Skiplinks

  • Tekst
  • Verantwoording en downloads
  • Doorverwijzing en noten
Logo DBNL Ga naar de homepage
Logo DBNL

Hoofdmenu

  • Literatuur & taal
    • Auteurs
    • Beschikbare titels
    • Literatuur
    • Taalkunde
    • Collectie Limburg
    • Collectie Friesland
    • Collectie Suriname
    • Collectie Zuid-Afrika
  • Selecties
    • Collectie jeugdliteratuur
    • Basisbibliotheek
    • Tijdschriften/jaarboeken
    • Naslagwerken
    • Collectie e-books
    • Collectie publiek domein
    • Calendarium
    • Atlas
  • Periode
    • Middeleeuwen
    • Periode 1550-1700
    • Achttiende eeuw
    • Negentiende eeuw
    • Twintigste eeuw
    • Eenentwintigste eeuw
Nederduytsche spraakkonst (1712)

Informatie terzijde

Titelpagina van Nederduytsche spraakkonst
Afbeelding van Nederduytsche spraakkonstToon afbeelding van titelpagina van Nederduytsche spraakkonst

  • Verantwoording
  • Inhoudsopgave

Downloads

PDF van tekst (1.66 MB)

ebook (3.29 MB)

XML (0.82 MB)

tekstbestand






Genre

sec - taalkunde

Subgenre

taalkunde/algemeen


© zie Auteursrecht en gebruiksvoorwaarden.

Nederduytsche spraakkonst

(1712)–Willem Séwel–rechtenstatus Auteursrechtvrij

waarin de gronden der Hollandsche taale naauwkeuriglyk opgedólven, en zelfs voor geringe verstanden, zo ten aanzien der spellinge als bewoordinge, duydelyk aangeweezen zyn


Vorige Volgende
[pagina 168]
[p. 168]

Van het Getal Der Naamwoorden.

DE Getallen zyn tweederley, Eenvoudig, en Meervoudig: en de meeste Zelfstandige Naamwoorden eyndigen in 't meervoudig getal in EN óf N, sommige ook in S, en etlyke in die beyde. Dóch éénledige Naamwoorden eyndigen altoos in en, uytgenomen Kók, waarvoor men in 't Meervoudige zegt kóks, en Maat als het makker betekent; want dan zegt men maats; vermids maaten geheel iets anders betekent: Zo gaat het ook met het woord Boot, het welk niet alleen een zeker vaartuyg, maar ook een borstjuweel is; dóch als men van vaartuygen spreekt, dan is 't meervoudige boots; waarentegen men van borstjuweelen spreekende, booten zegt. Deeze twee woorden veranderen ook in geslacht naar de betékenisse; want Maat (makker) is van 't Manlyk, en maat, daarmen meê meet, van 't Vrouwelyk geslacht: insgelyks is Boot (een zeeschuyt) manlyk, en boot (een borstjuweel) vrouwelyk.

Dóch deeze verandering van geslacht wordt niet bespeurd in 't woord Maan, 't welk niet alleen het bekende hemellicht, maar ook het

[pagina 169]
[p. 169]

hals-haair van een paerd óf leeuw betekent.

Naamwoorden die 't meervoudige in en maaken zyn als vólgt,

GatGaten
VatVaten
BruydBruyden
BroodBrooden
Lótloten
Slótsloten
Tydtyden
Zoonzoonen
Beenbeenen
Aalaalen
Handhanden
Olifantolifanten
Slangslangen
Ganggangen
Tangtangen
Kettingkettingen
Muurmuuren
Peerpeeren
Gebédgebeden
Gebódgeboden
Quastquasten
Nestnesten

Hiertoe behooren ook alle Naamwoorden van Werkwoorden afgeleyd, en in ing eyndigende, als

Draaijingdraaijingen
Beweegingbeweegingen
[pagina 170]
[p. 170]
Reynigingreynigingen
Wederspreekingwederspreekingen.

Waarby men kan voegen Leerling leerlingen, en Sterveling stervelingen.

Etlyke Naamwoorden, die 't Meervoudig getal in en maaken, verdubbelen daarin hunne laatste letter, als

Bedbedden
Brugbruggen
Busbussen
Zakzakken
Taktakken
Gekgekken
Rókrókken
Stókstókken
Brilbrillen
Balballen
Valvallen
Hamhammen
Kamkammen
Ramrammen
Stamstammen
Kankannen
Manmannen
Liplippen
Klipklippen
Kapkappen
Sapsappen
Traptrappen
[pagina 171]
[p. 171]
Kópkóppen
Knópknóppen
Sópsóppen
Katkatten
Pótpótten
Zótzótten

Die in F eyndigen veranderen die letter in 't Meervoudige doorgaans in eene V, als

Gaafgaaven
Lyflyven
Wyfwyven
Diefdieven
Hófhoven
Grafgraven
Wolfwolven
Huyfhuyven

Maar hiervan zyn uytgezonderd Bef, beffen; Mof, moffen; Straf straffen.

