Thomas à Kempis, De imitatione Christi (Qui sequitur)

De imitatione Christi (Qui sequitur)(1954)–Thomas à Kempis

De middelnederlandse vertaling

[p. 203]

Tweede deel

[p. 205]

Varianten van boek III

In het variantenapparaat zijn uitsluitend de afwijkende lezingen van boek III genoteerd; van boek I en IV zijn geen andere hss. bewaard, terwijl de varianten van boek II te vinden zijn bij L. Veldhuis, De eerste Nederlandsche tekstfamilie der Navolging van Christus (De alpha-groep), Nijmegen 1931, 63-101, voor welke uitgave hs. 's-Gravenhage, Kon. Bibl., verz. Kon. Ak. v. Wetensch. 30 als grondslag gediend heeft.

B = Brussel, Kon. Bibl. 4634

C = Brussel, Kon. Bibl. II 2252

D = Brussel, Kon. Bibl. II 2271

E = Antwerpen, Postincunabel W. Vorsterman [NB 2015], ex. 's-Gravenhage, Kon. Bibl. 231 G 30.

Boek III

B C D [ontbr. inhoudstafel]

Cap. I

B [opschrift] Hier beghinnet Audiam quid loquatur etc.

1	die Heer B C D E die Heer God.
3	die in die aderen ..... aen en dencken B die die inaderen der godliker inruninghe deser werelt niet aen en dencken; aderen D auderen [sic]; die in die E die dye.
5	sijn besloten C worden besloten; inwendighen E uutwendigen.
6	hem C [ontbr.]; hemelsche C hemelsche ende.
7	si D [ontbr.]; ontslaen B ontslaet.
8	horen B C D E horen moghes.
10	soeke ewyghe dingen C [ontbr.].
12	ghewaer D warachtige.

Cap. II

5	En E Ende; tot mi B [ontbr.]; of B noch; vanden propheten B ander propheet; mer spreke.... alle der propheten D [ontbr.]; want E wat; sonder die B D E sonder hem.
9	uutspreken C spreken.
13	dat horen verstandenisse C dat horen des verstants D E dat horen der verstandenis.
14	waerheit C wijsheit; op dat ic C op ic.

Cap. III

1	Mijn kint B kint mijn D kint mijn [mijn met inkt doorgehaald] philosophien B D philosophen; philosophien deser werelt philosophen woorden.
2	over te gheven B te overweghen C D E te overgeven; Mijn woorde.... over te gheven E Mijn woorden, mijn geest ende leven en sijn met ghenen menseliken sinnen te overgeven.
4	ende leerste D ende du leerste; leerste ... ewen E onderwijst ende leert dijn wet.
5	van beghinne D van binnen; Ic.... beghinne E Ic hebbe geseit die Here heeft die propheten gheleert van beginne; doef D dof.
6	volghen E horen.

[p. 206]

7	gheer B D begheerten, C gher; belove B C love E ghelove.
8	die see C die Here; waer om B C D E dat waer om.
9	ende veel C in veel; gheheven B ghegheven.
10	ontsietmen D ontseitmen; noch B ende.
11	leider, leider B C D E leyder.
12	so scaemdi D scaemdu; Die D E Si.
13	horen B hoerre hope C D E hope(n); noch en laet B noch ic en laet [ic interlineair bijgeschreven].
15	devoter D [ontbr.].
16	becoringhe C boeroeringhe.
18	Twesins D In twee manieren;
19	toeneminge B D E toeneyginghe [in D verbeterd uit toeneminge] om te bidden.... ynnicheit B om graci te vercrigen D E om te vercrigen gracie der devocien.
21	mi B ummer.
23	dan .... seggen C dan ic segghen kan dair of.
28	vandinghe B D E visitacie.

Cap. IIII

Titel. Hoe.... is B Hoe dat mit oetmoedicheden ende waerheden voir gode te wanderen is.

2	van .... menschen C van aftersprekers.
3	Ist dat die waerheit vriet B C D E Ist dat di die waerheit vriet.
5	ende C [ontbr.]; ende .... behouden C [ontbr.].
6	begheerten B affectien.
7	dat recht C dat recht is; voir mi C voer minen oghen.
8	in droefheit B ende droefheit.
9	een sondaer C een groet sonder.
11	vernyeten C bedroven [op rasuur]; daer du .... begripen E daer du di van sals vermeten want du connes begripen; connes C moghes.
12	groot E goet.
15	der dingen C van ander dinghen D E der tijtliker dinghen; meer E [ontbr.].
16	wanderen D E en wanderen niet; willen si weten E willen weten.
17	curiosicheden B curiosichet willen.
18	ontfrucht D E ontsiet.
21	mer B ende; der noturfticheit C noottrufticheit.
23	hi D E si.

Cap. V

Titel. Van.... minnen C Van dat wonderlike werck gods ende der godliker minnen.

1	mijns [2^de] C mi; di [2^de] B D [ontbr.].
2	dattu .... vertroestinge C dat du mi somtijt vermakes mit dinen troest des ic onwairdich bin.
3	een gheboren E enigen geboren; troester E troest; van ewen tot ewen D van ewicheit tot ewicheit.
4	Eya, Heer mijn God C Eya mijn here mijn God D Eya here god.
6	getroest C ghestroest [hierachter nog twee doorgehaalde woorden: ghetroet, ghetroest]; vysitier mi daer om D E visiteer(t) daer om.
7	vanden passien B C D E van quaden passien; begheringhe C beweghinge [hiervoor een doorgehaald woord: passien]; D begeerten; wel E [ontbr.].
8	guet E groot; maect C maect alle.

[p. 207]

10	enen mensche C enen; ende verwecket .... begeren C [ontbr.].
12	wereltlike C wairliken; van alle wereltlike begheerten D van alle begeerliken; geen hinder B gheen hinder en lide.
14	hy C [ontbr.]; hy loopt ende D hi hoept hi.
16	mer hi keert hem D maer hi kiest ende hi keert hem.
17	minnende B C D E minne.
18	Die minne .... arbeit E Die minne en gevoelt geen arbeit; begheer B C D E begheerf; hoer E hier.
21	levendige C levende; fackel E tortse; daer doer B D F doer.
22	wat B dat.
23	Mijn God C Du mijn God.
24	bereet B D F breet; op dat mach leren B C D E op dat ic mach leren; des herten te smaken hoe C des herten hoe [het woord te tussen herten en hoe doorgehaald].
25	gaen D gauen; van groter vuericheyt ende van wonder C van wonder.
26	ic sel minen gheminden B C E ic sel di minen gheminde D ic sal die minne.
27	minnen meer D meer minnen.
29	daer valt hi uut der B die valt wter.
30	cuych B C D E cuysch.
31	oec .... smaket D oeck wanneer God haer niet God niet en smaket.
33	Want het hoort C want hoe. Hoe hoert [sic]; op comen B toe comen D E comen

Cap. VI

Titel. ghewarighen C D wairachtigen.

4	beteringe B D E becoringhe; den behendighen raet E die behendicheit.
10	daer C [ontbr.].
4.	somtijt B C D E somtijt haestelic.
15	Want du lijdstet node B D E Want die lidestu node C Want du lideste die node; verlies C sonden.
16	ende di van alre.... der heiligen B ende di of te trecken van alre ynnigher oefeninghe der heylighen; nutte B C D bitter.
17	saliger lessen B heyligher lectien D saliger lectien [het laatste woord op rasuur; oorspronkelijk zal hier wel lessen gestaan hebben].
18	van.... sacraments B D E vander heyligher communien.
19	ende en B C D E noch en.
20	ende onreyn C onreyn.
21	aldusdanighe B C D E aldusdanighe dinghen.
24	mont E mont ende.
26	tenten D tennen.
27	broescheit D crancheit. starcker dan die eerste C sterker dan si te voren waren.
28	cume B quaet [op rasuur] E qualijc.

