Met en zonder lauwerkrans. Schrijvende vrouwen uit de vroegmoderne tijd 1550-1850: van Anna Bijns tot Elise van Calcar

(1997)–Piet Couttenier, Lia van Gemert, Karel Porteman, M.A. Schenkeveld-van der Dussen– rechtenstatus

bron

Riet Schenkeveld-van der Dussen (hoofdred.), Karel Porteman, Lia van Gemert en Piet Couttenier, Met en zonder lauwerkrans. Schrijvende vrouwen uit de vroegmoderne tijd 1550-1850: van Anna Bijns tot Elise van Calcar. Amsterdam University Press, Amsterdam 1997

codering

DBNL-TEI 1

Wijze van coderen: standaard

dbnl-nr sche038mete01_01

logboek

- 2024-10-28 SJ colofon toegevoegd

- 2025-02-06 SJ bestand aangepast aan richtlijnen februari 2025

verantwoording

gebruikt exemplaar

eigen exemplaar dbnl

algemene opmerkingen

Dit bestand biedt, behoudens een aantal hierna te noemen ingrepen, een diplomatische weergave van Met en zonder lauwerkrans. Schrijvende vrouwen uit de vroegmoderne tijd 1550-1850: van Anna Bijns tot Elise van Calcar van Riet Schenkeveld-van der Dussen (hoofdredacteur), Karel Porteman, Lia van Gemert en Piet Couttenier uit 1997.

redactionele ingrepen

In het origineel komt het nootverwijzingsteken niet overeen met het nootnummer in de lopende tekst. In deze digitale editie is het teken vervangen door het nootnummer.

p. 153: In het origineel ontbreken op deze pagina versregels. Op verzoek van de auteur is dit in deze digitale editie gecorrigeerd.

p. 171: 1633 → 1623: ‘In 1623 trouwde’.

p. 872: a → a.: ‘a. Een sfeervolle schets’.

p. 946: 1910 → 1909: ‘Derde druk. Gent 1909.’.

p. 955, 957, 958: Iconographisch → Iconografisch: ‘Iconografisch Bureau’.

p. 958: XIX-6 → XIX-b: ‘IB-nr. XIX-b’.

Bij de omzetting van de gebruikte bron naar deze publicatie in de dbnl is een aantal delen van de tekst niet overgenomen. Hieronder volgen de tekstgedeelten die wel in het origineel voorkomen maar hier uit de lopende tekst zijn weggelaten. Ook de blanco pagina's (ii, vi, xxii, 96, 104, 106) zijn niet opgenomen in de lopende tekst.

[ voorkant stofomslag]

Met en zonder lauwerkrans

Schrijvende vrouwen

uit de vroegmoderne tijd

1550-1850

van Anna Bijns

tot Elise van Calcar

ONDER REDACTIE VAN

RIET SCHENKEVELD-VAN DER DUSSEN hoofdredactie

KAREL PORTEMAN

LIA VAN GEMERT

PIET COUTTENIER

Met en zonder lauwerkrans biedt een rijk geschakeerd, chronologisch overzicht van vrouwelijke schrijvers van 1550 tot 1850. Alle (bijna 160) auteurs worden behandeld in een eigen lemma, waarin hun leven en werk kort beschreven worden en dat afgesloten wordt met een bloemlezing uit hun werk. In een uitgebreide inleiding komt de literaire en sociale context van de vrouwenliteratuur in de besproken periode aan de orde. Bovendien worden de schrijfsters niet alleen in woorden gepresenteerd: het boek bevat circa 150 illustraties, waaronder (veelal onbekende) portretten, oude gravures en handschriften.

[pagina i]

Met en zonder lauwerkrans

[pagina iii]

Met en zonder lauwerkrans

Schrijvende vrouwen uit de vroegmoderne tijd 1550-1850: van Anna Bijns tot Elise van Calcar

Teksten met inleiding en commentaar

Hoofdredactie

Riet Schenkeveld-van der Dussen

Redactie

Karel Porteman

Piet Couttenier

Lia van Gemert

Beeldredactie

Hans Luijten

Irene Haan

Katlijne van der Stighelen

Amsterdam University Press

[pagina iv]

Deze publicatie werd mogelijk gemaakt dankzij financiële bijdragen van het Prins Bernhard Fonds, de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek, het Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek Vlaanderen en het Onderzoeksinstituut voor Geschiedenis en Cultuur (Utrecht).

Illustratie voorzijde omslag: Pablo Picasso, Schrijvende vrouw (detail), 1934. Privé-collectie, Frankrijk

Omslagontwerp: Zeno, Amsterdam

Ontwerp binnenwerk: Karin van Iterson, Leiden

Zetwerk: Bookman, Leiden (www.bookman.nl)

NUGI 952

ISBN 90 5356 268 0

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Voorzover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j^o het Besluit van 20 juni 1974, St.b. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, St.b. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 882, 1180 AW Amstelveen). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden.

