Ik ga m'n eige baan

[p. 90]

De banneling van het Duivelseiland

Toen ik in de vijfde klas school had moeten blijven en te laat aan tafel kwam omdat ik niet mee had kunnen rijden had ik onderweg alle mogelijke smoesjes bedacht, maar m'n vader zei niets. Hij was helemaal in de war en vertelde ons dat er in Frankrijk een hemeltergend schandaal gebeurd was.

Een kapitein van de Generale Staf, een jood uit de Elzas, Alfred Dreyfus, was door de krijgsraad wegens landverraad veroordeeld tot levenslange vestingstraf op het eiland Ile du Diable, het Franse Bagno in Frans Guyana, waar niemand het uit kon houden door de hitte en alle mogelijke tropische ziekten en slangebeten en zo. De enkelen die ontsnapten werden door de negers in de bossen afgemaakt. De krijgsraad had gezegd dat hij militaire geheimen van de Generale Staf aan buitenlandse spionnen verkocht had en dat was bewezen door de getuigenverklaringen. Hij hield vol dat hij onschuldig was, dat overste Henry, de Chef van de Geheime Inlichtingendienst van de Generale Staf, stukken vervalst had en dat majoor Esterhazy de verrader was. In de kranten stond dat hij alleen maar veroordeeld was omdat men een zondebok nodig had en omdat hij een jood was hadden ze hem daarvoor genomen. Alles was het werk van een kliek officieren, zei m'n vader, die de monarchie terug wouen hebben en dat stond ook in ‘L'Aurore’ waar mijn vader zich op geabonneerd had. Alle mensen die bij ons aan huis kwamen waren op enkelen na pro-Dreyfus en die enkelen werden ‘in de ban gedaan’. Wij begrepen er niet veel van. We wisten alleen dat hij onschuldig was en dat hij op het Duivelseiland zat en dat was voldoende. Esterhazy werd vrijgesproken.

We hadden de zaak allang vergeten toen Emile Zola in 1898 later ik was al op het gymnasium een stuk in ‘L'Aurore’ schreef: ‘J'accuse’, om hem te verdedigen en het was meteen een aanklacht tegen overste Paty de Clam en tegen de regeringskringen. Zola werd veroordeeld tot een jaar gevangenisstraf maar kon nog net op 't nippertje naar Engeland uitwijken. M'n vader zei dat ze hem expres hadden laten ontsnappen om van hem af te

[p. 91]

zijn. Toen laaide de verontwaardiging weer overal op. Overste Henry werd gearresteerd en pleegde zelfmoord in de gevangenis. Overste Esterhazy vluchtte naar Engeland. Generaal Boisdeffre, de Chef van de Generale Staf, nam zijn ontslag. De samenzwering tegen Dreyfus viel als een kaartenhuisje in elkaar.

Vlak voor mijn verjaardag, eind oktober 1898, vernietigde het Hof van Cassatie het vonnis waarbij Dreyfus veroordeeld was. Het volgende jaar werd hij weer voor de krijgsraad gedaagd en weer veroordeeld, maar ditmaal tot een minimum straf. In hetzelfde jaar werd hij door de Krijgsraad van Rennes begenadigd, tegelijk met alle andere veroordeelden. Hij was toen veertig jaar maar hij was op het Duivelseiland zo verzwakt dat zijn weerstandsvermogen, z'n spirit, gebroken was, zei m'n vader. Toen spanden de beroemdste Franse advocaten, de Moro Giafferi en Labori en ook Jaurès en Clémenceau zich voor zijn zaak en zeiden dat ze niet zouden rusten voordat Dreyfus volledig eerherstel had gekregen. Mijn vader knipte de tekeningen van Abel Favre en Gassie uit de geïllustreerde Franse bladen en prikte ze met punaises in zijn studeerkamer aan de muur.

