is overleden.

Had vannacht ontzettend last van mijn urineleiders. Ben wel tien keer opgestaan.

12:00 uur

Ik ben naar het Esso Motor Hotel gereden en vandaar via de Kennedylaan naar de Utrechtsebrug. Ik kon het Altea Hotel niet vinden en ging rond 11:00 uur terug. Ik belde Stoffelen en legde hem uit dat ik het hotel niet vinden kon. Hij had een half uur gewacht. We spraken opnieuw in het Altea Hotel af om 13:30 uur.

13:10 uur, Mercure Hotel

Stoffelen zei het Altea Hotel, maar het blijkt nu het Mercure Hotel te heten. Ik had het wel gezien, maar ik was doorgefietst. Ik sprak uiteindelijk lang met Piet Stoffelen. Hij zei mijn zaak met Jaap de Hoop Scheffer en Thijs Wöltgens te hebben besproken. De Hoop Scheffer heeft met Elco Brinkman overlegd wat er zou moeten gebeuren. Er wordt overwogen een gezamenlijk initiatief te nemen. Ook had Stoffelen met de secretaris-generaal van Algemene Zaken, Hoekstra gesproken, die had gezegd: ‘Als Oltmans nu eens met die verdomde brieven zou ophouden.’ Pieter Drost leerde mij in 1957 in Djakarta zaken waar mogelijk schriftelijk vast te leggen, omdat Haagse grijze muizen de gewoonte hebben scheve schaatsen bij hoog en bij laag te ontkennen. Hoekstra is zelf een van die figuren. Stoffelen dacht dat de redding uiteindelijk van Lubbers zou kunnen komen. ‘Hij is de man, al zou het nuttig zijn wanneer

[p. 57]

Beatrix ook een zetje gaf.’ Hij legde uit niets meer van zich te hebben laten horen, uit angst dat ik hem in moeilijkheden zou brengen. Hoe kan dat nou? Ik had bijna medelijden met hem. Verder is hij ongenietbaar langdradig. Hij was nog steeds overtuigd dat Docters van Leeuwen niet had gelogen en al mijn ellende uit de hoek van Buitenlandse Zaken was gekomen en niet van de inlichtingendiensten. Lijkt me sterk. Hij had inmiddels in Den Haag wel duidelijk gemaakt, geen fluit te geloven van de verhalen dat er bij de inlichtingendiensten geen dossier over mij zou zijn. En dat is dan de man die in het parlement de controle op de spíonagediensten moet uitvoeren.

Hij bood geen consumptie aan dus we zaten op een droogje. Hij wil me 25 maart opnieuw ontmoeten. Bij het afscheid permitteerde hij zich nog de opmerking: ‘U gaat wel met de meest zonderlinge mensen om.’

Ik belde Arendo en gaf hem het programma van Lubbers dat heden binnenkwam. Ik onderstreepte het treurig te vinden dat de Zoeloes in het programma van Lubbers ontbraken. Of dat Lubbers eerst naar Mandela en dan naar de zittende president De Klerk zou gaan. ‘Mísschien kon president De Klerk op maandag niet,’ zei Arendo.

Ik antwoordde dat dit een wel erg naïeve veronderstelling was. ‘Maar het programma zal toch wel met De Klerk zijn afgestemd?’ ‘Helemaal niet. Het is een kongsi geweest tussen de ambtenaren van Buitenlandse Zaken en de zwarte kontlikker in Den Haag, Albert Nothnagel,’ zei ik. Arendo is nog veel te goedgelovig, wat voor een journalist een doodzonde is.

Arie van den Kerkhof nodigde me voor het eerst bij hem thuis in Amstelveen uit, namelijk maandag aanstaande om 16:00 uur. Hij zei: ‘Als je in het gezelschap van Lubbers in Zuid-Afrika terugkomt, durven ze je er niet opnieuw uit te gooien.’ Er komt ook eerst een persconferentie met Mandela en daarna met De Klerk.

Ik schreef minister Kooijmans en Van der Voet beide met het verzoek zich te verzekeren dat de Zuid-Afrikaanse autoriteiten op de hoogte zijn van mijn komst en mij zonder problemen van 26 februari tot en met 22 maart aldaar mijn werk zullen laten doen.

Ik trakteerde mezelf op een telefoongesprek met Peter, want ik weet nu dat we vrijdagavond om 22:30 uur een tussenlanding in Johannesburg maken. ‘De oude kat anticipeert al op de komst van zijn mad uncle,’ zei Peter. Ik moest me er ook op voorbereiden dat Hillbrow inmiddels naar de knoppen was.

[p. 58]

Heb gisteren Gatsha Buthelezi per brief op de hoogte gesteld van mijn komst naar Zuid-Afrika en hem gezegd dat ik hem graag wil interviewen in een poging ook het Inkatha-geluid in de Nederlandse pers te krijgen.

19 februari 1994

Broer Hendrik is in een beste stemming. Ik belde hem, wat ik gepast vond omdat ik ook Peter heb getelefoneerd. Hij sprak me aan met ‘my dear’, maar dat zegt hij tegen iedereen, zoals ik dat met ‘schat’ doe trouwens.