[pagina vii]

Inhoud

1	Algemene beschouwing over inhoud en opzet		1
		De inrichting van dit boek	2
		Vrouwenliteratuur apart?	4
		Zin en waarde	5

2	Vrouwelijke herkenbaarheid		8
		Het huiselijk leven	8
		Een eigen kamer	9
		Huishoudelijkheid	10
		Ouders, man en kinderen	10
		Vriendschap en liefde	12

3	De situatie van schrijvende vrouwen		13
		Leken en religieuzen in het Zuiden: godsdienstige teksten	13
		Doopsgezinden, gereformeerden en katholieken in de Republiek	15
		Het burgerlijke circuit in het Zuiden	16
		Het burgerlijke circuit in de Republiek	18
		Conclusie	19

4	Publicatiemogelijkheden voor vrouwen		19
		Religieuze literatuur. Zuiden	20
		Publicatie van religieuze literatuur in het Noorden	22
		Handschriften en gedrukte teksten uit de burgerkring	25
		De oudste bundels	27
		Schaarse publicatie van seculiere literatuur in het Zuiden	30

5	Voorwaarden voor het schrijverschap		33
		Vereisten voor schrijvers	33
		Aanleg	33
		Kennis	35
		Vrije tijd	39
		In Vlaanderen ‘bij de avondlamp’	43
		Schrijven voor de kost	45
		Sociale positie van schrijfsters. De Republiek	48
		Sociale positie van schrijfsters. Vlaanderen	49
		Conclusie	50

6	De functie en het publiek van vrouwenpublicaties		50
		Religieuze teksten in het Noorden	50
		Religieuze teksten in het Zuiden	54

[pagina viii]

		Functies en lezers van niet-religieuze teksten	56
		Profane literatuur in het Zuiden	58
		Canonvorming	59
		Schrijven voor een breed publiek	61

7	Genres		63
		Het terrein van de godsdienst	64
		Lyriek	64
		Biografie en autobiografie	64
		Het seculiere veld	66
		Sociale poëzie	66
		Politieke gedichten	66
		Hofdichten	66
		Heroïden	67
		Toneel	67
		Epos	70
		Meningsvormende teksten en leerdicht	71
		De roman	73
		Emancipatiegedachte	78
		Historische romans	78
		Geschriften voor kinderen in het Noorden	79
		Vlaamse jeugdliteratuur	80

8	De rol van vrouwen in literaire instituties		81
		Dichtgenootschappen	81
		Tijdschriften en almanakken	85

9	Mannenhulp bij vrouwenwerk		87

10	Vrouwen in de (mannelijke) literatuurgeschiedenis		90

	Biografieën en bloemlezing		105
	De ster van de rederijkers • Anna Bijns		107
		[Titelloos]	108
		Nog schijnt Merten van Rossom de beste van tween	109
		Zulk zoekt de goei nachten en verliest de goei dagen	112
		Ongebonden best, weeldig wijf zonder man	115
	Geschreven vanuit de gevangenis • Soetken van den Houte		118
		Een Testament, gemaeckt by Soetken van den Houte (fragment)	118
	Analfabeet en dichteres • Roseane Coleners		121
		Roseane aan Lucas d'Heere	122
	Een blinde leidsvrouw • Soetken Gerijts		123
		Dat 25. liedeken	124
		Dat 71. liedeken	127

[pagina ix]

De eerste Nederlandse dichteres die een sonnet schreef • Eleonora Carboniers		129
	Eleonora Carboniers tot den lezer	129
	Sonnet getranslateerd bij d'huisvrouwe van den auteur	130

‘Een gedurige predicatie’ van gereformeerde vroomheid • Cornelia Eeuwoutsdr. Teellinck		132
	Een ander liedeken gemaakt op haars mans overlijden	132

‘Patiëntie is zo goeden kruid’ • Katharina Boudewijns		135
	Een schoon liedeken vander deugd der gehoorzaamheid	136
	Een schoon liedeken van patiëntie	137
	Een schoon geestelijk liedeken	138

Een kuise neolatiniste • Johanna Othonia		140
	Het streven naar een maagdelijk leven	140

Contacten met de ‘zusters in den Heer’ • Vrou Gerrits		144
	[Aan Siberich Cornelisdochter]	145

Biografe van een vereerde pastoor • Wilhelmina de Reeck		147
	Leven van Stalpart van der Wielen (fragmenten)	147

Zelfspot als poëticaal wapen • Anna Roemersdr. Visscher		150
	Aan joffrouw Georgette de Montenay	151
	Aan den hooggeleerden ende vermaarden poëet Daniel Heinsius	151
	Aan den geleerden heer Jacob Cats	152
	Licht en dicht	153
	Penetrat et solidiora	154

‘Omtrent de kinderwieg’ • Johanna Coomans		156
	Aan de eerbare, achtbare, konst-rijke jonkvrouw Anna Roemers	157
	Aan den hooggeleerden heer ds. Abraham vander Myle	158

