Nederduytsche spraakkonst

waarin de gronden der Hollandsche taale naauwkeuriglyk opgedólven, en zelfs voor geringe verstanden, zo ten aanzien der spellinge als bewoordinge, duydelyk aangeweezen zyn

Van de ^*Voornaamwoorden.

EEn Voorпааmwооrd wordt doorgaans voor een Naamwoord, dat is, in plaats daarvan, gebruykt, het zy tót aanwyzinge van een persoon óf zaak, óf om betrekking op iets te maaken, óf om iets te vraagen, óf om de bezitting te betékenen: en hierom worden ze verdeeld in ^† Aanwyzende, ^ǂ Веtrekkelyke, ^§ Vraagende, en ^¶ Веzittende. Еn dewyl ze ook geboogen worden, zullen wу derzelver, Buyging mede alhier aantoonen.

De Aanwyzende wyzen een Persoon óf zaak aan, als,

* Рronomina.

† Demonstrativa.

ǂ Relativa.

§ Interrogativa.

¶ Possessiva.

[p. 233]

	Eenv.		Meerv.
Nom.	Ik	N.	Wy
Gen.	Myns óf Myner	G.	Onzer
Dat.	My óf Aan my	D.	Ons óf Aan Ons
Acc.	My.	A.	Ons
Voc.	ô Ik, ô My	V.	ô Wy
Abl.	Van My	Ab.	Van Ons
	Eenv.		Meerv.
Nom.	Gy	N.	Gy, Gylieden
Gen.	Uws óf Uwer	G.	Ulieder
Dat.	U óf Aan U	D.	Aan Ulieden óf Ulieden
Acc.	U	A.	Ulieden
Voc.	ô Gy	V.	ô Gylieden
Abl.	Van U	Ab.	Van Ulieden
	Eenv.		Meerv.
Nom.	Hy	N.	Zy
Gen.	Zyns óf Zyner	G.	Hunner
Dat.	Hem, Zich, óf Aan Hem	D.	Hen, Hun, Zich, óf Aan Hen
Acc.	Hem, Zich.	A.	Hen, Zich, Ze
Abl.	Van Hem, óf Van Zich	Ab.	Van Hen

De Voornaamwoorden, Ik zelf, Gy zelf. Ну zelf, waarvoor men in 't Latyn zegt, Egomet, Тutemet, Ipsemet, worden dus geboogen.

[p. 234]

	Eenv.		Meerv.
	Manlyk.	Vrouwelyk.
Nom.	Ik zelf,	Ik zelve,	N.	Wy zelve
Gen.	Myns zelfs,	Mynes zelfs	G.	Ons zelver
Dat.	My zelven,	Aan my zelve.	D.	Ons zelve of Aan Ons zelven
Acc.	My zelven,	My zelve	A.	Ons zelven
Abl.	Van my zelven,	Van my zelve,	Ab.	Van Ons zelven

	Eenv.		Meerv.
Nom.	Zy	N.	Zy
Gen.	Haars	G.	Haarer
Dat.	Haar, Zich, óf Aan Haar	D.	Haar, Zich, óf Aan Haar
Acc.	Haar, Zich	A.	Haar, Ze
Abl.	Van Haar, van Zich	Ab.	Van Haar, van Zich

	Eenv.			Meerv.
	Manlyk.	Vrouwl.	Onzydig.
Nom.	Deez,	Deeze,	Dit	N.	Deeze
Gen.	Deezes,	Deezer,	Van Die	G.	Deezer
Dat.	Deezen,	Aan Deeze,	Aan Dit	D.	Deezen, of Aan Deeze
Acc.	Deezen,	Deeze,	Dit	A.	Deeze
Abl.	Van Deezen,	Van Deeze,	Van Dit	Ab.	Van deeze

	Eenv.			Meerv.
	Manlyk.	Vrouwl.	Onzyd.
Nom.	Die,	Die.	Dat,	N.	Die
Gen.	Diens,	Dier of Van Die,	Van Dat	G.	Dier, of Van Die
Dat.	Dien,	Aan Die,	Aan Dat	D.	Dien, of Aan Die
Acc.	Dien.	Die,	Dat	A.	Die
Abl.	Van Dien,	Van Die,	Van Dat	Ab.	Van Die

[p. 235]

Betrekkelyke Voornaamwoorden hebben opzigt op een persoon óf zaak, reeds gemeld.

