De stille lach

[p. 328]

Hagenau, 15 Nov. 19
Aan Elisabeth van Rosande,
Voorduin, ‘Musis sacrum’.

Liesje, liefste.

Ik zit hier op het redactie-bureau en nut een verloren half-uurtje om je wat te schrijven. Ik zal je maar eens verslag geven van de menschen hier, dat ben ik je toch nog schuldig. Eigenlijk interesseeren ze mij op het oogenblik bitter weinig. Ik heb geen behoefte meer aan menschen de gedachte aan jou vervult mij zoo, dat het mij bijna vermoeit nog op andere wezens te letten. Dat is dom en heel ondankbaar, want ik heb ze toch absoluut noodig om zoo nu en dan een niet in te houden blijheid aan te kunnen toonen, of al was 't alleen maar om ze vriendelijk aan te kijken; wat mijn optreden, vrees ik, dikwijls vrij idioot en hinderlijk maakt. Vooral Toosje heeft daaronder te lijden. Maar 't lieve kind dlraagt het met engelengeduld. Tot belooning heb ik mij gisteravond mijnerzijds voor hààr opgeofferd en haar meegenomen naar de Lohengrin. Dit doe ik trouwens wel meer; zij is verzot op de ‘comedie’ en ik heb om harentwil al heel wat Fransche geesteloosheid, Duitsche grofheid en Engelsche onbenulligheid moeten verzetten. (Komt er nooit eens een beweging tot verheffing van de tooneelspeelkunst uit haar jammerlijk verval? Waarvoor dienen jelui critici toch? Durft niemand de ‘artistieke’ leiders aan, die den smaak van 't volk bederven met onbenullige kasstukken en even overbodige ‘prachtige’ decors?)

[p. 329]

Toosje heeft een passie voor jou gekregen en bestudeert je oeuvre van a tot z, ze is er beter in thuis zelfs dan ik; ze verwaarloost er de Kleine Lord en Dickens Kerstvertelling voor, en na de les keuvelen we altijd over een of andere held of heldin (pardon, ‘figuur’, waarom spreken we nog altijd van roman-helden?) ‘Ik vind dat zij of hij zòò had moeten doen,’ ‘Ja maar, zij of hij kòn toch niet anders.’ ‘En luister 's, is dàt niet echt?’ ‘Of je 't zòò voor je ziet, hè.’ En we zijn 't er altijd tenslotte roerend over eens dat 't zoo als jij 't schrijft toch eigenlijk wel goed is, al hadden zij of hij ook net zoo goed anders kunnen doen. Precies als in 't echte leven: daarin is ook alles willekeurig en.... noodwendig tegelijk.

Maar ik zou vertellen van de menschen van de krant. Albrechts, den fantasie-staatsraad, ken je nu genoeg. Er zijn nog een paar andere politiekers, zeer gewichtige lieden, die zeer ernstig overtuigd schijnen te zijn dat de politiek iets zeer belangrijks is. Dan diverse verstaanders en recensenten, even sterk overtuigd van het gewicht van hun ambt. Verder hebben we een directeur, een man van onverzettelijke stijf-koppigheid, taaie eerzucht, onverbiddelijke geldzucht, domme laatdunkendheid, rücksichtlose selfmade-heid (verontschuldig de afschuwelijke woordcombinatie, maar hij hééft den aard van een emporstrebenden Duitschen Warenhausbediende, zoowel als van een Amerikaanschen milliardair in zijn schoenpoetsersperiode,) kortom, hij is het type van wat men zonderlingerwijze een ‘man van karakter’ noemt; zoo iemand van wien iedereen met een soort van benijdenden eerbied zegt: ‘die wéét wat hij wil’, zonder er bij te denken dat het voorwerp van die wetenschap en van dien wil al heel weinig zaaks is. - Neen,