Die in S eyndigen hebben het meervoudige in zen, als

Baasbaazen
Blaasblaazen
Glasglazen
Doosdoozen
Roosroozen
Huyshuyzen
Muysmuyzen
[pagina 172]
[p. 172]

Hiervan zyn uytgezonderd Bus bussen, Kas kassen, Fles flessen, Mes messen.

Het woord Koe heeft in 't meervoudig getal Koejen, en Vloo heeft vloojen, hoewel men 'er vindt die daarvoor zeggen vloôn.

Naamwoorden uytgaande in ER, AAR, en EL, hebben in 't meervoudige in s en en, als

VaderVaders en vaderen
Broederbroeders en broederen
Zusterzusters en zusteren
Meestermeesters, en meesteren
Vervólgervervólgers en vervólgeren
Schryverschryvers en schryveren
Leeraarleeraars en leeraaren
Minnaarminnaars en minnaaren
Disteldistels en distelen
Appelappels en appelen
Tafeltafels en tafelen
Geesselgeessels en geesselen
Vógelvogels en vogelen
Dekseldeksels en dekselen

By deeze zou men mogen voegen Keten, ketens en kétenen; Schepen, Schepens en Schépenen; Jongen, jongens, jongers, en jongeren. Echter behoort aangemerkt te worden dat het Meervoudige van de meeste deezer woorden in S eyndigende, doorgaans eygentlyk de Nominativus is; maar de Genitivus, Dativus, Accusativus en Ablativus worden best door den uytgang en uytge-

[pagina 173]
[p. 173]

drukt, als Ten tyde onzer vaderen. 't Is den Schryveren niet te wyten. Hy kantte zich tegen de Leeraaren. Hy bediende zich van de dekselen. Dóch het gebruyk heeft gewild, dat Appelen, vogelen, en tafelen ook in den Nominativus gebruykt worden; want men zegt gemeenlyk De appelen zyn zuur: De vogelen vliegen in de lucht: De tafelen waaren te kleyn: evenwel zegt men mede, 't Zyn vette vogels.

Verkleynde Naamwoorden hebben 't Meervoudige in S, als

Hondtjehondtjes
Mandtjemandtjes
Steentjesteentjes
Boomkenboomkens
óf boomtjeboomtjes

Hierby kan men voegen Kindtje, kindertjes, en Kindeken, kinderkens.

Naamwoorden in E eyndigende, maaken hun Meervoudige door eene N tót zich te neemen, als

Aardeaarden
Boodebooden, en niet Boodens
Stedesteden
Sleedesleeden
Zeedezeeden
Zeezêen
Reyzereyzen
Offerandeófferanden
Heereheeren
[pagina 174]
[p. 174]

Hoewel men voormaals in den Nominativus schier altoos plagt te schryven Bedde, mensche, spyze, mótte, padde, Graave, vrouwe, hoere, echter zegt men nu doorgaans, Bed, mensch, spys, mót, pad, Graaf, vrouw, hoer, gebruykende 't andere in den Genitivus, Dativus, en Ablativus. Noopende 't woord Heere, als men 'er Gód door verstaat, dan wil ik, uyt eerbiedigheyd voor dien naam, liever in den Nominativus zeggen Heere, en in den Genitivus, des Heeren: want het woord Heer is nu zo gemeen geworden, dat elk, die maar een fatsoenlyk kleed aan heeft, dien tytel krygt.

Naamwoorden in I óf IE uytgaande, hebben 't Meervoudige in iën, als

Faalifaaliën
Griffigriffien
Kevikeviën
Maliemaliën
Olioliën
Staatsistaatsien
Tralietraliën

Naamwoorden in heyd eyndigende, maaken hun Meervoudige in heden, als

Boosheydboosheden
Waarheydwaarheden

Sommige Naamwoorden zyn onregelmaatig in 't Meervoudige, door 't aanneemen van eene sillabe meer dan gewoonlyk is, als

[pagina 175]
[p. 175]
Eyeyeren
Gemoedgemoederen
Goedgoederen
Hoenhoenderen
Kindkinderen
Kalfkalveren, dóch in de gemeene spraak zegt men ook kalven
Kleedkleederen
Lamlammeren
Liedliederen
Radraderen
Rundrunderen
Redenrédenen
Bladbladen en bladeren
BeenBeenderen, want beenen zyn eygentlyk tibia, de stylen naamelyk die ons lighaam draagen

Land heeft ook landeryen, dat is landen tót weyden óf beplantinge; en zo iemand ergens Landery mogte gezeyd hebben, dat is al zo zeldzaam als pascuum in 't Latyn, 't welk evenwel by Varro gevonden wordt.