Wouter Kok kwam gisteravond langs en legde tweeduizend gulden op het tafeltje van mam, als lening. Maar dit verandert wel alles. We hebben tot 23:30 uur zitten praten en hij maakte vele aantekeningen.

Er is iets niet goed met mijn prostaat. Moest er vannacht wel tien keer uit.

Julius belde. Hij had Lubbers op de persconferentie gevraagd waarom de Zoeloes niet waren opgenomen in zijn officiële bezoek. De premier schreef in het krantje van Vischjager zijn antwoord.

Wim Wertheim was zo aardig me het boekje Aan het volk van Nederland van Joan Derk van der Capellen tot den Pol toe te zenden, dat door hem en zijn vrouw werd bewerkt.⁶³ Pim Fortuyn beroept zich voortdurend op dit belangrijke geschrift uit de zomer van 1781, wat een spannende tijd was uit de dagen dat Nederland een republiek was.

Van der Capellen was een belangrijke voorvechter van de Amerikaanse vrijheidsstrijd. Pim citeert hem als volgt: ‘Alles wat er thans ondernomen wordt ter redding van het vaderland is daarom vergeefs, indien gij, o volk van Nederland, nog langer werkeloze toeschouwers blijft.’

Hij vervolgt: ‘Komt vreedzaam bijeen en kiest uit uw midden een matig aantal, goede, deugdzame, vrome mannen. Kiest goede patriotten waarop gij vertrouwen kunt. Zendt deze als gecommitteerden naar die plaatsen waar de Staten van uw verschillende provinciën vergaderen en beveelt hun dat zij zodra mogelijk bij elkander komen om uit naam en op het gezag der natie, met en naast de Staten van elke provincie een nauwkeu-

63 A.H. Wertheim-Gijse Weenink, W.F. Wertheim, Joan Derk van der Capellen tot den Pol, Aan het volk van Nederland. Het democratisch manifest. Heureka, Weesp, 1981.

[p. 59]

rig onderzoek te doen naar de redenen van verregaande traagheid en slapheid waarmee de bescherming van het land tegen een geduchte en vooral actieve vijand wordt behandeld.’ Voor Fortuyn is deze Gelderse edelman kennelijk een bron van inspiratie bij het schrijven van zijn eigen boek geweest.

Volgens een nieuwsanalyse van nrc Handelsblad is het Westen compleet overdonderd geweest toen de Bosnische Serviërs zich onverwachts onder druk van Moskou terugtrokken, waardoor het Westerse ultimatum werd geneutraliseerd en de aangekondigde bombardementen achterwege konden blijven.⁶⁴ Rusland gaat zelf 800 blauwhelmen naar Sarajevo zenden om een neutrale buffer tussen moslims en Serviërs te vormen.

64 NRC Handelsblad, 18 februari 1994.

20 februari 1994

09:19 uur, Amsterdam-Arnhem

Eigenlijk is de trip en het feestje met Florrie Rost van Tonningen een ramp, maar ik wil met mijn aanwezigheid iets goedmaken voor wat dit land haar al tientallen jaren aandoet. Zal nooit begrijpen waarom fascisme - in de geesten van mensen - zoveel erger en kwalijker is dan communisme.

Volgende week om deze tijd zweef ik in de ruimte boven Zuid-Afrika om mijn enig overgebleven broer te ontmoeten. Ik weet dat ook Peter zich intens op mijn komst verheugt.

12:00 uur, Emmerich, Duitsland

We varen op de Rijn op een ultramodern cruiseschip. Florrie wilde geen risico lopen in een hotel en opnieuw de stukgesneden autobanden van haar gasten te moeten betalen. De lucht was vol met trekvogels in V-formatie.

‘Als ik zeg dat mijn man is vermoord, is dat de waarheid,’ zei Florrie. ‘Hij wist teveel. Nu moet ik 5.000 gulden boete betalen, omdat ik dit niet mag schrijven.’

Zij toont dia's van nsb'ers en ss'ers, wat me wel even doet slikken, maar goed, het was haar wereld. Haar broer Wim Hoebel was ook een ss'er en hij is in 1945 gesneuveld.

Er zijn 91 gasten komen opdagen.

Eerst sprak een historicus, nu een legerofficier. Hij zegt dat Meinoud Rost van Tonningen zowel het Amerikaanse model als het bolsjewistische model voor de inrichting van de samenleving afwees. Met als gevolg dat hij tussen beide systemen werd vermorzeld. Hitler zou de politiek in zijn gegaan, nadat hij in militaire dienst naar communistische propaganda had

[p. 60]

moeten luisteren, beweert de legerofficier. Duitse soldaten zijn gesneuveld voor een nieuw Europa, en daarom zijn we hen dank verschuldigd. Hoe komt het, vraagt hij retorisch, dat Westerse staatslieden met het mensen vernietigende communistische systeem in alliantie zijn gegaan tegen Duitsland?

