Skiplinks

  • Tekst
  • Verantwoording en downloads
  • Doorverwijzing en noten
Logo DBNL Ga naar de homepage
Logo DBNL

Hoofdmenu

  • Literatuur & taal
    • Auteurs
    • Beschikbare titels
    • Literatuur
    • Taalkunde
    • Collectie Limburg
    • Collectie Friesland
    • Collectie Suriname
    • Collectie Zuid-Afrika
  • Selecties
    • Collectie jeugdliteratuur
    • Basisbibliotheek
    • Tijdschriften/jaarboeken
    • Naslagwerken
    • Collectie e-books
    • Collectie publiek domein
    • Calendarium
    • Atlas
  • Periode
    • Middeleeuwen
    • Periode 1550-1700
    • Achttiende eeuw
    • Negentiende eeuw
    • Twintigste eeuw
    • Eenentwintigste eeuw
De werken van Vondel. Deel 3. 1627-1640 (1929)

Informatie terzijde

Titelpagina van De werken van Vondel. Deel 3. 1627-1640
Afbeelding van De werken van Vondel. Deel 3. 1627-1640Toon afbeelding van titelpagina van De werken van Vondel. Deel 3. 1627-1640

  • Verantwoording
  • Inhoudsopgave

Downloads

PDF van tekst (7.89 MB)

ebook (6.82 MB)

XML (2.97 MB)

tekstbestand






Genre

poëzie
drama

Subgenre

verzameld werk
gedichten / dichtbundel
tragedie/treurspel


© zie Auteursrecht en gebruiksvoorwaarden.

De werken van Vondel. Deel 3. 1627-1640

(1929)–Joost van den Vondel–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende
[pagina 457]
[p. 457]

Darde bedryf.

BODE. IOSEF.
Bode:
 
Daer dat gewest vol woest en wilde menschen leit,Ga naar voetnootvs. 653
 
En zich het roode meir van het Karpaetsche scheid,
655[regelnummer]
Is al het volck in roer, en recht zich met den degen:Ga naar voetnoot655
 
't En past op 's konings woord noch wet, maer raest'er tegen.Ga naar voetnoot656
Iosef:
 
Dat is een schendigh stuck, doch nu al lang gemeenGa naar voetnoot657
 
By den Egyptenaers: maer d'arts moet niet alleen
 
Verstaen, hoe hoogh de brand der koortze zy gestegen,
660[regelnummer]
En waer 't den ziecke schort; wat steeckte hem verlegenGa naar voetnoot660
 
Van pijne kermen doet; maer d'oirzaeck zien, waer uit
 
De groote zwaerigheid van deze kranckheid spruit:
 
Dies meld my eerst waer uit dit jammer zy gesproten.Ga naar voetnoot663
Bode:
 
De zwarigheid begon van amptlien en van grooten,Ga naar voetnoot664
665[regelnummer]
Die tegens uw bevel het graen uit eige baet
 
Vervoerden buiten 't land, en met een kleender maet
 
Het landvolck maetten toe, en dagelijcx noch minder.
 
De rijcke leefde een wijl uit 's armen nood en hinder;Ga naar voetnoot668
 
Want d'arme 't graen verkocht, en leed zelf hongers nood,Ga naar voetnoot669
670[regelnummer]
En hongerde na goud veel meerder als na brood.
 
Doen al het veld nu kael van kooren was, begonnen
 
De lieden 't land zijn gras en groente te misgonnen,Ga naar voetnoot672
 
En 't vee zyn daeghlijcx voer; en sloegen raeuw in 't lijf
 
De spruiten en het kruid: en blind in dit bedrijf,
675[regelnummer]
Verstonden niet, wat quaed hier endlijck uit moest komen:Ga naar voetnoot674-75
 
Want alzoo ras het veld zijn groente was benomen,
 
Zoo ging de sterfte eerst aen van 't ruigh en wolligh vee,Ga naar voetnoot677
 
Dat zwart van honger zagh, en d'ossen storven meê,
 
En alles wat natuur tot voedzel had gegeven.
[pagina 458]
[p. 458]
680[regelnummer]
Het uitgemergelt volck en liet geen' wachthond leven,
 
Noch geenen oyevaer, en bezighde dat pasGa naar voetnoot681
 
Voor spijs, wat voort te vuil om aen te raecken was.Ga naar voetnoot682
 
Het geen ick zegh zijn ongeloofelijcke dingen.
 
Met voordacht werd vergift van adders, dieze vingen,Ga naar voetnoot684
685[regelnummer]
Van veelen ingeslickt. Zy zagen doods: elck scheen
 
Een geest: het lijf was niet als enckel vel en been,
 
En d'oogen stonden diep en naer in 't hoofd geweken:Ga naar voetnoot687
 
De beenen onder 't lijf verslapten en besweken.
 
Zy kropten lang hun leet stilzwijgens zonder klaght.Ga naar voetnoot689
690[regelnummer]
In 't end begon een deel der luye boevejaght,Ga naar voetnoot690
 
Die eerst oock qualijck dorst van zijn regeerders spreecken,
 
In 't vallen van den dagh de hoofden op te steecken,
 
Doen 't schemeravond werd, en haelde daer versteurtGa naar voetnoot693
 
Al op, wat over lang en onlangs was gebeurt:
695[regelnummer]
Of ley op aenhang toe, daer 't volleck met gebedenGa naar voetnoot695
 
(Want menschen yvren meest in tijd van zwaerigheden)Ga naar voetnoot696
 
Zijn wieroock voor 't autaer den Goôn had toegewijt,
 
En sprack: wat zal het end van deze droeve tijd
 
En honger zijn? of staet ons lijdzaem af te wachten,
700[regelnummer]
Tot datmen handgemeen om strijd met volle krachten
 
Malkanderen verscheur? de moeder zelf haer kind
 
Aen 's vaders spit gebraen van een ruck en verslind?
 
