Gedichten (2 delen)

[459] Zeelaurier der heerschappye van Venecie (p. 778)

toelichting	De hier bezongen zeeslag tussen de Venetianen en de Turken vond plaats in juli 1656, bij de Hellespont. Het gedicht staat op p. 590-592 van Six' bundel.
annotatie
titel	zeelaurier: Lauwertak van de overwinning ter zee
1	Osman: dwz. de Turkse sultan. Mohammed iv was van 1648 tot 1687 sultan van het rijk der Osmanen.
	de doorn: nl. de doorn in het vlees
2	't grootsche Stambel: het hoogmoedige Istanboel
	langs: gelegen aan de grens van
	de wyk: het gebied, de bodem
3-4	geheeten Nieuw Rome: ‘Nieuw Rome’ (Nova Roma of Constantinopel) genaamd
5	Getuift: Gekroond met een tulband (vgl. wnt xvii, ii, 3722: tuif: tulband, ‘alleen in wdb. aangetroffen’, vgl. Kiliaan, 1599, Tuyf)
6	Raadslaande: Beraadslagend
	den ryksvisier: de grootvizier. In de tijd van de slag was Mehemét, Pasja van Damascus, eerste vizier van de sultan.
7	't twistigh ryk: inderdaad waren er, onder meer in verband met de langdurige oorlog met Venetië, grote spanningen ontstaan in het Turkse rijk (Nani, 1707, ii, p. 288-289).
8	de Dardanellen: de zeeëngte nabij Istanboel
10-11	van ... eilanden: van zesenzestig boord aan boord liggende ‘houten eilanden’, dwz. kolossale oorlogsbodems. Een contemporaine nieuwstijding spreekt van ‘28. Schepen, 24 Galleyen ende 7. Galleassen, met

[p. 774]

	eenige andere gheringer Schepen’ aan Venetiaanse zijde (Knuttel 7731, nr. 77(1656), p. 522).
12	Veneci: dat immers op een aantal dicht bij elkaar gelegen eilanden is gebouwd
13	van 't gekroont yvoor: van de ivoren sultanstroon af
14	om 't swart borstligh oor: rond het met zwarte borstels begroeide oor
15	kaalekoet: kalkoen
	bloeijen: rood aanlopen
17	de tulband: metonymisch voor: de sultan
19	snart: gromt (wnt xiv, 2263, deze plaats)
20	derft: waagt ... het te
21	Schynheiligh: dwz. Aanhangers van een schijnreligie (vgl. de meervoudsvormen in r. 24 en r. 28)
23	braveeren: trotseren, het hoofd bieden
25-28	rukke [...] Te saam: moet haastig formeren, met een ruk samenstellen (wnt xiv, 65)
25	donderbaare: schietklare (‘kunnende donderen’)
26	hondert zeekasteelen: de reeds aangehaalde nieuwstijding spreekt van ‘28. groote Schepen, 60. lichte Galleyen, ende 9 Galleassen’ (Knuttel 7731, nr. 77, p. 522)
27	maoonen: naam voor een soort bewapend vrachtschip (wnt ix, 232, deze plaats: ‘wellicht aan het geschreven Italiaansch (maona) [...] ontleend’)
28	men vlieg in hunne koonen: men moet hen heftig aanvallen (vgl. de uitdrukking ‘iemand in 't gezicht vliegen’, wnt xxi, 1936-1937)
29	dien Evangelist: nl. Markus, patroon van Venetië
30	speur syn ydlen hoop op Krist: bemerke hoe ijdel zijn hoop op Christus is
31	de leste stad van Kreten: de laatste nog niet door de Turken op de Venetianen veroverde stad van Kreta, nl. de stad Kandia
33	De Bas: De ‘Bassa’, de Turkse vlootvoogd (wnt ii, i, 1051)
	heeir: legermacht
34	als een hond: een bas is immers ook een dier dat bast, blaft (wnt ii, i, 1052)
35	Op: Uit op
	blikketandend: metaforisch voor: met het geschut schietklaar
36	Voorwind, en roeijende: Met de wind in de rug en (ook nog) roeiend (vgl. de nieuwstijding: ‘onder 't faveur van eene lichte Tramontane, ofte Noorden Wint’, Knuttel 7731, nr. 77, p. 523)
37	Markus waaterleeuw: metaforisch voor: de sterke vloot van Venetië
	vast: bijna (wnt xviii, 690)
38	weer: nl. evenals in bijvoorbeeld 1649, toen de Turkse vloot een nederlaag had geleden tegen de Venetianen (vgl. gedicht no. [97], r. 341-372)
38-39	te gast Te gaan, op: zich ... te goed te doen aan
40	Het soomersonoogh: Het oog van de zomerzon. De slag vond immers plaats in de zomermaand juni.
	bekroosen: bevuild, bezoedeld (wnt ii, i, 1643)
43	Dry deelen van de werreld: nl. Azië, Europa en Afrika
44	baldren: kanongebulder
47	Eer: Vooraleer
	Bistons ysre: nl. de ijzeren manen van de Bistonen, dwz. de onverzettelijke Turken met hun vlaggen met halve manen. De Bistonen waren