Het leven van de Haarlemse kloppen • Catharina Jans Oly		160
	Levens der maechden (fragment)	161

Het offer van de kledingmerkjes • Barbara de Put		164
	Kroniek. Hoofdstuk VII	164

‘Adieu dan wereld kwaad, ik word annonciaat’ • Elisabeth van Lom		166
	Een ander [lied]	166
	Een ander [lied]	168

Een baken voor de vrienden • Maria Tesselschade Roemersdr. Visscher		171
	Aan mijnheer Hooft op het overlijden van Mevrouw van Zuilichem	172
	‘Die reizen wil op aard...’	173
	Aan mijn heer Hooft	173

Zingen tegen de wereld • Anoniem		175
	Aan den doorluchtigen heer ende zeer eerweerdigste vader	176
	Triumflied van Jezus	177
	Liedeken	179

[pagina x]

Gewetensrekeningen voor een biechtvader • Agnes van Heilsbach		181
	[Titelloos] Fragmenten uit de autobiografie	182

‘Door den lijdenden weg geleid’ • Mechteldis van Lom		184
	Liedeken ter eren het H. Maagdeken Ludowina	185

Van doopsgezind tot katholiek • Judith Lubbers		190
	[Autobiografie]	191
	Een liedeken, ter eren van de H. Maged en Moeder Teresa	191

Een Montaigne-vertaalster • Maria Heyns		194
	Aan d' edele juffrouw Sybille van Griethuysen	196

Verdiensten aan het hof • Maria Margareta van Akerlaacken		200
	Tot lof van den doorluchtigen hooggeboren Prinse Henricus Wilhelmus	202
	Tot lof van Zijne Keurvorstelijke Doorluchtigheid	206

De geleerdste van allen • Anna Maria van Schurman		208
	Raadsel	209
	Op het sermoen (slotfragment)	210
	Eert God alleen	210
	Eucleria (fragment)	210

Een weggemoffelde dichteres • Petronella Keysers		213
	Hemelsprake voor den Brugsen H. Bloeddag voor het jaar 1643 Fragmenten	214

Liefde voor de hemelse bruidegom • Joanna Baptista van Randenraedt		219
	[Titelloos]. Fragment van de spirituele autobiografie	220
	Les amours de Joanna Baptista (fragment)	221
	Gewetensrekeningen (fragment)	222

Zelfs in het rampjaar buiten de wereld • Maria van Hengel		224
	Meditatie. Over de genadige verlossinge	224

Lof der vrouwen • Johanna Hoobius		226
	Lof voor alle eerbare vrouwen en jong-vrouwen en een tegenwerpinge aan alle verachters der zelver	227
	Johanna van Beyeren, aan haar beminde, na zijn vertrek	235

Gepubliceerd als ‘echtgenote van’ • Elisabeth Vervoorn		236
	Aan den hoog-achtbaren ende wijd-beroemden heer Johan van Beverwyck, op 't uitgeven van zijn boek, genaamd d' Uitnemendheid der vrouwen	238
	Op de victorie van de stad Hulst	238

De eerste toneelschrijfster • Katarina Verwers		240
	Spaensche heydin (fragment)	241
	Geboortevermaning, aan de E. Iuffr. Catharina Questiers; is jarig dezen 21. November, 1657.	243

Weg met Maria Stuart, leve Elisabeth • Goudina van Weert		244
	Vagevier voor Joost van Vondelen, over sijn Stuarts gemartelde majesteyt	244

[pagina xi]

	Op het geestig konterfeitsel van mejuffer Maria van Belle	246
	Knipzang XIII	246

Een Friese vriendin van Huygens • Eelkje van Bouricius		248
	Rijmgedicht, passende op den staat des lands en het tractaat van den vrede, gemaakt tot Munster	248
	[Titelloos]	251

Een ambitieuze middenstandsdochter en haar sociale kritiek • Sibylle van Griethuysen		252
	Aan de wel-edele jonge joffrouw Anna Ripperda	254
	[De gedichtwisseling van Sibylle van Griethuysen en Constantijn Huygens]	256

‘In plaatse van enen geschreven brief waren wij twee levende brieven’ • Anna Puttemans		259
	Historie vande geestelicke schole (fragmenten)	261

De handelingsbekwaamheid van vrouwen • Charlotte de Huybert		265
	Lofdicht ter eren van den heer Johan van Beverwijck	265

Een moeder-dochterprobleem • Anna Berchmans		268
	[Autobiografische fragmenten]	269

Gemeenschapsliedjes uit het Brussels begijnhof • J. of I.G.		272
	't Geluid van alle de klokskens van Brussel, vespersgewijs	272
	Herdersboodschap der koningen	275
	Van de drie koningen	276

Het gevecht met de vossen die de ‘speel-hof’ belagen. Een vrome Gentse dichteres • Zuster vanden Kerchove (?)		278
	Dansliedeken	278