Ontzietghe zoo de maght, alleen uit schrick gesproten,Ga naar voetnoot703
 
Om dat wy onverknocht ontzien den naem der grooten?Ga naar voetnoot704
705[regelnummer]
Wie 't al doet schricken, schrickt voor ellek in 't gemeen.Ga naar voetnoot705
 
Al wie dit hoorde zey het voort aen yder een,
 
Waer dat hy quam, en wist het breeder te stoffeeren.Ga naar voetnoot707
 
Een kleen getal sloegh voor, men zou zich t'uwaert keeren,
 
En houden aen om hulp; maer dit werd overstemt.Ga naar voetnoot709
710[regelnummer]
De meeste hoop, als wild en woest en ongetemt,
 
Was ongestuimiger dan zelfs de stoockebranden.Ga naar voetnoot711
 
Gelijck een storremwind de bergen aen durf randen,Ga naar voetnoot712
[pagina 459]
[p. 459]
 
En rijt 'er stucken af, en buldert met geweld,
 
En eicken uit den grond geruckt ter aerde velt,
715[regelnummer]
Zoo komt het landvolck dol by drommen aengetrocken,
 
Gewapent in de vuist met barrenende stocken,Ga naar voetnoot716
 
En stucken van den ploegh, en opgekrabden steen,Ga naar voetnoot717
 
En schreeuwt by duizenden: op op, na Koptos heen;
 
Daer houd de focker hof; daer schaftmen brood en kooren;Ga naar voetnoot719
720[regelnummer]
Daer luistren na ons vuist, die na geen woorden hooren.
 
Zoo trockmen op: de hoop nam toe van over al:
 
En veel verwondren zich om 't schrickelijck getal,
 
Waer datmen heenen trock, en stercken zelfs de schaeren.Ga naar voetnoot723
 
Doen zy in stads gezicht nu dicht by Koptos waren,
725[regelnummer]
Zoo vlooghmen na de poort, die toegesloten was.
 
Men stack het vier in 't hout. De denne brande ras,Ga naar voetnoot726
 
Te lichter, doen een wind met kracht daer in quam bruizen.
 
De vlam verspreide zich in d'allernaeste huizen:
 
De voncken vlogen veer. Een zwarte nevel ging
730[regelnummer]
Zich spreien na de lucht. Terwijl de stedeling
 
Nu toeschoot, en om 't vier te blusschen deê zijn beste,
 
Viel 't landvolck, midlerwijl elck schrickte, daer de vesteGa naar voetnoot732
 
Niet wel bezet en was, in stad met al zijn maets,
 
En schoot het harnas aen, na dat de rustingplaetsGa naar voetnoot734
735[regelnummer]
Daer van geplondert was; en liet de zwaerden schittren.
Iosef:
 
Zijn 't amptlien, die alleen d'oproerigen verbittren,
 
Of heeft de muiter oock in anderen verdriet?Ga naar voetnoot737
 
Of is 't om even, al wie schuldigh zijn of niet?Ga naar voetnoot738
Bode:
 
Die dolle menschen eerst op d'amptlien fel gebeeten,
740[regelnummer]
Niet weinigen van hen verwoed in flarden reeten,
 
Zoo dat 'er niet een lid ter uitvaert overschoot.Ga naar voetnoot741
 
Een kleen getal ontquam 't, dat in speloncken vlood,
 
En schuilt by 't ongediert, daer 't nauwelicx kan duuren.Ga naar voetnoot743
 
Men viel terstond daer na oock in de korenschuuren:
745[regelnummer]
En 't graen (waer meê het volck was langen tijd bewaert
 
Voor honger, zoo men 't had georbert en gespaert)Ga naar voetnoot746
[pagina 460]
[p. 460]
 
Onordentlijck gerooft, en schendigh weghgedragen,
 
Verhinderde den nood alleen voor luttel dagen.
 
Dus ving het oproer aen, maer het geweld verstoortGa naar voetnoot749
750[regelnummer]
Hiel noch geen' stand, het sloegh van quaed tot erger voort,Ga naar voetnoot750
 
Gelijck 't in zieckten gaet. Zoo veel geschoncke wercken,Ga naar voetnoot751
 
Gehangen tot een pronck om hoogh in heilge kercken,
 
Stads schatten, en al 't geld, dat yeder had gekist,
 
Verstreckten goede buit: ja zelf de brand en wist
755[regelnummer]
Geen raed om met zijn vlam des roovers zucht te dooven.Ga naar voetnoot754-55
 
Dus zaghmen een hoop schuim in 't brandend Koptos rooven.
 
De vrygebore jeughd en adel moest, gevaen
 
Verkocht vervoert voor slaef, den vreemdling dienen gaen.
Iosef:
 
Wie durf dat vrye volck doch koopen?
Bode:
 
d'Arabieren,
760[regelnummer]
De zes paer vorsten zelfs, die dat gewest bestieren.
Iosef:
 
Dat onrechtvaerdigh volck behoud noch Agars aerd.Ga naar voetnoot761
 
Maer zegh, hoe Koptos nu met zijn regeering vaert.
Bode:
 
Het is 'er by een slagh van heerschen niet gebleven.Ga naar voetnoot763
 
Zy hebben een' alleen tot opperhoofd verheven,
765[regelnummer]
En walghden stracx van hem, en koozen eenen, dien
 
Zy schatteden bequaem om 't krijsvolck te gebien,
 
En lieten zijn gezagh van mackeren besnoeien.Ga naar voetnoot767
 
Maer die regeering kon al meê niet lange bloeien.
 
Men droegh het hoogh gebied doen op aen 't algemeen.Ga naar voetnoot769
770[regelnummer]
Zy kreeten vast om strijd, en raesden onder een.Ga naar voetnoot770
 
De stoute hiel het veld: 't en bleef 'er niet by woordenGa naar voetnoot771
 
In 't oproer: 'k hebse zelf malkandren zien vermoorden.Ga naar voetnoot772
Iosef:
 
'k Verzeker ons de zege uit uw verhael alleen.
 
