Met en zonder lauwerkrans. Schrijvende vrouwen uit de vroegmoderne tijd 1550-1850: van Anna Bijns tot Elise van Calcar

[p. 224]

Zelfs in het rampjaar buiten de wereld
Maria van Hengel
(?, 1613 - ?, 1687)

In 1737 - lang na haar dood dus - werd van haar gepubliceerd een bundel Nagelatene gedigten en gezangen van juffrouwe Maria van Hengel, Bestaande in Geestelyke Meditatien, Tot opwekkinge van het Geloof (Amsterdam, Jan Roman, 1737). Een stichtelijke biografie van de uitgever Jan Roman vormt de inleiding van dit boek en daaruit kennen we haar schaarse levensbijzonderheden: Ze stamde uit een godvruchtige en letterlievende familie. Haar vader Joris van Hengel en haar moeder Catharina Markus betoonden beide ‘door hunne godvruchtigheid [...] rechte onderdanen van Christus te zijn’. Dochter Maria kreeg een goede opvoeding: ze is immers ‘in de goddelijke en wereldlijke wetenschappen ervaren geweest’. Als bewijs voor de vroomheid van de familie wordt verder nog genoemd dat haar broer Daniël predikant was te Utrecht en dat Maria ook nog tante was van twee andere Van Hengels, beiden predikant. Zo is ze helemaal in haar familie ingekapseld. Van een eigen, publiek bestaan is geen sprake. Met lof wordt in de levensbeschrijving vermeld dat zij in de tijden van de Spaanse, Engelse en Franse oorlogen, ‘zonder haar aan den uitslag van dien te bekreunen’, zich met haar ‘Goddelijke en zedekundige wetenschappen bezighield, en inzonderheid de dichtkunde’. Hoewel ze getrouwd is geweest, met een zekere Johannes Baccherus, is van de persoonlijke kant van haar leven verder niets bekend.

Meditatie. Over de genadige verlossinge

Dit gedicht is ontstaan tijdens de oorlog met Frankrijk en andere vijanden van de Republiek. Utrecht is door de Fransen bezet. In november heerst buitengewoon strenge vorst. Over dit alles gaat het gedicht niet, al blijken de door God toegediende ‘slagen’ blijkens de laatste strofe wel de achtergrond ervan te vormen. Thema van het gedicht is de les dat God straft wie hij lief heeft. De schrijfster beschuldigt zich van slapheid in het geloof: ze mag er wel over zuchten dat ze nooit van harte over haar zonden zucht, en maar blijft steken in lippendienst.

41 Titelpagina van het bundeltje Nagelatene gedigten en gezangen van Maria van Hengel dat pas in 1737, vijftig jaar na haar dood, werd gepubliceerd.

[p. 225]

Meditatie. Over de genadige verlossinge, die ons de Here geeft midden in de bezoekinge, den 13. novemb. 1673.

 

Hoe wonder hebt gij 't, Vader, met mij voor?

 

Gij trekt mij toch, in 't slaan, met liefdezelen²,

 

Kan dit verdrag³, dit stag'rig³ kind nog strelen,

 

Wiens hert noch zucht, noch klacht brengt voor uw oor.

 

 

5

Ja zucht, omdat het nooit van harte zucht,

 

't Belijdt zijn schuld, en roemt uw heilig oordeel;

 

Maar lippendienst, wat brengt die weinig voordeel,

 

Is 't harteloos? bij u is 't zonder vrucht.

 

 

 

Dit hart en werd door slagen nimmer dwee,

10

Maar door uw liefde is 't zeer licht te breken,

 

Als gij eens aan de ziel van troost wilt spreken,

 

't Barst uit: daar zucht de mond, en 't harte mee.

 

 

 

't Is zo bekommerd! och nu smeekt het Heer!

 

Geef, dat wij nooit tot dwaasheid meer vervallen:

15

Maar onz' beloften, die in nood wij allen

 

U deden, u betalen t' uwer eer.

 

 

 

Weer¹⁷ schijndeugd, trots, onrecht, en gierigheid,

 

Onlust in 't Woord¹⁸, waardoor wij staag u tergen,

 

't Kwaad, dat wij in den boezem diep verbergen,

20

Roei uit, want dit 's dat gij ons meest verwijt.

 

 

 

Gij hebt ons uit getrouwigheid bezocht,

 

Ons land en kon de weeld' niet langer dragen,

 

Zo heiligt dan ons hart, door deze slagen:

 

Wat baten z'ons, zo 't geen bekering wrocht.

Bron
Nagelatene gedigten en gezangen van juffrouwe Maria van Hengel, Bestaande in Geestelyke Meditatien, Tot opwekkinge van het Geloof. Amsterdam, Jan Roman, 1737. p. 166-168.

Literatuur
M.A. Schenkeveld-van der Dussen, ‘De vrouwelijke blik’. In: Arie Jan Gelderblom en Harald Hendrix (ed.), De vrouw in de renaissance. Amsterdam 1994. p. 24-25.
RS

2 liefdesbanden

3 uitstel

3 dwars

17 houd weg

18 tegenzin in bijbellezing