Sa wie 't sawat

[p. 142]

15 Kulturele reis

Okkerdeis ha wy in reiske nei Bulgarije makke. In noch fierhinne ûnbedoarn lân, seinen se, as jo alteast net nei de Swarte See gyngen. En wol earm, mar net sa slim dat jo je as rike skewel skamje moasten.

Ik woe der mar mei it fleantúch hinne, dêr in auto hiere en dan op 'e bonnefoai in binnenlân yn. Net dwaan, waard ús mei klam sein. Se smarre dy in âlde Lada oan dy't gauris stikken giet, do rekkest fanwegen it Cyrillise skrift op de paadwizers daliks it spoar bjuster, jûns wurdt it in lijen om in knap ûnderdak te finen en it iten is al sawat.

Doe doarsten wy net mear, dat it waard in groepsreis. Mei in fleantúch fol minsken fan Skiphol ôf de loft yn. It wie sa'n donderje-deltastel út Ruslân, in Toepolev of sa. Mar dat foel wat ta. By 't omheuch gean tongere en skodde it al wat, de stuollen sieten net allegear fêst en de seatbelt woe net ticht, mar ien kear yn 'e baan om de ierde wie der neat te rêden.

Yn it lân fan bestimming waarden wy troch noartske opsichters selekteard. De feestgongers waarden grutte autobussen yndreaun en daliks ôffierd nei it strân fan de Swarte See. De kultuerleafhabbers moasten wachtsje en waarden yntusken strang bewaakt. Dêr hearden wy by, want wy hienen ynskreaun op in kulturele reis. By einbeslút kamen wy mei in man as fyftjin yn in buske telâne en dat sette fuort ôf nei it earste kulturele monumint dat wy besjen moasten. In âld stedsje oan de wetterkant, mar sûnder disko en oare fermakelikheden, dat der wienen suver gjin toeristen.

In heule aardichheid. Der stienen by it haventsje in pear sigeuners te spyljen op fioele, akkordeon en gitaar en dat wie

[p. 143]

sa moai, ik sei: lit my hjir mar achter. Ik hie wilens de fiskerij al oersjoen, rûnom wienen se dwaande de boel klear te meitsjen. Ik hie graach in nacht de see op wold. Dat koe wol, seinen de fiskers. Ik mocht lykwols net mei, want it stie net op it programma.

De oare deis ha wy yn it binnenlân twa kathedralen en in amfitheater út de Romeinse tiid besjoen. Yn ien wurd prachtich, wat in boukeunst, wat in rykdom. Dy iene tsjerke hie koepels fan blêdgoud. Jo moatte mar rekkenje, dêr ha sa'n tsientûzen fromme Bulgaarse boeren in minskelibben lang krûm foar lein.

De boeren, de froulju en de bern dy't wy ûnderweis op 'e bou seagen, leinen trouwens noch allegear krûm. Och, wat wienen dat moaie arcadise tafrielen, al dy warbere minskjes yn it spier foar it deistige brea. In sober bestean fansels, want sûnt de privatisearing fan de kollektive buorkerijen hienen se gjin trekkers mear. Mar tefreden, sei de gids. Dat seagen wysels wol. As se ús buske opmurken, rjochten se de rêch en wuifden ús dach. Ik hie wol even mei dy minsken prate wold, mar dat stie net yn it programma.

Omdat wy even foar leinen op it skema mochten wy de oare moarns om kofjetiid hinne in kertier út 'e bus wei. It wie yn in doarpke, dêr wie merk en dy merk dat wie in lust. By in diske mei jachtattributen fûn ik in smeide wolveklem mei in fear dêr't de heule bealch op moast om him spand te krijen. Jo soenen der yn de terreinen fan It Fryske Gea in Skotse Hooglander mei streupe kinne. Ik koe him foar tsien dollar meikrije, mar dat hie wol in heul gesleep wurden, dat ik ha him mar lizze litten.