Op Ramses, ruck terstond de ruitery by een:
775[regelnummer]
Berenze, 'k zal u stracx de hand bien met soldaeten,Ga naar voetnoot775
 
En onder d'aerde door oock volck in Koptos laeten,Ga naar voetnoot776
[pagina 461]
[p. 461]
 
Langs een' bedeckten wegh. 't En zal my niet aen maghtGa naar voetnoot777
 
Ontbreecken, om een' storm te levren langs de gracht,Ga naar voetnoot778
 
Noch aen geen storremdack om aen de vest te raecken.Ga naar voetnoot779
780[regelnummer]
Wanneer ghy van de stad u dus zult meester maecken,
 
Zoo hou uw volck in toom, dat het de burgery
 
Niet plonder noch vermoort. De krijslien zullen my
 
Bedancken, want ick zal hun moeite wel beloonen:
 
De kroon is rijck genoegh. De burgers laet verschoonen.
785[regelnummer]
Men reken geene winst by 't algemeen verlies.Ga naar voetnoot785
 
Dat men de rijcksten niet tot stads regeerders kies;
 
Want d'al te rijcken staegh na meerder rijckdom streven,
 
En weten allerminst van 't volleck toe te geven,
 
Maer drijven alles vast na dat hun brein behaeght.
790[regelnummer]
Kies geen' behoeftige oock, wiens harte word geknaeght
 
Van bitze nijd, en haet gelijckheid; ongebogen,Ga naar voetnoot791
 
Onrecklijck, ziet hy niet als met afgunstige oogenGa naar voetnoot792
 
Een anders welvaert aen. Door middelbaeren staet,Ga naar voetnoot793
 
Van vuile vreckheid vry en quistige overdaed,Ga naar voetnoot794
795[regelnummer]
Word best een stad in rust gehouden uit ellenden.
 
Ick zal u graen genoegh van deze plaetze zenden,
 
Om elck te meeten na gelijckheid met bescheid.Ga naar voetnoot797
 
Bezet en sterck al 't strand dat over Cyprus leit,Ga naar voetnoot798
 
En tusschen 't roode meir, Egyptens leste paelen.Ga naar voetnoot799
800[regelnummer]
'k Verwacht een beter eeuw, die op ons hoofd zal straelen,
 
Als 't Nabateesche volck, dat om ons rampen lacht,Ga naar voetnoot801
 
Zal voelen Faroos arm. Laet d'amptlien, die hun maght
 
Misbruickten, in den nacht des duistren kerckers treuren;
 
Oock die ondraeghelijck als vyanden versteurenGa naar voetnoot804
805[regelnummer]
Den burgerlijcken vreê, en hand aen heeren slaen;
 
Schoon d'overheid zich meê te buiten heb gegaen.Ga naar voetnoot806
 
Die straf zal allermeest doen d'overtreders schroomen,Ga naar voetnoot807
 
Die niet op heeter daed in gramschap word genomen,Ga naar voetnoot808
 
Maer met een' koelen moed, een vriend van rijpen raed,Ga naar voetnoot809
[pagina 462]
[p. 462]
810[regelnummer]
Vergeef genadigh hem, dien, van geen brood versaed,
 
De hongers nood alleen tot dit vergrijp vervoerde;
 
Niet die uit gierigheid een anders goed beloerde.Ga naar voetnoot812
 
Maer die zijn' landsman en zijn vryheid heeft bespot,
 
En hier gewin uit trock en schandelijck genot,
815[regelnummer]
Laet daer nu zulck een straf en vonnis over vellen,
 
Als daer hy zelf meê zocht een' anderen te quellen:
 
Men jaegh hem onder d'aerde in diepe en donckre mijn,
 
Op dat hy d'uuren tel (daer zon noch maen en schijn)
 
By zijnen arrebeid, met boeien om de beenen;
820[regelnummer]
Doch wat de noodruft eischt dat zultghe hem verleenen.Ga naar voetnoot820
 
Dat hy zoo 't vaderland, door zijne schelmery
 
Geschonden, langen tijd een baeck en spiegel zy.Ga naar voetnoot822
 
Beschick dit zoo 't behoort. 'k Ga binnen, om van zaecken
 
Te spreecken met mijn vrouw, die mijn huishouding raecken.
IUDAS. SIMEON.
Iudas:
825[regelnummer]
Wat dunckt u Simeon, wat dunckt u? dat's een man!
 
't Is wonder hoe hy 't al zoo wijs beschicken kan.
 
O hoe rechtvaerdighlijck, hoe billijck weet hy tegen
 
De misdaed yeders straf te wicken en te wegen!
Simeon:
 
Zoo lang ick hier voor u in gijzelinge zat
830[regelnummer]
Bevond ick hem altijd zoodanigh. t'Elckens dat
 
Ick hem als scheidsman zagh met zijn geduldige ooren
 
Partyen van weerzy en haer krackeelen hooren,Ga naar voetnoot832
 
En kon ick noit verstaen door uiterlijcken schijnGa naar voetnoot833
 
Van woorden of gelaet hoe hy gezint moght zijn.Ga naar voetnoot834
835[regelnummer]
Hy wist zijn oordeel meer te neigen en te buigen
 
Na geloofwaerdigheid, als na 't getal der tuigen.Ga naar voetnoot836
 
Hy nam tot een getuigh 's verweerders wandel aenGa naar voetnoot837
 
En voorigh leven. Op de wetten bleef hy staen
 
Wel stip, t'en waer gena en goedigheid verkozenGa naar voetnoot839
840[regelnummer]
Een zachter straf, doch niet zoo zacht, dat zy den boozen
 
Den schrick benam, vermits zy t'ongebonden was.Ga naar voetnoot841
[pagina 463]
[p. 463]
Iudas:
 
Wat of 't beduiden wil, dat Sofompaneas
 
(Doen hy ons gistren zoo onthaelde ten banckette)
 
Een' yeder aen den disch na zijne jaeren zette?
Simeon:
845[regelnummer]
Geloofme, 't geenghe meest in dezen landvooghd acht
 
Is 't allerminst in hem. God heeft een groote kracht
 
Gestort in dezen man, een kracht die hem van binnen
 
Ontdeckt door Godes geest, 't geen met vernuft en zinnenGa naar voetnoot847-48
 
Geen mensch meer vatten kan.
Iudas:
 
Wat galery is dat,
850[regelnummer]
Die driemael loopt om 't hof?
Simeon:
 
De koning, rijck van schat
 
En mild, liet die zijn' vriend ten dienst van zuilen bouwen
 
En overzeesche steen, in Griecken uitgehouwen.Ga naar voetnoot852
Iudas:
 
Is 't oock geoorelooft van binnen die te zien?
Simeon:
 
O ja, en 't zal van u met grooten lust geschien,
855[regelnummer]
Want Faro stelde daer uitneemende schildryen,
 
Van 't puick der meesteren; waer in op lange ryen
 
De vreemdelingen zien de braeve daeden staen,Ga naar voetnoot857
 
Die Sofompaneas de Rijcxvooghd heeft gedaen,
 
Op dat hy roem daer af geniete by zijn leven.
Iudas:
860[regelnummer]
Nu, laet ons binnen gaen. Men zal u niet begeven,
 
