Nederlandsche spreekwoorden, spreekwijzen, uitdrukkingen en gezegden

2496. Te vuur en te zwaard verwoesten, vervolgen,

d.i. door middel van vuur en wapenen dooden, door brandstichting (of den brandstapel) en moord vernielen en dooden, met vier en zwaert dempen (Vondel, Jephta, 196). Vgl. de uitdr. moord en brand; lat. ferro ignique; flamma ac ferro; ferro flammaque⁴⁾; mnl. te viere ende te zweerde brengen, verderven; Kil.: Ontsegghen te vier ende te sweerde, igne ferroque minari; Plantijn: Te brande ende ten zwaarde dreigen, menacer à brusler et tuer; mnl. te brande doen; Despars, 2, 43: Daer verginghen zo metten messe zo metten viere XXXVII personen; Servilius, 191*: te vier en te sweerde, vertaling van ferrum et flamma; Sart. IV, 36: igni ferroque minari⁵⁾, te vier ende te zwaerdt ontseggen: de iis, qui extremam denunciant

4) Vgl Otto, 170; Suringar, Erasmus CCLIV; Journal, 142.

5) Vgl. Pers, 236 a: Wat stenen herte sou niet self van droefheyt overstulpen, wanneer het sagh, dat men onnosele vroome mannen, vrouwen en jonghe luyden met vier en swaert pranghde, doode en verbrande?

[p. 466]

inimicitiam; Pers, 8 v (voorw.): Dese luyden gaven sich soo gewilligh, uyt liefde, die zy God hoopten toe te dragen, vuur en swaerd over, datse oock al singende ten slachtoffer traden; bl. 514 b: Dat men hun daer over te vyer en swaerde niet wilde vervolgen; Halma, 758: Alles te vuur en te zwaerd verwoesten, mettre tout à feu et à sang; Sewel, 927: De vyand dreigde het land te vuur en te zwaard te verwoesten, the enemy menaced to destroy the country by fire and sword; Schuermans, 839 a: te vuur en te zweerde, in allerhaast (Gent). Vgl. voor de vorming de uitdr. te spar en te kloet (Harreb. I, 415); te stokke en te messe (De Bo, 1105); hd. mit Feuer und Schwert verheeren; fr. mettre à feu et à sang; eng. to put to fire and sword.