Cap. VII

Titel. verhuden D verborghen.

1	verhuden D te verborghen. spreken B smaken.
3	dier D dijnre.
4	niet en in B met rode inkt doorgehaald. ja ... vertragheste B C D ja also dattu dan niet en vertraghes.
6	alte wel B C D E wel. thants B C D E vluchs. traecheden C crancheiden.

[p. 208]

8	onbehoetliken B C onbehoerliken. over weghen B overgheweghen.
10	vlieghen B [ontbr.].
11	gequetst B ghequelt. na .... besceidenre lude C na rade der wiser lude.
12	vol vresen B vol perikels D sorchelike.
14	een cleyn verstandenis C een verstandenisse die cleyn.
15	di C [ontbr.]; min D E luttel.
16	of besceydelic E [ontbr.].
17	en smaect E te smaket; te rechte B D E te deghen wederspoets E voorspoets.
20	guet E groot; denckes D danckes.
21	ontoghen B C D E ontoghen hebbe; weder mach comen B wel weder comen sel.
22	Ende D [ontbr.].
23	dat een B dan een; visioen of troests C visioenen ende of troestes.
24	inder oetmoedicheit B C E in ghewarigher oetmoedicheit D in warachtigher oetmoedicheit; achten D achten; gheheellic E geesteliken.

Cap. VIII

Titel. inden oghen Gods C sijns selfs; Van ... Gods D Van snoden vermoedinghe sijns selfs E Van snoden verootmoedinghen sijns selfs.

3	alsoe sel dan dijn gracie B C D E also ic bin, dan sel dijn gracie. ewelike D weliken.
5	alle C [ontbr.].
6	ist .... aensieste D eest dattu haestelic opsietste E ist dattu haestelijcken op sitste.
7	rassche D gheringe.
8	perikelen D E anxten.
11	gaven D E goeden.
12	starcheit B C D E onse starcheit.

Cap. IX

Titel. tot God .... eynde B tot Gode als tot sijn leste eynde sel brengen weder.

1	werden E wesen.
2	qualic D E [ontbr].
4	diet B D E diet al.
5	die B C D E ende; tot horen oerspronc B D E tot mi als tot horen oerspronc.
6	Die cleyne.... rike C Die cleyne die grote die arme die rike; ende vriliken C [ontbr.].
7	ghewariger D warachtiger.
10	daer men B C D E daermen mede.
13	boven alle dinc C in allen dinghen.

Cap. X

Titel. alsmen.... heeft B ende die werelt te versmaden.

1	O .... spreken B C D E Nu .... spreken Heer.
5	als E [ontbr.]; mi makedes C makedes; verre C verloren.
8	Du hebste ontfermherticheit B C D E du hebste ontfermherticheit ghedaen; genade C ghenade ghedaen.
9	Want ten alle B C D E Want ten is alle; cloesterlic E gheesteelijck [sic].
11	groot C [ontbr.]; meer C [ontbr.] B D groot ende; ghewaerdiges B ghewaerdicht hebste.
17	alle dese gueden B C D E alle dese dusent goeden.

[p. 209]

20	-21 waerdich .... biste B [ontbr.].
23	Het is C Het si.
24	sulken B C D E sullen.
27	ghewaerlike D warachtichlijc.
28	state.... dienstes C staet des gheests ende des gheesteliken diensts; state D scatte; Gode behaechlic ende die B C D E Gode behaghelic den duvelen vervaerlic ende alle.
29	overste C ewighe; bliven C dueren.

Cap. XI

2	Heer.... dat? B C D Wat is dat, Heer?
4	weder du D E oftu.
6	voir neemste D verneemste; namals B C D E namaels; behaghe B C D E behaghede.
7	te hants B C D vluchts; begheerte B D E affectie.
8	op houde C ophouden sel; onrusticheit B D onstuericheit E onstuerheit; verstroeynghe D verstoeringhe; wederstaen D verstaen; haestelic C [ontbr.].
9	voerwaer C [ontbr.]; manliken D nauliken.
10	bereit si D bereit es of si; bereit si.... ende dattet B [ontbr.]; te vreden B D content E te vreden .... of content; teghen .... onbehoerlic E teghen eenich onbehoorlijck dinc.

Cap. XII

3	gheen contrarie B contrarie niet.
4	tribulacien, in B C D E tribulacien ende in; gheproeft C wordes gheproeft.
5	wel B D E veel.
8	liden C en [sic] D en liden.
9	zwaerste B alre saerste [sic] D alre suetste E alder soetste.
14	daer af D daer van; ghenoechten B C D E die genoechte.
17	om.... levens E om een luttel des ghebrekelijken levens wel lusten; wellusten C ghenoech [sic].
18	Sette dijn ghenoechte E Settet genoechte.
19	ende ofsnydinghe E ende in afsnidinghe.
20	also meer B C D E also veel meer.
21	arbeides B D arbeit C E arbeyde.
24	di inrunen B inrunen E in di runen.

Cap. XIII

Titel. eens B in; Jhesu Cristi B Cristi C D E ons heren.

1	ende die D E Ende hi die; die ghemene dinghen D E ghemene dinghen.
2	hem D hem en; noch D [ontbr.]; onderdanich E hem onderdanich; dicwijl weder stribbet D E dicke wederstaet.
3	gheven D te gane E te gheven.
4	sel D E mach; viant E mensche.
5	bisten B C biste D best E sijt.
6	ghewarige D warachtighe.
7	di D di selven.
8	over gheves C ondergheves; heb my C ic heb mi E my heb.
9	mit C [ontbr.].
10	du stof .... ende slijm D E du stof, eerde ende slijm.
12	onderworpen E verworpen; in di leven B in di selven; vertreden E overtreden.
15	ende lijdsamicheit B ende lijdsaemliken, D E ende lijdsamicheit ende.

[p. 210]

Cap. XIV

Titel. niet en verheffen B ons niet en verheffen C niet verheven werden D niet verheffet en worden E niet verheven en worden.

2	voir D E in.
5	die aten der enghelen B C D E die daer aten dat broot der enghelen; ghevoecht B C D E ghenoecht(e); drave B spijs D clijen.
8	dattuse B C D dattu.
10	bi B [ontbr]; heilige C [ontbr.].
11	verbetert ende B verbetert te.
12	mer C ende.
13	O hoe C O Here hoe; ende hoe C ende; Hoe .... achten C [ontbr.].
14	te wesen C [ontbr.]; dan niet ende niet C dan nietes niet; afgrondige D afgronde.
15	O zee C O diepe zee; over zwemmen C oversien; daer D dat; dan altemael niet C dan ghebreck.
16	sculdige B C D E sculinghe; der ydelre glorien E der glorie; datt B C D E dat.
17	diepte B C D E diepe.
20	verheffen B C D E hem .... verheffen; callinge E clappinghe.
21	hoer C [ontbr.]; alle die B C D E die alle.
22	Want E Want siet; ghebreken E spreken.

Cap. XV

Titel. B Hoe een mensche hem hebben sal in allen dingen dat hi begeert.

