Sa wie 't sawat

[p. 156]

18 Iel

Us buorman Ultsje yn De Wylgen wie neffens eigen sizzen net sa'n grutte iter. Hy hie de middeis brune beantsjes mei útbret spek hân en kroppe der noch oer. Mar doe't ik de earste en noch waarme ielen út de rikkerstonne omheuch tilde en him priuwe litte woe oft se al gear wienen, socht er de grouste derút en iet him mei smaak op. Dy iel wie altiten wol in pûn, it gleie fet rûn der út. ‘Mar dat let neat,’ sei buorman, ‘iel kinne jo oer it sêd hinne ite, dêr komt jin neat fan oer.’

Anne Koen fan Bontebok rikke yn 't foar twaris in bakfol iel en nei ôfrin fan de jachtdei iet elk him sêd. Tsjin de minsken dy't har nei de snert fan de middeis wat beswierre fielden, sei dokter De Vries altiten: ‘Let neat mannen, ielfet is neutraal, it set net oan.’ Hysels stie nei sa'n lange jachtdei foar op syn minst in kilo rikke iel. Hy naam se dwars yn 'e mûle en pluze se oan de eagen ta ôf. Dy man is op in dei hommels ferstoarn, mar neffens Anne Koen kaam dat net fan de iel, mar fan syn drokke húsartsenpraktyk mei tefolle patienten dy't neat mankearde, mar lykwols dei en nacht beslach op him leinen.

Abe de Vries mocht graach in rikke ieltsje, mar hold it op bakte iel. As wy nachts dôberfisken woe hy der al om tolve oere bylâns. Dy earste ielen moasten dan daliks strûpt wurde en yn de koekpanne, uteraard mei in pakje boerebûter derûnder. Wat sei, lynoalje of noch slimmer oliifoalje? Gjin sprake fan, boerebûter, in heul pakje en goed gleon wurde litte. As de blauwe walm derôf kaam, spuide hy der even yn. Sprong dat flypke derôf, dan koe de iel deryn. Se sprongen

[p. 157]

soms fuort de panne wer út, dy heale ielen.

Abe is ek net iens sa âld wurden, mar dat is neffens my net fan de iel kommen. Hy wie sportredakteur fan de Friese Koerier, gyng mei pensjoen en koe it lykwols net litte. Dat hy siet neitiid alle wiken by 't hurddraven yn Wolvegea. Jo moatte mar mei dravers begjinne, dy leafhabberij bekoartet it libben mei al gau in jier as tsien.

‘Iel giet foar it waar op,’ sei de âld fiskerman yn Ryptsjerk en hy fertelde my mannich mysterieus ferhaal oer de iel. Jo hienen yn syn tiid yn it Bûtefjild greidlân dat der winterdeis ûnderstrûpte. Dêr hienen se de fûken op stean, want de iel ieze op de rûpen dy't by heuch wetter ûnder de kowestront weikamen.

‘Mar bytiden, it wie dan hjerst of winter, wie 't ynienen dien, dan fongen wy gjin ieltsje mear. De froast komt der oan, seinen wy, de iel giet nei djip wetter. En wier is 't, de oare nacht frear it. Mar dan hienen wy de fûken der fansels al wei, want de iel hie it ús al ferteld.’

No sitear ik even in fiskerman út 'e Wâlden waans namme ik net mear wit. ‘Der wurdt altiten sein dat skiere ielen yn 'e hjerst op reis geane. Dan wolle se nei see ta en úteinlik nei de Sargasso See oan de oare kant fan de oceaan. Der sette se dan kût of, dat kût wurdt glêsiel en dy komt dan wer by ús troch de slûzen by Koarnwertersân en sa it binnewetter yn. It sil wol sa wêze, se fange dy glêsieltsjes, dat ik sis net dat it net wier is. Mar hoe kin dat lytse guod - it binne stopnuddels, jo kinne der dwars trochhinne sjen - hoe kin it dat jo by ús yn in heidedobbe dy glêsieltjes seagen? Se meitsje my net wiis dat dy fiterkes oer de toarre heide nei dy dobben krûpe. Ha jo se wolris besjoen, dy glêsieltjes? Wel, dan witte jo it wol. Ik sil it jo noch oars sizze: ik hie ris tweintich pûn skiere iel yn in âld wasktsjettel, pearripe iel dus en ik liet se in pear dagen yn skjin wetter swimme, want se wienen my noch te grûnich. En no komt it: de oare moarns

[p. 158]

swommen der wol tûzen glêsieltsjes by. Ik ha se yn 'e wyk neist hûs loslitten. As ik jierren letter yn dy sleat iel fong, ha 'k mysels gauris ôffrege: komsto no by my út de wasktsjettel wei of út de Sargasso See?’

