Skiplinks

  • Tekst
  • Verantwoording en downloads
  • Doorverwijzing en noten
Logo DBNL Ga naar de homepage
Logo DBNL

Hoofdmenu

  • Literatuur & taal
    • Auteurs
    • Beschikbare titels
    • Literatuur
    • Taalkunde
    • Collectie Limburg
    • Collectie Friesland
    • Collectie Suriname
    • Collectie Zuid-Afrika
  • Selecties
    • Collectie jeugdliteratuur
    • Basisbibliotheek
    • Tijdschriften/jaarboeken
    • Naslagwerken
    • Collectie e-books
    • Collectie publiek domein
    • Calendarium
    • Atlas
  • Periode
    • Middeleeuwen
    • Periode 1550-1700
    • Achttiende eeuw
    • Negentiende eeuw
    • Twintigste eeuw
    • Eenentwintigste eeuw
Geschiedenis van de Nederlandse taal (1997)

Informatie terzijde

Titelpagina van Geschiedenis van de Nederlandse taal
Afbeelding van Geschiedenis van de Nederlandse taalToon afbeelding van titelpagina van Geschiedenis van de Nederlandse taal

  • Verantwoording
  • Inhoudsopgave

Downloads

PDF van tekst (11.13 MB)

ebook (3.87 MB)

XML (3.18 MB)

tekstbestand






Genre

sec - taalkunde

Subgenre

non-fictie/naslagwerken (alg.)
taalkunde/algemeen


© zie Auteursrecht en gebruiksvoorwaarden.

Geschiedenis van de Nederlandse taal

(1997)–J.M. van der Horst, J.A. van Leuvensteijn, W. Pijnenburg, M.C. van den Toorn–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

bron

M.C. van den Toorn, W. Pijnenburg, J.A. van Leuvensteijn en J.M. van der Horst (red.), Geschiedenis van de Nederlandse taal. Amsterdam University Press, Amsterdam 1997

codering

DBNL-TEI 1
dbnl-nr toor004gesc01_01

logboek

- 2007-05-11 AS colofon toegevoegd

verantwoording

gebruikt exemplaar

exemplaar universiteitsbibliotheek Leiden, signatuur: VGB Ned. 16 0368

 

algemene opmerkingen

Dit bestand biedt, behoudens een aantal hierna te noemen ingrepen, een diplomatische weergave van Geschiedenis van de Nederlandse taal onder redactie van M.C. van den Toorn, W. Pijnenburg, J.A. van Leuvensteijn en J.M. van der Horst uit 1997.

 

redactionele ingrepen

p. 565: hij → bij: ‘... voor onze aanhechting bij Frankrijk, ...’

 

Bij de omzetting van de gebruikte bron naar deze publicatie in de dbnl is een aantal delen van de tekst niet overgenomen. Hieronder volgen de tekstgedeelten die wel in het origineel voorkomen maar hier uit de lopende tekst zijn weggelaten. Ook de blanco pagina's (p. 2, 18, 146, 226, 360, 454, 478, 596, 646 en 698) zijn niet opgenomen in de lopende tekst.

 

[pagina 1]

Geschiedenis van de Nederlandse taal

 

[pagina 3]

Geschiedenis van de Nederlandse taal

 

Onder redactie van

 

Prof. dr. M.C. van den Toorn

Dr. W.J.J. Pijnenburg

Prof. dr. J.A. van Leuvensteijn

Dr. J.M. van der Horst

 

[pagina 4]

De uitgave van dit boek is mede mogelijk geworden door de financiële ondersteuning van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek.

 

Omslagontwerp: René Staelenberg, Amsterdam

Lay-out binnenwerk: JAPES, Jaap Prummel, Amsterdam

 

nugi 941

isbn 90 5356 234 6

 

© Amsterdam University Press, Amsterdam, 1997

 

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

 

Voorzover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 jo het Besluit van 20 juni 1974, St.b. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, St.b. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 882, 1180 AW Amstelveen). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden.