En vrees niet, Benjamin, weest vroed en wel te vreê:
 
Wy blijven dicht by u, niet veer van deze steê,
 
En keeren daedlijck weer, zoo ras wy deze zaecken
 
Beschouwende, de deur des landvooghds hooren kraecken.
Simeon:
865[regelnummer]
Nu laet uw oogen eens gaen weyen in der haest.
Iudas:
 
Wat wil het, dat die vrouw, in 't aenzicht zoo verbaest,Ga naar voetnoot866
 
Van groote gramschap blaeckt, en 't hair gesleurt laet hangen,Ga naar voetnoot867
 
En ruckt den jongeling met nat betraende wangen
 
Den mantel van het lijf, terwijl hy voor haer vlught?
[pagina 464]
[p. 464]
Simeon:
870[regelnummer]
Een schoone en heersche vrouw die raest met groot geruchtGa naar voetnoot870
 
Om haeren kuischen knecht, die byslaep durf ontzeggen,
 
En weet van haren hals de schuld op hem te leggen,Ga naar voetnoot872
 
En zy bewimpelt 't een met 't ander schellemstuck,
 
En zoeckt geloof door 't kleed, dat zy de deughd verdruck.Ga naar voetnoot874
Iudas:
875[regelnummer]
Ick zie een vangenis, daer zon noch maen in straelen.
Simeon:
 
Hier in moest hy gevaen een anders schuld betaelen.
Iudas:
 
Wie of 'er wijnen uit drie trossen perssen magh,
 
En schencktze in 's konings kop, op zijn' geboortedagh?
Simeon:
 
Dat is zoo niet gebeurt, maer 't was een megevangen
880[regelnummer]
Van Sofompaneas, die lust had en verlangen
 
Te weten dezen droom, en uit zijn profecy
 
Verstond, dat als de zon ten darden dage bly
 
En heerelijck verrees, na haer gewoonlijcke orden,Ga naar voetnoot883
 
Hy weêr aen 's konings disch zou konings schenker worden:
885[regelnummer]
En d'uitkomst van de zaeck die maeckt het voorspel waer.Ga naar voetnoot885
 
Dan och hoe luttel docht hy deze weldaed naer:Ga naar voetnoot886
 
Want uit zijn hechtenis in staet gestelt, als voren,Ga naar voetnoot887
 
En maghtigh, rijck, gezien, verheerlijckt en verkoren,
 
Belofte, profecy, noch vriendschap overwoegh,Ga naar voetnoot889
890[regelnummer]
Tot dat de klaere zon haer rossen tweemael joegh
 
Door's hemels baen, verciert met zes paer goude mercken,Ga naar voetnoot891
 
En Faro, doen de slaep hem slaeckte uit zijne vlercken,Ga naar voetnoot892
 
Van den Egyptschen Raed der wijzen zocht vol schroom
 
Een', die hem dienen kon op zijnen duistren droom.Ga naar voetnoot894
Iudas:
895[regelnummer]
'k Zie in de kercker noch yet droefs om voor te schricken,
 
't Zijn vogels scharp van beck, die uit drie korven picken,
 
Vol koningklijck gerecht: hoe gulzigh schenden zy
 
En slaen hunn' wreeden klaeuw in deze leckerny.
[pagina 465]
[p. 465]
Simeon:
 
Dit was oock een gezicht, het welck zijn' megevangen,
900[regelnummer]
Die eer aen 's konings disch de spijs pleegh aen te langen,Ga naar voetnoot900
 
In zijnen droom verscheen, en aen een' bast tot strafGa naar voetnoot901
 
Gehangen, met zijn lijf den voglen eten gaf,
 
Doen 't bloozend morgenrood den darden dagh verweckte,
 
Gelijck de ziender hem dit duidelijck ontdeckte.Ga naar voetnoot904
Iudas:
905[regelnummer]
'k Zie zeven koeien gins verrijzen uit den Nijl,
 
Die vet langs 't water logh gaen graezen voor een wijl,Ga naar voetnoot906
 
Tot dat uit vuil moerasch gelijck getal van koeien,
 
Die dor en mager zijn, by d'andre vette loeien.
 
De magre slickt de vette in haren balgh. Een veldGa naar voetnoot909
910[regelnummer]
Draeght zeven airen rijp en vol, waer van elck helt
 
Gezwollen na den grond. Ick kan u daer oock wijzen
 
Noch zeven dor van halm, die uit der aerde rijzen,
 
En droogh zijn, mits de zon haer sap heeft ingeslicktGa naar voetnoot913
 
Door hitte, wiens vergif het rijpe zaed verstickt.Ga naar voetnoot914
915[regelnummer]
Wie ziet op 't purpren bed dit al van veer geschieden?Ga naar voetnoot915
Simeon:
 
Het is de koning zelf, want God hem wil bedieden
 
Door zeven airen zwaer van zaed de zeven jaer,
 
Die rijck zijn van gewas; en door de zevenair
 
Die dor gewassen is zoo veele onvruchtbre tyen.
920[regelnummer]
Maer niemant kon, dien knoop ontknoopend, hem verblyen,
 
Als dees die, uit den nacht der vangenis geslaeckt,Ga naar voetnoot921
 
Van Faro hierom werd de tweede in 't Rijck gemaeckt.
Iudas:
 
Ick ken hem, die daer zit op den yvoiren wagen,
 
En aen den zijden rock, en diamant gedraegen
925[regelnummer]
Aen zijne slincke hand, die flickert menighvoud;
 
En aen zijn halscieraed, de keten rood van goud.
 
Al 't volleck knielt voor hem, en looft met zang en snaeren
 
En bid den wijzen aen. Maer wat zijn dat voor schaeren
 
Van driederleien staet, die elck in orden staen?Ga naar voetnoot929
930[regelnummer]
Het eerste slagh heeft opgegorde kleedren aen,Ga naar voetnoot930
[pagina 466]
[p. 466]
 
Het tweede in 't harnas steeckt, bereit en vroom ten strijde,
 
Het darde slagh van top tot teen in witte zijde.
Simeon:
 
Al 't volleck binnen 't Rijck zijn zee en grooten vlietGa naar voetnoot933
 
Dat werd in drien gedeelt, doen hy 't den koning ried,
935[regelnummer]
En in 't byzonder elck zijn eigen werck gegeven.
 
