Spiegel historiael. Vijfde partie. Deel 2

[p. 201]

tekstkritische noten

3059 Meuden hs.: Weuden 3063 jaer hs.: iaer.

Hoe men den grave leide gevaen .xlv.(j)

Te [M]euden vorden sine vordane.³⁰⁵⁹
Daer sprac Herman den grave ane:
‘Her grave, seit hi, gedinct u iet,
Wat hier vormaels es gesciet?
.vii. jaer hildi gevaen⁺
Den here van Amestel, oec, sonder waen,
Haddi nu mijns goeds verdreven,
Maer dat gi Janne namet dleven,
Geraerds neve van Velsen hier voren,
Dat sal doen die meeste toren.’⁺
‘Herman, sprac die grave saen,
Dat ic hem dede thoeft af slaen,
Dat was om dat hi overdaet dede:³⁰⁷¹
Hi sloech enen doet binnen vrede,

3059 Meuden: Muiden (zie Bulletin van den Nederlandschen Oudheidkundigen Bond, III, Amsterdam, 1901-1902, p. 20), Aan dezen plaatsnaam heeft ook C^a Van de Water (Tijdschr., 9^e D., N.R., 1^e D., bl. 83) een lange bespreking gewijd. Lelong heeft: Bewerden. In zijn ‘Voorreeden’, bl. 3 en 4, zegt hij dat hij Bewerden uit het hs. hersteld heeft uit Te Worden, d.i. Woerden, en hij aan Bewerden de beteekenis toekent van ‘Wel bewaart’. Jonckbloet, Spec., heeft Te Werden, dus zooals hij meende te lezen in het hs. In Ann. verbetert hij Te Muiden en verwijst naar het volg hoofdst., waar Te Muiden nergens te vinden is, maar hij herinnerde zich waarschijnlijk Melis Stoke, IV^e Boek, vs. 1521: ‘Si voeren te Muden metten grave’. C^a Van de Water leest Te Wenden, hetgeen mij insgelijks de juiste grafic is van hetgeen in het hs. te lezen staat. De bedorven lezing is o.i. het best te verbeteren met w te vervangen door m, een verschrijving van den kopiïst. Uit Melis Stoke weten we immers dat de edelen met den gevangen graaf tweemaal op reis zijn geweest: 1^o van de plaats buiten Utrecht, waar hij gevangen werd, naar Muiden; 2^o van Muiden, waar zij zich niet meer veilig voelden, naar Naarden, dat zij bereikten, maar op den weg waarheen zij den graaf doodden

+ (5)

+ (10)

3071 overdaet = gewelddaad.

[p. 202]

 

Te Leiden, vor mijns rechters ogen.⁺

 

Die rechter moest oec gedogen,³⁰⁷⁴

3075

Die van hem ene wonde ontfinc.³⁰⁷⁵

 

Had u wonder datmenne vinc,

 

Ende daer over recht, alst sculdich was?³⁰⁷⁷

 

Herman, dat ic u verdreef vor das,⁺

 

Gi wet wel, gi hads verdient;

3080

Gi street op mi ende op mine vrient,

 

Ende woud mi quetsen entie mine,

 

Om dat dedic u die pine.

 

Die here van Amestel wilde oec verslaen⁺

 

Mine liede, ende mede vaen,

3085

Doen werd hi selve gevaen int inde;

 

Maer in leiden in genen ellinde,³⁰⁸⁶

 

Maer ic hilten hoveschelike.

 

Ende al dit hebbic vriendelike⁺

 

Jegen u allen gebetert hier voren.’

3090

‘Swijcht, wine willens nember horen.’

 

Doe daden sine spannen saen³⁰⁹¹

 

In yser vaste, sonder waen.

 

Daer lach hi dus dien nacht also,⁺

 

Tnachs quam hem een evel toe,

3095

Dat men dlancevel noemt,³⁰⁹⁵

 

Daer hi sere af ondercoemt.³⁰⁹⁶

+ (15)

3074 gedogen = verduren

3075 wonde: Jonckbloet, Spec., verbeterde terecht Le Long die worde had gelezen

3077 recht: l rechtte = recht sprak

+ (20)

+ (25)

3086 In leiden: ic en leide hem = bracht hem

+ (30)

3091 Doe: Jonckbloet. Spec., las Doen

+ (35)

3095 dlancerel = kramp, euvel (kwaad, ziekte) in de lanc (flank, buik, onderbuik), Z.N. miserere

3096 ondercoemt: (van het w.w. ondercoemen) verzwakt.

[p. 203]

 

Hieraf dreef hi pine so groet,

 

Datmen ontspien dor die noet.⁺³⁰⁹⁸

 

Des ander dages alsi souden eten,

3100

Botre ende broet, wildijt weten,

 

Was hem daer te voren bracht.³¹⁰¹

 

Broeder Peter, die wel bedacht

 

Was vandes graven doene,⁺

 

Sijn biechter was oec die gone,³¹⁰⁴

3105

⁺ Hi quam oec des ander dages daer.