 

[pagina 9]

Inhoud


  Woord vooraf   5
  Lijst van afkortingen   7
  Inhoudsopgave   9
1.   Inleiding door J.A. van Leuvensteijn, W.J.J. Pijnenburg en M.C. van den Toorn 19
  1.1. Taal en taalgemeenschap 19
  1.2. Externe taalgeschiedenis 20
  1.3. Interne taalgeschiedenis 27
  1.3.1. Fonologie 27
  1.3.2. Morfologie 31
  1.3.3. Syntaxis 32
  1.3.4. Lexicologie 34
2.   Oudnederlands (tot circa 1200) door A. Quak met syntaxis door J.M. van der Horst 37
  2.1. Externe taalgeschiedenis 37
  2.2. Interne taalgeschiedenis 42
  2.2.1. Fonologie 42
  2.2.1.1. Spelling 42
  2.2.1.2. Medeklinkers 43
  2.2.1.3. Klinkers 45
  2.2.2. Morfologie 47
  2.2.2.1. Zelfstandige naamwoorden 47
  2.2.2.2. Bijvoeglijke naamwoorden 51
  2.2.2.3. Bijwoorden 52
  2.2.2.4. Voornaamwoorden 52
  2.2.2.5. Telwoorden 55
  2.2.2.6. Werkwoorden 55
  2.2.3. Syntaxis 59
  2.2.3.1. Naamvallen 59
  2.2.3.2. Lidwoorden 60
  2.2.3.3. Volgorde in nominale groepen 60
  2.2.3.4. Minstens één pronominaal subject 61
  2.2.3.5. Perifrastische werkwoordstijden 61
  2.2.3.6. Passief 63
  2.2.3.7. Onpersoonlijke constructies 63
  2.2.3.8. Plaats van de persoonsvorm 64
  2.2.3.9. Relativa 64

 

 

[pagina 10]


  2.2.3.10. Voorzetsels 65
  2.2.3.11. Voornaamwoordelijke bijwoorden 65
  2.2.3.12. Negatie 66
  2.2.3.13. Onderschikkende voegwoorden 66
  2.2.4. Lexicologie 66
3.   Vroegmiddelnederlands (circa 1200-1350) door W.J.J. Pijnenburg m.m.v. K.H. van Dalen-Oskam, K.A.C. Depuydt en T.H. Schoonheim en met syntaxis door J.M. van der Horst 69
  3.1. Inleiding. Externe taalgeschiedenis 69
  3.1.1. Afbakening van het Middelnederlands in tijd en ruimte 69
  3.1.2. De namen voor onze taal 74
  3.2. Interne taalgeschiedenis 75
  3.2.1. Klank en teken 75
  3.2.1.1. Alfabet 75
  3.2.1.2. Spelling 76
  3.2.2. Klankleer 78
  3.2.2.1. Vocalen 78
  3.2.2.2. Diverse fonische ontwikkelingen 84
  3.2.2.3. Consonanten 89
  3.2.2.4. Leenfonemen 94
  3.2.2.5. Diverse verschijnselen 96
  3.2.3. Vormleer 102
  3.2.3.1. Het substantief 102
  3.2.3.2. Het pronomen 105
  3.2.3.3. Het adjectief 110
  3.2.3.4. Het werkwoord 113
  3.2.3.5. De numeralia 120
  3.2.4. Syntaxis 121
  3.2.4.1. Algemeen 121
  3.2.4.2. Naamvallen 122
  3.2.4.3. Lidwoorden 122
  3.2.4.4. Volgorde in nominale groepen 122
  3.2.4.5. Perifrastische werkwoordstijden 123
  3.2.4.6. Passief 124
  3.2.4.7. (te) + infinitief (gerundium) 124
  3.2.4.8. Onperssonlijke constructies 126
  3.2.4.9. Plaats van de persoonsvorm 126
  3.2.4.10. Positie van onbeklemtoonde elementen 127
  3.2.4.11. Voorzetsels 128
  3.2.4.12. Voornaamwoordelijke bijwoorden 128
  3.2.4.13. Negatie 128

 

 

[pagina 11]


