Sa wie 't sawat

[p. 92]

6 Round up

Underweis fan Frjentsjer nei Boalsert seach ik it rjochtingboerd stean mei Wjelsryp derop. Och heden ja, Wjelsryp. Noait wer west, hoe lang is dat no lyn? Jûns thús it even neisjoen: 1960, om krekt te wôzen de nacht fan 21 op 22 novimber.

Sjoerd Leiker bellet my de jûns op. Hy is chef-redakteur fan de Fryske edysje fan it it sociaal-demokratys deiblêd Het Vrije Volk en ik bin ferslachjouwer fan dy krante. ‘Van der Velde, ûnder Wjelsryp is in fleantúch delfallen op in pleats en it liket heul slim. Jo moatte der mar gau hinne.’

It is fansels in rekonstruksje, safolle jier letter besykje ik my yn te tinken hoe't Leiker it boadskip oerbrocht hat. Hy prate altiten stadich en wat it Frysk oangiet o sa hoeden. Mar hy oerdreau it net. Ik tink dêrom dat er net strieljager sein hat, dat wie him te bot, mar ek net straaljager omdat it net Frysk genôch wie. Dat er heul sein hat en net hiel, dêr bin 'k wis fan. Hy wie in âld-Drachtster en hold fan it Wâldfrysk. Fierders sil it opfalle dat er my Van der Velde neamde en dat er net do'ke. Dat die men yn it ramt fan de doedestiidse noarmen en wearden noch net, alteast net yn it Frysk.

Ik ried yn de giele Daf-44 mei op beide portieren de tekst ‘Reportagedienst Het Vrije Volk’ de Frjentsjerter kant út. De kaart moast derby, de krite wie my net eigen en Wjelsryp hie 'k noch noait fan heard. En it wie tsjuster. De ferkearde dyk yn fansels, mar troch klearebare gelok kaam ik al op in foege reed dy't noch net troch marechaussee of plysje ôfsletten wie. Dy reed brocht my in heul ein en op 't lêst

[p. 93]

seach ik it wol, fjoer en in protte ljocht fan auto's en skynwerpers. Ut de auto wei en geandefoet dwarsoer der op ta. Doe achterhûs troch de jister en dêr stie 'k as iennichste ferslachjouwer earste rang op it plak fan de ramp, middenmank de reddingswurkers en net ien hie yn 'e gaten dat ik dêr net byhearde.

It nijs kaam my fan alle kanten temjitte en mei alle dramatise details derby. Grouwelich nijs, de heule húshâlding lei ûnder de brânende púnheap: man, frou en fjouwer bern. De F-84 Thunderstreak fan de basis Eindhoven lei der yn stikken omhinne, se hienen de restanten fan de piloat al fûn. Notysjes doarste ik net te meitsjen, bang dat se my as ferslachjouwer ûntmaskerje soenen. En it moast gau-gau, om ien oere nachts gyng ús edysje ticht. Dy waard makke yn Amsterdam en de lêste kopij moast oer de telex. Sa'n ramp as dizze wie fansels landelik nijs, dat der moast ek noch in apart stik komme foar alle oare edysjes. It koe krekt.

Doe hie 'k de put der sa'n bytsje út en soe 'k nei hûs en bellen se fan de sintrale redaksje om in opkloppe ferhaal foar it Algemeen Ochtendblad. Soks wit fansels gjin mins mear, mar by de Arbeiderspers ha se yn it begjin fan de jierren sechstich even de illúzje hân dat se de opkomst fan de Telegraaf keare koenen. Het Vrije Volk wie mei 350.000 abonnees de grutste krante fan Nederlân, de Telegraaf kaam der lykwols oan en dat kwea moast bestriden wurde, ornearren se yn de AP-burcht oan it Hekelveld yn Amsterdam. Mei de arrogânsje fan de macht dy't de AP doe noch hie, lansearden se it Algemeen Ochtendblad dat it nijs like lichtfuottich en sensationeel bringe moast as de Telegraaf. De redakteuren om utens waarden oantrune om bysûndere nijsfeiten neffens it resept fan de Telegraaf sadanich op te tarjen, dat sa'n artikel gaadlik wie foar it Ochtendblad.

Yn Ljouwert bestudearden wy mei grutte flyt de Telegraaf, mar der barden yn it Fryske lân komselden nuvere fiten dy't

[p. 94]

it Algemeen Ochtendblad hellen. Dat kaam wy dienen der temin ‘human interest’ yn, rôpen se yn Amsterdam. Wy hienen der wol oan. Sytske en Bareld Zeldenrust dy't sechstich jier troud wienen (dat wie doe noch nijs) joegen frijwat yntimiteiten priis, mar se wienen allebeide yn 'e bernskens, dat soks holden jo stil.