Schrijven en geschreven worden • Maria Petyt		281
	Het leven vande weerdighe moeder Maria a Sta. Teresia (alias) Petyt (fragmenten)	283

Een veelzijdige Dordtse • Margareta van Godewyck		289
	Op de vaart, naar de Oost- ende Westindiën	290
	Nulla dies sine linea	291
	Klinkdicht	292

Vriendin van Tesselschade, bewonderaarster van Huygens • Aeltgen Bruno		294
	Grafschrift over de vermaarde Tesselschade Roemer Visschers	296
	Aan den zelven [=Willem Sluiter]	297

Geheime briefwisseling in een klooster • Livina Sanders		298
	Vie brief. Hoe een ziele zich wagen moet in God	301
	XXIV brief. Van de inwendige blotigheid	302

Een kritische Vondel-lezeres • Meynarda Verboom		304
	Pleyt voor onse eerste moeder Eva, tegens Joost van de Vondels treurspel aller treurspelen van Adams Ballingschap	304

[pagina xii]

‘In een kast van vlees en bloed gesloten’ • Maria van der Deliën		313
	Strijd tussen vlees en geest	313

Een vrouwelijke ridder van de kousenband • Catharina Questiers		316
	Geen van beiden	318
	Aan juffr. Cornelia van der Veer op haar kousenband	319
	Apollo's oordeel aan Juffr. Cornelia van der Veer	319

Visioenen van een begijn die door de duivel werd afgeranseld • Anna vander Heyden		322
	Visioenfragment	322

Lessen voor het vrome leven • Sara Nevius		324
	Een aandachtig leerling van den Here Jezus (fragmenten)	326
	Kapittel XXXV	327
	Opwekkinge voor den lezer	329

Een ondernemende vrouw, vertrouwd met de engelen • Catharina Peremans		330
	Rijmgebed tot den H. Engelbewaarder	330

Een succesvolle liedboekschrijfster op leeftijd • Catharina vander Meulen		335
	Liedeken	336
	Kerstliedeken	337
	Een ander liedeken van de H. Philagia	338

Begga boven! • M.H., begijn		342
	Liedeken	342
	Lofzang van de H. Begga	344

Om een plaatsje aan tafel • M.C. Imbert e.a.		347
	[Driekoningenfeest 1700]	349
	[Drievuldigheidsfeest 1709]	353

Amsterdams initiatief voor publicatie van eigen werk • Cornelia van der Veer		354
	Tweede verleg aan Juffr. Catharina Questiers	346
	't Hervormde slagzwaard of geestelijke hane-kraai over de bedroefde toestand, van onze scheepsvloot	358
	Aan Juffr. Catharina Questiers met een Straatse tobakspijp	360
	Klacht aan de volgeestige Katharine Lescailje	361

Jawoord aan een dominee • Christina van Os		363
	Werkzame miertjens	364
	Zeeslag hervat en bij Nederland gewonnen.	365
	Antwoord op het trouwdicht van mijn liefste Johannes Nederbosch, predikant tot Genemuiden	366
	Danktoon aan Juffr. Cornelia vander Veer, voor haar gezondene Lauwer-strijd	367

Een bijbels blij-eindend spel • Elizabet Hartloop		370
	Tobias (tweede deel, eerste uitkomst)	371

[pagina xiii]

Het boze zwaantje • Charlotte Lochon		373
	't Klagende zwaantje	373

Een dichtende amazone verbeterd • Sibylle van Jongstal		376
	Titelloos	376
	Aen Simon Abbes Gabbema, oover sijn, vaerssen, op mijn te paerde-rijden	378

Ziekte als offergave • Anna van Schrieck		379
	Cort begryp van het leren (fragmenten)	380

‘'k Ben meest wat treurig op mijn eigen jaargetij’ • Anna Morian		383
	Verwerdheids ontwerring	384
	Veldgezang	385

Een rederijkersdochter om mee te pronken • Barbara Ogier		391
	De Doot van Achilles	392
	Verwellekominge	393
	Rijm-offer uit de schole van Poësis (fragment)	394

Schrijfster annex uitgeefster • Katharina Lescailje		396
	Op het eerste verjaren van jonkvrouwe Helena van Zon	398
	Aan Galathé	399
	Anders. Aan de liefde	400
	Aan jonkvrouwe Sara de Canjoncle	401

Emblemen voor de jeugd • Gesina Brit van Blokzijl		403
	‘Nader toepassing’	405
	Op de titelplaat	406

Kordaat en zelfbewust • Geertruyd Gordon		408
	Aan den heer Albert Schild, uitschrijver dezer gedichten	410
	Verrukking aan de poëetse luim	411

Centrum van vriendinnenkring • Titia Brongersma		413
	Op een bonte gekruiste spin	415
	De woedende leeuwin of de Lyonse amazone	415
	Op 't gezicht van de afbeeldinge van Eliseen	416