Het allereerste slagh is 't landvolck, dat ons leven
 
Met zijnen arbeid stut; waer van een deel het nat
 
Des witten strooms, met een gestadigh draeiend rad,Ga naar voetnoot938
 
Om hooge maelt; een deel ('t luid vreemd in verre landen)
940[regelnummer]
Het deegh met voeten kneed, en 't klay met zijne handen.
 
Het tweede slagh dat zijn de krijghslien, dien hy meê
 
De wapens handlen leert, in 't midden van den vreê.Ga naar voetnoot942
 
Zy graven wal en graft, of leeren al bedropen
 
Van zweet, begruist van stof in volle rusting loopen:Ga naar voetnoot944
945[regelnummer]
Of leggen toe, om net te micken op het wit,Ga naar voetnoot945
 
Te houwen op een hair, of met een scharp gebitGa naar voetnoot946
 
Het ros te breidelen, en in den ring te rennen;Ga naar voetnoot947
 
Of zeissewagens wel en meesterlijck te mennen;Ga naar voetnoot948
 
Of steecken legers af, en houden die bezet,Ga naar voetnoot949
950[regelnummer]
Met wal en graft: dees draeght een' springstock, die schiet net
 
Met boogh en pijl: de zom met bijlen vechten leeren.Ga naar voetnoot951
 
Ghy ziet'er troepen zich nu rechts nu slincx om keeren,
 
Nu sluiten met een' zwenck, nu oopnen haer geleen.Ga naar voetnoot953
 
Het darde slagh is toegewijd de heiligheen,Ga naar voetnoot954
955[regelnummer]
En lastvry word gevoed van 's konings tresoorieren.Ga naar voetnoot955
 
Dit wieroockt niet alleen, en offert koey en stieren,Ga naar voetnoot956
 
Maer vorscht oock na, op 't spoor van Sofompaneas,
 
Waerom de dwaelstar deist: waerom aen 's hemels asGa naar voetnoot958
 
De zonne langer mart, wanneer ze staet in 't teeckenGa naar voetnoot959
960[regelnummer]
Des Kreefts: en of de Beer blijft even veer geweken
 
Van 't Noorder aspunt, daer hij stadigh omme vaert:
 
Waerom een nieuwe star zich zomtijds openbaert.
 
Oock zoeckense uit den aerd der dingen op te visschen
 
En 't weereldlijck gebouw al Gods geheimenissen.Ga naar voetnoot964
[pagina 467]
[p. 467]
965[regelnummer]
Ziet ghy die trecken oock in 't zand geschreven staen:Ga naar voetnoot965
 
Daer leggenze over hoop, om op een hair te raen,Ga naar voetnoot966
 
Hoe groot de driehoeck zy, waerin men kan besluitenGa naar voetnoot967
 
Des werelds ommering: hoe veel de ring, die buitenGa naar voetnoot968
 
Den aerdboom ommeloopt, zy grooter als de lijn,
970[regelnummer]
Die door het aerdrijck gaet: wat braeve stucken zijnGa naar voetnoot970
 
Van den Egyptenaer in ooreloogh bedreven,
 
En hoe gerust men hier in tijd van vreê kon leven;
 
Al wat by wetten oit, tot oirbaer van het land,
 
Gestelt werd, en elcx naem, van al wie tulleband
975[regelnummer]
Van Mesors tijden af te Memfis droegh, dat maeldenGa naar voetnoot974-75
 
De priesters af op steen, en hieuwen 't uit op naelden,Ga naar voetnoot976
 
Met stomme teeckenen, en niet met letterspraeck.Ga naar voetnoot977
Iudas:
 
Wat wil dat tafereel doch zeggen, om wat zaeck
 
Of't volck verbaest en doods voor 's vorsten hof komt dringen?Ga naar voetnoot979
Simeon:
980[regelnummer]
Men handelt daer met ernst van treffelijcke dingen.
 
Het eerste jaer, doen d'oeghst zoo dor op 't veld bleef staen,
 
Verwisselde elck uit nood zijn slaven voor het graen,
 
Het welck de koning, mits dees man zijn' droom verklaerde,Ga naar voetnoot983
 
In tijd van overvloed vast opley en vergaerde.Ga naar voetnoot984
985[regelnummer]
Na dat de hongers nood hen drong met grooter wee,
 
Verkochtenze al het groote en oock het kleine vee,
 
Daer na de weiden, flucx hun eige vryheid mede.
 
Zoo eigende de vorst gewilligh en ter bedeGa naar voetnoot988
 
De landen langs den Nijl en zijnen langen plas,
990[regelnummer]
Behalven 't land het welck den priestren eigen was;
 
En al de menschen (want de vorst wist datze strecken
 
En zijn de kracht des Rijcx) van d'ackren deê vertrecken,
 
Die hunne voorders lang bezaten, en verzondGa naar voetnoot993
 
Hen allen na den bouw van eenen andren grond.
Iudas:
995[regelnummer]
Het blijckt dat hy wat weet, het zy door 't openbaeren
 
Van God en zijnen geest, of door zijn wedervaeren:
[pagina 468]
[p. 468]
 
Maer 'k vrees niet zonder reên dat het ons hindren moght.
 
Ick wenschte dat hy min in veelen was verzocht.Ga naar voetnoot998
Simeon:
 
De ruimt van achter aen de wijde galerye
1000[regelnummer]
En heeft niet dat u dient, maer streckt een profecyeGa naar voetnoot1000
 
Van al wat Faroos volck bejeegnen zal, gesteltGa naar voetnoot1001
 
Door last van 't Groot Vernuft, dat veele dingen spelt.Ga naar voetnoot1002
 
De tijd zal leeren 't geen nu duister valt om raemen.Ga naar voetnoot1003
 
Maer het benaeuwde kind verlangt na ons altzaemen.Ga naar voetnoot1004
Rey:
1005[regelnummer]
O Nijl, of 't zy ghy liefst alleen
 
Den naem van Siris hebt te draegen,Ga naar voetnoot1006
 
Of Astapus, gelijck voorheenGa naar voetnoot1007
 
V d'ouders hieten in hun dagen;
 
Wiens wufte vliet gesprongen koomtGa naar voetnoot1009
1010[regelnummer]
Vit onbekende en duistre bronne,
 
