Nederlandsche spreekwoorden, spreekwijzen, uitdrukkingen en gezegden

190. Bekaf zijn,

d.w.z. uitgeput, doodmoe, doodaf zijn; 't end in den bek hebben (De Vries, 70); fri. bek-ôf, bek-ou. In de 17^de eeuw bestond de uitdr. ‘een paard den bek afrijden’, een paard zoo afrijden, dat het over zijn asem is en van het hijgen niet meer voort kan, dus afmennen; hieruit ontstond: ‘een paard bekaf rijden’, waarin bekaf den toestand aanduidt, waarin het paard door overmatige vermoeienis geraakt; vandaar wederom kreeg bekaf de bet. van ‘uitgeput door te hard loopen’, ‘doodmoe’; eng. beat out. In de 17^de eeuw komt de uitdr. o.a. voor bij Voskuyl, Ouden en Jongen Hillebrant, anno 1663, bl. 33: Dat is bygort ereên, het peert is, loof ick, beck, of. Zie voor de 18^de eeuw S.v. Rusting, De Gehoornde Duvel met boks-pooten, anno 1704, bl. 87:

Gy heeklaars moet terwijl schier smoren in de stof,
En raakt, al hoestende, schier in u jeugt, bek of.

Vgl. verder Kluchtspel III, 302; Esopet, Hansop, 4: iem. bek afmaken; De misleide poesjes, 8: iem. bek af helpen; Ndl. Wdb. II, 1562; Tuinman II, 238; Gunnink, 105; Boekenoogen, 195; Falkl. VII, 35; Mgdh. 247; Lvl. 230; Jord. 122; Rutten, 298: den bek af hebben (zijn), onmachtig zijn, zijn gezag kwijt zijn. Vgl. ook het 17^de-eeuwsche een paard den hals afrijden, afmennen, d.i. doodrijden, en het Hagelandsch: het vas¹⁾ af zijn, gansch machteloos zijn (Tuerlinckx, 670).

1) Vgl. Antw. Idiot. 415, waar fas verklaard wordt door keel, strot; Waasch Idiot. 213a: fas, de twee pezen in den nek, die naar de hersenpan gaan; hij is het fas af, hij zal niet lang meer leven; vgl. ook aldaar 340 a: kiet (= kuit) af zijn, zeer vermoeid zijn.