We worden vervolgens opgeroepen ten strijde te trekken tegen het eeg-extremisme voor een Europese bondsstaat met een multiculturele bevolking naar Amerikaans model. Maar een bond van Europese nationale staten, zó moet Europa worden. Europa verspeelde in 1933 zijn laatste kans een groot onafhankelijk Europa te stichten. Met Hitler hebben we de laatste grote Europeaan verloren - nu zijn we door de vs en Wall Street verslonden. Zoals Rudolf Hess onsterfelijk zal blijven, zo zal Rost van Tonningen een held voor ons blijven, die een grote Europeaan was, aldus de officier, die uit het leger blijkt te zijn gegooid.

Het is een hele gebeurtenis te luisteren naar alle nationaalsocialistische denkbeelden. Wat een andere wereld! Er blijken veel minder aanwezigen dan verwacht, want velen waren bang voor mogelijke publiciteit.

Trein naar Amsterdam

Ik was als eerste van de boot, het had me te lang geduurd. Vlak voor het uitstappen vroeg een echtpaar of ik met ze mee wilde rijden naar Arnhem. In de Jaguar kwam het gesprek op prins Bernhard. Ik zei hem altijd te zullen verdedigen over zijn rol in de kwestie Nieuw-Guinea, toen hij door naar jfk op het Witte Huis te gaan bewerkstelligde dat Luns het advies kreeg op te lazeren uit Irian-Barat. Mevrouw reed. Ik voerde het gesprek met haar man, Paul Valckenier Kips. Hij vertelde dat onlangs twee marechaussees aanbelden met het verzoek paleis Soestdijk te bellen. De prins was niet succesvol geweest via inlichtingen Pauls nummer te krijgen. Het nummer was geheim. Toen zkh zei dat hij zelf aan de lijn was, had de dienstdoende employee gezegd: ‘Al bent u Sinterklaas, u krijgt het nummer niet.’

Paul was een gepensioneerde marineofficier en kennelijk met de prins bevriend. Hij vertelde dat zijn grootvader Jan Hendrik een van de voorgangers van het Nederlands nationaalsocialisme was geweest. Maar dat hij in 1937 uit de nsb stapte, nadat zijn zoon Hans, Pauls vader, eruit was gesmeten. Ik vond Paul en diens vrouw aardige mensen en realiseerde me dat Florrie en prins Bernhard dus gemeenschappelijke vrienden hadden. De familie Valckenier Kips woonde in Vorden. Ik vroeg me af wat Jos Slats met deze informatie zou hebben gedaan.

[p. 61]

Ik vind Florrie Rost van Tonningen toch ergens een unieke dame. Paul zei: ‘Ze heeft de dood van haar man nooit helemaal verwerkt.’ Ik betwijfel het. Ze is gewoon het nationaalsocialisme trouw gebleven, zoals een van de sprekers, een acteur uit Salzburg, eveneens onderstreepte. Het woord werd gevoerd door voormalige diplomaten, hoogleraren en andere Europese prominenten. Tien kinderen zongen ter afsluiting liederen. Een jongentje van acht, Reinoud, speelde viool. Er was ook een Rost van Tonningen, een neef aanwezig.

21 februari 1994

Arendo Joustra heeft ook op Buitenlandse Zaken nagevraagd waarom de Zoeloes niet in het programma van Lubbers waren opgenomen. De aap kwam uit de mouw. Prins Mangosuthu Buthelezi had minister Kooijmans geschoffeerd. Hij had Kooijmans tijdens een gesprek van repliek gediend. Aha, dat is dus de reden. Er wordt de bekende Haagse wraak genomen. Kooijmans wilde Buthelezi de les lezen. En Arendo zegt: ‘Buthelezi heeft straf.’ Ja, dat is Den Haag. Dat is Holland. Ik heb al 38 jaar straf.

D.J.F. Hermens (Dio), kolonel Intendance, gehuwd met Conny Verhelst de dochter van mijn grootvader Willem Oltmans, geboren uit diens latere huwelijk met Sima Sastro Pawiro, is overleden. Bijzonder sympathieke man, die ik vanaf mijn prille jeugd uitstekend heb gekend.

Ben naar Amstelveen gefietst en heb bijna twee uur met Arie van den Kerkhof, diens vrouw en hun vriend Kees Knibbe zitten praten. Vorig jaar liep Arie nog 15 kilometer. Na zijn operatie is hij onherkenbaar vermagerd. Afschuwelijk om te zien. Frank Wiering belde dat de schrijver Wimanjaya Liotohe mijn Open Brief aan Suharto in zijn nieuwe en inmiddels in Djakarta verboden boek Prima dosa had opgenomen.⁶⁵

Ik heb Gijs van der Wiel nog wat info meegegeven over de bemiddeling met de Staat. Als het goed is zal dit proces zich grotendeels tijdens mijn trip afspelen.

65 Wimanjaya K. Liotohe, Prima dosa: Wimanjaya dan rakyat Indonesia menggugat imperium Suharto, Yayasan Eka Fakta Kata, Pasar Minggu, 1993.