En diep door 't aerdrijck heenen stroomt,
 
Daer 't wild en woest is zonder zonne;
 
En dan tot dienst der menschen weêr
 
Te voorschijn koomt, en 't hoofd opsteecken,Ga naar voetnoot1014
1015[regelnummer]
En tweemael van de rotzen neer
 
Gestort, zijn schuimend water breecken,Ga naar voetnoot1016
 
En bruist en splist zijn nat in twee,
 
En leckt Egyptens kant en gronden,
 
Tot dat hy streeft en schiet in zee
1020[regelnummer]
Door zeven opgesparde monden;
 
Wat zal ick slechte onnoosle maeghdGa naar voetnoot1021
 
Doch zeggen van verborge zaecken,
 
Daer ons geleerden om, gevraeght,
 
Krackeel en ydle woorden maecken,
1025[regelnummer]
Gelijck wy dickmael hoorden, dat
 
Aen 's vorsten disch zy reden gaven?Ga naar voetnoot1026
 
Hoe koomt het, dat uw weigrigh nat
 
(Gewoon Egypten zoo te laeven,
[pagina 469]
[p. 469]
 
Dat het den regen derven moght)Ga naar voetnoot1029
1030[regelnummer]
Niet hooger wast als vier paer ellen,
 
Hoewel het Hondsgestarnt om vochtGa naar voetnoot1031
 
V smeeckt, en menighmael koomt quellen?
 
Geschiet het mits het zonnelichtGa naar voetnoot1033
 
Gevoeght met andre starren t'zaemen,
1035[regelnummer]
Een' grooter brand en hitte sticht,
 
En mijn geboorteland het aêmen
 
Verhindert, door versmachten dorst,Ga naar voetnoot1037
 
Zoo dat door drooghte gansch geen regen
 
En laeft der beecken schorre borst?Ga naar voetnoot1039
1040[regelnummer]
Of strijd Saturnus traegheid tegen
 
Merkuurs gezwindheid, die u vaert
 
Moet geven? of en heeft het Westen,
 
Dat nu slechs enckle koude baert,
 
Geen lentewinden meer ten besten,Ga naar voetnoot1044
1045[regelnummer]
Om uwen stroom te stuiten van
 
Den zeekant, en u zoo te parssen,
 
Dat over d'oevers heen, ghy dan
 
De dorstige ackers zoud ververschen?Ga naar voetnoot1048
 
Of is uw springaêr toegestopt,
1050[regelnummer]
En weigert zy, gelijckze plaghte,Ga naar voetnoot1050
 
Vw kil, daer nu geen vocht in dropt,Ga naar voetnoot1051
 
Te drencken, dat het zand versmachte?Ga naar voetnoot1052
 
Dewijl de vader Oceaen
 
Die om den aerdboom loopt, verhindertGa naar voetnoot1054
1055[regelnummer]
De zeen, die tegens Atlas slaen,
 
En haer in hare vaert vermindert,
 
Zoo datze heimelijcke niet
 
Door d'aerde heenen kunnen kruipen
 
By een, op dat uw groote vliet
1060[regelnummer]
Het nat der beecken koom te zuipen.Ga naar voetnoot1060
 
O neuswijs volck, 't en zy 't my mist,Ga naar voetnoot1061
 
Ghy onderzoeckt vergeefsche dingen.
 
De schepper, die de watren wist
 
Met strand en oever te bedwingen,
[pagina 470]
[p. 470]
1065[regelnummer]
Schiep oock den Nijl, aen zekre wet
 
