Sa wie 't sawat

[p. 166]

20 Muskusrot

Yn de iere simmer hienen wy der op 'e pôle op 'e Feenhoop ynienen in húsdier by. It wie in jonge muskusrot dy't yn de hjeljûn deabedaard de wâl opkaam en mei smaak begûn te weidzjen. Der stie dêr jong gers, it hie it trije wike earder sels siedde, nei't ik de gatten dy't oare muskusrotten makke hienen mei swarte grûn tichtmakke hie. It sil wol famylje fan dizze west ha.

Ik grypte daliks nei it gewear, want it algemien maatskiplik belang freget dat de muskusrot ferdylge wurdt. It eigen belang trouwens ek: de smoarge dieren swimme oan de iene kant myn ielfûken yn en der oan de oare kant út, mar dan ha 'k der wol in gat yn as in fûst. Dêr't ik dan ferfolgens in oere op sit te stopjen. En de iel dy't yn de fûke siet ear't de rot der yn swom, bin 'k fansels ek kwyt. Dat ik meitsje sûnder hertsear geregeldwei muskusrotten dea.

Ik die it gewear oan 't skouder en sei him ek noch lûdop dach, mar hy naaide net út. Hy tilde de kop op, seach my even en neffens my heul fals oan en begûn wer te fretten. Sa'n sleauw dier sjutte jo fansels net dea, mar ik sei him al oan dat er in oare kear foar de bile gyng as er wer sa bretaal wie.

Wel, dat is sa fjirtjin dagen gien. Alle jûnen kaam de rot de wal op en op 't lêst reagearde er net iens mear op myn drigeminten. It wie trouwens wol in moai dierke. As er út it wetter kaam, makke er earst toilet. Hy slikke him droech, striek de pels glêd en dan like dat feltsje yn de jûnssinne suver goud. ‘Lit him oars mar libje,’ sei myn frou. ‘Wat makket it út, ien rot mear of minder.’ Dêr hie se gelyk oan. Op 't lést

[p. 167]

waard de rot al eigen. As er jûns even letter wie, fregen wy ús of oft er wat mei him wie. Wy fielden ús suver ferromme as er him by einbeslút dochs melde.

Doe wie 'k in pear dagen allinne op 'e pôle, ik hie der de middeis by wei west, kom ik om in oere as fiif werom en dêr sit de rot al prûstich yn it nijgers te fretten. Ik sei him yn it foarby gean dach, dat krije jo as der gjin oanspraak is, dan begjinne jo tsjin de bisten te praten. Us einen, de hiemklyster en sels de merkels en de reidhin sizze altiten wat werom. En it gedierte dat net prate kin, lit je dochs even fernimme dat se je sjoen ha. Mar de rot net, dat jout neat, it wie in frekt eigenwize rot. ‘Hij keurde mij geen blik waardig,’ sa ha 'k it letter oan Hollânse kunde útlein. Dat skept genôch ôfstân om oan te jaan hoe arrogant dy muskusrot wie.

In kertier letter soe 'k de einen wat jaan. Ik moast by de rot lâns, mar hy gyng net oan 'e kant. Ik sei him oan dat er dochs op syn minst even út 'e wei gean koe en soe him mei de klompe oan 'e kant skowe. Mar dêr komt er op my ta en blaze as in kat. Fan skrik jou ik him in traap en och hearken, krekt tsjin 'e kop. Hy rôlet op 'e rêch, spinpoatet noch even en jout belies. Sa't ik sei, it wie gjin aardich bist, de aaibaarheidsfactor fan in rot leit leau ik ek net heuch, mar it hat my al in bytsje begrutte.

Ik ha noch yn my omgean litten en meitsje him ta. It is fleis, fleis is iten en iten fergrieme jo net, sa bin ik opbrocht. Boppedat is it kostlik iten, as ik myn sin sis is it fleis fan in jonge muskusrot lekkerder as dat fan oar wyld. Mar it stiet myn frou wat tsjin. Earst snijde ik der by it slachtsjen gauris twa poaten by wei en stoppe it yn de djipfries. As it dêr lang genôch ynsitten hie, koe de rot mei twa poaten foar einfûgel trochgean en makke myn frou sa'n boutsje sûnder beswier klear. Se iet dersels ek fan. Mar doe beseach se op in kear dat stikje wyld noch ris goed en se sei dat it eintsje neffens har fjouwer poaten hân hie. Sûnt wol se gjin muskusrot

[p. 168]

mear foar my briede. Dat dy hiemrot fan ús is yn 'e grûn bedarre.