  3.2.4.14. Onderschikkende voegwoorden 128
  3.2.5. Lexicon 129
  3.2.5.1. Resten van het Oudnederlands 129
  3.2.5.2. Regionale woordenschat 130
  3.2.5.3. Leenwoorden 131
4.   Laatmiddelnederlands (circa 1350-1550) door R. Willemyns met syntaxis door J.M. van der Horst 147
  4.1. Afbakening van het werkterrein 147
  4.1.1. Chronologische afbakening 147
  4.1.2. Geografische afbakening 148
  4.1.2.1. Wat is Nederlands? 148
  4.1.2.2. Taalgrensveranderingen 149
  4.2. Taalcontact 159
  4.2.1. Inleiding 159
  4.2.2. Het vroege taalcontact 159
  4.2.3. De Bourgondische tijd 162
  4.2.3.1. Inleiding 162
  4.2.3.2. Taalpolitiek 163
  4.2.3.3. Standaardisering 170
  4.2.4. Conclusies 172
  4.3. Het taallandschap in het Laatmiddelnederlands 173
  4.3.1. Algemene overwegingen 173
  4.3.2. De Laatmiddelnederlandse schrijftaal 175
  4.3.2.1. Spelling 175
  4.3.2.2. Regionale diversiteit 177
  4.3.2.3. De west-oost tegenstelling 179
  4.3.3. De dialecten van het Middelnederlands 180
  4.3.3.1. Kustmiddelnederlands 181
  4.3.3.2. Brabants 183
  4.3.3.3. Oostelijk Middelnederlands 185
  4.4. Taalvariatie en taalbeweging in het Laatmiddelnederlands: uniformeringstendensen 186
  4.4.1. Gedrukte taal 186
  4.4.2. Cultuurinvloed 190
  4.5. Een foneemsysteem voor het Laatmiddelnederlands 196
  4.5.1. Inleiding 196
  4.5.2. Voorbeschouwingen 197
  4.5.3. Foneemsystemen in forma 198
  4.5.3.1. Goossens (1974) 199
  4.5.3.2. Van Loey (1970) 201
  4.5.4. Een case-study: het foneemsysteem van het 15e-eeuwse Brugs 203

 

 

[pagina 12]


  4.5.5. Gerundium 207
  4.5.6. Laatmiddelnederlandse taalverandering 208
  4.5.7. Diftongering 209
  4.6. Syntaxis 219
  4.6.1. Algemeen 219
  4.6.2. Naamvallen 219
  4.6.3. Lidwoorden 219
  4.6.4. Volgorde in nominale groepen 220
  4.6.5. Perifrastische werkwoordstijden 220
  4.6.6. Passief 220
  4.6.7. (te) + infinitief (gerundium) 221
  4.6.8. Onpersoonlijke constructies 221
  4.6.9. Plaats van de persoonsvorm 222
  4.6.10. Relativa 223
  4.6.11. Voornaamwoordelijke bijwoorden 223
  4.6.12. Onderschikkende voegwoorden 223
  4.6.13. Samentrekking 225
5.   Vroegnieuwnederlands (circa 1550-1650) door J.A. van Leuvensteijn met fonologie door E. Ruijsendaal en lexicologie door M.A. Mooijaart, D.J.G. Geirnaert en R. Tempelaars 227
  5.1. Externe taalgeschiedenis 227
  5.1.1. Natie en patria 228
  5.1.2. Nationalisme en particularisme in historische context 230
  5.1.3. Immigratie en acceptatie in Holland 246
  5.1.4. Reformatie en humanisme 249
  5.1.4.1. Reformatie 249
  5.1.4.2. Humanisme 256
  5.1.5. Slotbeschouwing 266
  5.2. Interne taalgeschiedenis 273
  5.2.1. Fonologie 273
  5.2.1.1. Inleiding 273
  5.2.1.2. Enkele opvallende klankontwikkelingen met betrekking tot het ontstaan van het Algemeen Nederlands 278
  5.2.1.3. De klinkers 279
  5.2.1.4. De medeklinkers 289
  5.2.1.5. Besluit 292
  5.2.2. Morfologie 293
  5.2.2.1. Genus en casus in de substantiefgroep 293
  5.2.2.2. Voornaamwoordelijk gebruik 301
  5.2.2.3. Tempus en modus 303
  5.2.3. Syntaxis 316

 

 

[pagina 13]