Verknocht, die hy om 's vollex boosheidGa naar voetnoot1065-66
 
Verandert, dat het omgezet,Ga naar voetnoot1067
 
Eens ophou van zijn goddeloosheid.Ga naar voetnoot1068

voetnootvs. 653
Daer: waar; woest en: samengetrokken uit woeste en.
voetnoot655
recht zich: verschaft zich zelf recht; hier: verzet zich gewelddadig.
voetnoot656
passen op: zie bij vs. 586.
voetnoot657
schendigh stuck: schandelik vergrijp; gemeen: gewoon.
voetnoot660
steeckte: stekende pijn; te Antwerpen nog gebruikelik (zie Antwerpsch Idioticon i.v.); verlegen: uitgeput (in 't Mnl.: krachteloos, machteloos).
voetnoot663
dit jammer: deze ellende, deze ramp.
voetnoot664
begon van: werd het eerst veroorzaakt door.
voetnoot668
uit 's armen nood en hinder: ten koste van de nood en de ellende van de arme, die hem zijn rantsoen verkocht (vs. 669); (hinder: belemmering, nadeel).
voetnoot669
hongers nood: de ellende van de honger.
voetnoot672
groente: groen gewas (vgl. vs. 676).
voetnoot674-75
De gevaren van deze handelwijze niet inziende, begrepen ze niet....
voetnoot677
aengaen: beginnen.
voetnoot681
dat pas: op die tijd, toen.
voetnoot682
voort: verder, overigens; hier: in andere omstandigheden?
voetnoot684
Met voordacht: welbewust.
voetnoot687
naer: somber.
voetnoot689
stilzwijgens: uit: stilzwijgends = stilzwijgend.
voetnoot690
boevejaght: geboefte (jaght: troep; Ned. Wdb).
voetnoot693
haelde op: bracht in herinnering.
voetnoot695
ley toe op: streefde naar.
voetnoot696
yvren: godsdienstijver tonen.
voetnoot703
alleen uit schrick gesproten: die alleen berust op schrikaanjaging.
voetnoot704
Omdat wij onverbonden (d.i. alleen staande) de machtigen vrezen. Deze regels geven een vrije vertaling van het Latijn: Potentiam timetes? haec nihil est, nisi inane nomen, quod parit segrex pavor.
voetnoot705
Onduidelike vertaling van: Quicunque terret singulos, cunctos timet, d.i.: wie de enkelingen schrik kan aanjagen, vreest hen als ze verenigd zijn. Bij Vondel komt deze tegenstelling in 't al en ellek in 't gemeen niet uit, tenzij met het laatste bedoeld is: ieder als onderdeel van de massa.
voetnoot707
stoffeeren: met opsierende biezonderheden toelichten, uitwerken.
voetnoot709
overstemt: verworpen door de meerderheid.
voetnoot711
ongestuimig: onstuimig, voortvarend; stoockebrand: die het oproervuur aanstookt, opruier.
voetnoot712
durf: durft.
voetnoot716
barrenende stocken: brandfakkels.
voetnoot717
opgekrabd: met de nagels uit de grond gerukt.
voetnoot719
focker: zie bij vs. 582. Vooral hier komt de ongunstige betekenis uit.
voetnoot723
stercken: versterken zelf.
voetnoot726
denne (enkelv.): ook in 't Lat. abies, maar op te vatten als: dennehout.
voetnoot732
midlerwijl: terwijl.
voetnoot734
rustingplaets: arsenaal (vgl. wapenrusting).
voetnoot737
Of richt zich de wrok van de muiters ook tegen anderen?
voetnoot738
Of maken ze geen onderscheid tussen wie...
voetnoot741
Zodat er geen lichaamsdeel overbleef om te begraven. (Lat.: horum nihil tumulo reliquit).
voetnoot743
duuren: het uithouden.
voetnoot746
georbert en gespaert (proteron husteron): gespaard en genuttigd.
voetnoot749
geweld verstoort: de kwaadaardige geweldpleging (in 't Lat. alleen: vis).
voetnoot750
stand houden: ophouden (vgl. stal houden).
voetnoot751
geschoncke wercken: wijgeschenken.
voetnoot754-55
wist geen raed: zag geen kans; zucht: hebzucht, roofzucht.
voetnoot761
Agar: Hagar, Abraham's vrouw, stammoeder van de Arabieren.
voetnoot763
een slagh van heerschen: één soort van bestuur (Latijn: non una mansit forma).
voetnoot767
mackeren: metgezellen (Lat. socii).
voetnoot769
gebied: gezag; 't algemeen: de menigte (Lat. turba).
voetnoot770
vast: onophoudelik.
voetnoot771
De stoute: de vermetele.
voetnoot772
zelf: zelfs.
voetnoot775
berennen: bestormen, met ruiterij aanvallen; stracx: weldra.
voetnoot776
onder d'aerde door (Lat. per infernos specus): door ondergraving van de muren.
voetnoot777
bedeckt: heimelik, verborgen.; maght: krijgsmacht, troepen.
voetnoot778
storm te levren: een bestorming te organiseren.
voetnoot779
storremdack: beschuttend dak, bij de bestorming van een vesting gebruikt.
voetnoot785
Als de burgerij ('t algemeen) schade lijdt, dan weegt een geringe winst daar niet tegen op.
voetnoot791
en haet gelijckheid: en die gelijkheid haat, d.w.z. die altijd meer wil hebben dan een ander. In het Latijn behoort: inimicus aequo (waar aequum eer ‘billikheid’ dan ‘gelijkheid’ betekenen zal) bij livor (nijd). Mogelik hecht Vondel aan gelijckheid de betekenis: billikheid, die b.v. in vs. 797 zeer goed past.
voetnoot792
Onrecklijck: niet inschikkelik (Lat. insociabilis)
voetnoot793
middelbaere staet: de middenstand.
voetnoot794
vuile vreckheid: schandelike hebzucht.
voetnoot797
meeten: toemeten; na gelijckheid (zie bij vs. 791); bescheid: verstandig overleg.
voetnoot798
over: tegenover.
voetnoot799
leste paelen: verste grenzen.
voetnoot801
't Nabateesche volck: de Arabieren.
voetnoot804
ondraeghelijck: op onverdraaglike wijze (Lat. more non tolerabili).
voetnoot806
heb (conjunctief): moge hebben.
voetnoot807
Accent op Die.
voetnoot808
op heeter daed: onder de eerste indruk van het gebeurde.
voetnoot809
raed: berading, overleg.
[tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 810 hem, de oude uitgave heeft hen, dat in verband met dien en ook het volgende enkelvoud beloerde een drukfout zal zijn.
voetnoot812
gierigheid: begerigheid.
voetnoot820
noodruft: noodzakelik levensonderhoud.
voetnoot822
een baeck (baken) en spiegel: een afschrikwekkend voorbeeld.
voetnoot832
krackeelen: geschillen (in de 17de eeuw minder familiaar woord dan nu).
voetnoot833
verstaen: gewaarworden.
voetnoot834
gelaet: uiterlik voorkomen.
voetnoot836
De innerlike waarde van de getuigenis woog zwaarder dan het aantal getuigen.
voetnoot837
's verweerders wandel: het levensgedrag van degene die zijn zaak verweerde, dus: van de beschuldigde (Lat. reus).
voetnoot839
stip: stipt, nauwkeurig; goedigheid: goedheid.
voetnoot841
t'ongebonden (letterlike vertaling van Lat. nimis soluta): al te slap.
voetnoot847-48
die hem ontdeckt: die hem openbaart (Lat.: intus spiritu aetherio monet).