22 februari 1994

Vermeer vroeg me gisteren of er iemand op mijn huis past tijdens mijn afwezigheid, want Diners zou een deurwaarder kunnen sturen. Als er dan niemand in huis is, wordt een brief in de bus gestopt en kan na twee dagen de boedel betekend worden. Ik heb hem gevraagd de advocaat van Diners een briefje te stu-

[p. 62]

ren dat ik tot 24 maart afwezig ben, en of ze tot die tijd geen actie willen ondernemen.

Hans van der Voet belde om 18:00 uur. Ambassadeur Albert Nothnagel had bekendgemaakt dat iedereen die met Lubbers meereist, een visum nodig heeft. Van der Voet vroeg het gisteren aan en kreeg het vandaag. De vier journalisten die meereizen hebben er ook een nodig. Drie werden vanmorgen per fax geïnformeerd. Dus die zijn vandaag nog gaan aanvragen. Ik kan nu pas morgen. De hemel mag weten wat me boven mijn hoofd hangt.

Hij zei ook dat Buitenlandse Zaken Nothnagel hadden bericht dat ook ik geaccrediteerd was om mee te gaan. Een brief hierover was naar mij onderweg.

Ik belde hem terug en zei dat ik langer wilde blijven omdat een ticket voor drie dagen veel meer kostte dan een ticket voor een maand. Hij zei nu ook zeker ambassadeur Nothnagel te willen opbellen dat premier Lubbers wilde dat ik meeging. Ik opteerde voor dit laatste, dan zouden die drie dagen in ieder geval binnen zijn en eenmaal in het vliegtuig, kan ik de premier vragen te helpen dat ik tot 22 maart in Zuid-Afrika zou kunnen blijven.

De reactie van Wim Klinkenberg toen ik hem belde: ‘Hierop heb ik zitten wachten.’

Belde Arendo Joustra. Hij vroeg of ik spijt had van zijn stukje in Elsevier over de affaire Morkel.⁶⁶ Nee natuurlijk niet. De ambassade had niet gereageerd, maar ambassadeur Nothnagel, die al jaren in Den Haag is, had Julius Vischjager gevraagd hoe groot de oplage van Elsevier was.

Arie van den Kerkhof denkt nog steeds dat ze mij geen visum zullen durven weigeren. Hij weet nog altijd niet waar Boeren toe in staat zijn. Ed vond het allemaal een grof schandaal: ‘Ze zijn dus nog altijd tegen je bezig.’

Florrie belde dat als ik mijn geld voor Zuid-Afrika niet rond zou krijgen, ik haar dit moest laten weten. Ik ga nog liever niet dan bij haar mijn hand te moeten ophouden. Maar het was vriendschappelijk bedoeld.

66 Zie voor het artikel bijlage 16.

23 februari 1994

J. van Hellenberg Hubar van Buitenlandse Zaken heeft me nog een briefje gestuurd dat ik een visum nodig heb voor Zuid-Afrika, en raadt me aan dat met spoed te regelen.

Ik had Rob Soetenhorst geschreven dat ik meega met Lubbers

[p. 63]

en of ik voor de Haagsche Courant daarvan verslag kon doen. Hij zegt een vaste correspondent te hebben die dat al doet. Toen hij jaren geleden met mij naar Moskou reisde om via mij de juiste contacten in Moskou te krijgen, was hij mijn beste vriend. Maar Hollanders kennen het spreekwoord de ene dienst is de andere waard niet.

11:00 uur, Den Haag

Ben per trein naar Den Haag gegaan en heb op Algemene Zaken een brandbrief voor Lubbers afgegeven.⁶⁷ Ik ben namelijk zeer nerveus dat er toch nog iets tussen kan komen. Vervolgens vulde ik op de Zuid-Afrikaanse ambassade de formulieren voor een visum in. Ik schreef na zes jaar zonder opgaaf van redenen door Zuid-Afrika te zijn uitgewezen. Ik voegde toe in het bezit te zijn van een brief van ambassaderaad Somerset Morkel, dat homoseksualiteit in het geding was geweest, welke vorm van discriminatie in strijd is met de grondwet van Zuid-Afrika. Ik zal nooit ofte nimmer door de knieën gaan ‘omdat het doelmatig zou kunnen zijn te liegen of te slijmen in eigen belang,’ zoals Hofland dit huldigt. De man zei dat ze morgen zouden bellen, in de middag. Ze weten waarschijnlijk al dat ik niet zal worden toegelaten. We zullen zien. Ik ben nu weer rustig en tegen alles bestand.

Ik geloof dat de pillen van Boode me hebben genezen.

67 Zie bijlage 17.

16:00 uur, Westerkade

Mevrouw Van Rensburg van de Zuid-Afrikaanse ambassade belde of ik de brief van Morkel op de fax wilde zetten. Ik heb dit geweigerd en meegedeeld dat de bewuste brief wel bij de redactie van Elsevier lag. Zij antwoordde: ‘Dan krijg ik uw visum voor aanstaande vrijdag niet rond.’