Der wienen ek wer sigeuners oan it spyljen. Der kaam in plysje en dy jage se fuort, want sigeuners binne dêr Untermenschen en fûgelfrij. It gebrûk fan wolveklemmen by it fangen fan sigeuners is net mear tastien, ha 'k begrepen, mar fierders meie jo dy minsken alle kwea fan de wrâld oan-

[p. 144]

dwaan. Ik ha dy sigeuners demonstratyf in grouwe dollar jûn, likernôch in deihier. Dat seach dy plysje wol, mar dat koe my neat skele. Ik ha se ek noch útnoege en kom sa gau mooglik ús kant oer, want it asylsikerssintrum yn Drachten wie noch lang net fol. Mear koe ik foar dy minsken net dwaan, want it stie net op it programma.

Yn de bergen op de grins mei Grikelân, mei snie op 'e toppen, dêr ha wy in kleaster besjoen, sa moai dat is net te beskriuwen. Dat slaan ik dan ek mar oer. Doe kamen wy wer ûnder en dêr brûsde in prachtige beek troch de delte. Op it leechste plak wie in tichtset mei gazen fûken derfoar. Ik seach it daliks, in forellenfiskerij. Ho, rôp ik, dit moatte wy besjen. Ik hie trije meistanders en wy forsearden in sanitaire stop. Dêr kin gjin gids ûnderút, foaral net as jo der in âld keardel by ha dy't pleage wurdt troch koartmieligens. Wy bepluzen der in rikke forel, it sop rûn guon by 't kin del, sa farsk wienen dy fisken. Wy rekken al achter op it skema en ha der in monumint út de Turkse tiid om fersitten.

Doe kamen wy yn de haadstêd Sofia, dêr mochten wy samar in skoftsje los omrinne. Wy draafden yn sân hasten by de souvenirwinkels lâns, want jo moatte thús wat sjen litte kinne, is 't net sa? Ik kocht foar trije tsientsjes sa'n typys snaarynstrumint fan de Balkan, gjin balalaika, ek net sa'n Gryks ding út de film fan Zorba de Griek, mar specifyk Bulgaars. Makke yn China, seach ik letter op in plakbriefke ûnder op it ynstrumint. Doe't ik him yn 'e bus even demonstreare soe, want ik ha in blau moandei op in mandoline spile, kaam der in nuver skraal lûd út.

De oppassers jagen ús gauachtich de bus wer yn. Twa kathedralen letter - sa moai, net te beskriuwen dus - seach ik ynienen it mausoleum fan Dimitrov foarby gean. Dat is te sizzen, ús buske rekke yn in beskieden file, wy rieden stap-foets, ik seach fansiden en dêr stie dy wytmarmeren tombe. Stopje, rôp ik, dy man moatte wy betinke. Ik ha yndertiid in

[p. 145]

heul boek oer him lêzen, sadwaande. Dimitrov wie in Bulgaarse kommunist dy't yn de jierren tritich tagelyk mei ús Van der Lubbe yn Berlyn beskuldige waard fan de brân yn it gebou fan de Rijksdag. It koste dy sleauwe Van der Lubbe de kraach, mar Dimitrov pleite himsels frij en dat moat er sa knap dien ha dat sels Göring en it komplete propagandaapparaat fan Göbbels him net oanpakke doarsten. Soks hie 'k allegear yn dat boek lêzen en ik woe it útdrage. Mar it die bliken dat Dimitrov sûnt yn ûngenade fallen is, syn mausoleum is tichtmitsele en yn elk gefal stied er net mear op it programma.

Sa fleagen de dagen om. Wat ik hjir no opskreaun ha, binne allinne mar de huchtepunten. Wêr't wy fierders net west ha, dat is yn 't rare, mar ik soe 't op dit stuit net mear witte. Wy krije it lykwols allegear op video. Wy hienen der nammentlik in man by, dy draafde altiten foar ús op en hy hat alles filme. In hûd fol wurk fansels, hysels hat neat sjoen, mar sa hâlde jo der wat fan oer en it wie de man syn hobby. Hy hat ús tsjin in binlike fergoeding in kopy fan dy film tasein. Fan 't winter sille wy it ris goed besjen en dan kin 'k der noch folle mear oer fertelle. Jim komme mar ris del.