1	tot allen dinghen B [ontbr.].
2	ist dijn eer B isset di eerliken.
3	so gheeft mi dat B so gheeft dat.
4	hael E trecket.
5	en is B C D E en is niet.
6	weder E teghen; die drijft D di drijft E [ontbr.]; oec mede E roock.
8	over gheven B overcomen; begheerlics E behoorlics; der herten C herte. mi dat altemael C mi altemael dat.
9	-10 also alstu witste ende hoeneer du wilste B D E also als du wilste. Ghif dattu wilste ende hoe veel du wilste ende hoeneer du wilste; vs. 10 ontbr. in C.
11	alsoe alsoe B C D E alse.
13	wende mi ende D weynde ende.
16	dat altoes C E altoes; ende te willen E [ontbr.]; ende best C ende dat si beest [sic].
17	volghen B na volghen; mit hoer E haer.
18	of niet willen C [ontbr.]; noch niet anders mogen willen D noch niet anders en wil moghen; noch .... of E noch niet anders en wil mogen oft.
19	te sterven .... in deser werlt C die in der werelt sijn te versmaden om dijn wille; om dinen wille B D E om dinen willen begheren.
20	vredighen B verdraghen.
21	ghewarige D warachtighe.
22	dat is .... goet C [ontbr.]; rusten B C E rusten. Amen.

Cap. XVI

Titel. ghewarighe D warachtigen; soeken B setten.

3	so C [ontbr.]; dan in Gode C dan Gode.
5	onordineerdelike C onredelike.
6	Laet .... begheerten B C D E Laet di die tijtlike dinghen wesen in ghebruken, die ewighe dinghen in begheerten.

[p. 211]

7	enyghen B ghenen.
8	is .... ghelegen E is alleen dijn salicheyt inne ghelegen.
9	alsulc E also; die ghelovige B C D die goede ghelovighe; geestelike reyn B C D E gheestelic ende reyn; wanderinge B C D E conversacie.
10	alle menschelike B alle menschen C alre menschen.
12	troester C troest; mi bi C bi mi.
13	is B C D E si; gaerne D E [ontbr.].
14	gherechtighe C rechtverdighe.
15	du C dien.

Cap. XVII

Titel. in Gode B alleen in Gode.

1	laet mi mitti doen C laet ic mitti doen.
2	voelste C wilste; begheerte B C affectie.
3	dattu segges C alsoe du seggheste; voir E van; selven E [ontbr.].
5	des C tis E dat; totti bliven mach C in di te bliven; so make.... behaget C soe make mit mi als di behaghet.
6	dattu doeste C dattu mit mi doeste.
7	mi gewaerdiges B C D E di ghewaerdighes mi; altoes C [ontbr.].
9	also C oec.
10	welich B C D E vol.
13	den doot D noch doot.
14	delighes D wtdoet E versceyt; uut B C D E van.

Cap. XVIII

1	om C [ontbr.].
2	vander uren C van; nye B niet [t doorgehaald], C E niet.
3	veel C [ontbr.]; van E over; voir leringhe begripinghe C [ontbr.].
4	vervollende E vervuldi; verduldeliken lide B C D E mi verduldeliken lide.
5	is ende B C D E [ontbr.]; ende die C D ende overmits den.
6	inder ewen D inder ouder ewen; sceen C was; luden D menschen; achteden E prijsden.
7	ende inden C inden; ende .... behoudenissen D E [ontbr.].
9	biste C [ontbr.].
10	te volghen C di te volghen.
11	lange achter C [ontbr.].
12	werden C wesen.

Cap. XIX

1	te claghen C dijn claghen.
3	gheliken B rekenen.
4	brenghen B C D E brenghes.
7	scickeste C schienste [sic]; lichteliker C wijslike; dese dinghe C alle dese dinghe.
8	noch E noch ooc.
9	ghedacht is C ghedachten sijn; hi D E si; meer aensiet C siet aen.
11	ghewaer D warachtighe; of van yement sijns ghelijc C of van enen anderen yement sijns ghelijc; onwaerdigen B C D onwaerdighen mensche; of .... onwaerdigen E [ontbr.].
12	verkiesen C verkiesen ende; gevalt C toe comst [sic]; hi E hi al.
13	liden E gaen; si C is.
14	ontcommert C onbecommert.
21	ghemoeyt C ghehaet; is alte salich B C D E is alte salich mijnre sielen.

[p. 212]

Cap. XX

1	mijn .... belien C [ontbr.].
3	starc wesen B C D E sal wesen; comt C mi op coemt.
5	waen .... bin C waende somtyt dat ic seker waer; mi selven B mi.
6	siet aen B C D E siet; broescheit C crancheit.
7	icket B C D E icker.
9	moeylic C moeyghelic.
11	Vergave God van Ysrael B D E Vergave God dattu (o) God van Israel.
12	onsalige B D E alre onsalichste.
13	stricken B C D E stricken ende; ontbreken B C D E ghebreken.
14	hoeneer D wanneer; noch ander noch ander B C D veel ander E noch veel ander.
16	hieten B C D E gheheeten worden; dootsiecten B C D E doots ende siecten.
17	ende C [ontbr.].
18	hi B C E si; hi B C E si; ydel is ende nochtan B C D E ydel is nochtan alte E alte seer.
19	sommighe B C D E sommighe dinghen.
20	Die .... vleyschs D [ontbr.].
21	Gods C Gods niet; noch C noch die.
22	ende hem vlitighen Gode te leven C ende hem vlieteliken Gode pinen te leven; heiligher D E [ontbr.]; ghewarigen D warachtegen.

Cap. XXI

Titel. B Hoe datmen in Gode rusten sal boven alle goet ende gaven

1	ende in allen dinghen C [ontbr.].
3	waerdicheit D waerheit.
4	ende consten C [ontbr.].
5	boven alle verdiente ende begheerten B C D E boven alle hope ende behoefte, boven alle verdiente ende begheerten.
7	boven engelen B C D E boven allen engelen; boven.... heerscap B C D E boven alle dat hemelsche heer; boven dattu C boven alle dattu.
8	du biste alleen .... genoech mogheste doen D du biste alleen die allen menschen ghenoech moechste doen; du biste alleen die mogenste E [ontbr.]. soetste D scoenste.
10	niet genoech.... beloefste B C D niet ghenoech so wattu mi gheefste sonder di selven of soe wattu van di selven openbaerste of beloefste.
11	ghewaerlike D waerachtichlic; alle creatueren B creatueren.
12	alre soetste C alre liefste ende suetste; O .... minnaer E O mijn alre soetste ende alder liefste brudeghom Jhesu Criste, alder soetste ende alder suverste minnaer; ghewarigher D waerachtegher.
14	versamenen B versmaden ende versamenen; in eenre manieren B C [ontbr.].
15	sucht ic C ducht ende ic sucht.
16	bejeghenen D ontmoeten; trecken C trecken ende; also dat .... mach C [ontbr.].
17	ontroestinge inder aerden C troestinghe der airden.
18	ende troest B een troest.
20	come tot B C D E come tot mi; make E maket; verlosse E verlosset; onsalige B den onsalichen.
21	of C noch; mijn maeltijt C dijn maeltijt.
22	eenrehande D eenre; vertones C ons toenste.
23	en behaget of C [ontbr.]; ende D [ontbr.].
25	ende die begheerte C dijn begheerte; die oetmoedicheit B C D dijn oetmoedicheit.
26	aengheroepen D geroepen.

[p. 213]

30	dinghen C wercken.
31	overmids C ende overmits; al dingen B C D alle dinghen.
32	moet di lof sijn C si di lof.