‘Dat is pure chantage mevrouw en ik zal de vakbond en de advocaten inschakelen.’

Na lang geklets zei ik desnoods bereid te zijn de brief van Morkel wel aan ambassadeur Nothnagel te willen laten lezen. Zij zou de ambassadeur informeren.

Even later belde de ambassadeur. Hij zei de geluidsband te hebben aangezet en ons gesprek te zullen opnemen. Of ik de brief wilde voorlezen. Ik moest deze eerst in mijn dagboeken gaan zoeken en Nothnagel moest een flink tijdje wachten. Vervolgens las ik deze voor. Daarop las ik ook de tweede brief voor.

[p. 64]

Hij dreigde dat Elsevier een juridisch probleem had omdat ze hierover hebben geschreven.

Ik vertelde dat er nog veel meer was gebeurd, dat ik Jos Slats met Morkel in contact had gebracht, en dat hij in het bezit was gekomen van honderden ambassadestukken. Het was duidelijk dat Nothnagel perplex stond. Ik weet eigenlijk niet waarom ik vanmorgen ijskoud op de visumaanvraag het in bezit hebben van de brief van Morkel vermeld heb. Toch kan dit juist mijn redding om mee te gaan zijn. Nothnagel vervolgde: ‘Als ik onethisch te werk zou gaan, zou ik u vertellen hoe de heer Somerset Morkel tegenover homoseksuelen staat.’

‘Dat is de beste uitspraak van die man,’ zei Klinkenberg later. De ambassadeur ontkende opnieuw alles. Hij had nooit een telegram of boodschap tegen mij naar Pretoria gezonden. Hij ontkende ooit iets tegen mij ondernomen te hebben. Hij loog opnieuw. Maar we kwamen overeen dat we elkaar morgen zouden ontmoeten en hij de brieven van Somerset mocht kopiëren. Wim Klinkenberg telefoneerde driemaal. Hij had Hans Verploeg ingelicht. Hij concludeerde uit alles wat er gebeurde dat ik nu zeker een visum voor de reis zou krijgen.

Ik waarschuwde Arendo dat Nothnagel had gezegd dat Elsevier een juridisch probleem had. Dit kon Arendo niets schelen. Wat voor hem nu eerst telde, was of ik een visum kreeg. Hij zei zelfs: ‘Je moet Nothnagel nooit die brieven geven als je niet eerst een visum hebt.’ Daar had ik in geen duizend jaar aan gedacht.

Klinkenberg zei dat hij daar ook niet op zou zijn gekomen. Jan Mets vond de ontwikkelingen nauwelijks te geloven.

Vervolgens belde mevrouw Van Niekerk van de ambassade of ik morgen om 14:30 uur bij de ambassadeur wilde komen. Ik antwoordde dat ik op dat moment ook in ieder geval mijn visum uitgereikt wilde hebben.

Arie van den Kerkhof verkneukelde zich over de ontwikkeling en zei: ‘Wat zal Albert zich opwinden.’

Om 18:30 uur belde mevrouw Van Niekerk opnieuw of ik morgen om 10:00 uur wilde komen. Prima, maar dan wilde ik ook mijn visum hebben. Ze bleef lang weg, kwam weer aan de lijn en zei dat dit niet mogelijk was. Ik hield voet bij stuk. Zij ging weer langdurig weg. Daarna kwam Nothnagel zelf aan de lijn. Hij dacht dat we elkaar gevonden hadden ‘en niemand kan u een visum geven, mijnheer F.W. de Klerk niet, mijnheer Pik Botha niet,’ alleen hij, Nothnagel kon hier voor zorgen. Ik zei dat hij al eerder toezeggingen had gedaan die niet waren nagekomen.

[p. 65]

‘U moet mij vertrouwen,’ aldus de ambassadeur,’ ik wil geen trade-off met u. Ik heb die stukken nodig om u te kunnen helpen. Ik heb twee dagen geleden een lang gesprek over u gehad op het Ministerie van Buitenlandse Zaken en ik heb ze veel verteld over u en de kwestie rond Paul Bijvoet.’

‘Die schurk Bijvoet,’ antwoordde ik, ‘kan hier buiten blijven,’ waar hij het mee eens scheen te zijn. ‘Er zit een angel in deze zaak, mijnheer Oltmans en ik zal u helpen, maar u moet mij nu vertrouwen.’ Ik ging akkoord hem om 09:00 uur te ontmoeten. Zal Eduard gelijk krijgen die denkt dat ik uiteindelijk geen visum zal krijgen?

Jos Slats belde nog laat op. Hij was boos dat ik Nothnagel over zijn contacten met Morkel had verteld. ‘Ik heb die relatie niet voor je aangezwengeld om er nooit iets mee te doen. Jij bent een journalist die naar de pijpen van superieuren danst. Daar heb ik dus niets aan.’