Wat ha wy fan 't jier op 'e pôle noch mear belibbe? It wie in nuvere simmer, neffens my wie de natuer fan 'e regel. Om te begjinnen wienen der yn april-maaie yn 'e petgatten fan de Feenhoop en de Deelen hast gjin meskebiters. ‘Kokerworm, larve van de kokerjuffer,’ stiet yn it wurdboek Frysk-Nederlânsk, ‘behorend tot Trichoptera.’ No, dêr ha je wat oan, behorend tot Trichoptera. De grutte Van Dale derby: ‘Kokerjuffer, benaming voor de larven van de schietmotten, die eigengemaakte kokertjes bewonen, als volksnaam ook (ten onrechte) voor (volwassen) libellen en waterjuffers.’ Al sa ferhelderjend. It wurdboek Nederlânsk-Frysk dan mar: ‘Barchje, nettebiter, wettermot.’ Och, wat is it moai, dy natuerwittenskip.

Mar it is dus gewoan in rûp dy't maitiids yn it wetter driuwt en dêr't letter wat útkomt. Der binne neffens myn waarnimming twa soarten: de iene krûpt gewoan yn in reidstâle, de oare soarte bout in stikelich nustje om him hinne fan almeast lytse stikjes reid en wetterplanten. It rûpke is amper twa sentimeter lang en mei it bleate each kin 'k der gjin bek oan fine. Likegoed byt dat rûpke yn twa nachten de mesk fan in fûke stikken, ek as dy fan nijlon is. Yn de natuer bart neat sûnder doel, ha 'k wol ris heard. Dat kloppet dus net wat de meskebiter oangiet. Reid by de rûs om in nust te meitsjen en dêryn as rûp de tiid út te sitten. Mar se hawwe it nijlon fan myn ielfûken leaver. As ik de fûken net alle dagen optil en de meskebiters der ôfskodzje, dan ha se yn in wike in fûke heal op. Wat se mei dat nijlon dogge wit ik net. Soe der yn 'e natuer ek vandalisme bestean?

Mar de ôfrûne maitiid wienen se der dus hast net. Twa of trije, mear skodde ik der net of, oare jierren hie 'k der tweintich en mear op sitten. It kin de kjeld west ha, yn maaie wie

[p. 169]

it wetter yn de ûndjippe petten noch goed kâld. Ik stie der moarns by te hanbûkjen, dan witte jo it wol. Mar wy ha wol faker in kâlde maitiid hân, yn 1964 siet yn maaie de froast noch yn 'e klyn en wat wienen der doe in meskebiters.

Noch even oer de iel. In jier as fjouwer lyn wie 't allegear parasiten. As jo in iel tamakken en it wie oan de swimblaas ta dan kamen de wjirms jin al temjitte. En gjin lytsen, se wienen al gau fjouwer-fiif sentimeter. En ek net in pear, ik ha wol ris fyftjin en mear teld. Dy parasyt friet de iel fan binnenút op, wie it sizzen en ik lies earne dat de iel dêrom wol útstjerre soe. Mar yn de skiere ielen dy't ik doe fong sieten behalven in hantsjefol wjirms likegoed ek twa brede streken fet. Dy ielen hienen der blykber net ûnder te lijen, oars hienen se safolle fet net hân. Ferline jier wienen de measte ielen al wer skjin, fan 't jier ha 'k der mar twa kear ien by hân dêr't de parasyt noch yn siet.

No, en soks freegje ik dan oan de h.h. biologen en oare saakkundigen: hoe kin it dat sa'n skouwe muskusrot sa nuet wurdt? Wêrom wienen der fan 't jier gjin meskebiters? En wêr is de ielparasyt bedarre? Mar dan sjogge se my nuver oan, soks witte se net. Se kinne jo alles fertelle oer de ekologise haadstruktuer fan it Fryske wetterlân, mar neat oer de meskebiter, de ielparasyt of in lulke muskusrot.

Doe bin 'k mar mei myn fragen nei Folkert tagien, in man fan de praktyk. Folkert liet it yn him omgean en sei: ‘Ik wit it fansels net krekt, mar neffens my is it de gekke-koeien-sykte.’