Cap. XXII

2	waerdeliken C [ontbr.]; dancbaer mach wesen B dancken mach.
3	love.... betalen D loven noch met dancbaerheeden betalen; love E [ontbr.].
6	Ende D [ontbr.]; veel D veel meer.
7	Die gheen E Die; meerre ende C [ontbr.]; hem minst C hem selven dat minste.
8	die alre snootste D E die alre quaetste snoetste.
10	dine gaven B dine gracien ende gaven; mildeliken D [ontbr.].
12	wat C D wat dat; oerbarlic C orberlicste; waer B C D waer om; waer dat dese min heeft C waer om dat du dese min gheveste; behoort toe C hoert; te onderscheyden B te ondersoeken of te onderscheyden.
13	Waerom E Daerom.
14	daer of B C D E daer; noch B C D E of.
15	tot versmadenisse B D E ende versmade; Want .... uutvercoren D E Want du God, die armen ende die oetmoedighen ende die versmaden van deser werelt di uutgecoren hebste.
16	hebste C sijn.
17	versmadenisse .... omhelseden B versmadenisse om den naem Gods te liden ende dat die werelt versmaet, dat omhelseden si; te liden.... versmaetheit C te liden ende dat si die quaetheit leden ende die versmaetheit; ende... begheerten E ende dat die werelt vreeset, omhelseden si met grooter begheerten.
18	Heer D E [ontbr.].
19	te vreden C wel te vreden; ghetroest C wel ghetroest.
20	ende content D content.
21	ghegeven B ghegheven of ghedaen.

Cap. XXIII

2	horen E wesen.
4	altoes C altoes liever.
6	gheheelliken C [ontbr.].
7	in gaet D in gaet in.
9	overvloedich van D E overvloedich inder.
11	ontvredet B C D E onghevredet.
13	sijt in mijn hulpe B siet in mi.
17	di te betrouwen D E in di te betrouwen.

Titel. om B voir; des ghemoets E des herten.

18	O guede Jhesu B O Heer, guede Jhesu.
20	Ende D E [ontbr.]; uutvechte C verdrieft; gheschien ende C werden; luden C hem loven.
21	stadicheit B ghesaticheit.
22	mogen D moeten.
23	guede vrucht B D E guede vrucht ende die alre beste vrucht.
26	alle dingen B C D E alle ander dingen.

[p. 214]

Cap. XXIV

2	Volghe E Du volghe.
4	antwoerden C verantwoirden; mit enen ygheliken C om enen ygheliken; wat C [ontbr.]; strecket E stercket.
8	vrienscap C vrienscap te hebben; Ende E ontbr.
10	coemste B toecoemst.

Cap. XXV

Titel. ghewarighe D warachtighe; profijt B voirganc.

1	Kint C Lieve kint; vrede C minen vrede; also als C als hem.
2	warigen C D E warachtighen.
4	mine stemme C mijn.
5	Heer B D E [ontbr.].
6	segste C spreckeste; dattu mi alleen behaghes ende C [ontbr.].
7	wesen D worden.
8	stede B C D state.
9	vermoede B C D E vermoede di; als .... verneemste C alstu ghenen wederstoet en ghevolste of en verneemste.
10	groots C [ontbr.]; ende soeticheden C [ontbr.].
11	ghewaer D warachtighe; volmaectheyt D volcomenheit.
12	Waer in dan, Heer? C mer inden here.
14	overwegen E overgheven.
15	als [2^de] C [ontbr.].
16	ende inden C [ontbr.]; des vreden C [ontbr.].
17	dattu .... jubilacien B D E dattu anderwerf in vrolicheit mijn aensicht selste sien; waren E ghewarighen.
18	moghelicheit E moghentheit.

Cap. XXVI

Titel. vryen D vrients; bet verdient B meer vercriget.

2	opdat ic C opdat; ende van .... geworpen en werde C [ontbr.].
3	ic wil B C D E si wil.
4	onuitsprekelike soeticheit C onsprekelike schoenheit ende soeticheit; die mi vander D E die vander.
5	Mi .... verwinnen B Mi niet en mocht verwinnen; ende die werlt D E ende en laet die werelt; en moet D E [ontbr.]; dat vleysch B dan vleysch lichticheit; blijscap C tijt; die duvel mit sijn listicheit C des duvels listicheit.
8	alle E [ontbr.].
9	voetsel sulke B C D E alsulke voetsel.
10	en is niet B en sijn niet.
11	di C [ontbr.]; niet seer C niets te seer.

Cap. XXVII

Titel XXVI B C D E XXVII; overste D alre overste; B Hoe dat die verburgen minne die een mensche tot hem selven heeft alre meest oftrect vanden oversten dingen.

1	het is di noot D E Tes noet; niets niets B D E niets niet, C niet.
2	dijns minne B D E dijns selves minne.
4	puer ende sympel B D E puer simpel.
5	En C Ende en, ongeoerloft B niet gheoerloft.

[p. 215]

6	of C noch.
9	daer of daer B daer; Want C [ontbr.]; ghebrec C [ontbr.]; wert ghebrec E wert ghi gebreckelijc.
11	vanden C [ontbr.]; liden C lidet; werlt C tijt.
12	ghebreket C daer ghebreket.
13	staen C [ontbr.]; ghewarighen D warachtighen; ende niet B C D E mer niet.

Titel ghebet. B Een gebet om dat herte te suveren ende om hemelsche wijsheit te verwerven D Een ghebet om wijsheit ende reynicheit des herten te vercrighen; ende C [ontbr.]; suveringhe E reynicheyt; wijsheit E wijsheyt te vercrigen.

15	mi C [ontbr.].
16	getogen B C D E ghetoghen werden.
17	geesselinghe E pijninge.
18	dit C dese dinghe.
19	O Heer E O lieve Heer; ende te vinden C ende di te vinden; boven al B boven alle dinc.
21	smekender D E [ontbr.].

Cap. XXVIII

Titel. XXVII B C D E XXVIII.

1	onwaerdelike B cranckeliken C D E gramlike; of E dat
2	qualiker C quaests [sic].
5	want of si C want si; betalen B C D E becallen; wel B veel.
6	gewarighe D warachtegen; gewaer D warachtighe; si B C D E die; in E met,
7	ghebruken B hebben ende ghebruken.
8	ende.... sinnen C [ontbr.].

Cap. XXIX

Titel. XXVIII B C D E XXIX; ende loven B [ontbr.].

1	O Heer C O mijn God ende mijn Here; woudes.... comen C woudeste laten comen op mi. E op mi wouden laten comen.
2	dier B der D E daer.
3	des lidens B C D [ontbr.].
4	nu C mijn.
5	ic dan D dan ic.
6	wat ic mach ic B C D E wat mach ic; menscelkijn D mensche; ende waer B waer.
7	o God B o mijn God.
8	wel C wat; beswaert B benauwet.
9	Vergave D E Gave; overga C overghinghe; ende beter B C D ende het beter worde.
10	dijn ontfermherticheit D doer dijn ontfermherticheit [doer later toegevoegd].
11	Ende C [ontbr.].

Cap. XXX

Titel. B Van die godlike hulp te begeren ende hope gracie weder te vercrigen.

1	gheve D geeft.
4	dattu B D dattu mi C E du mi; Want .... biddes C Want eer du mi salichlicken ende ende [sic] aendachtelic biddes; in C mit.
5	dat ic ben B wat ic ben; verlosse E verlosset; sonder mi en niemant B C D E sonder mi en is niemant.