‘Ik ben niet van plan mijn gesprek met Morkel voor Nothnagel te gaan herhalen,’ antwoordde hij. Dat zette me aan het denken. Jos betwijfelde of de anonieme brief wel van Morkel afkomstig was. Zou Jos gelijk hebben? Hoe kom ik dan aan die brief? Knibbe en Van de Kerkhof zijn overtuigd dat het stuk van Morkel afkomstig was. Bah, wat een shit.

24 februari 1994

06:30 uur

Ik ben al een uur op. Volgens het recept van professor Pieter Drost schreef ik drie faxen: aan Kooijmans, Van der Voet en Nothnagel, om de situatie vast te leggen.⁶⁸ Wat een ongelooflijke shit. Maar ik zal ze krijgen. Mijn claim wordt steeds duidelijker.

68 Zie bijlage 18.

10:10 uur

Nothnagel stuurde me al een fax terug. ‘Jij hebt een gekke brief geschreven en ik wil jou helpen. Of ik volg normale procedures en dan krijgt u zeker geen visum,’ aldus Nothnagel.

Van der Voet belde: ‘Ik word zo moe van al uw faxen.’

‘Ik word al 41 jaar moe van al het Haagse geklier en het blijft maar doorgaan. Heeft u ze gelezen?’ Nee, hij had niets gelezen. Ik vertelde hem exact wat er gisteren allemaal was gebeurd en hij werd steeds stiller. ‘Ja, dat kan niet,’ antwoordde hij, ‘ik had me juist op deze reis met u verheugd.’

Ik vroeg of iemand in Den Haag de ambassadeur niet duidelijk

[p. 66]

kon maken dat het linken tussen de brieven van Morkel en mijn visum onacceptabel was. Tien minuten later belde Van der Voet terug. ‘Mijn ambtelijke vrienden zeggen mij dat Nothnagel hen heeft gezegd dat je om 09:00 uur zou komen om je visum te halen.’

Ik antwoordde: ‘Hij liegt weer. Hij garandeert me geen visum wanneer ik niet de Morkel-brieven geef.’ De rvd-directeur maakte duidelijk dat de heer Froger van het ministerie van Buitenlandse Zaken aan ambassadeur Nothnagel te verstaan zou geven dat verwacht wordt dat ik met Lubbers mee kan reizen.

Eduard kwam op de koffie en vond het maar laag-bij-de-gronds gedoe. Er kwam een tweede boodschap van Nothnagel binnen, die Ed mee beluisterde. De ambassadeur zei op het antwoordapparaat: ‘Ik wil u helpen,’ maar ik zou geen visum krijgen als ik hem niet hielp. Ik belde mevrouw Van Rensburg, die voortdurend in gesprek was. Vervolgens bereikte ik mevrouw Van Niekerk, die me doorgaf aan Nothnagel.

‘Ik wil u helpen,’ herhaalde de ambassadeur. ‘Ik zal u een instructie laten lezen dat ik geen contact met u mag hebben en dat u onder geen beding op Jan Smuts in Johannesburg mag landen.’

‘Ach, mijnheer Nothnagel, ik mag zonder visum mee van de heer Lubbers. Ik heb uw visum niet nodig.’⁶⁹

‘Dan bel ik het kabinet van de heer Lubbers,’ zei de man.

‘Ze lachen u uit.’

‘Ik wil niet met u strijden,’ vervolgde hij. ‘Ik ben bereid mijn nek voor u uit te steken,’ en meer van hetzelfde. Of ik om 14:30 uur op de ambassade wilde komen. Ik zal gaan, maar hij krijgt de brieven van Morkel dus niet.

Ik ga dus naar Zuid-Afrika. Voor het eerst in mijn leven krijg ik steun vanuit Den Haag. Ik zond Jos Slats een briefje dat door wat hij gisteravond had gezegd ik tot bezinning was gekomen en dat de brieven van Morkel niet naar Nothnagel zouden gaan.

Het viel Jan Mets honderd procent mee. Ed vroeg: ‘Gaat Ria mee? Zij vraagt bij de keizer van Japan om een biertje.’ Ook Carel Enkelaar belde. Hij zei: ‘Weinig mensen verheugen zich dermate over je komende reis, als Liny en ik.’

69 Van der Voet had zich namelijk laten ontvallen: ‘Dan gaat u gewoon zonder visum mee.’

14:20 uur, ambassade van Zuid-Afrika, Den Haag

Ik zal uiterst kalm en beheerst blijven, ook al zie ik de man als

[p. 67]

een ordinaire crook. Misschien kan hij dat ook niet helpen. Vischjager vertelde me dat Johan Olde Kalter hem een dozijn vragen over mij had gesteld. De man is een mol van de inlichtingendienst, opvolger van Heitink bij De Telegraaf.

16:45 uur, trein Den Haag-Amsterdam

De ambassadeur kwam me uit de vestibule halen. Wat me opviel, was dat Nothnagel via de gang naar zijn kamer liep, die met een enorme bos sleutels door hem werd ontsloten. Het herinnerde me aan de kantoren en ministeries in Moskou waar ook altijd alles op slot was.