[p. 775]

	een oorlogszuchtige Thracische stam van de noordelijke kust van de Aegeïsche zee (vgl. bijvoorbeeld Herodotus vii, 110).
48	en van die houden: en vol van die honden
49	vischbalgh: de maag van vissen (de samenstelling niet in het wnt)
50	En wrakken: En vol van wrakken
	stremmende, als van wier: in hun vaart belemmerd als door wier (dwz. door aan de kiel gegroeid wier dat de snelheid van een schip vermindert)
51	En dertien swaare roofgaleijen: De nieuwstijding spreekt van ‘14. die met den Capitain Bassa hun retireerden’ (Knuttel 7731, nr. 77, p. 524).
52	Schaars: Hooguit (wnt xiv, 166)
	de vlucht bereijen: maken zich op de vlucht te nemen
53	vermant: overwonnen
54	Gevaan: Gevangen
55	Tot lossinge: Ter bevrijding
	Kriste slaaven: vgl. de nieuwstijding: ‘Het Getal der Christenen verlost vande Turckxsche Galleyen, monteert ontrent de 5000’ (Knuttel 7731, nr. 77, p. 528)
59	keert: keert ... weerom
	de Leeuw der Admiraalen: de leeuw onder de admiraals, de dapperste van alle admiraals (waarschijnlijk ook in een verwijzing naar de leeuw van Markus, het wapen van Venetië)
60	Een van Plutarchus heldenstaalen: dwz. Als was hij een van Plutarchus' toonbeelden van heldenmoed. Plutarchus schreef een reeks biografieën van Griekse en Romeinse helden.
61	Marcel: Lorenzo Marcello, de aanvoerder van de Venetiaanse vloot, die bij de slag het leven liet ‘door eene Canon schot in de zyde’ (Knuttel 7731, nr. 77, p. 525)
62	Syn leeven inruimde, aan de dood: De dood ‘binnenliet in zijn leven’
63	Vergoedt: Hetgeen vergoed is
	met leevende laurieren: met levende lauwertakken van de overwinning (in contrast met de gesneuvelde vlootvoogd)
64	vroome: getrouwe
	der Batavieren: aan de slag hebben ‘verscheyden gehuurde Nederlandse Schepen’ deelgenomen, waarvan De Goliath en Het Wapen van Nassauw verloren gingen. Ook vochten Nederlandse scheepslieden mee aan Venetiaanse zijde: ‘van 144. Nederlanders wierden maer 22 Maets behouden’ (Knuttel 7731, nr. 77, p. 527 en Hollandse Mercurius, 1656, p. 74-75).
65	Hy: nl. de Leeuw der Admiraalen
	sleept: voert ... mee
66	De seegemaar: Het bericht van de zege
	werdt omgeluidt: wordt alom verspreid (met kerkklokken)
67	trommers: tamboers (wnt xvii, ii, 3156, deze plaats)
68	Kristendommers: christenen (wnt iii, ii, 2026, deze plaats)
69	Langhs om, en afgeleegen zee: Aan omliggende en verre kusten
70	Dat: Hetgeen, of: Zodat het
71	opgeblaase kaaken: bolle wangen, als van een hoogmoedige, een blaaskaak
72	wat past te raaken: zich erop toelegt iets te treffen

[p. 776]

73	het Goliatsche rot: de bende van Goliath, de Filistijnen. Een toespeling op het gelijknamige Hollandse schip zal niet bedoeld zijn (vgl. de annotatie bij r. 64).