Met en zonder lauwerkrans. Schrijvende vrouwen uit de vroegmoderne tijd 1550-1850: van Anna Bijns tot Elise van Calcar

[p. 118]

Geschreven vanuit de gevangenis
Soetken van den Houte
(Oudenaarde?, ? - Gent, november 1560)

Op 31 juli 1560 werd Soetken van den Houte te Gent door de inquisiteur als doopsgezinde schuldig bevonden aan ketterij. Bezwarend feit daarbij was dat zij zich drie jaar vroeger te Gent ‘feitelijk [had] laten ende doen herdopen’. Het was trouwens geen toeval dat men het op Soetken gemunt had. Ook haar man, Ghelain de Meulenaere, was in het verleden reeds als doopsgezinde opgesloten en later omgebracht. Op die 31 juli stond Soetken overigens niet als enige terecht. Samen met haar werden ook nog drie jonge vrouwen uit de streek rond Oudenaarde - geen van hen was ouder dan vijfentwintig jaar - vanwege hun doopsgezinde sympathieën door de inquisiteur uit de kerk verbannen en aan de wereldlijke overheid overgedragen. Deze laatste ondernam in de daaropvolgende maanden nog diverse pogingen om het viertal alsnog tot andere inzichten te brengen: de vrouwen werden apart in het Gentse Gravenkasteel opgesloten, verschillende godgeleerden trachtten op hen in te praten. Dit alles tevergeefs en uiteindelijk werd Soetken van den Houte samen met twee van haar geloofsgenoten op 20 november ter dood veroordeeld en geëxecuteerd.

Tijdens haar gevangenschap heeft Soetken een geestelijk testament geschreven. Tevens schreef ze vanuit diezelfde plaats ook nog ‘Een schoon geestelijk liedeken’ en ‘Enen Zendbrief’, een afscheidsbrief - ‘geschreven met haasten, al bevende van koude’ - aan Soetkens broer en zus aan wie de voogdij over de drie kinderen werd toevertrouwd. De brief vertolkte de vertrouwde martelaarsideologie: de eigen marteldood wordt er geplaatst in het licht van Christus' kruisdood. Soetkens teksten werden al vrij vlug en herhaaldelijk in druk uitgegeven - de laatstbekende druk dateert uit 1679. Verwonderlijk is dit niet: genrematig sloten de teksten bijzonder goed aan bij het tekstrepertoire - de bekende bundel Het offer des Heren is er het schoolvoorbeeld van - dat in de toenmalige en ook latere doopsgezinde gemeenschap werd gehanteerd.

Een Testament, gemaeckt by Soetken van den Houte (fragment)

In het geestelijk testament, bestemd voor haar kinderen en, in tweede instantie, voor haar geloofsgenoten, benadrukte Soetken herhaaldelijk dat de opgeschreven woorden en haar martelaarsdood dienden te getuigen van de waarheid van haar geloof. Het eenvoudig gestructureerde betoog was zeker niet bedoeld als een leerstellig geschrift: de bijbels geïnspireerde richtlijnen houden Soetkens kinderen, en dus ook de geloofsgemeenschap, in de eerste plaats een bijbels geïnspireerde en op standvastigheid en berusting gesteunde gedragscode voor.

Een Testament, gemaeckt by Soetken van den Houte (fragment)

Genade, vrede ende bermhertigheid van God den Vader ende van den Here Jezu Christo, wense ik u mijn lieve kinderkens, voor minnelijke groetenisse, David, Betken ende Tanneken, geschreven van uw moeder in banden, ulieden tot een gedenkenisse van der waarheid, alzo ik hope te betuigen met woorden ende metter dood, door die hulpe des alderhoogsten, ulieden tot een exempel. De wijsheid des Heiligen Geests wil u daarin onderwijzen ende sterken opdat gij in die wegen des Heren mocht opgevoed worden, amen.