Dochs ha 'k in kear op de foarpagina fan it Algemeen Ochtendblad stien mei in reportage oer streuperij op it Amelân. ‘Schoten in de nacht’ wie de titel of sokssawat en it gyng oer it jachtrjocht op kninen dat fanâlds ta de heule frije naasje fan it eilân behearde, mar doe ferpacht waard oan wyldfrjemd jagersfolk fan de fêste wâl. Skandelik fansels. It ûnderwerp lei my tige en ik keas daliks partij foar de ferhûddûke Amelanners, mar wol mei distânsje en in kromke irony. Lykas in ferslachjouwer foeget dy't in dei de rimboe yngiet en oer de folklore skriuwt. De kop boppe it ferhaal wie basearre op ien gewearskot dat nei alle gedachten troch in streuper by fersin loslitten wie, mar neffens de jachtopsichter ornearre wie foar him. Fan dat iene skot makke ik twa skoaten, oars waard it al wat in meger bokje en foar it oare ferliet ik my op anonime wurdfierders dy't ik sels betocht. Aldergeloks hat it jierren duorre ear't ik wer nei it Amelân moast. En doe fielde ik my noch skruten. Mar ik kaam der mei op de foarpagina fan it Algemeen Ochtendblad en de Telegraaf hat neitiid net iens besocht om it te ferbetterjen.

Mar doe moast der dus foar it Algemeen Ochtendblad noch wer in oar ferhaal komme oer de ramp fan Wjelsryp. Dat hie de tiid, want it Ochtendblad gyng ticht om seis oere. Hoe't ik it hân ha wit ik net mear. Human interest mear as genôch, mar al te frijmoedich doarste ik net te wêzen. It risseltaat fan myn krewearjen moat te finen wêze yn ien of oar archyf dêr't de koarte histoarje fan it Algemeen Ochtendblad yn fêstlein

[p. 95]

is. Neitiid kaam Sjoerd Andringa, ús fotograaf (mar ek fan it Friesch Dagblad, yn de journalistyk wienen wy de ‘verzuiling’ allang foarby) mei de foto's. Spektakulaire foto's, Sjoerd Andringa hie wat fotografearen oangiet in fin mear as in bears. En dêr't er oars, as er by in brân even te let wie, der noch wolris in fikse fjoerlôge by tekenje mocht, diskear hie hy der boppe-op stien. Syn foto's koenen lykwols net mear mei de nachttrein, ik moast der sels mei nei Amsterdam.

Dêr draafde ik moarns troch de burelen fan de Arbeiderspers op it Hekelveld, de senuwen yn 'e hals nei dy stadige rit oer de Ofslútdyk yn it giele Dafke-44 dat net folle hurder koe as tachtich. En ik moast nei it húske, dat ha jo sokke tiden. Mar de earste beide sieten op slot, dy wienen foar de chefs fan de Arbeiderspers, ha 'k letter begrepen. Foar arbeiders wienen der fansels ek toiletten, mar dy koe 'k net fine. En Sjoerd Andringa syn foto's moasten nei de sintrale redaksje en dat gyng foar. Dat ik hold it mei kramp yn 't liif op. Op 'e weromreis nei de arbeidersskythuzen rûn ik tsjin in massive man oan. Ik sil wol wat grommele ha, mar woe foaral sa gau mooglik nei it húske. Dy swiere man pakte my lykwols by 't skouder. ‘Weet je wie ik ben?’ Ik seach dat it minister Suurhoff wie. ‘Pardon, meneer Suurhoff,’ sei ik deemoedich. ‘Excellentie, bedoel je.’ Mar dat ha 'k net sein. En ik ha noait wer op de PvdA stimd.

Ik hie earder by de Drachtster Courant west, fjouwer jier en o sa nei 't sin. Earst mei Roel Leenstra en doe't dy nei it ANP gyng mei Freark Dam. Ik woe eins net fuort, mei hert en siel skreauwen wy twaris wyks de Drachtster Krante fol, der ûntkaam ús neat. Doe bea Sjoerd Leiker oan om by Het Vrije Volk yn Ljouwert te kommen. Sa gyng dat doe. In journalistike oplieding wie der net, de bazen fan de deiblêden yn Fryslân seagen om har hinne by de streekblêden en dienen har kar út it potinsieel.