Het Voornaamwoord Dezelve, Dezelve, Het zelve, gebruyk ik in plaats van 't Latyn Is, Ea, Id.

	Eenv.
	Manlyk.	Vrouwl.	Onzyd.
Nom.	Dezelve,	De Zelve,	Het Zelve
Gen.	Des Zelven,	Der Zelve,	Des Zelfs of Des Zelven
Dat.	Den Zelven,	Aan de Zelve,	Aan 't Zelve
Acc.	Den zelven,	De Zelve	Het Zelve
Abl.	Van den Zelven,	Van de Zelve,	Van het Zelve

	Meerv.
Nom.	De Zelve
Gen.	Der Zelver
Dat.	Den Zelven
Acc.	De Zelve
Abl.	Van de Zelve

Voor het Latyn Idem, Eadem, Idem, kan men gevoeglyk zeggen, De Zelfde, Het Zelfde.

	Eenv.
	Manlyk.	Vrouwl.	Onzyd.
Nom.	De Zelfde,	De Zelfde,	Het Zelfde
Gen.	Des Zelfden,	Der Zelfde,	Des Zelfden
Dat.	Den Zelfden,	Aan de Zelfde,	Aan het Zelfde
Acc.	Den Zelfden,	De Zelfde,	Het Zelfde
Abl.	Van den Zelfden,	Van de Zelfde,	Van het Zelfde

[p. 236]

	Meerv.
Nom.	De Zelfde
Gen.	Der Zelfder
Dat.	Den Zelfden
Acc.	De Zelfde
Abl.	Van de Zelfde

De Zelfste gebruyk ik voor 't Latyn Ipsissimus.

	Eenv.
	Manlyk.	Vrouwl.	Onzyd.
Nom.	Welk of Welke,	Welke,	't Welk
Gen.	Welks,	Welker of Wier,	Welks of Van 't Welk
Dat.	Den Welken, of Aan Welken,	Aan Welke,	Aan 't Welk
Acc.	Welken,	Welke,	't Welk
Abl.	Van Welken,	Van Welke,	Van 't Welk

	Meerv.
Nom.	Welke
Gen.	Welker
Dat.	Welken of Aan Welken
Acc.	Welke
Abl.	Van welke

Dit woord Welke is veeltyds ook Vraagende, gelyk Wie of Wat meest altoos is.

	Eenv.				Meerv.
Nom.	Wie,		Wat,	N.	Wie, Wat
Gen.	Wiens,	Wier,	Van Wat	G.	Wier
Dat.	Wien,	Aan Wie,	Aan Wat	D.	Wien, Aan Wie of Aan Wat
Acc.	Wien,	Wie,	Wat	Acc.	Wie, Wat
Abl.	Van Wien,	Van Wie,	Van Wat	Ab.	Van Wie

[p. 237]

Het woord Wat wordt in alle geslachten, en ook in 't Meervoudige, gebruykt, als Wat Hóllander? in plaats van Welk een Hóllander? Wat man leeft 'er die den dood niet zien zal? Ps. LXXXIX. 49. Wat vrouw is zo hardhartig? Wat kind kan dat doen? Wat zyn 't voor luyden? Wat menschen waaren 't? 't en waare men oordeelde dat hier eene ^* Woorduytlaating was, en dat Wat hier zo veel zeggen wil, als Wat slach? In de gemeene spraak gebruykt men 't woord Wat veeltyds voor iets, óf eenig, als Geef my wat: en Hy had nóg wat geld. Voor het woord Iets hoort men sommige t'onrecht zeggen Ietwets, uyt naabootsinge van 't Hoogduytsch Etwas op dezelfde wyze gelyk etlyke in stede van Geweeten [Conscîentie] zeggen Gewisse, 't welk in 't Nederduytsch eygentlyk betékend Zékere.

Bezittende Voornaamwoorden betékenen dat men eygendom óf recht op iets heeft; en zyn Manlyk, Vrouwelyk, en Onzydig, als

	Eenv.			Meerv.
	Manlyk.	Vrouwl.	Onzydig
Nom.	Myn,	Myne,	Myn	N.	Myne
Gen.	Myns,	Myner,	Van Myn	G.	Myner of Van Myne
Dat.	Mynen,	Aan Myne,	Aan Myn	D.	Mynen, of Aan Myne
Acc.	Mynen,	Myne,	Myn	A.	Myne
Voc.	ô Myn,	Myne,	Myn,	V.	ô Myne
Abl.	Van Mynen,	Van Myne,	Van Myn	Ab.	Van Myne

* Ellipsis

[p. 238]

Aldus buygt men ook het Voornaamwoord Zyn.