  5.2.3.1. De zin 316
  5.2.3.2. De plaats en volgorde van de werkwoordsvormen 320
  5.2.3.3. Links van de voor-persoonsvorm 324
  5.2.3.4. Het middenstuk 325
  5.2.3.5. Rechts van de achter-persoonsvorm of werkwoordelijke eindgroep 328
  5.2.3.6. Slotopmerkingen ten aanzien van de woordvolgorde in zinnen 329
  5.2.3.7. Infinitiefconstructies en participiumconstructies 330
  5.2.3.8. Negatie 333
  5.2.4. Lexicologie 334
  5.2.4.1. Lexicografie 335
  5.2.4.2. Veranderingen in de woordenschat 337
  5.2.4.3. Vernieuwing in maatschappij en woordenschat 339
  5.3. Samenvatting 357
6.   Nieuwnederlands (circa 1650-1880) met externe taalgeschiedenis (circa 1650-1800) door R.J.G. de Bonth en externe taalgeschiedenis (circa 1800-1880) door L.F. van Driel, morfologie door J.A.M. Komen, syntaxis door J.M. van der Horst en lexicologie door M.A. Mooijaart en R. Tempelaars 361
  6.1. Externe taalgeschiedenis (circa 1650-1800) 361
  6.1.1. Standaardisatie 362
  6.1.2. Taalkundige geschriften uit de periode 1650-1800 364
  6.1.3. Onderwijs 369
  6.1.4. De expansie van het Nederlands 372
  6.1.5. Besluit 377
  6.2. Externe taalgeschiedenis (circa 1800-1880) 378
  6.2.0. Inleiding 378
  6.2.1. De historische context 378
  6.2.2. De normatieve traditie 380
  6.2.2.1. Pieter Weiland (1754-1842) 380
  6.2.2.2. Matthijs Siegenbeek (1774-1854) 381
  6.2.2.3. Enkele slotopmerkingen over de normatieve traditie 383
  6.2.3. De historische taalbeschouwing 383
  6.2.3.1. Inleiding 383
  6.2.3.2. Willem Gerard Brill (1811-1896) 383
  6.2.3.3. Matthias de Vries (1820-1892) 387
  6.2.3.4. Enkele slotopmerkingen over de historische taalbeschouwing 389
  6.2.4. De traditie van de algemene grammatica 390
  6.2.4.1. Inleiding 390
  6.2.4.2. Zinsontleding en de invloed van Becker 390

 

 

[pagina 14]


  6.2.4.3. Taco Roorda (1801-1874) 392
  6.2.4.4. Roorda en Becker 394
  6.2.4.5. Lammert Allard te Winkel (1809-1868) 395
  6.2.4.6. Van logische analyse naar traditionele (school) grammatica 399
  6.2.5. Enkele samenvattende slotopmerkingen 400
  6.3. Morfologie 400
  6.3.0. Inleiding 400
  6.3.1. Buiging 401
  6.3.1.1. Vervoeging 401
  6.3.1.2. Verbuiging 406
  6.3.2. Woordvorming 414
  6.3.2.1. Afleiding 414
  6.3.2.2. Samenstelling 417
  6.3.3. Besluit 419
  6.4. Syntaxis 419
  6.4.1. Algemeen 419
  6.4.2. Naamvallen 420
  6.4.3. Volgorde in nominale groepen 420
  6.4.4. Perifrastische werkwoordstijden 421
  6.4.5. Voorzetselvoorwerp 421
  6.4.6. (te) + infinitief 422
  6.4.7. Plaats van de persoonsvorm 422
  6.4.8. Persoonlijke voornaamwoorden 423
  6.4.9. Positie van onbeklemtoonde elementen 424
  6.4.10. Aanwijzende voornaamwoorden 424
  6.4.11. Relativa 424
  6.4.12. Voornaamwoordelijke bijwoorden 425
  6.4.13. Negatie 426
  6.4.14. Superlatieven met 't 426
  6.4.15. Nevenschikkende voegwoorden 427
  6.4.16. Onderschikkende voegwoorden 427
  6.4.17. Samentrekking 249
  6.5 Lexicologie 429
  6.5.0. Inleiding 429
  6.5.1. Inventarisatie en beschrijving van de woordenschat in naslagwerken 431
  6.5.1.1. Tweetalige woordenboeken 431
  6.5.1.2. Grammatica's 434
  6.5.1.3. Encyclopedieën 435
  6.5.1.4. Eentalige woordenboeken 436
  6.5.2. Wijzigingen in de woordenschat 437
  6.5.2.1. Invloed van vreemde talen 439

 

 

[pagina 15]


  6.5.2.2. De literaire taal 444
  6.5.2.3. De wetenschappelijke taal 445
  6.5.2.4. De religieuze taal 448
  6.5.3. Twee auteurs: Betje Wolff en Aagje Deken 450
7.   Nieuwnederlands (circa 1880-1920) door H. Hulshof 455
  7.1. Externe taalgeschiedenis 455
  7.1.1. De algemene situatie rond de eeuwwisseling 457
  7.1.2. Het taalklimaat rond de eeuwwisseling 458
  7.2. Interne taalgeschiedenis 462
  7.2.1. Fonologie en spelling 463
  7.2.1.1. Fonologie 463
  7.2.1.2. Spelling 465
  7.2.2. Morfologie 468
  7.2.2.1. Flexie 468
  7.2.2.2. Woordvorming 471
  7.2.3. Syntaxis 472
  7.2.4. Lexicologie 474
  7.3. Samenvatting 477
8.   Nieuwnederlands (circa 1920-nu) door M.C. van den Toorn 479
  8.1. Externe taalgeschiedenis 479
  8.2. Interne taalgeschiedenis 479
  8.2.1. Fonologie en spelling 494
  8.2.1.1. Vocalen 494
  8.2.1.2. Consonanten 495
  8.2.1.3. Accentuering 496
  8.2.1.4. Spelling 497
  8.2.2. Morfologie 499
  8.2.2.1. Flexie 500
  8.2.2.2. Woordvorming 504
  8.2.3. Syntaxis 518
  8.2.3.0. Inleiding 518
  8.2.3.1. Herhalingsconstructies 523
  8.2.3.2. Chocola ben ik niet dol op 525
  8.2.3.3. Moet kunnen 527
  8.2.3.4. Performatief van 529
  8.2.3.5. Oud-minister van Buitenlandse Zaken Luns 530
  8.2.3.6. Problemen met semi-directe reden 531
  8.2.3.7. Beknopte bijzinnen 534
  8.2.3.8. Rode en groene volgorde 537
  8.2.3.9. De reizigers worden verzocht 540