[p. 330]

interessanter is voor mij de portier, die heeft namelijk de eigenaardigheid dat je hem geen grooter pleizier kunt doen dan hem uit te vloeken. Ik heb er mij, met veel tegenzin, in leeren schikken, maar in dezen tijd, door die bovengenoemde toeneming van algemeenen menschenmin ini mij, waaraan jij schuld hebt, valt het mij bijzonder moeilijk hem met dezelfde barschheid als het overige personeel naar de hel of naar den duivel te laten loopen. Zijn dochter lijdt ook aan moreele aberraties, die ik niet nader zal aanduiden, en aangezien ieder mannelijk employé daarvan weet op te snijden, moet ik wel aannemen dat ieder mannelijk employé eveneens aan moreele aberraties lijdt, en aan aesthetische bovendien. Zelfs de vunzige klerk, die in zijn glazen kastje, als hij denkt dat niemand naar hem kijkt, aan zijn neus zit en voortdurend griezelige keelgeluiden maakt.

Maar je vroeg naar de mènschen van mijn omgeving. Er is er één dien ik voor een mensch houd, onzen musikus; ik zie hem helaas maar zelden. Maar de oogenblikken dat ik hem ontmoet zijn een groote vreugde voor me. Ik geloof, Liesbeth, dat hij den stillen lach kent, en dikwijls hoort. Hij heeft zoo niets van die drukte-makende bedrijvigheid waardoor hier iedereen bezeten is. Als hij de wenkbrauwen optrekt en je aanziet, licht er een glansje uit zijn oogen en trilt er even iets. om zijn lippen van zoo wonderbare ironie, dat ik zeker geloof dat hij. dan den stillen lach hoort, die alle frivoliteit beschaamt, alle winderigheid neerslaat, alle zotheid ridikuliseert en alle minachting ontwapent, 's Zaterdags-avonds voor mijn nachtdienst begint, zitten de nachtredacteuren meestal een uurtje in Metropole en daar ontmoet ik hem dan. Hij eet altijd een houtsnip en drinkt nooit iets anders dan twee glaasjes warmen rooden wijn, maar hij is

[p. 331]

de beminnelijkheid zelf en haat niemand op Gods wereld, neen niemand die zich liever houdt aan Pils en Rolpens.

Ik vergat onzen hoofdredacteur. Dat is niets bevreemdends, want ons blad ziet er meestal uit als een sigarenzakje met den rebus: waar is het hoofd? Als je hem ziet voel je dadelijk dat hij een dier gelukkige wezens is die krachtens een onbekende natuurwet 5000 gulden moeten verdienen zonder dat iemand begrijpt waarom en zonder dat zijzelf het gek vinden.

Ik vergat er nog meer, o.a. verschillende literatoren: maar ik weet van hen niets anders te zeggen dan dat de eerste de grootste kritikus van het land is, de tweede de grootste kritikus van het land, en de derde tenslotte de grootste kritikus van het land.

Daar komt een berg correctie. Maar goed dat het uit is met die kwaadsprekerij. Dag! Eiken avond lees ik een paar van je verzen. Ja, wat 'n kind, wat 'n heerlijk kind! Het maakt me weemoedig en blij tegelijk. Blij dat je zoo geweest bent, weemoedig dat je zegt, en gelooft, er naar terug te verlangen.

's avonds

Daarnet je kaartje met de Ansicht. Liesje, liefste, ik vind je egoïst èn lief, allebei; 't is bij jou nog méér dan bij andere vrouwen onbegonnen werk die kwaliteiten te scheiden. Heb ik al weer te lange praatjes gehouden? ‘Liesije, liefste’ ik zet het nog maar gauw boven aan, dan behoef je ditmaal niet te zoeken tusschen minder belangrijks. Als je rust noodig hebt, is 't goed zoo. Kom dan wanneer je wilt. Ik zal probeeren geduldig te wachten. Maar ik zal aan je denken, aldoor denken, tot je opeens beseft hoe

[p. 332]

mateloos ik je liefheb, en dan moet je wel komen. En als ik wat lang van stof ben soms en ongelegen kom met mijn betoogen, ach, bedenk dan even hoe heerlijk het voor mij is te kunnen spreken tegen een mensch, een waarachtig mensch.

Joost