voetnoot852
Griecken: Griekenland.
voetnoot857
braef: voortreffelik.
voetnoot866
Wat wil het: wat betekent het; verbaest: ontsteld.
voetnoot867
gesleurt: slepende, los.
voetnoot870
heersch: trots, hoogmoedig; raesen: woedend uitvallen.
voetnoot872
van haren hals: haar verantwoordelikheid afschuivend.
voetnoot874
dat: opdat.
voetnoot883
orden: regel.
voetnoot885
het voorspel: de voorspelling.
voetnoot886
docht hy... naer: herinnerde hij zich (Latijn: Heu quam brevis memoria factorum bene). Nadenken, met een objekt, kon vroeger betekenen: iets met de gedachten nagaan (Ned. Wdb. IX, 1457).
voetnoot887
In zijn vroegere betrekking hersteld.
voetnoot889
overwoegh van overwegen: de weegschaal doen overslaan, gewicht in de schaal leggen.
voetnoot891
goude mercken (Lat. signa): de tekenen van de dierenriem.
voetnoot892
slaecken: loslaten.
voetnoot894
dienen op: van dienst zijn bij (het verklaren van).
voetnoot900
eer: vroeger; pleegh (verl. tijd); aenlangen: aanreiken.
voetnoot901
en: en die.
voetnoot904
ziender: droomuitlegger.
voetnoot906
logh: met logge tred (Lat. gravi pede).
voetnoot909
balgh: buik.
voetnoot913
mits: omdat.
voetnoot914
zaed: kan zowel het gewas zelf als de graankorrel betekenen; de laatste betekenis vindt men in vs. 917.
voetnoot915
Wie is dat daar, die.
voetnoot921
den nacht der vangenis: de duistere gevangenis (Lat. carcere horrido eductum).
voetnoot929
in orden: op een rij.
voetnoot930
opgegord: opgeschort.
voetnoot933
't Rijck zijn zee: de zee van Egypte, de Middellandse zee; groote vliet: de Nijl.
voetnoot938
De witte Nijl.
voetnoot942
handlen: hanteren (vgl. wapenhandel).
voetnoot944
begruist: vgl. bij vs. 498.
voetnoot945
leggen toe: leggen zich er op toe; net: nauwkeurig (vgl. vs. 950); wit: doel.
voetnoot946
op een hair: precies; scharp: streng (Lat. non mitis).
voetnoot947
ring: afgeperkte ruimte voor wedstrijden.
voetnoot948
zeissewagens: strijdwagens, in de oudheid gebruikt, met zeisen aan de wagenassen bevestigd.
voetnoot949
steecken legers af: perken een legerplaats af; houden die bezet: omgeven die versterkend.
voetnoot951
de zom: sommigen van hen.
voetnoot953
zwenck: omzwenking; geleen uit geleden: gelederen.
voetnoot954
heiligheen: de eredienst van de goden.
voetnoot955
lastvry: vrij van andere diensten.
voetnoot956
Dit (nl. slagh): deze kaste; koey en = koeye'en.
voetnoot958
deizen: terugwijken.
voetnoot959
marren: toeven, dralen.
voetnoot964
En 't weereldlijck gebouw: het samenstel van het heelal (te verbinden met den aerd der dingen in vs. 963). In 't Latijn: per omne mundi opus.
voetnoot965
trecken: strepen.
voetnoot966
over hoop leggen: redetwisten; op een hair: vgl. bij vs. 946.
voetnoot967
besluiten: insluiten.
voetnoot968
ommering: omtrek; hoeveel de cirkels die de planeten beschrijven groter zijn dan de middellijn der aarde.
voetnoot970
braef: dapper.
voetnoot974-75
tulleband droegh: heerschappij voerde; Mesor oude koning van Egypte; vgl. vs. 1329.
voetnoot976
naelden: obelisken (Lat. pyramidum).
voetnoot977
stomme teeckenen: hieroglyphen (Lat. rerum signa).
voetnoot979
verbaest en doods: doodsbleek van ontsteltenis.
voetnoot983
mits: omdat.
voetnoot984
vast opley: reeds opsloeg.
voetnoot988
eigenen: tot zijn eigendom maken; gewilligh: zonder dwang; ter bede: op hun eigen verzoek.
voetnoot993
voorders: voorouders.
voetnoot998
Dat hij minder ervaren (verzocht) was in veel zaken (Lat.: ab ipso multa nesciri velim).
voetnoot1000
niet: niets.
voetnoot1001
gestelt: daar geplaatst op last van.
voetnoot1002
't Groot Vernuft, dat veele dingen spelt (voorspelt). De hoofdletters zouden er op wijzen dat Vondel hier aan de Godheid gedacht heeft; De Groot zal met mens praescia wel op Sophompaneas doelen.
voetnoot1003
raemen: berekenen; dus: waaromtrent nu moeielik zekerheid te verkrijgen is.
voetnoot1004
benaeuwd: angstig (Lat. pavidus).
voetnoot1006
Siris is eigenlik de naam van een rivier in Lucanië.
voetnoot1007
Astapus is de Griekse naam voor de blauwe Nijl.
voetnoot1009
wuft: snelstromend.
voetnoot1014
opsteecken: te verbinden met koomt; evenzo breecken (vs. 1016).
voetnoot1016
zijn moet terugslaan op wufte vliet (1009), evenals hy in vs. 1019); vgl. vs. 1027: uw weigrigh nat.
voetnoot1021
slechte onnoosle: eenvoudige, onwetende.
voetnoot1026
reden gaven: uiteenzettingen gaven.
voetnoot1029
moght: kon.
voetnoot1031
het Hondsgestarnt: nl. in de hete zomermaand (vgl. de Hondsdagen).
voetnoot1033
mits: omdat.
voetnoot1037
door versmachten dorst: door een dorst die allen verstikt. Het passieve deelw. versmacht, eigenlik alleen passend bij de dorstende, wordt hier op de dorst overgebracht.
voetnoot1039
schor: dor, droog (Ned. Wdb. XIV, 889).
voetnoot1044
ten besten: beschikbaar.
voetnoot1048
ververschen: verfrissen.
voetnoot1050
plaghte: ongewone vorm, naast plag (om het rijm?)
voetnoot1051
kil: bedding.
voetnoot1052
Die door het zand verstikt, verstopt werd.
voetnoot1054
Die om den aerdboom loopt: volgens de voorstelling in de Oudheid.
voetnoot1060
zuipen: drinken, opslurpen.
voetnoot1061
neuswijs: dat weten wil wat met het verstand niet te doorgronden is; 't my mist: ik mij vergis.
voetnoot1065-66
aen zekre wet verknocht: aan vaste wet gebonden.
voetnoot1067
dat het omgezet: zodat het, tot andere gedachten gebracht, bekeerd.
voetnoot1068
ophou van: moge ophouden met, een einde maken aan.

Vorige Volgende

Footer navigatie

Logo DBNL Logo DBNL

Over DBNL

  • Wat is DBNL?
  • Over ons
  • Selectie- en editieverantwoording

Voor gebruikers

  • Gebruiksvoorwaarden/Terms of Use
  • Informatie voor rechthebbenden
  • Disclaimer
  • Privacy
  • Toegankelijkheid

Contact

  • Contactformulier
  • Veelgestelde vragen
  • Vacatures
Logo DBNL

Partners

Ga naar kb.nl logo KB
Ga naar taalunie.org logo TaalUnie
Ga naar vlaamse-erfgoedbibliotheken.be logo Vlaamse Erfgoedbibliotheken

Over het gehele werk

titels

  • De werken van Vondel (10 dln) (WB-editie)


auteurs

  • C.G.N. de Vooys

  • J.F.M. Sterck

  • H.W.E. Moller

  • C.R. de Klerk

  • B.H. Molkenboer

  • J. Prinsen J.Lzn

  • Leo Simons


Over dit hoofdstuk/artikel

lied

  • Naar de Nederlandse Liederenbank