[p. 119]

Voort mijn lieve kinderkens, en aangezien dat het den Here alzo belieft dat hij mij uit der wereld nemen wil, zo wil ik ulieden een gedenkenisse laten, niet van zilver ofte goud, want zulke juwelen zijn vergankelijk, maar een juweel wilde ik wel in uw herte schrijven, waart mogelijk, hetwelk is dat woord der waarheid. Dat wilde ik u wel een weinig onderwijzen met dat woord des Heren ten besten¹, na die kleine gave die ik van den Here ontvangen hebbe na mijnder simpelheid.

[...]

Och mijn alderliefsten, en wilt van die kastijdinge niet wijken. Die wijze man zei: kastijdt uwen zone die wijle dat er hope toe is.^* Daarom, mijn alderliefsten, en bedroeft u niet als gij gekastijdet wordt^** ende en spreekt niet stuurlijk tegens die gene die u strafffen. Een zacht antwoord stilt de gramschap, maar een hard woord verwekt toorn. Als men u stuurlijk aanspreekt, zo leert vriendelijk antwoorden. Zo zult gij van alle mensen bemind worden: want ootmoedigheid ende zachtmoedigheid is beide God ende den mensen aangenaam.^***

[...]

David mijn lieve kind, ik wil u hiermede den Here bevelen. Gij zijt die oudste, leert wijsheid opdat gij uw zusterkens goed exempel geeft ende wacht u van kwade gezelschap ende van achter straten² te spelen met de kwade knechten, maar leert zeer³ lezen ende schrijven opdat gij verstandig wordt ende hebt malkanderen lief, zonder twist oft gekijf, maar zijt vriendelijk die één den anderen. Den wijsten zal den slechtsten verdragen ende vermaenen met vriendelijkheid. Den sterken zal metten kranken medelijden hebben ende helpen hem al dat hij kan uit liefden. Den rijken zal den armen bijstand doen uit broederlijke liefde. Die jongste zal den oudsten gehoorzaam zijn in het goede. Vermaant d'één den anderen tot neerstigheid om te werken, opdat gij moogt bemind zijn. Vermaant malkanderen tot goede werken, tot zedigheid, eerbaarheid ende stilheid, draget altijd zorge de ene voor den anderen, want die tijd is zo, dat die liefde verkouden zal. Ja, waart mogelijk, die uitverkoorne zouden verleid worden. Daarom, ziet toe ende leert neerstig de Schrifture onderzoeken opdat gij niet verleid en wordt, maar houdt u altijd aan dat eerste ende tweede gebod. Dat zal u te rechte leren en gelooft niet lichtelijk als men kwaad van een ander zeidt, maar onderzoekt, ende maakt geen beroerte alsmen u beliegt maar verdraget om Christus wille. Hebt uwen vijand lief, ende bidt voor die die kwaad van u zeggen ende die ulieden aandoen maar lijdt liever onrecht dan dat gij een ander onrecht zoudt doen. Lijdt liever verdriet dan dat gij een ander verdriet

1 zo goed als ik kan

* Pro. 31, Hebr. 12

** Apoca. 3

*** Eccl. 18.

2 op straat

3 vlug

[p. 120]

zoudt aandoen; wordt liever versmaad dan dat gij een ander versmaden zoudt; wordt liever belogen dan dat gij een ander beliegen zoudt; laat u liever het uwe benemen dan dat gij een ander het zijne benemen zoudt; wordt liever geslagen dan dat gij een ander slaan zoudt, ende alzo voort.

Bron
Een Testament, gemaeckt by Soetken van den Houte het welcke sy binnen Gendt in Vlaenderen metten Doodt bevesticht heeft, Anno. M.D. ende LX den xxvij. Novembris, Ende haeren kinderen David, Betken ende Tanneken tot een Memorie ende voor het alder beste Goet heeft naghelaten, Als een iegelick Leesen mach. S.a., s.l.

Literatuur
J.B. Cannaert, Bydragen tot de kennis van het oude strafrecht in Vlaenderen, verrykt met vele tot dusverre onuitgegevene stukken. Gent 1835. In het bijzonder p. 246-267 en p. 492-494.
MvV