Reize door het aapenland (onder pseudoniem J.A. Schasz)

Regelnummers proza verbergen

Tweede hoofdstuk
De verhaaste vlugt

93Ik stond, met een open mond, de vier lijken aan te gaapen. Een⁹³ 94menigte Menschen vergaderden zig om mij heen. Veelen hadden 95medelijden met mijn geval; maar anderen waren boos genoeg om te⁹⁵ 96verspreiden, dat ik hen alle vier met eigen handen in 't water ge- 97smeeten had: - Mijn Vrouw, om dat ik haar moede was, en zij mij 98te veel in de kaart keek; mijn Meid, om dat zij zwanger bij mij was; 99mijn Paard, om daar door uitstel van betaaling te erlangen, en mijn⁹⁹ 100hond, om quasi van 't geval een ongeluk te maaken.

101Deeze vervloekte boosaartige redeneering werd schielijk zeer 102algemeen voor waarheid aangenoomen. Hoe is 't mooglijk, riep 103men, dat vier zulke zo zeer onderscheiden weezens, op een oogenblik 104teffens, in 't water zouden vallen, dat er maar een van te redden 105zou geweest zijn, en dat men een uur lang delibereert, wie men er uit 106zal haalen, wanneer men waarlijk gezind is, om er één van te be- 107houden?

108Ik riep al de Heiligen tot getuigen van mijn onschuld, en betoog- 109de, dat mijn delibereeren, welk een wreedheid men dan daar ook van 110maaken wilde, loutere menschlievendheid geweest ware; dewijl ik 111daar door beoogde, om het waardigste voorwerp van allen te red- 112den. Wat zoud gij wel gezegd hebben, voerde ik deeze schreeuwers 113te gemoet, wanneer ik den hond uit het water gehaald, en mijn lieve 114Vrouw laaten verdrinken had? - Welk een afgrijslijk Monster zoud 115gij dan van mij gemaakt hebben!

93 verhaaste: haastige.

95 om te verspreiden: het gerucht namelijk.

99 erlangen: verkrijgen.

[p. 58]

116Dan! wanneer men een haat op iemand heeft, en hem met geweld¹¹⁶ 117den voet poogt dwars te zetten, dan doet de beste redeneering en het 118schoonste bewijs niets af. - Vooral heeft dit plaats, wanneer de 119Heer, de Schout, Dominé en Voorleezer van een Dorp uwe vijanden¹¹⁹ 120zijn, zo als bij mij het geval was: want de Heer had zin in mijn paard, 121dat ik weigerde hem te verkoopen; de Schout had zin in mijn Dienst- 122maagd, die mij veel liever had dan hem; de Dominé had zin in een 123Legaat, het welk mijn Vrouw hem gaarne maaken wilde, doch waar 124tegen ik mij verzettede, en de Voorleezer had zin in mijn hond, ver-¹²⁴ 125mits hij een liefhebber van jaagen was, en waartoe ik mijn beest hem 126nimmer wilde leenen.

127Deeze vier, alrede op mij verbitterd, werden nu mijne Dood-¹²⁷ 128vijanden, want het water had hunne hoop en hunne uitzigten voor 129altoos verzwolgen.

130Weldra werd ik in 't vertrouwen onderrigt, dat het Gerecht bezig¹³⁰ 131was, met informatien tegen mij intewinnen; dat men er bereids een 132hoope verzameld had, en dat er binnen weinige uuren een aprehensie¹³² 133op mijn perzoon stond verleend te worden.

134In een plaats, dagt ik, waar men de handtastlijke onschuld der¹³⁴-

116 Dan!: echter.
een haat: gallicisme? WNTV, 1493, noemt dit voor ons nu ongewone gebruik van het onbepaalde lidwoord wel, maar geeft geen bewijsplaatsen.

119 Heer en Schout: op het platteland had de schout of baljuw - ook de ‘officier’ genoemd - de zorg voor de openbare orde. In de hoge heerlijkheden, dat wil zeggen in de meeste dorpen na 1728, lag het opperbestuur in handen van één bijzonder persoon, de Heer, terwijl de schout daar aan het hoofd van het politieapparaat stond. Zie S.J. Fockema Andreae, De nederlandse staat onder de Republiek,³ Amsterdam 1969, p. 48.
Voorleezer: Ouderling die vóór of tijdens de kerkdienst bepaalde gedeelten uit de bijbel aan de gemeente mag voorlezen. Zie G.D.J. Schotel, De openbare eeredienst der Nederlandsch Hervormde Kerk in de 16e, 17e en 18e eeuw², Leiden 1906, p. 313 vv.

124 vermits: aangezien; wijst hier misschien op zuidnederlandse invloed.

127 alrede: reeds.

130 het Gerecht: de Magistraat, in de steden bestaande uit burgemeesters (voor hét dagelijks bestuur), schout en schepenen (voor de rechtspraak); op het platteland alleen bestaande uit schout en schepenen die namens de Heer rechtspraken. Zie S.J. Fockema Andreae, De nederlandse staat onder de Republiek³, Amsterdam 1969, p. 47.

132 aprehensie: arrestatie.

134 handtastelijke: klaarblijkelijke.

[p. 59]

135wijzen durft aanvallen, ben ik niet veilig. Ik nam derhalven het wel- 136beredeneerd besluit, om mij liever in de open lugt, dan onder het dak 137van zulk een Vierschaar te verdeedigen.¹³⁷

138Ik had geen tijd, om beschikking op mijn zaaken te kunnen stel-¹³⁸ 139len, want mijn rok pas half aangetrokken hebbende, stonden Schout¹³⁹ 140en Dienders reeds voor mijn deur; ik wipte over een heining en teeg,¹⁴⁰ 141door slooten en moerassen, op de vlugt.

137 Vierschaar: ‘In engeren zin, tijdens het landsheerlijk bewind en de Republiek: Rechtbank in eersten aanleg, schepenbank, zoowel in burgerlijke als in strafzaken rechtsprekende, maar in het alg. taalgebruik blijkbaar vooral met betr. tot laatstgenoemde werkzaamheid gebezigd’ (WNT XXI, 424). In de hoge of ambachtsheerlijkheden, gelijk de plaats waar Schasz woont, was de baljuwvierschaar tot volledige rechtspraak bevoegd (zie Fockema Andreae, p. 49). In onze tekst heeft Vierschaar echter tevens een letterlijke betekenis, aangezien het Gerecht hier uit vier vijanden van Schasz blijkt te bestaan; cf. Inleiding, p. 12.

138 beschikking: orde.

139 rok: ‘Het sedert de tweede helft der I7de tot in de 19de eeuw gedragen klee-dingstuk, dat over het kamizool of vest werd aangedaan en met dit en de broek het volledig stel bovenkleren van den man uitmaakte; het was nauwsluitend over het lichaam (...) met mouwen en panden en van voren van een sluiting met knoopen voorzien’ (WNT XIII, 888).

140 Dienders: gerechtsdienaars onder gezag van de schout.
teeg: ovt. van (op de vlucht) tijgen, vluchten; daarnaast de gebruikelijker vorm toog, die enkele regels verder voorkomt.