[p. 216]

6	dinen B E dinen gheest D dinen troest des geest; vergader ... ontfermherticheit C vergader te hant weder starc in lichte mijnre ontfermherticheit; alle dinc vermake E alle wedermake.
7	swaer D te swaer.
10	cureren D E gesont maken.
12	Ende C [ontbr.]; die ghescien C die di gheschien.
14	onmogheliken B C D E moghelic; te werden inradinghe B C te worden tot inradinghe D geworden tot inradinghe.
15	bedrieghe B D bedrieghet; mit minne D met waerachtigen minnen.
18	ic B ic di.
21	also C in; overgaen B ontgaen.
22	enen tijt C [ontbr.]; totten rike der hemelen B totter rike Gods.
23	di C [ontbr.]; andere C [ontbr.]; mine E [ontbr.]; dan .... hadt E [ontbr.].
24	gedachten B dingen; het seer B C D E het is seer; oerberlic C arbeydelic; ghelaten C ghevonden.
25	weder gheven B weder nemen.
27	aensende B toeseynde.
29	nymmermeer D E [ontbr.]; druckeliken D E druckelic niet.
30	Ende .... achten C Ende wanneer dat coemt dat suldi achten.
32	niet tot ledicheit, mer tot arbeide C [ontbr.]; gedoechsaemheit D verduldicheit.

Cap. XXXI

1	dat B C D E daer.
5	hi E [ontbr.]; sien B C D E sie.
6	dat yement C dat hem yement.
7	veel B C D E luttel.
8	opheff ende B C D E [ontbr.].
9	verheven van B C D E verheven ende van.
10	onder legghen E inder aerden liggen; dat ongemeten B C D E dat enighe ongemeten.
11	dat en is niet D [ontbr.].
12	een B C D E eens; een verlichten D E eens verlichten mans; eens gheleerden D eens geleerden clercs.
13	arbeidelike C [ontbr.].
15	pijnt E acht.
16	wattet is C wattet is ende; ende schynen C ende het schijnt, meerre D E [ontbr.]; verganclike.... snode B C D verganclike ende snode dinghen; ende snode D [ontbr.]; nauwe D [ontbr.].
17	werken E gebreken.
19	alle D onse.
20	begheerte B D E affectie C begheerten; seer besmit is C besmit sijn.
21	des C eens.
22	mer uut C mit.
23	scoon E [ontbr.]; starc si B starc si, rijc.

Cap. XXXII

Titel. van [2^de] D E [ontbr.].

2	omlopen B oplopen.
4	een cort E een cleyn cort; ende een volmaect C [ontbr.].
4	ende du suls .... ghiericheit B [ontbr.].
5	verstaen D [ontbr.].
7	di B [ontbr.]; meer E te meer; ende ten minsten C ten minsten.

[p. 217]

8	tot minen wille E om minen wille; seer wel D seer.
10	treden B C D E tredet.
13	gewaer D warechteghe; oec niet B C D E niet.

Cap. XXXIII

1	begeerten B D E affectien; ende .... ander C want si wert lichtelic verwandelt in een ander.
2	vlitich E willich.
3	Mer boven alle E Mer over al boven alle; of wat side B C D E van wat side; die winde.... waeyen E die windt.... waeyt; ende begheerden C [ontbr.].
4	onbeweghet B D E onbeweghelic C onbewelic [sic].
6	Mer.... gemaect C Mer in veel dinghen wert dat oghe der puerheit andacht doncker gheworden [sic]; bejeghent E behaget.
7	Want E Ende.
9	ende het boven .... gestuert worde B D E ende het is boven alle wandelbaerheden tot mi waert te stueren.

Cap. XXXIV

2	mer den minnende C mer dien minre; mint B D E minnen of die dinghen die inder werelt sijn; O .... mint E O smakende ende soetste woort, mer bemijnde woert, niet die werelt of die dinghen die in de werelt sijn.
6	Du doeste C Dit doet; ende mach B C D E en mach; langhe C [ontbr.].
9	ontbr. in C.
10	want .... ghevonden B want daer wort veel ydelheit ende die doot ghevonden; ydelheit D idelheiden ghesmaket.
12	smaket B C smaken God D E smaket God; ende watmen guets vint D ende wat si sien goet wesen E ende wat si goets vinden.
13	ist ongelijc B C D E ist onghelijc ende seer onghelijc; den creatueren B D E der creatueren, C der creatueren der ewigher wijsheit; ongescepenen D E ongemeten.
14	overclymmende C make overclymmende; doergaende B ende doer gae.
15	Make suver E Maket suver, maket blide; in C mit.
18	volcomelike [1^e] B C D E altemael.
19	rustich wesen B rusten.
20	beroeringe B becoringhe.
21	Stoer B Stuer; die stride B te stride; quetsen B quetse; dat .... craft E dat striden wil; quetse in dijnre cracht.

Cap. XXXV

3	over B C D E over al.
5	overliden E overleyden.
7	leven B tide; so B C D E hoe.
8	tot veel rusten C totter rusten dijns vleysches; tot lijdsaemheit B D E tot groter lijdsaemheit.
9	ghewarigen D warachtighen.
10	ende becoringhe, moeynisse C ende becommeringhe, becoringhe; versprekinghe B C D E versprekinghe, berispinghe.
14	ende groten ontroest C ende menighen groten ontroest E [ontbr.].
15	die pijnlicheden D E die pijnlike pijnlicheden.
16	cume B [doorgehaald en vervangen door] nauwe E qualijck.
17	mistroesten B C D E mistrouwen.
18	wedergelden C wedergheven.

[p. 218]

Cap. XXXVI

1	di .... ontsculdich E di onsculdich kent.
3	callen E seggen; gelove E glorie.
5	te behaghen C ghenoech te wesen ende te behaghen.
6	noch niet D ende niet; verbieden C E verbeiden.
7	ydel ende C ydel.
9	openbaert B C D E verschijnt.
11	mit onrecht D met onrecht hinderen.
12	Heb du C Hebstu altoes.
13	dijn croon niet D dijn croen.
14	te gheven D weder te gheven.

Cap. XXXVII

Titel. vryheit des herten B puyerheit des herten C des herten vrede.

2	enige E eenige eygen; du selste altoes winnen E du selste verwinnen.
4	sel ic mi C sal mi.
5	als inden groten C als in groten dinghen.
7	eyghenscap D E eigen wille.
8	alstu D also als du; claerliker ende also B C D E claerliker, also; te meer winnen B te meer selstu verwinnen; C te meer salstu mi minnen; D te meer salste winnen.
10	ten eersten altemael B C ten eersten mael D ten eersten altemael [vóór altemael het woord mael met rode inkt doorgehaald].
11	daer eerst D dat ierste; verenige B C D E vereninge.
12	noch B C D E [ontbr.]; seg ict B segghen wil [sic; ls. wijt?].
16	Jhesum C [ontbr.].

Cap. XXXVIII

Titel. inwendigen B uutwendigen.

1	in alle uutwendige C E in uutwendige.
2	Mer wes E Ende weest.
3	meer B C [ontbr.].
5	aensien B C D E die dese verganclike dinghen aensien; mit enen luchteren oge B mit enen luchteren oghe ende die hemelsche dinghen mitten rechteren oghe.
6	tot wel te dienen C tot veel duechden wel te dienen; van Gode D E [ontbr.]; rusten B oversten D gherusten E rustenden.
8	haeste hem B vloech D vloe E vloot; verlichten C ontbinden.

Cap. XXXIX

Titel. becommernissen B onleden of bootscap.

3-4	B C D E hebben de volgorde van Kemp.
3	aendacht B C D E ghedacht.
4	die toecomende dingen B C D E die toecomende aenvalle der dinghen.
5	begheerten B D E affectien.
8	dach ende nacht E nacht ende dach.

Cap. XL

3	tegen setten B yeghen segghen.
4	dencken ende seggen D dencken of seggen E seggen ende dencken.
6	ende rechtverdich C [ontbr.]; wel C [ontbr.]; scickende B scickeliken.
8	helpen B [ontbr.]; also sterken B E also seer stercken; in di so E in di alleen.