[p. 96]

Ik wie der net wis fan oft ik it wol oankoe, ik tocht sels fan net. Soks hie 'k goed sjoen, ik moast alteast op 'e teannen rinne en gâns ûnkunde kamoefleare. Mar doe't ik ûntdiek dat frijwat oare journalisten soks ek dienen, wie 't goed.

Op in stuit siet ik dus by Het Vrije Volk op de Nijstêd yn Ljouwert, boppe de AP-boekhannel dêr't it redaksjeburo wie. Johan van Minnen wie myn foargonger, in heule tûkenien, net it minst yn it deklarearen fan ûnkosten. Hy is letter dan ek Euro-parlementariër wurden. Wy wienen op de Fryske redaksje fan it HVV yn it earstoan mei in man as fiif. Fenno Schouwstra die de sport, jo seagen him allinne op sneintejûn. Ad Koolwijk, oerkommen út Seelân, wie earste man fan de provinsje-redaksje. Harry Drost die, altiten mei pineholle, de stêd.

Wy moasten mei dy Fryske edysje fan Het Vrije Volk opbokse tsjin de Ljouwerter Krante fan Jan Tjittes Piebenga en Eddy Evenhuis, de Friese Koerier fan Fedde Schurer en Laurens ten Cate, it Friesch Dagblad fan Hindrik Algra en Piter Wybenga en it roomse Ons Noorden dat troch Tsjêbe de Jong fan Boalsert tsjin de klippen op yn stân holden waard. It Friesch Dagblad en Ons Noorden hienen wy gjin lêst fan, dat wie ús ‘doelgroep’ net. De beide oare kranten koenen wy fansels net oan. Wy setten se wol ris in pyk mei in primeurke, mar wy moasten it eins ha fan de trouwe PvdA-ers dy't de Ljouwerter te liberaal fûnen en de Koerier te links. Dat wienen der yn myn tiid leau ik noch goed tolvetûzen, mar by elke kwartaalwikseling die bliken dat der wer in protsje by wei stoarn wie. En guon dy't oan dat ôfstjerren noch net ta wienen, seinen by 't libben it abonnemint al op. De tiid fan de partijkranten wie eins al foarby.

It begûn al te ljochtsjen oan de kimen doe't ik nei de ramp fan Wjelsryp oer de Ofslútdyk werom ried nei Ljouwert. In pear oeren op bêd en neitiid der daliks wer oer gear oer de

[p. 97]

ramp. Foar de round up, sa neamden se dat yn Amsterdam, round up, sturtswylje seinen Sjoerd Leiker en ik. Yn it ramt fan dy round up hienen se yn Amsterdam wat betocht: ik moast foar de folgjende edysje fan it Algemeen Ochtendblad de beide beppen fan de slachtoffers interviewe. De iene siet yn in bejaardensintrum yn Frjentsjer, de oare krekt fan itselde yn Harns. De pakes wienen der al by wei stoarn, hienen se útfûn. Namste tragiser, de beppen moasten it leed allinne drage, de human interest lei foar it opskeppen.

Ik gyng nei it keammerke fan Sjoerd Leiker ta en sei him oan dat ik net nei dy beide beppen doarst. Hy siet te stinnen op in stikje oer heul wat oars, de aktualiteit koe him net safolle skille. Hy wie eins gjin journalist, hy wie romancier en it skriuwen fan in krantestikje foel him swier. Hy fage om it hetsje de swithannen mei de bûsdoek droech en seagen jo neitiid syn kopij dan hied er op de skriuwmasine elke komma en punt dwars troch it papier hinne slein. Hy wie in skriuwer fan de folpin, mar sokke kopij woenen se yn Amsterdam net ha.

Sjoerd Leiker hearde my oan en sei: ‘Jo hawwe gelyk, Van der Velde, soks dogge wy net.’ Hy hat yn de AP-burcht op it Hekelveld blykber heugere machten oanroppen, want ik hoegde net nei de beppen ta. Oan 'e ein fan de wike wie de begraffenis fan de slachtoffers fan de ramp. Us Daf-44 wie knalgiel, om foaral mar op te fallen. En op beide portieren stie ek noch ris mei klam dat de Reportage-dienst fan Het Vrije Volk deroan kaam. Sjoerd Leiker stjoerde my nei de garage en dêr spuiten se dy tekst oer. Mar de Daf bleau der wol like giel om, ik ha him in fiks ein foar it tsjerkhôf stean litten.