Verbrand mijn papieren! • Geertruy Cordeys		418
	[Autobiografisch fragment]	418

Een vrouw droomt over het priesterschap • J(ohanna) d(e) G(arve) of d(e) G(rave)		421
	Dichtjen om het Kindeken op te offeren	419
	De ziel gewond zijnde van den goddelijken schicht	423
	De ziel verkiest verworpen te zijn in het huis des Heren	425
	De ziel doet haar meditatie op de kruisinge Christi	426
	Wordt betoond dat alle de zaken des werelds passeren gelijk enen droom	427

Avonturen op zee • Elizabeth van der Woude		429
	[Reisverhaal] (fragment)	429

[pagina xiv]

Barokke gelegenheidsdichten • Anna Maria Paauw		431
	Europa's klacht (fragment)	432
	Op het kabinet der statuen, vertoond door den konstijverigen Hr. Wibrant de Geest	433

Een omvangrijk en openhartig egodocument • Isabella de Moerloose		436
	Vrede tractaet I (fragmenten)	437
	Vrede tractaet II (fragmenten)	439

Dichterlijke documenten uit een veelbewogen leven • Elisabeth Hoofman		441
	Klagten over de zwaare krankheid van mijn Echtgenoot	442

Bozig en eenzaam • Lea-Bartha van Osch		445
	Een verjaardicht aan mijn zelven	446
	Algenoegzaam eeuwig God	448

Bewonderaarster van Willem III • Geertruide van Halmale		449
	Algemeene vreugde, Ter aangenaame Gedachten van het 47ste verjaaren der Allerdoorluchtigste Majesteit van Groot Brittanje	450
	Op de nooit gehoorde schaarkunst van juffrouw Joanna Koerten	453

Liedjes bij het handwerk • Elisabeth van Wouwe		445
	Van den verloren zone	455
	In den staat der verlatenheid der Godminnende ziele	458

Alles heb ik verkeerd gedaan • Maria Barbara van Wemmel		460
	Waarachtig beklagdicht over den kwalijk besteden tijd	460

Meesteres op aarde, dienstmaagd in de hemel • Henrica van Hoolwerff		464
	Op 't al te driftig najagen der aardse dingen	465
	Half rijmeloos verjaardicht	465
	Aanspraak en zegenwens aan mijn dienstmaagd	466

Een klucht tegen het huwelijk • Maria de Wilde		468
	Het swervende portret (fragment)	469

‘Met huiszorg overladen, maar steeds belust tot stichtelijke bladen’ • Aurelia Zwartte		473
	Op de vrage wat vriendschap met, en zonder tederheid is	474
	Aan de uitmuntende poetersse Mejuffrouw Jetske Reinou van der Malen. Op hare verkiezinge en kamer	476
	Aan den Heer N.N., op het ontvangen van een lof-veers (fragment)	477

‘Mannelijk dravende’ zielsgedichten • Anna Rethaan		479
	Verkwikte ziel	481
	Op het afsterven van Juffrouw Sara Petronella Jacobi	481

[pagina xv]

‘Zuster komt dat uit uwen koker?’ • Anna Theresia Bouvaert		483
	Gebed	484
	Zevensten brief (fragment)	485
	Vijfden brief	485

‘Geen breinwijk mannenwerk, maar vrouwenhuisgezangen’ • Fransina Jakoba van Westrem		488
	Aan hare vorstelijke doorluchtigheid	489

‘A room of her own’ • Jetske Reinou van der Malen		491
	Nodige, ernstige en dagelijkse bedenking voor mij zelf	492
	Klachten over 't afsterven van de alom beroemde puikdichteresse mejuffer Katarina Lescailje	493

Een pastorale vrouwenkring • Katharina Johanna de With		495
	Silvander. Veldzang, ter verjaringe van mijnen vader	495

Een dichtende moeder • Agatha Maria Sena		499
	Ter echtsvereniging van den here Egbertus Geniets, en mijne waarde dochter, Agatha Maria Muhl	500

Een protestantse ‘kloosterlinge’ • Jacoba Petronella Winckelman		503
	Zielszucht om voor zelfsbedrog bewaard te worden	504
	Ziels werkzaamheid	506

Een correct-spellende analyste van de ziel • Anna Maria Vincentius		508
	Op de begravinge van den Here Jezus	509
	Op den zesden jaardag van juffrouwe M.S.H.	510

Verdedigster van ‘de fijnen’ • J. Adriana van der Veer		512
	Aan mijn beste vrinden (fragment)	513
	Op het waaien van een stormwind	513

Lof van de eenvoud • Alegunda Ilberi		517
	Slot	516

Netwerk van predikantsvrouwen • Magdalena Pollius		520
	Aan Mejuffrouw A.C.P.G.V.	521