[p. 219]

10	of C van.
11	ydelheit D idel; ongestadich B D onstantachtich.
14	warachtigher E warigher.
16	ghewaer D warachteghe; setten B C D E hebben.
17a	B C D E Dijn naem moet gheloeft worden, niet minen naem; dijn werken, niet mijn werken moet groet ghemaect worden.
19	dan D doen.
21	sotheit D soetheit.

Cap. XLI

4	mit recht C [ontbr.].
6	si B C D E [ontbr.].; lof ende eer E lof, eere.
7	ende altemael.... wesen E [ontbr.]; ende stadich C [ontbr.]; di B mit di [mit later toegevoegd].

Cap. XLII

Titel. B Hoe datmen inden mensche geen vrede setten en sel.

2	soe en salt .... stervet C so en sel di niet bedroghen worden van dinen vrient noch niet bedroeft waen hi van di scheit of dat hi stervet; of hi E of dat hi.
5	altoes D alsoe; alsulker .... menschen E [ontbr.]; begheerten B D affectien.
6	veel E [ontbr.]; verre scheit E versceyt; aertscen C menscheliken.
7	hi op D hi oeck op; selven E [ontbr.].
12	of hoe cleyn C ende hoe cleyn.

Cap. XLIII

Titel. B Hoemen doen sal tegen ydel ende wereltlike conste.

2	beweghinge B D E compunctien.
3	schynen C schinen dan ander lude.
4	ondoechden B oude doechden.
5	altoes C [ontbr.].
6	clare B C claerre D claerder.
7	veel B C D seer.
9	der E alder; eenre ygeliker E een yeghelijcke.
10	argueringe C argumenten.
12	suspicien E opinien.
13	die die E die.
14	inrelike D rekelike E innichlike.

Cap. XLIV

Titel. uutwendigher E inwendiger.

2	voir bi gaen D verbi gaen laten.
5	die tijtlike dingen ende tijtlike scade B C D E tijtlike schade; men loopt ende men arbeit B men arbeit ende loept; cume E qualic.
6	vroemt C vordert.

Cap. XLV

Titel. ende D [ontbr.]; van lichten van C D E van lichten val; ende .... woorden B ende datmen lichtelic valt in woerden.

6	Want D [ontbr.].
7	behoedelic C voerhoedelic.
12	gesmaket D gemaect.

[p. 220]

13	beroeren C bedrieghen.
14	-15 wie can.... quetsen B wie can toe toecomende quade voerhoeden Ist dat die voersienighe dinghen quetsen D [als B, maar]: die toecomende quade dingen E die quade toecomende verhoeden. Ist dat die voorsiende dingen quetsen. C [heeft hetzelfde hiaat als het Leidse hs.].
19	die waerheyt E een waerheyt; noch.... worden B noch die niet bedroeghen en moeghes worden.
20	alle menschen is C D alle menschen sijn; also datmen.... gheloven mach B also dat men te hant nyemant gheloven en mach.
21	sijn vianden B sijn sijn vianden.
22	mijnre E meerre.
23	mensche B C D E mensche, weest voerhoedich.
24	bat B verboet of bat; dat hi my bat te zwygen D E [ontbr.].
26	my E [ontbr.].
28	O hoe guet B O Heer hoe goet; van anderen B C D E van anderen menschen, dat D [ontbr.]; vercallen E verclappen.
29	di Heer D ende di Heere; in sienre C sijnre.
30	inwendicheit B C D E inwendicheit ende wtwendicheit.
31	O Heer seker B E O hoe seker; die dinghen B [ontbr.]; des levens ende vuericheit C [ontbr.].
33	wert B is of wort.

Cap. XLVI

Titel. dat men in God sel hebben B in Gode te hebben; wanneer D E als.

1	vasteliken B volstandeliken.
2	den steen B C D E den steen niet.
3	di (1ste) D [ontbr.].
4	lides E onderhout.
6	oersaken B D E omstandinghe; selven B C D E [ontbr.].
8	gewaer D waerachtich.
10	qualiken of B C D E qualiken ende; datmen C datmen van di; versieren C visieren; dat altemael .... ende du B [ontbr.]; dat altemael C altemael dat; oec D [ontbr.].
12	in mi B mi nu.
14	dat woort uut ghegaen E ist voort ghegaen.
15	beide D sy beide.
21	dencken E gedencken; aensicht D E aenschijn.
22	so D [ontbr.]; loefliken gehouden wert C loefeliken ghevonden wert ende ghehouden.
23	broecheyt, B C D E broesheit.
25	gracie D gracie ende.
26	dijn overvloedige ontfermherticheit C dijn overvloedicheit ende ontfermherticheit; donckere E dunckende.
27	dijn ontfermherticheit D die ontfermherticheit.

Cap. XLVII

Titel. Hoe.... liden sijn B Hoe datmen alle swaire dingen liden sel.

1	di D u.
5	ophouden B D E cesseren.
6	lydet E ghaet.
8	vryliken E manliken; alle deser E alle deser dinghe.

[p. 221]

11	Noch du en selste E Noch en sulstu; roepen E segghen; Och E Wee; is verlanghet E die is nu vele verlanghet.
12	het sel E het sal oock; anxvoudicheit B C D anxtvoudicheit E anxtvuldicheyt.
13	begeerten ende B C D E [ontbr.].
16	di dien B D E di diep C [ontbr.].
17	Ende E En.
19	Siet ic D Siet ende ic; bliven C verbliden ende bi mi bliven E verbliden.

Cap. XLVIII

4	mit.... claerheit C mit ewigher bliscap ende mit blenckender claerheit.
6	droefnisse C druckenisse.
7	mit veel sonden besmet wert C mit veel bangicheiden bestrijcket wert ende mit veel sonden besmit; wert D wort ende.
8	belast B versleten [dit woord geëxpungeerd en vervangen door] geproeft D versleeten; mit weelden C mit veel weelden.
10	dijns alleen B alleen dijns.
11	warigher D warachtiger.
12	een vaste vrede B een vaste; van binnen ende van buten B C D E binnen ende buten
15	groot C [ontbr.].
18	inrelike D E inwendeliken.
19	ende die ongestorven .... verdrucken mi B C D E mer die tijtlike dinghen ende die onghestorven passien verdrucken mi.
20	wil E [ontbr.].
22	over dencke C dencke.
22	of en ofneyget niet B C D noch en afneiget.
24	neder worpen B verwerpen.
28	verstroeyt B verstoert ende verstroyet C verstoert D [heeft eerst, met rode inkt doorgehaald, verstoert en daarna] verstroeit.
29	ghedragen B ghedreven.
30	daer dat is E [ontbr.].
31	dat dinc E [ontbr.]; bejeghent E beweghet.
32	Waer E Maer; openbaerliken geseit C ghesproken.
33	van E om.
35	verbeelt E ghedeelt.
37	dencke B C D hoer; als sulke B C D E alsulke.
38	te gaen B D E te gaen die der naturen ghewelt doet.
39	vuerich ende een B [ontbr.]; enghelsche B enghelen C hemelsche.

Cap. XLIX

Titel. die stryden B C D E den genen die striden.

1	wandelinge D veranderinge; so ontfange B C D E ende ontfange; mit B D E in C [ontbr.].
3	Noch E Want; di tot t. C die t.
4	dat [2^de] E [ontbr.]; clymmet E licht.
5	sommige B C D E sommiger; begeerten B herten ende begheerten.
6	mer E noch.
8	dat [1^e] E daer; dijn E [ontbr.].
9	Ende en D En; seltuse D saltu die.
10	ghestadige B stridinghe.
17	moetste C mogheste.
19	C [ontbr.]; mit wil E by wijlen.