Het eerherstel kwam pas zeven jaar later, in 1906, Alfred Dreyfus werd bevorderd tot majoor. Hij kreeg zelfs het Legioen van Eer en Picquart die hem steeds verdedigd had, werd bevorderd tot generaal.

We hoorden in Heemstee dat heel Frankrijk in opschudding geraakt was door de strijd tussen de anti-semieten en clericalen aan de éne kant en de republikeinen aan de andere kant. Hele families hadden ruzie en wouen mekaar niet meer zien. Er waren een massa scheidingen. Boezemvrienden duelleerden. De wereld was verdeeld in Dreyfusards en anti-Dreyfusards. Wij wouen ook voor hem duelleren en loerden op iedere jongen die maar één woord kwaad van hem zeggen zou, maar we kregen geen kans. In Amsterdam werd ‘De Banneling van het Duivelseiland’ opgevoerd en de Frascati Schouwburg was avond aan avond uitverkocht. Ik ben er heengeweest met m'n moeder en Tante Pietje. Het was afschuwelijk. Op de binnenplaats van de gevangenis werd die arme Kapitein Dreyfus gedegradeerd. Zijn

[p. 92]

epauletten en knopen werden afgerukt. Zijn kepi werd op de grond gesmeten en vertrapt en zijn sabel in twee stukken gebroken. Op dat ogenblik wouen een paar mannen de krijgsraad te lijf gaan en sprongen met gebalde vuist op het toneel, maar ze werden door de suppoosten gekalmeerd. De voorstelling werd vijf minuten onderbroken tot het een beetje rustig geworden was, maar telkens weer werd er foei geroepen en geschreeuwd ‘Esterhazy moet hangen!’ en ‘Leve Dreyfus!’ en dan zag je in een volgende akte Dreyfus in z'n cel in Cayenne, een jonge man maar afgeleefd en met grijs haar en een grijze baard in een gevangenispakje. Hij zat voorovergebogen met z'n gezicht in z'n handen verborgen en overal hoorde je de mensen snikken. M'n vader zei dat heel Frankrijk een zwijnenbende was, want vlak voor de Dreyfus-affaire - L'Affaire - was er ook al het lintjesschandaal geweest. De president van de Franse Republiek, Grévy, had een schoonzoon en die was de eigenaar van een grote fabriek van jus-blokjes met een zebra als handelsmerk en had ridderordes verkwanseld. Die schoonzoon van President Grévy was een beroepszwendelaar, zei m'n vader, want hij liet zebra's in het wild in Afrika vangen en kookte die in grote ketels uit en maakte daar bouillon van. Die bouillon stuurde hij dan bij scheepsladingen naar Engeland omdat de Engelsen dol op ‘gravy’ waren. ‘Nee, ik maak heus geen grapje, daar is de zaak veel te ernstig voor. Van de afval heeft hij ook nog Zebra Kachelglans gemaakt, omdat zebra's zulke mooie zwarte glimmende hoeven hebben.’ Nou, dat was waar, die werd bij ons ook gebruikt.

Omdat er bij ons maar één jood aan de deur kwam, Mok, van wie m'n moeder coupons kocht en die volgens ons niets bijzonders had snapten we er niets van wat die kranten toch met antisemitisme bedoelden, maar als je de pest aan een jongen had schold je hem voor anti-semiet uit en op school was er maar één jongen met een bril op en die heette de brillenjood. We hoorden ook wel uit Rusland van pogroms in Kisjinew. Dat ging ook tegen de joden en daarbij sloegen de kozakken die altijd op kozakkenpaarden zaten ouwe joden en kinderen dood en ‘verkrachten’ de vrouwen. Dat was ook verschrikkelijk maar het was

[p. 93]

zo ver en het waren voor ons meer gruwelverhalen zoals het uitmoorden van hele Indianenstammen door de Bleekgezichten in onze boeken en niet zo in-gemeen als al die officieren tegen één man die niks gedaan had.