 

Doen bat die grave Herman daer naer³¹⁰⁶

 

Oft hi sine biechte most spreken.

 

Daer werd hem sijn biechtere saen ontsteken,⁺³¹⁰⁸

 

Ende van hem .i. wech gejaget.

3110

Om dit werd te meer versaget

 

Die grave, ende bleef in rouwen groet,

 

Ende in vresen vander doet.

 

Echt sprac hi: ‘Herman, doet mi verstaen,⁺

 

Magic met enigen goede ontgaen?’

3115

‘Neen ghi, sprac Herman,

 

Ghi moet sterven.’ Doe brachti an

 

Den grave vor ogen enen brief:

 

‘Besiet dese zegel, dit ongerief⁺

+ (40)

3098 Datmen ontspien dor die noot: Le Long omschrijft ‘dat men genoodsaakt was hem te ontgespen (of uyt sijn boeijen te ontslaan)’, hetgeen de beteekenis nabijkomt. Indien ontspien, dat niet voorkomt bij Verdam, in verband staat met ‘spannen’ in vs. 3091, dan zou men kunnen verklaren: ontspannen. Prof. R. Verdeyen stelde in verband met ‘ontspien’ de vraag: of de ijzers soms met ‘spien’ werden vastgezet?

3101 Was hem daer te voren bracht: was wat men hem voorzette

+ (45)

3104 biechter = biechtvader; gone: Jonckbloet. Spec, verbeterde stilzwijgend goene

+ bl. 40 c.

3106 die grave: Floris V. Blijkbaar werd Broeder Peter, biechtvader van den graaf. in gezelschap van de edellieden tot den gevangene toegelaten, maar het hooren van de biecht werd hem verboden om des te wreeder den graaf te treffen, ook in het hiernamaals (zie vss. 3111-3112)

+ (50)

3108 ontsteken = onthouden.

+ (55)

+ (60)

[p. 204]

 

En hebbic allene niet beraden:

3120

Dese sele sijn delechtech uwer scaden.’

 

Dit mestroest den grave noch mere.

 

Enen cnape riep doe Herman sere:

 

‘Ganc ende doe gemac den grave,⁺³¹²³

 

Wasch hem sijn hoeft: met gerste cave³¹²⁴

3125

Soutu dan sijn haer wel wriven,

 

So datter die lemen vast in cliven,³¹²⁶

 

Ende gordene dan mettere linen,³¹²⁷

 

Ende laten dogen discepline,⁺³¹²⁸

 

Ende dese bloc soude sijn orcossen wesen,

3130

Dus sal hi van siere siecheit genesen,

 

Daer hi af es in dole nu.’

 

Dus moeste die gene, dat secgic u,

 

Den grave begaven oec [daer naer],⁺³¹³³

 

Al waest hem te doene sw[aer].

3135

In desen verdriete, in deser armoeden,

 

Lach Florens die grave in hoeden

 

Van hem allen, sonder scouwen,³¹³⁷

 

Twee nachte ende meer, in groten rouwen.⁺

+ (65)

3123 doe gemac den grave: voorzie den graaf van het noodige (iron.)

3124 gerste cave = kaf van gerst

3126 lemen = doppen (van de gerst)

3127 linen = koorden

+ (70)

3128 dagen discepline = kastijding ondervinden

+ (75)

3133 begaven = van gaven (geschenken) voorzien. Jonckbloet, Ann., hield het w.w. voor een verschrijving: begaden. Hij verwijst naar c. 54, vs. 2315. Ook C^a Van de Water geeft blijkbaar de voorkeur aan begaden

3137 sonder scouwen: Jonckbloet, Ann., verklaart scouwen = scouden, dus: zonder schuld. C^a Van de Water (Tijdschr. 9^e D., N.R., 1^e D., bl. 86) heeft tegen deze verklaring bezwaar en vat sonder scouwen op als: ‘zonder dat men naar hem omzag’. Hiertegen pleit Melis Stoke, Velthems bron, die den graaf voor onschuldig hield. Ook Verdam i.v. schouwen, 735, Aanm. 2, verklaart hier: ‘zonder schuld’.

+ (80)

3077 sculdich hs.: sculd' (een zetdzame verkorting), zie daarover evenwel: Tweede Boek, c. 21, vs. 1704 en ook C^a van de Water in Tijdschr., 9^e D., N.R. 1^e D., bl. 85 3089 Jegen hs.: iegen 3095 dlancevel hs.: dlanc evel 3096 ondercoemt hs.: onder coemt.

3109 gejaget hs.: geiaget.

3121 mestroest hs.: mestroets 3133 oec daer naer hs.: oec d'n'. Er bestaat twijfel of er geen doe staat in de plaats van oec. De moeilijk leesbare plaats werd door Le Long corts naer gelezen, door Jonckbloet vorwaer. C^a van de Water (Tijdschr, 9^e D., N.R., bl. 86) verbeterde daernaer. Deze verkorting komt elders in het hs. nog voor, bijv. Eerste Boek, c. 17, vss. 1748 en 1777.