[p. 222]

20	slaen E achten.
22	menschen C luden.
23	niet niet B C D E niet.
25	in veel C in veel ander; ghetrouwe C [ontbr.]; versaken C versaket.
26	alleen in C alleen; ghevonden B gheboden; die .... oerberliken C die di onoerbarliker ende mi oerbaerliken; mi E min.
28	seer C [ontbr.].
30	ende mogheste B C D ende al dattu moechste.
31	alle rijcheit des guets B C D E die rijcheit alles guets; te verbliden ende B C D E [ontbr.].
33	niet D niet quaets; mer B D E mer alle; daer D daer toe.
34	Daer .... versmaetheit C E Daer sel ic weder gheven glorie voer die versmaetheit versmaetheit B D smalicheit E smadelicheyt.
37	tguede C god; pijn di C pijn; te vervolgen ende B C D E [ontbr.].
38	laet die B laten C laet D E laet hem.
39	B C D E Du selste begheren dat God altoes in di worde gheeert, het si overmits dat leven of overmits die doot.

Cap. L

Titel. een ongetroest mensch D E een mensche ongetroest.

1	ewelike E inder eewicheit.
2	of in yement anders C in di ende niet in enich anders.
3	anders B [ontbr.]; sonder verdiente D sonder sijn verdiente.
5	aenstaende D anstotende.
8	also du C also du di; mer meer .... worden D [ontbr.]; ghebughet E gheweghet.
9	ghisteren ende eer ghisteren B als ghisteren; Want .... eer ghisteren C Want hem en is nu niet als ghisteren ende eerghisteren.
12	nu B mi; leven D bliven ende leven; mochte B soude.
13	vernedert D ende vernedert; ghebrake B ghebroken.
16	ende voirsichticheit B C D ende dijn voersienicheit; ende gesciet B C E en gesciet.
17	opheffinge D E oefeninghe; mach wechwerpen B mach wech doen ende wech werpen.
19	oec C [ontbr.]; bosen E onrechtighen ofte boosen.
20	mi in B C D E [ontbr.]; in sendende C in sende.
21	daer en is D daer es; du leydste B D die leidste; medicus E medicijn.
24	stivicheit D stoutheit.
25	pleghes B C D E pleghes te doen; al tot dinen wil B C D E tot allen dinen wil.
26	ende al dat in mi is D E in alle dat mijn is; het is E want het is.
28	ghesciet B ghesciet is.
29	voerganck B D E voertganc; dat die B dat mi die.
30	noch D [ontbr.].
31	dat te weten B C D E dat te weten is; dat te loven dat di C dat te loven dat te loven is ende di.
32	gheven en moet D E en moet gheven; noch gheen .... menschen B noch en gheen sentencie gheven na den horen der oren der onwiser menschen.
33	ghewarigen D warachtighen.
34	alleen van dese sienlike dingen B C D E alleen dese sienlike dingen; ende C mer.
35	een B D E een mensche.
36	bescaemt B bescempet.
37	die oetmoedige Franciscus B C E die oetmoedighe heilighe Franciscus D die heilige oetmoedige vader Franciscus.

[p. 223]

Cap. LI

Titel. B Hoemen oetmoedige wercken doen sel, alsmen gebreket vanden oversten dingen; D Hoe datmen oetmoedighe werken oefenen sal, als gebreket van hogen dingen; cleyne E [ontbr.] ‘vervolgen E oeffenen.

1	in hoghen graden B in hopen ende grade.
4	onderlaet E aflaten.
5	in gueden werken B in goeden; die hemelsche D dijn hemelsche; contemplacie B visitacie.
6	dorricheit B droefheit; ghevandes B D E ghevisiteert C gevandet.
7	uutwendigen B inwendigher.
8	uutspreyen B uutspreken; velde E weelde; ghebreden D gevreden.

Cap. LII

Titel. C Hoe hem een onghetroest mensche hem offeren sel inden handen Gods; pinen ende slaghen B slagen ende pijn te liden; mer meer pinen D maer pine.

1	vandinge B D E visitacien; daer om B daer.
4	ghewarigher D warachtigher.
5	hebstu B te hebben.
6	en is.... troest C [ontbr.]; als der menschen D als menschen.
7	hemelschen C [ontbr.].
8	ic yet B ic ye yets.
9	want C [ontbr.]; waert E waer.
11	ende mi B C D E noch mi; dinen E die.
14	o Heer B C D E o Heer ic heb ghesondicht.
16	berou E betrouwen; vernedere D verneder hem.
17	ghewarighen D warachtighen; ongeure [hs. ongevre] B C D E onghevrede.
20	ghedwoghen E gewasschen.

Cap. LIII

Titel. B hoe datmen die gracie Gods niet mengen en sel mit aertscher wijsheit.

8	begeerte B D E affectie.
9	die E [ontbr.]; hevet E te hebben; en begrijpt dat E [ontbr.].
10	waerlic D waerachtelic. na by sijn C bi sijn na; te wachten B wachten.
11	dy B D E di selven C [ontbr:]; lichteliken C D lichteliker.
12	zeghe te vechten E te triumpheren.
13	dat is C dat; reden reden B C D E reden; dat is.... ghehoersaem si B E dat die sinlicheit der reden mi in allen dinghen ghehoersaem si; waerlic D waerachtelic.
14	manlike E naulijke; verderves C verborghes; materilike C matelike.
16	so sel C so sal di.
17	uut te gaen B C D wt en gaen; noch .... gaen E [ontbr.].
18	begheerten B D E affectien; dat hi B C D E dat hi gheenre.

Cap. LIV

1	nauwe B D cume.
2	woorden of werken C werken of woerden.
3	ende trecter veel D ende veel trecter veel; verwint B vint.
4	simpeliken D simpeliken ende; ghedaente D ghedachten ende gedaenten; dat si oetmoedeliken C God.

[p. 224]

5	mit wil E niet willich.
6	si minnet E si bemint seer; te leven altoes C altoes te leven; si bereit E si is bereyt.
8	of C E ende.
11	-12 Het slot van 11 en het grootste gedeelte van 12 ontbreken ook in C D E. De ontbrekende woorden alleen in B [Natuer ontsiet confusie ende versmadenisse,] mer die gracie verblidet haer om die naem Jhesu versmadenisse [te liden].
13	omme vattet C ommevamghet [sic].
15	versmaet B vereyset.
16	in oetmoedigen ende in simpelen dingen B C E in stapelen ende oetmoedighen dinghen D in simpelen dingen ende in oetmoedighen dinghen; mit E in.
18	noch.... dingen D E [ontbr.].
20	sonde ende B D E [ontbr.] C sonde; te vreden E content.
21	omlopinge B oplopinghe.
22	versaket C versmadet; uutlopinge C oplopinghe.
24	sienlike E sinlike.
26	si en begheert niet B si en begheert niet meer.
27	toe lachet B D E wreket mitten; mit haren gheliken C in hoirs gheliken.
28	vianden B C D E vrienden; waer B C D E ten waer.
30	toetroest C troestet D [eerst een geëxpungeerd toe, dan] troest; den soen Gods E den Gods sone.
32	Die gracie B D Mer die gracie; slot van 32 ontbr. in het Leidse hs.; het luidt in B C D E si strijt ende argueert voer haer selven.
34	weder brenghet alle dingen C brenghet alle dinghen weder; hoer selven C hoir; si en kijft.... die ander E [ontbr.]; hoer sentencie C die ene sentencie.
35	ondervinden C onderwinden.
36	off C ende.
37	coenheit B D E toenbaerheit; warachtich B D E waerdich; loven ende te verwonderen B C te loven ende te verwonderen te verberghen D te loven ende te verwonderen te begeren; ende in allen B in mi alleen; ende ende B C D E ende; ende .... ere C ende Gods eer ende lof.
39	optrect B E opheft; die van B C D E ende die van; enen geesteliken D enen geesteliken mensche.
40	meer nyewer vandinge B D met niewer visitacien E meer met visitacien; weder gheformeert B weder reformeert.