Ien fan de grutste freugden yn dit ierdse libben is foar my de ielfiskerij. En dêr wolle jo dus by elke gelegenheid oer op de tekst. Mar dan begrypt in omsittend laach my net. Jawis, as ik mei in protsje rikke iel oankom, wolle de minsken dy fansels graach opite en dan beare se ek wakker, mar neitiid harkje se allinne noch út fatsoen nei my. Ik lis dan út dat jo reade iel ha, skiere iel, ropielen, fynbekjes, hawar dat der like folle soarten ielen binne as minsken. Tsjonge noch ta, sizze se en sjogge de oare kant út. Ik set dan fansels troch, foaral as wy der in slokje by ha. Dan gean ik omstandich yn op de ynfloed fan de moanne op de trek fan de iel, ik fertel oer de meskebiters dy't it maitiids op myn fûken fersjoen ha en oer de pleach fan de muskusrôt. Fierders oer fûken mei trije ynkelen dy't neffens de breafiskers better fange as fûken mei twa, oer twatriedsnijlon dat skerper fangt as trijetriids, oer poasken as ies oan de dôbers dêr't jo betiden mear oan fange as oan dauwjirms. Op 't lêst harket der net ien mear nei my.

No hie 'k sa tocht: ik skriuw earst in pear sterke stikjes oer iel op, soks giet der almeast wol yn. En dan binne der miskien ek noch in pear minsken dy't lêze wolle wat ik op moandei 1 augustus yn it jier fan ús Hear 1994 belibbe ha.

Wel, ik hie in wike earder fjirtjin fûken útbrocht. It wie doe in dei as fiif nei folle moanne en neffens sizzen begjint de iel dan wer te swimmen. Ik hie ek wol in pear fongen, hjir en dêr ien, soms twa, mar altiten grouwen. En al fandelje jo dan mar in stik as seis-sân, jo ha dochs tsien pûn iel yn 'e beun. Dêr wol ik it wol foar dwaan.

[p. 159]

It wie gleonhjit waar, fiersten te waarm en dêr moast fansels in klap op komme. De sneintenachts kaam it oer ús. Ik wie allinne yn de arke en seach it oan. Swiere klappen, de keet skodde deroer en it wie allegear ljocht, jo koenen it heule petgat bylâns sjen. Stjalperige rein, grouwe bûlen op it wetter, hawar dat ha 'k alris omstandich beskreaun op de earste side fan ‘De nacht fan Belse madame’.

No kin it moarnier twa kanten út, tocht ik, it is allegear iel of ik ha heulendal neat. Want jo witte it noait, iel krije jo gjin ferstân fan. Dêrom gean ik ek altiten wer te fiskjen, ik wol der ferstân fan krije. It wynt jo yn 'e hûd om, it wol net sliepe, mar moarns fansels al. Dat jo lizze even te lang, it is seis oere ear't ik yn 'e skou spring. Fiersten te let, de sinne stiet der al wer by.

Jo moatte by 't fandeljen wol in overall oan ha, it is smoarch en switterich wurk. Tusken de reiden tilt it op fan neven en brimsen, dy bite ta en as jo begjinne te skobjen wurdt it noch minder. Ik moat ek in pet op ha, oars stiet fan 'e middei myn keale plasse yn 'e brân fanwegen de sinne. It is willewurk, mar oars.

It ûndjippe wetter fan de petten fielt by 't kloetsjen lij oan, it is grien en it stjonkt deroer. As jo de kloet optille, komt de moassige lucht fan de soere klyn jin temjitte. De kile fan de skou lit in spoar fan gasbellen achter. Moerasgas, ik mei it wol rûke, it is de geur fan de fergonklikheid.

Dêr is de earste fûke, op it keal plakje tusken de pompen en in mannich ielstikels. De kubbestok omheuch en och hearken, dêr komme se my temjitte, de brede sturten fan grouwe ielen, in klobbe, altiten wol in stik as seis. It hert springt op fan freugde, it prykjen fan it swit yn de eagen fernimme jo net mear.

Jo stutte dy flut iel yn 't skepnet, skodzje de fûke op en sette him wer teplak. Dan even op 'e messelbank sitte en dat protsje iel oersjen, it stille geniet, ear't jo it skepnet leegje

[p. 160]

yn de beun ûnder de messelbank en de kloet oppakke. Is dit no tafal of fange de oare fûken ek sa? It is gjin tafal, alle fûken sit iel yn, it kin hjoed net op. Yn in sjitfûke op 'e midden fan de pet hie 'k sels fiif oan de iene en acht oan de oare kant. Dat ha jo noait, in sjitfûke fangt altiten oan ien kant.

Om njoggen oere hinne ha 'k de boel berêden. Mei it swit op 'e rêch, de ielslimen yn 't hier, ûnder de bulten fan de neven en brimsen, de sinne yn 'e kop en skjin tenein kom ik mei ryklik fjirtich pûn iel thús.

‘Frou, warskôgje de buorlju en belje alle freonen en kunde, lit ús jûn feestfiere en oanskikke by de fleispotten fan Egypte mei bakte, stoofde en rikke iel,’ rop ik om 'e doar. Want ik ha ûnderweis fanwegen grutte toarst oanstutsen en it sukses fan myn wonderbaarlijke visvangst fierd. Dat ik bin wat bluisterich en wol eins dat elkenien myn sukses dielachtich wurdt.

Hja sjocht my even oan en seit: ‘Kinsto dy nei 't iten net better even deljaan?’

Dêr hat se gelyk oan, dus dat ha 'k doe mar dien.

In fiskerman heart trouwens ek net fan him ôf te sprekken. Freegje jo him oft it fange wol dan seit er altiten dat it gjin sprekken lije kin. ‘Gjin kop,’ wie Minneboo fan Ealsum syn sizzen. ‘It hat wolris minder west,’ joech Anne Hof fan de Rolbrêge inkeld ta en dan hied er dus in bêste flut.