	Eenv.
	M.	V.	O.
Nom.	Ons,	Onze,	Ons
Gen.	Onzes,	Onzer,	Van Ons
Dat.	Onzen,	Aan Onze,	Aan Ons
Acc.	Onzen,	Onze,	Ons
Voc.	ô Onze,	Onze,	Ons
Abl.	Van Onzen,	Van Onze,	Van Ons

	Meerv.
Nom.	Onze
Gen.	Onzer, Van Onze
Dat.	Onzen, Aan Onze
Acc.	Onze
Voc.	ô Onze
Abl.	Van Onze

	Eenv.			Meerv.
	M.	V.	O.
Nom.	Uw,	Uwe,	Uw	N.	Uwe
Gen.	Uws,	Uwer	Van Uw	G.	Uwer
Dat.	Uwen,	Aan Uwe,	Aan Uw	D.	Uwen of Aan Uwe
Acc.	Uwen,	Uwe,	Uw	A.	Uwe
Abl.	Van Uwen,	Van Uwe,	Van Uw	Ab.	Van Uwe

Alhier staat aan te merken dat de Genitivus deezer woorden des Vrouwelyken geslachts, in 't eenvoudig getal, en die van 't meervoudig getal van alle de geslachten, eveneens zyn; want men mag zeggen Myner vrouwe, en myner kinderen; en zo is 't ook gelegen met onzer en uwer.

[p. 239]

		Eenv.
	M.	V.	O.
Nom.	Hun,	Hunne	Hun
Gen.	Hunnes,	Hunner	Huns, of Van Hun
Dat.	Hunnen,	Aan Hunne,	Aan Hun
Acc.	Hunnen,	Hunne,	Hun
Abl.	Van Hunnen,	Van Hunne,	Van Hun

		Eenv.
	M.	V.	O.
N.	Haar	Haare,	Haar
G.	Haars,	Haarer	Haars of Van Haar
D.	Haaren	Aan Haare,	Aan Haar
A.	Haaren	Haare,	Haar
Ab.	Van Haaren	Van Haare,	Van Haar

	Meerv.
Nom.	Hunne en Haare
Gen.	Hunner en Haarer, óf Van Hunne en Van Haare
Dat.	Hunnen en Haaren, óf Aan Hunne en Aan Haare
Acc.	Hunne en Haare
Abl.	Van Hunne en Van Haare

Nóg zyn 'er onbepaalde Voornaamwoorden, als Alle, Eenige, Sommige, Etlyke, Zodaanig, De Gene, Zulk, Ander, Zeker, Elk, een Ieder óf Yder , een Iegelyk , Iemand, Niemand. Deeze worden geboogen als de Naamwoorden, en Zulk buygt men aldus.

[p. 240]

	Eenv.		Meerv.
Nom.	Zulk een,	Zulk eene	N.	Zulke
Gen.	Van Zulken,	Van zulk eene	G.	Zulker
Dat.	Aan Zulken,	Aan Zulk eene	D.	Zulken
Acc.	Zulken, Zulk eenen	Zulk eene	A.	Zulke
Abl.	Van zulken,	Van zulk eene	Ab.	Van Zulke

In 't Onzydige zegt men Zulk zand.

Ieder heeft in den Genitivus, Ieders, en in den Dativus, Eenen ieder, óf Aan ieder een.

	Eenvoudig.
Nom.	Een iegelyk
Gen.	Een Iegelyks
Dat.	Eenen Iegelyke
Acc.	Eenen Iegelyken
Abl.	Van eenen Iegelyken

	Eenv.		Meerv.
Nom.	De Gene, Het Gene	N.	De Gene
Gen.	Des Genen	G.	Der Gener
Dat.	Den Genen, Aan 't Gene,	D.	Den Genen
Acc.	Den Genen, Het Gene	A.	De Gene
Abl.	Van den Gene, van 't Gene	Ab.	Van de Gene

Dus buygt men in 't Meervoudige ook Sommige, Etlyke, enz. want die hebben geen eenvoudig getal.