Nederlandsche spreekwoorden, spreekwijzen, uitdrukkingen en gezegden

2493. Iemand het vuur na de schenen leggen,

d.i. het iemand zeer moeilijk maken, zoodat hij er zich niet meer uit zal weten te redden; het hem benauwd maken, hem in 't nauw brengen; mnl. het enen na(er) leggen of enen sijn vel verwarmen. ‘Het spreekwoord wordt niet alleen op den geldschuldige, maar ook op den leugenaar en den drogredenaar toegepast. Het zal wel oorspronkelijk zijn van de helsche pijnigingen, die men gebruikte, om iemand te doen bekennen, wat hem te laste werd gelegd, onverschillig of hij 't kwaad al of niet bedreven had, en dus tot de tijden der inquisitie behooren’; Harreb. II, 244 b. Zie verder V. Moerk. 255: Mijn man die leyt mijn het vuur soo na aende scheenen, dat ick altemet krancksinnich ben; Gew. Weeuw. II, 29: Ik zal hem het vuur nader aan zijn scheenen leggen, en die sprong zuur doen opbreeken; Rotgans, Boerenkermis (ed. 1851), bl. 21: Ik zal dat vuurtje jou meer aan de scheenen leggen; Van Effen, Spect. IV, 198: Mars, die de Koningin van Paphos 't vuur zo na aan de scheenen legt, dat die goedaardige sloof 't verzoek van haar Minnaar niet kan afslaan. Hiernaast kwam in de 17^de eeuw voor iemand het vuur (of vier) na (of naar) leggen, o.a. in Vondel, Jos. in Egypte, vs. 935; Hooft, Brieven, 253; 473; Ged. I, 189; Brederoo III, 428, vs. 65; Pers, 667 b; bij Tuinman I, 56: Het vuur is hem aan de voeten gelegt, dit is, hy heeft het hard, hy moet veel uitstaan; Sewel, 698: Iemand het vuur heel na aan de scheenen leggen, to put one to his plugers (?) in arguing, to drive him to a non plus. Vgl. ook Zandstr. 62: Hoewel we hun den laatsten tijd 't vuur wat erg warm aangelegd hebben; Nw. Amsterdammer, 23 Januari 1915, p. 11 k. 1: Ze legden hem het vuur nog al na aan z'n schenen; Handelsblad, 23 Mei 1915 (ochtendbl.), p. 2 k. 4: Zelfs toen geruchten de ronde deden dat de Italiaansche regeering zijn bondgenooten het vuur aan de schenen begon te leggen, wisten de Duitsche kranten van den prins geen kwaad; Ndl. Wdb. XIV, 336. Vor Zuid-Nederland vgl. Joos, 112: iemand bij het vuur zetten, iemand zoodanig uitvragen, dat hij spreken moet; Waasch Idiot. 711: iemand bij 't vier zetten, in 't nauw brengen, foppen; Antw. Idiot. 1371: het vier op de teenen hebben, in 't nauw gebracht zijn; het vuur vóór de teenen leggen (vgl. Ndl. Wdb. VIII, 1431); fri. immen it fjûr oan 'e skinen (teannen) lizze, in 't nauw brengen, op de proef stellen; fr. mettre le feu sous le ventre à qqn, le presser vivement, l'exciter (Hatzf. 1050 a); hd. einem Feuer unter den Schwanz, auf (oder unter) den Frack machen, ihn zur Eile oder zum ernsten Angriff einer Sache antreiben (Wander I, 1006).