Onder de Onregelmaatige mag men ook tellen

Lidleden
Stadsteden
Schipschepen
Leerleeringen
Bedrógbedriegeryen
Krygsmankrygslieden
[pagina 176]
[p. 176]
Huysmanhuysluyden
Verraadverraaderyen

Ontrent het woord Huysman, 't welk een Landman betekent, staat aan te merken, dat de verandering van 't geslacht ook een zeer groote verandering in de betekenisse maakt; want Huysvrouw is eygentlyk Uxor óf eene getrouwde vrouw, of ook de Eygenaaresse van een huys.

Etlyke zelfstandige Naamwoorden hebben geen Meervoudig getal, als Adel, Beklag, Berouw, Geklap, Gepraat, Gehoor, Gezwets, Geklag, Verkoop, Verloop, Vervólg, Toeleg, Toevlugt, Heyl, Dronk, Dank, Draf, Vergift, Huysraad, Voorraad, Overschót Slym, Roest, Hoest, Gicht, Vleesch, Bloed, Breyn, Zweet, Etter, Pik, Hars, Wasch, Kalk, Lym, Teer, Zwavel, Edik, Inkt, Mom, Droessem, Hout, Zout, Zuyvel, Vet, Vlas, Gras, Kaf, Stroo Hooi, Meel, Mout, Mosterd, Hennip, Kaneel, Foeli, Gengber, Peper, Honig, Praal, Pracht, Magt, Boert, Jók, Ernst, Vrees, Rust, Slaap, Vaak, Reuk, Honger, Dorst, Toorn, Haat, Nyd, Leed, Tucht, Kuysheyd, Kindsheyd, Jeugd, Wasdom, Maagdom, Ouderdom, Gelaat, Trouw, Waan, Yver, Lucht, Weeder, Hitte, Koude, Sneeuw, Hagel, Dauw, Ryp, Vórst, Dooi, Drek, Slyk.

De naamen der Metaalen, als Goud, Zilver, Koper, Tin, Yzer, Lood, Staal, Speauter, Quikzilver.

[pagina 177]
[p. 177]

Veele naamen van Akkergewassen, als Koorn, Rógge, Tarwe, Garst, Haver, Boekweyt, Spelte.

Sommige Naamwoorden die eenigermaate konnen aangemerkt worden als niet betrekkelyk onder 't Meervoudig getal, worden echter somtyds in 't veelvoudige gebruykt.: want hoewel Brood, Kaas, en Visch als ondeelbaar geacht konnen worden, omdat men zegt, Voorraad van brood en kaas. Eene zoô visch: even gelyk men ook zegt, De Vyand heeft het land verlaaten; nógtans als 'er verscheydene enkele door verstaen worden, zegt men, Oubakkene brooden: Gaave kaazen: Groote Visschen: en Het land is door de vyanden verwoest. Zo zegt men ook Groote Wateren; Vreemde Bieren, Koele Wynen, Bierazynen, Fyne Oliën; Eene laading van Suykeren en Siroopen: Voorts Fyne Lakenen, Grove Lynwaaten; Zwaare Felpen, Ligte Fluweelen, Dikke Satynen, Geverwde Saaijen, Fyne Baaijen: Wyders Natte Zomers, Slappe Winters; Zwaare Regens; Groote Vuuren; Uytstaande Gelden.

Eenige weynige Naamwoorden derven 't Eenvoudig getal, als, Hersenen, Ouders, Lieden, Versenen.


Vorige Volgende

Footer navigatie

Logo DBNL Logo DBNL

Over DBNL

  • Wat is DBNL?
  • Over ons
  • Selectie- en editieverantwoording

Voor gebruikers

  • Gebruiksvoorwaarden/Terms of Use
  • Informatie voor rechthebbenden
  • Disclaimer
  • Privacy
  • Toegankelijkheid

Contact

  • Contactformulier
  • Veelgestelde vragen
  • Vacatures
Logo DBNL

Partners

Ga naar kb.nl logo KB
Ga naar taalunie.org logo TaalUnie
Ga naar vlaamse-erfgoedbibliotheken.be logo Vlaamse Erfgoedbibliotheken