Hij zei spijkers met koppen te willen slaan. Ik dus ook. Op tafel lag een gigantisch dossier met gele strookjes op bepaalde plaatsen. Hij had een aantal pagina's gemarkeerd en wilde dat ik deze zelf las. Het waren roze gekleurde pagina's met groene letters gesierd, GEHEIM. Hij bedekte met zijn hand soms de bovenste regels van de stukken, maar liet mij passages uit telegrammen aan Pretoria lezen van de heer Morkel, toen de zaakgelastigde. Ik las een boodschap over gebruik van ruwe taal door mij in een radioprogramma. Er was ook een telegram van Morkel aan Pretoria, waar Nothnagel op had aangetekend voortaan boodschappen Oltmans betreffende eerst aan hem te laten lezen. Ik stond perplex, vooral over de omvang van het dossier.

Duidelijk werd dat ik volgens deze berichten voornamelijk uit Zuid-Afrika zou zijn uitgewezen vanwege mijn nuisance value. Hij gaf nu toe inderdaad een negatief advies over mij aan Pretoria te hebben gegeven, omdat ik in Nederland in hoge mate controversieel was. Om die reden dienden Zuid-Afrikaanse instanties mij op geen enkele manier in te zetten. Dit advies zou dus de oorzaak hebben kunnen zijn, dat de deuren die via generaal De Villefort du Toit in Zuid-Afrika voor me open waren gegaan, in 1990 in mijn gezicht werden dichtgekwakt. Daarom verhuisde ik vergeefs naar Johannesburg. Maar het was het Haagse roddelcircuit dat hem deze anti-Oltmans-campagne in Pretoria had aangepraat. Ik werd dus ook een luis in de pels van Pretoria, omdat ik dit vanuit Den Haag georkestreerde onrecht constateerde, maar er geen vinger op kon leggen. Vanwege die stille sabotage ben ik gaan ageren, met als gevolg dat mijn nuisance value ook in Zuid-Afrika overheersend werd en ik me er niet langer kon handhaven.

Bijvoet had tegenover Nothnagel verklaard: ‘Ik ben er verantwoordelijk voor dat Oltmans is uitgewezen.’

‘Ik weet niet wie Bijvoet is en ik wil het ook niet weten,’ on-

[p. 68]

derstreepte Nothnagel, ‘maar dit is wat hij mij heeft gezegd.’ De ambassadeur was nu bereid me een visum voor een maand te geven. Het paspoort zou bij de rvd worden afgegeven. Ik werd toen opeens heel erg moe.

Het telefoongesprek van gisteren over Morkel hadden ze in acht pagina's uitgetikt, en ook de conversatie van vandaag werd opgenomen. Waar zo'n ambassade zich al niet mee bezighoudt. Ik kreeg het zelfs te lezen. Ik bood aan eronder te zetten dat het een correcte weergave was, met datum en handtekening. Nothnagel had de brieven van Morkel tot nu nog niet aangeroerd.

De ambassadeur vertelde veel vijanden te hebben omdat hij als ambassadeur in Den Haag was benoemd. Mejuffrouw Balk deed slecht werk op de ambassade en wist niet eens van zichzelf dat zij lesbisch was. Ik vond hem deze keer bijna aardig, maar dat komt alleen door de acties van Froger en Van der Voet.

Wanneer Morkel of Christo Landman mij iets vertelden, was het beter hem te bellen en ook zijn mening te peilen. ‘Vanmorgen zat hier in de kamer iemand van mijn staf, die mij vroeg waarom ik u een visum gaf. Hij moet niet naar ons land, werd mij gezegd. Oltmans zegt de lelijkste dingen over u en u hebt een groot hart,’ aldus de nieuwste ontboezemingen van de ambassadeur. Hij had ook in het parlement veel vijanden omdat hij extreemrechts altijd scherp had geattaqueerd. ‘Dat had ik misschien anders moeten doen, want het levert me nog altijd problemen op,’ zei hij.

Ook zei hij dat ik in mijn Zuid-Afrika boekje had geschreven dat hij bijna failliet was. Hij ontkende dit en zei dat juist Morkel aan de rand van de financiële afgrond verkeerde. Ook had in de Sunday Times in Johannesburg een onwaar verhaal gestaan, namelijk dat Pik Botha hem een berisping had gegeven. Hij scheen zich nog steeds behoorlijk op te winden over de botsing met Morkel.

De heer Bezuidenhout en mevrouw Van Rensburg kwamen toen ik wegging even tevoorschijn. Maar ze hadden al lang zwarten op de ambassade moeten inzetten. Jabulani Patose zou hier best geschikt voor zijn.