Cap. LV

Titel. B Vander gebrokenheit der naturen ende vander cracht der godliker gracien; ghebreclicheit D gebrelicheit [sic]; maticheyt D [eerst, rood doorgehaald, meticheit, daarna] mechticheit E machticheyt.

1	tot .... tot [2^de] E [ontbr.]; die du B D die du mi; sielen B C D E [ontbr.]; tot D na.
2	weder sprekende E weder seggende; ten sy dat sake B C ten si; mi bi sta mijnre herten vuerrichlike in gestort werde B E mi bi stae mijnre herten vuerichliken in ghestort C mi bi sta ende in mijnre herten vurichliken in ghestort worde D mi bi stae in mijnre herten vuerlichlic ingestort.
3	joget D E joncheit.
4	die natuer B die selve natuer.
5	inder C onder die.
6	al om bestort B die al om bestort is; des guets ende C des goets; tusscen waer ende valsch; wat dan dat si E der waerheyt ende valscheyt al is dat sake dat si; der ghesontheit C die ghesontheit.
7	die reden C der reden.

[p. 225]

9	wederstoet E stoot.
10	die den C die dien; ende ic claerliken B ende claerliken
12	niets niets B D E niets niet C niet.
14	welsprekenheit E schoon wtspreken; sonder dijn gracie C sonder dijn gracie of minne is; yet (vs. 14) .... der natueren (vs. 15) D [ontbr.].
15	gave D eigen gave C een teyken ende een eyghen haven; edeliken E [ontbr.].
16	vermoet E vermoeit.
18	veel C D [ontbr.].
19	Com E Coemt ende; neyghe di B E dael D daelt di.
24	bedruckenis D druckenisse; een ofhaelster D ende afhaelster.

Cap. LVI

Titel. Hoe B D Hoe dat; sellen C [ontbr.]; verlochenen B versaken.

1	dijns selfs conste C di moegheste; in mi C [ontbr.].
3	leren B laten leren; versakinghe C versaken; sonder weder seggen ende C [ontbr.].
4	die wech C die wech die du selste volghen; Men .... leven E Sonder wech en gaetmen nyet, sonder die waerheyt en bekentmen nyet, sonder leven en leeftmen niet.
10	ende volge mi na B [ontbr.].
16	Cristus E Christe; nauwe ende engghe E enghe ende nauwe; versmadinghe D versmadenisse.
17	en is B C D E en is niet.
18	salicheit in C salicheit.
19	lesen B D lese; vermaket B smaket.
21	hem mi selven C mi hem.
22	du E du my; of .... can E ist uwen godlijcken wille.
23	also .... hebste C alstu mi dat hebste gheopenbaert ende opgheleit.
24	is een cruce B en is gheen cruce [willekeurige verandering van afschrijver?].
26	broeder B C D E broeders; mit ons wesen C mit ons gaen ende wesen.
28	hulpe C D hulper.
29	en ontsie C en ontsie hem.

Cap. LVII

Titel. B Hoe dat een mensch niet alte druckich wesen en sel, als hi valt in enige gebreken; hem D [ontbr.].

2	gheset B D gheseit.
3	gheworden E gheweest.
5	wederstoet E wederspoet.
8	bet D best; neder D weder.
10	Ist oeck dattu D Eest dattu oeck; ende di B D E ende du di.
11	verweckede C verwrecste D verweckende; beroeringe B becoringhe.
13	gelijcmoedich D lijcmoedich E lanckmoedich.
14	te broken E verloren; vernemes C [ontbr.], becoort C becoert wortste.
16	moghen B C D E moghen bliven; als dan den enghel inden ghebrac B C als dat den enghel(en) ghebrac inden hemel D E als dat den enghel inden hemel ontbrac.
18	monde B C D minen monde E in mijnen monde.
20	haven E gaven.
21	Ghi B C D Ghif E Gheeft.

[p. 226]

Cap. LVIII

Titel. ende B noch.

1	gracien C devotien ende gracien; oec also veel E aldus veel.
2	noch geen disputacie B of disputacie C D E noch disputacie.
3	di D die; ondervinden C D onderwinden.
5	ondervinden E ondersoecken; menschelike C menscheliker.
6	den anderen C een ander.
7	daer van D daer om; voert D voer.
8	weten ende te C [ontbr.]; en brenget geen vrucht in C en breghet [sic] niet vul vrucht voirt; meer C [ontbr.]; warachtigher E gewariger.
9	mit naersticheit der minnen C mit naerstigher minnen; begheerten die begheerte B D E affectien mer die affectie C begheerten mer die begheerte; godlic B gheestelic of godlic.
10	die alle D die alle die.
12	voir bekent B D voerbekent ende.
13	ghetoghen B ghenomen.
14	volhardinge D volherdicheit.
15	hem allen B alle.
16	bin sonder B C D E bi sonder; hebse E [ontbr.]; enyghe B [ontbr.].
18	mispreket E misprijset.
22	Daer om B Daer; of kere B C D E afkeren.
23	niet also C also niet.
24	die .... minnen C die comen selden yement te minnen.
25	mit veel C noch mit veel B D E noch veel mit; begeerten B D E affectien; getogen C ghetoghen tot desen dinghen of; nedersten B nederen.
26	openbaringe bekennen B D E revelacie(n) bescouwen.
27	vertrecken B D E tractieren.
29	veel D wel; die vander C vander.
30	mit devoten ghebede B mit devocien ende devoten ghebede.
32	die die B C D E die; toe scryven B C D toe en scriven; want ic hem B C D E want ic hebt hem; ghegeven D vergeven; oneyndeliker C uuteyndeliker.
33	salicheit C onsalicheit.
34	ende mi nare B ende naerre.
35	neder lieten B neder leiden.
36	mitten D met; wesen D worden.
37	groot B C D groot oec E ooc groot; daer si groot sijn alle, ende B daer si alsoe sijn, want C D E daer si alle groot sijn, want; ende het sel werden B [ontbr.] E ende sijn.
38	sel sterven B [ontbr.].
40	int rike der hemelen B int rike Gods; vs. 40 ontbr. in D.
41	Wee.... vernederen C Wee den ghenen veronwaerden die hem mit wille niet mitten cleynen kinderen te vernederen [sic]; en selse niet laten in gaen B en sellen si niet in gaen.
43	dat dat B C D E dat.

Cap. LIX

2	welc B D welcs D wiens C welke.
3	wanneer C waer.
5	Ic verkiese liever C ic heb liever ende verkiese liever.
8	yement B C D E niement en.
10	minste B meynste; ende mijn prophijt alleen B ende mijn alleen.

[p. 227]

13	altemael B C D E altemael onvast.
14	en sellen niet baten B en sullen mi niet baten.
15	heymelike B D heymelike stede E heymelijcke plaetse.
16	dingen B E [ontbr.]; of wesen C wesen.
17	alre stercste C alte stercken.
18	mijn ogen sijn B D sijn mijn oghen.
19	dijn D sijn.
20	veelheit E volheyt. D heeft aan het slot de volgende woorden: Hier eindet dat derde deel van quisequitur me vanden inwendighen spreken gods totter gelovigher zielen. Ten love gods.

De imitatione Christi (Qui sequitur) (1954)