Vrome lessen in poëtica • Sara Maria van Zon		523
	Zielsopwekking	524
	De geestelijke dichtkunst [Eerste deel]	525
	De geestelijke dichtkunst [Tweede deel]	527
	De geestelijke dichtkunst [Derde deel]	528

De wonderen van Gods schepping • Catharina Pietersdr. de Wilde		530
	Zielverlustiging in het beschouwen van aarde, lucht en sterrenhemel	531
	Opwekkelijke nasporingen bij het genot van 't eenzaam buitenleven	532
	Dankbetuiginge aan mejuffrouwe S.M.V.Z. voor getrouwe liefdediensten	534

[pagina xvi]

Een klucht van een actrice • Adriana van Rijndorp		536
	De driftige minnaars, of arglistige juffrouw (fragment)	538

Een moedige schrijfster over theologie en filosofie • C. Mommael		540
	Troostende treur-klacht over het beletten der drukking	541

Een predikantenvriendin • Helena Buijts		545
	Vluchtige dankgroete	545

Een religieuze autobiografie • Eva van der Groe		549
	Bekeeringsweg van Eva van der Groe (fragmenten)	549

Dordrecht, Vlaardingen en Engeland • Klara Ghyben		551
	Reis naar Engeland	552
	Grafschrift voor juffrouw Katharina Lescailje	556
	Antwoord op het lofdicht van den heer Arnold Hoogvliet	556

Filosofie in dichtvorm • Christina Leonora de Neufville		557
	Bespiegelingen voorgesteld in dichtmaatige brieven (fragment)	558
	Op de uitmuntende schilderkunst van mejuffrouwe Rachel Ruisch	559

Een gevarieerd oeuvre • Sara Maria van der Wilp		561
	Aan jonkvrouwe Lucretia Wilhelmina van Merken	562
	Wenselijke begrafenis	564

In de clinch met een geleerde pater • Joanna-Catharina van Goethem		565
	Kinderlyke toejuyging (fragment)	567
	Aan G.B. bibliothecaris der abdije van Sint-Bernards (fragment)	567
	Twee-hondert jaerigen jubel-galm (fragment)	570

‘Grootste dichteresse onzes lands’ • Lucretia Wilhelmina van Merken		572
	Nachtgepeinzen	575
	Het beleg der stad Leyden (fragment)	577

Een Haarlemse kring • Femina Heems		580
	Klinkdicht	581
	Heilwens aan Gerard Hugaart	581

‘Met de passer in de hand’ • Petronella Johanna de Timmerman		583
	Op de staartstar, zich vertonende in de jaren 1743 en 1744	585
	Aan de geestrijke juffrouw Elizabeth Bekker	587
	Verschoningsbede van mijn hondje, aan mijne zuster	588

Schouwen door de ‘verrekijker des geloofs’ • Geesjen Pamans		589
	Egt verhaal van geestelyke bevindingen (fragmenten)	589

Emotioneel en openhartig • Clara Feyoena van Sytzama		592
	Lof der poëzij	594
	Aan een wijsgeer	597
	De klagende Clarisse	598
	Aan mijne dorp- en veldgenoten	600

[pagina xvii]

Van epica tot bestseller-auteur • Margareta Geertruid van der Werken		602
	Willem de IV (fragment)	604
	De kleine Grandisson (fragmenten)	605

In de bres voor het vrouwelijk dichterschap • Anna van der Horst		608
	Aan de weledele juffrouwe Elizabeth Wolff, geb. Bekker	610
	Debora in vier zangen (fragment)	612
	Narede aan de wijsheidbeminnende vrouwen (fragment)	614

‘Dees vindt ons veel te vif, die trots en zeer pedant’ • Elisabeth Bekker		618
	De zelfde aan de zelfde	620
	Geschrift eener bejaarde vrouw (fragment)	621
	Aan mijnen geest (fragment)	623

Dichten als levenswijze • Juliana Cornelia de Lannoy		632
	Aan den Hoog-Welgeboren Heer Jan Hendrik baron de Lannoy	633
	Aan mijn geest (fragmenten)	635
	De volmaakte man	636
	Het gastmaal (fragment)	637

Een Haagse intellectuele • Anna Catharina Slicher		639
	Weegschaal van het waare en schijnvermaak (fragment)	641

Verloren voor het Nederlands • Isabella Agneta Elisabeth van Tuyll van Serooskerken (Belle van Zuylen)		649
	De geschiedenis van Caliste (fragment)	651

Godvruchtige vriendin van Aagje Deken • Maria Bosch		653
	Geboortegroet, aan Maria Jacomina Bosch	653
	Op het eerste verjaren van mijne nichte Johanna Petronella Bosch	656

Vroom, vrolijk en verlicht • Aagje Deken		659
	De zielsvriendin	661
	De boer spreekt voor zijn rechten	661

Een patriotse dichteres • Maria van Schie		666
	Ter gelegenheid van het schenken van een koperen trommel	668