 

 

[pagina 16]


  8.2.3.10. De Croma-constructie 543
  8.2.3.11. Met naar schatting tien personen 544
  8.2.3.12. Dat boek leest vlot 545
  8.2.3.13. Een beetje neerlandicus 547
  8.2.4. Lexicologie 550
  8.2.4.0. Inleiding 550
  8.2.4.1. Interne ontwikkelingen 554
  8.2.4.2. Buitenlandse invloeden 559
  8.3. Samenvatting 561
9.   Nederlands in België door G. Geerts 563
  9.1. Het Nederlands bedreigd en overlevend 563
  9.1.1. De kritieke toestand aan het einde van de 18e eeuw 563
  9.1.2. De Franse tijd (1794-1814) 565
  9.1.3. Het Verenigd Koninkrijk (1814-1830): uitzicht op hervernederlandsing 567
  9.2. De taalpolitieke ontwikkelingen in België 572
  9.2.1. De strijd tegen de verfransing 572
  9.2.2. De eerste taalwetten 573
  9.2.3. De vastlegging van de taalgrens 575
  9.2.4. Eentalige gewesten en faciliteiten 577
  9.3. De taalsociologische en sociolinguïstische aspecten 579
  9.3.1. Scheiding van taal? 579
  9.3.2. Discussies over de aard van de standaardtaal 583
  9.3.3. Sociolinguïstische gegevens 589
10.   Afrikaans door F. Ponelis 597
  10.0. Inleiding 597
  10.1. Externe taalgeschiedenis 598
  10.1.1. De taalgemeenschap 598
  10.1.1.1. De vroegste Kaapse samenleving 598
  10.1.1.2. De 18e eeuw 601
  10.1.1.3. De 19e eeuw 602
  10.1.1.4. De 20e eeuw 603
  10.1.2. Variëteiten 604
  10.1.3. Taalcontact 607
  10.1.3.1. Interlectische aanpassing 607
  10.1.3.2. Ontlening 609
  10.1.4. De Nederlandse basis 611
  10.2 Interne taalgeschiedenis 613
  10.2.1. Orthografie en fonologie 613
  10.2.1.1. Orthografie 613

 

 

[pagina 17]


  10.2.1.2. Fonologie 614
  10.2.2. Morfologie 618
  10.2.2.1. Flexie 618
  10.2.2.2. Derivatie 629
  10.2.2.3. Compositie 630
  10.2.2.4. Reduplicatie 632
  10.2.3. Syntaxis 633
  10.2.3.1. Vir in transitieve constructies 633
  10.2.3.2. De betrekkelijke constructie 636
  10.2.3.3. Splitsing van voorzetselconstructies 638
  10.2.3.4. Determineerders 639
  10.2.3.5. Verbale reeksen 640
  10.2.3.6. Negatie 641
  10.2.4. Lexicon 643
  Bibliografie   647

 

 


Vorige Volgende

Footer navigatie

Logo DBNL Logo DBNL

Over DBNL

  • Wat is DBNL?
  • Over ons
  • Selectie- en editieverantwoording

Voor gebruikers

  • Gebruiksvoorwaarden/Terms of Use
  • Informatie voor rechthebbenden
  • Disclaimer
  • Privacy
  • Toegankelijkheid

Contact

  • Contactformulier
  • Veelgestelde vragen
  • Vacatures
Logo DBNL

Partners

Ga naar kb.nl logo KB
Ga naar taalunie.org logo TaalUnie
Ga naar vlaamse-erfgoedbibliotheken.be logo Vlaamse Erfgoedbibliotheken