19:30 uur, Westerkade

Ik was nog niet terug of ambassadeur Nothnagel belde. Hij had nog steeds een probleem aangaande de brieven van Morkel. Hij zei dat hij de details nog eens door wilde nemen. Ik vertelde dat zowel Arie van den Kerkhof als Kees Knibbe overtuigd waren dat het handschrift van Morkel authentiek was. Op-

[p. 69]

nieuw de brieven opeisen deed hij niet, maar hij bleef erover spreken. Mijn visum en paspoort zouden morgen gegarandeerd om 10:00 uur bij Van der Voet zijn. En uiteindelijk kwam de vraag alsnog, of ik hem de brieven van Morkel wilde geven opdat hij zich kan indekken. ‘Ik zal ze naar u zenden als ik het visum heb.’ Maar hij vertrekt morgen naar Kaapstad om de ontvangst van Lubbers te helpen voorbereiden, dus vroeg hij of hij een auto mocht sturen. ‘Geeft u dan meteen mijn paspoort en visum mee.’ Maar dat kon nog niet, want mevrouw Van Rensburg wikkelde dat af. Ik heb tenslotte toegegeven. Hij belde even later opnieuw dat een man naar me onderweg was. Laat ik er nu maar op vertrouwen dat de zaak in orde komt. Ik kan de naam Nothnagel inmiddels niet meer horen.

25 februari 1994

Ik hoorde niets meer van de ambassadeur, maar hij gedroeg zich gisteren of zijn leven ervan afhing. Vond het een beetje zielig eigenlijk.

Om 10:30 uur zei mevrouw Timmer van de rvd dat mijn visum nog niet was gearriveerd. Ik belde direct naar Nothnagel. Hij had de man die mij eruit smeet, de secretaris-generaal van Binnenlandse Zaken Piet Colijn, in Pretoria gebeld, en gemeld dat ik eraan kwam. ‘U gaat weer naar Zuid-Afrika,’ zei Nothnagel, ‘maar zoals we op zijn Afrikaans zeggen, lig laag.’

Hij zei een geheim telegram te hebben gevonden, met de aanbeveling mij niet op te laten treden in Zuid-Afrikaans verband, want ik was te controversieel. Daarna had men volgens Nothnagel dat controversiële buiten alle proporties opgeblazen waardoor alle deuren zich voor mij sloten. Hij is dus wel, zoals ik steeds wist, de oorspronkelijke boosdoener. Hij begon weer over Morkel, maar mijn conclusie is nu dat ze allebei een smerige rol hebben gespeeld.

Gisterenavond belde Aart of mijn trip doorging, vandaag Casper. Ze waren allebei echt blij voor me.

Nederland zal de Inkatha van de Zoeloes niet steunen, omdat die partij niet aan de verkiezingen deelneemt en nog steeds geweld voorstaat. Dit heeft minister Pronk in de Kamer meegedeeld. Alsof het anc geen geweld toepast.

Arendo vertelde dat ambassadeur Nothnagel pissig naar Elsevier had gebeld, maar daar trok hij zich niet veel van aan.

26 februari 1994

08:30 uur

Ik had de telefoon eruit getrokken en heb geslapen als een

[p. 70]

blok. Ik stelde het op prijs dat Florrie Rost van Tonningen me belde om me een goede reis te wensen, evenals Anne Knulst en Kaat Verrips.

Amsterdam-Kaapstad, KL593

Lennaert Post bracht me naar Schiphol. Hij was stipt op tijd en we aten nog wat samen.

Hans van der Voet kwam me in de Economy Class even groeten, evenals Van der Wulp van de nos, die zei: ‘Voel je dit als een rehabilitatie?’

‘Misschien een beetje. Het is een eerste stap.’ Hij had ook een visum moeten halen.

Van der Voet kwam even later zeggen dat er maar één plaats was gereserveerd voor een journalist bij het diner dat ambassadeur Röell maandag aanbood. Of ik het niet erg vond dat ik daar niet voor werd gevraagd. Zei natuurlijk dat ik het geen probleem vond, maar vroeg me wel af of er bonje was tussen Algemene Zaken (Lubbers, die mij meenam) en Buitenlandse Zaken (waar ik ongewenst blijf?). ncrv had ook geen interesse, dus het werd nos of anp.Van der Voet liet me het programma zien. De Klerk verwelkomt Lubbers op Malan, dus de eerste ontmoeting is daar. Ik heb voor het eerst een perskaart van de rvd om mijn nek. Hoera, na 41 jaar!

Ik gaf Van der Voet Zaken doen om aan Lubbers te geven en schreef erin:

Voor premier Lubbers,
Bij mijn eerste officiële reis in 41 jaar journalist zijn, aan boord KL593 naar Kaapstad.

Later kwam hij, samen met J.P.M.H. Merckelbach, van het ministerie van Lubbers, een praatje maken. Hij sprak over Florrie Rost van Tonningen als ‘dat afschuwelijke mens’. Ik dacht er het mijne van. Van der Voet had gehoord dat oud-ambassadeur Alexander Romanov in Moskou was overleden. Verdrietig nieuws. Merckelbach herinnerde zich dat Romanov hem thuis was komen vertellen dat de Sovjets Afghanistan waren binnengetrokken.

Ik verheug met het meeste om Peter weer te kunnen omhelzen. Broer Hendrik geef ik een hand.

Het zal erg vreemd zijn om weer in Kaapstad te zijn, en later in Johannesburg. Ik kan niet wachten er te zijn. Het is 02:15 uur en ik doe geen oog dicht.