Vriendin van de familie Van Winter • Maria Louiza Carelius		670
	Aan den heer Nicolaas Simon van Winter	671
	Wiegzang	675

Moederlijke vriendin van Petronella Moens • Rebekka Ooremans		677
	Bij de uitgave van Johanna Gray	678

Persoonlijke ontboezemingen • Anna Cornelia Mollerus		679
	Op mijne nederdaling in de ijzergroeve van Dannemora in Zweden	681

Een gevoelig-religieuze kring op het slot Hasselaar • Margriet van Haeften		685
	Treurode op het overlijden van Susanna Regina Titsingh	686
	Aangename herinnering	688

[pagina xviii]

Gevangen in Makkum • Cynthia Lenige		690
	Aan mijnen kunstvriend den here Jan Jordens	691
	De spin	693
	De nacht	694

Landelijke liefdes • Elisabeth Maria Post		696
	Het land, in brieven (fragment)	698
	Reinhart, of natuur en godsdienst (fragment)	701
	Cheri	703
	Offer der liefde	705

Bergen-op-Zoomse magistraatsdochter • Adriana van Overstraten		707
	Dichterlijke gedachten bij den slavenhandel	708
	Werther, na het laatst afscheid van Charlotte	712

Grootmoeder van J.J.L. ten Kate • Maria van Zuylekom		715
	Opdracht aan Jacob Eduard de Witte	716
	Bij de uitgave van ‘Ruth’ in vier boeken	719

Schrijven voor de kost • Anna Catharina Brinkman		721
	Uitstap naar Brussel (fragmenten)	723

Te laat gekomen eerherstel • Maria Petronella Woesthoven		727
	De dichter geschetst	728
	Verjaarzang aan mijn lieve jonge vriendin*** sinds zes maanden aan ene oogziekte lijdende	730

Liefde, dood en lijden • Antonia Ockerse		732
	Aan de melancholie	733
	Aan Selmar. Vóór mijne bevalling	734

Gezangen voor de kerk • Johanna Elisabeth Helmcke		736
	Gezang LXI. Het gebed	737

Op het podium • Petronella Cornelia van Alphen		739
	De vriendschap	739

De blinde verlichte • Petronella Moens		742
	Aan de natuurkunde	745
	Voorbeeld van vrouwelijk mededogen	747
	Het deugdzaam kind	750
	Aan de vaderlandse vrouwen	751

Voor godsdienst en vaderland • Hester Wilhelmina Callenburch Baartmans		755
	Dankzegging van Nederland op de overwinning op Doggersbank op de Engelse vloot	756

Stilzwijgende bewonderaarster van Wolff en Deken • Cornelia Lubbertina van der Weyde		759
	Henry en Louize (fragment)	760

De ideologe van de ‘kleine plichten’ • Margaretha Jacoba de Neufville		763
	De kleine pligten (fragment)	764

[pagina xix]

Uitgeefster en schrijfster • Catharina Maria Dóll Egges		768
	De gevolgen der opvoeding naar de wereld	769
	De invloed der vrouwen	771
	Aria	774

De vrouw van Willem Bilderdijk • Katharina Wilhelmina Schweikhardt		776
	Vrouwenbestemming (fragment)	778
	Geduld en lijdzaamheid	779

Verlicht en gevoelig schoolleidster • Anna Maria Moens		781
	De grote oogst	781

Voor elk wat wils • Anna Barbara Schilperoort		784
	De zelfopoffering van den Nederlandschen zeeheld J.C.J. van Speyk	786
	Iets over Fenna Mastenbroek	789

Vrolijkheid in het Lierse begijnhof • Joanna Catharina Piré		793
	Muis, muis sa komt eens uit uw kluis	794
	Wel zal dit nog langer duren	795
	Wilt gij dat ik nu zingen zal	797
	'k Heb een liedken in mijn hand	799

Een belezen romanschrijfster • Froukje Herbig		802
	De arme luitenant (fragment)	803

Op de barricaden • Maria Aletta Hulshoff		807
	Oproeping van het Bataafsche volk	809
	De koepok-inënting beschouwd (fragmenten)	811

Dichtende dienstmaagd • Francijntje de Boer		813
	Ter bruiloft van mijnen vriend en vriendin	814
	De verloren peperdoos	816

Verhalen vol verheffing • Fenna Mastenbroek		818
	Wilhelmina Noordkerk (fragment)	819
	Twintig duizend guldens uit de loterij (fragment)	822

‘De dochter van d'Heer Hofman’ • Clara Anna Hofman		826
	De zeerovers van Afrika	826

Een pril talentje • Johanna Constantia Cleve		830
	Ter gelegenheid dat aan mijnen leermeester (zo ik meende,) een zoon geboren was	831
	Mijn droom	832
	Ter gedachtenis aan mijne Zeeuwse vrienden	833

De Belgische Sappho • Maria-Francisca Doolaeghe		835
	Vlaanderens landbouw	838
	Palfyn. Vaderlands gedicht	840
	Moederwellust	842
	De barende moeder	844

[pagina xx]

Een schrijvende onderwijzeres • Maria De Smet		847
	Zaterdagavond	848
	Twee zusters (fragment)	849

Vrouwelijke psychologie • Elisabeth Johanna Hasebroek		852
	Elize (fragment)	854
	De bedevaartgangers (fragment)	855

Bekroond met een keizerlijk geschenk • Johanna Desideria Berchmans		860
	Mijn vaarwel aan Vlaanderen	863
	Drij roosjes	865
	Het geschenk van den jager	867

Kijken door de stereoscoop • Dorothea Petronella Beets		871
	Onze buurt (fragmenten)	872

Meedoen met de besten • Anna Louisa Geertruida Toussaint		875
	De Delftsche wonderdokter (fragment)	878
	Majoor Frans (fragment)	880

De poëzie als troost voor blindheid • Maria D'Huygelaere		882
	De herder	882

Het buitenkansje van een snipperuur • Francisca Petronella Elsens		884
	Snipperuurtjes (fragment)	885

Onder drie pseudoniemen • Sophie Frédericq		890
	Aldegondeken	890
	Oostende 1840-1860 (fragment)	892

Gelegenheidspoëzie van een Kortrijkse begijn • Clementia Hiers		895
	Ter gelegenheid van ene eerste communie	895

Exempel van de middelmaat • Henriëtte Maria Langelaan		897
	Een dameskransje (fragment)	898

Veelzijdigheid in leven en schrijven • Eliza Carolina Ferdinanda Schiotling		901
	Theobald en Rosamunda	903
	Recensie van A.L.G. Bosboom-Toussaint, Gideon Florensz. (fragment)	907

Opmerkelijke ironie en stijl • Jeanette Delcroix		913
	Ferdinanda en Frederika of der vrouwen-peerlen (fragmenten)	914

Piëtisme en dagelijks leven • Johanna Wilhelmina Albertina Kehrer		923
	De dom te Keulen	924
	Wat niet is uit te staan	926

Stille wensen, zoete hoop • Mathilde Van Peene		928
	Ik min het blauw	929

Vaderlandse lering en exotische romantiek • Anna Ampt		931
	Leila het bloemenmeisje (fragment)	932

[pagina xxi]

	Een onvervulde belofte • Eliza Mather		935
		Voor immer	935

	De betreurde vriendin • Rosalie Loveling		937
		De verzoening	939
		De genezing	940
		Bij het doodbed	941
		Meester Huyghe (fragment)	942

	Een geletterde dame • Virginie Loveling		947
		Het buitenmeisje	949
		De kwellende gedachte (fragment)	950

Lijst van medewerkers			953

Verantwoording van gebruikte illustraties			955

Personenregister			959

[ achterkant stofomslag]

Prof. dr. Riet Schenkeveld-van der Dussen is hoogleraar Historische letterkunde na 1500, in het bijzonder de Nederlandse, aan de Universiteit Utrecht. Prof. dr. Karel Porteman is hoogleraar Historische Nederlandse letterkunde aan de Katholieke Universiteit Leuven. Dr. Piet Couttenier is aan dezelfde universiteit verbonden als universitair hoofddocent. Prof. dr. Lia van Gemert is hoogleraar Historische Nederlandse letterkunde aan de Katholieke Universiteit Nijmegen.

In literatuurgeschiedenissen zijn maar weinig namen terug te vinden van schrijfsters uit de zestiende tot de negentiende eeuw. Anna Bijns, Anna en Maria Tesselschade-Roemersdr. Visscher, Betje Wolff en Aagje Deken, Truitje Bosboom-Toussaint, de zusjes Loveling - daarmee houdt de kennis wel op. Die paar bekende namen zijn echter niet meer dan het topje van de ijsberg.

Met en zonder lauwerkrans is een monumentaal eerbetoon aan drie eeuwen vrouwelijk schrijverschap. Bijna 160 schrijfsters uit Nederland en Vlaanderen passeren de revue: kloosterzusters, huisvrouwen, gouvernantes, uitgeefsters, beroepsauteurs, een actrice, een dienstbode, een wonderkind. Ze schreven van alles en nog wat: lyriek, (auto)biografieën, politieke pamfletten, kluchten en romans. Vaak hadden ze het over de specifieke problemen van een vrouwelijke auteur, het gebrek aan opleiding en de last van het huishouden, dat altijd op de eerste plaats kwam. Ondanks al die moeilijkheden zijn ze erin geslaagd van buitenstaanders uit te groeien tot volwaardige leden van de literaire gemeenschap. Dit boek brengt die ontwikkeling in beeld, met een representatieve en rijk geïllustreerde selectie uit honderden curieuze, boeiende en ontroerende literaire teksten.

AMSTERDAM UNIVERSITY PRESS

Vorige Volgende