De werken van Vondel. Deel 5. 1645-1656

(1931)–Joost van den Vondel– rechtenstatus



[pagina 180]

Het tweede bedryf. MARIE. REY. Marie: 285[regelnummer] Aertsbisschop Hamilton, hoe dick, hoe menighwerfGa naar voetnootvs. 285 Beroude 't my, dat ick (noch op mijn Vaders erf,Ga naar voetnoot286 Gelijck een simple duif ontslipt, en onbenepen Van 's oproers klaeuw, en reede om over zee te schepen)Ga naar voetnoot288 Niet hoorde uw gryze les, uw' Vaderlijcken raet;Ga naar voetnoot289 290[regelnummer] En schuwende den muil van ingekropten haet, Het aenzette op de Vlaemsche of Fransche Koningskusten;Ga naar voetnoot291 Daer ick, schier afgesolt, moght zacht en veiligh rusten,Ga naar voetnoot292 In dien gerusten schoot; daer mijn gemael Francois,Ga naar voetnoot293 Mijn eerste bruidegom, die telge van Valois,Ga naar voetnoot294 295[regelnummer] Zoo lieflijck slaept en rust by 't Vaderlijck gebeente, Beklaeght van my, zijn weeuw, en alle zijn gemeente.Ga naar voetnoot296 O had my toen 't verstant niet averechts gestaen, Tot straffe van het gene ick geensins heb misdaen Mijn lieve bloetvriendin, maer zelf den Heer van allen;Ga naar voetnoot298-99 300[regelnummer] Ick waer aen deze kust noit blindeling vervallen, Tot schipbreuck van mijn' staet gezontheit goet en bloet;Ga naar voetnoot301 Een dwaesheit, die ick hier zoo dier bezuren moet; Daer alles zackt, om zich tot mijn bederf te neigen,Ga naar voetnoot303 En Zusters byl begint alle oogenblick te dreigenGa naar voetnoot304 305[regelnummer] Mijn' afgematten hals, gesleten onder 't juck Des kerckers, zonder endt, en nimmer zonder druck: Doch ick verdiende aen Godt, helaes! noch harder slagen: Hy stercke my, om 't kruis geduldiger te dragen. Rey: Mevrouw, ick bidde u, breeck dit treurigh steenen af: 310[regelnummer] Ghy steent u weder kranck, en voor den tijt in 't graf. Ghy storte korts van rouw en hartewee te bedde,Ga naar voetnoot311 En elck met u begaen, eer d'artseny u redde, Niet zonder hulp en gunst van 's hemels medecijn,Ga naar voetnoot313
[pagina 181]
Was kranck, terwijl ghy laeght in dien bedroefden schijn,Ga naar voetnoot314 315[regelnummer] Op d'oevers van de doot. Wat denckt ghy aen 't voorleden! 'T zy weelde, 't zy verdriet, dat is voorby gegleden: Het tegenwoordigh geeft ons zwarigheits genoegh: Wy zetten 't grijze hair en rimpels noch te vroegh.Ga naar voetnoot318 Marie: Hoe kan ick aen dien dagh gedencken zonder weenen, 320[regelnummer] Die my te scheep zagh gaen, aen 't water te Dundrenen?Ga naar voetnoot320 Toen Hamilton zich voor mijn voeten nederboogh, Zijn beide handen vouwde, en met de traen in 't oogh, My toonde baeck op baeck in ons historiboecken,Ga naar voetnoot323 Afradende de kust der Engelschen te zoecken; 325[regelnummer] Daer grootvaêr Jakob, d'eerste, eilaes! zoo deerlijck voer;Ga naar voetnoot325 Malkolm, der Schotten Vorst, en Willemheer, zijn broêr,Ga naar voetnoot326 Van Henrick bleef geprest in dienst op Fransche toghten; Daer oock 't Albaensche hooft en anderen bezochtenGa naar voetnoot328 Hun wreetheit en verraet; een eigenschap, die dit 330[regelnummer] Geslacht tot in het been en mergh gekropen zit.Ga naar voetnoot329-30 d'Aertsbisschop ruste niet van bidden en bezweeren, Toen hy den zeeman 't schip aen 't water zagh ontmeerenGa naar voetnoot332 Hy woude onschuldigh zijn, en eischte schrift en bladt, Tot tuigen hoe hy zich aen my gequeten hadt.Ga naar voetnoot334 335[regelnummer] O Vader! 'k houde u vry, en soo veel trouwe vrienden:Ga naar voetnoot335 Mijn schulden hadden schult, die zulck een straf verdienden. Men waerschuwt al vergeefs: wien Godt zijn hoede ontzeit,Ga naar voetnoot337 Bemerckt den valstrick niet, die voor zijn voeten leit: Men wort door rampen wijs, en ondervint te spade, 340[regelnummer] Hoe los men henedrijve op 's nagebuurs genade.Ga naar voetnoot340 Rey: Ghy meet een anders hart naer 't uwe, nimmer valsch, En voelde eerst met den slagh dien slagh op uwen hals. De scepters gaen te traegh met billijckheit te rade:Ga naar voetnoot343 Zy achten deucht en eere, indienze koom' te stade.Ga naar voetnoot344
[pagina 182]
345[regelnummer] Het wrocken tusschen Schot en Engelander staet Van weerzijde op veel bloets en oorlooghs, zonder maet.Ga naar voetnoot345-46 Mevrouw, als op een rots geketent tusschen beide, Verstreckt hun borreghtoght, tot dat de tijt dit scheide.Ga naar voetnoot348 Marie: Wy staken af in zee, en zagen vast de schaer,Ga naar voetnoot349 350[regelnummer] Die op den oever kermde, en badt met groot misbaer, Beschreien deze vlught, te treurigh en verlaten,Ga naar voetnoot351 En voor haer' boezem slaen. Zoo hoort men lammers blaten, Wanneer de herderin, geperst van watersnoot, Of strooper, zonder naem, oock door haer eigen dootGa naar voetnoot354 355[regelnummer] Geen kudde bergen kan; terwijl hy aen komt streven,Ga naar voetnoot355 En hongerigh naer buit, te woest en overgevenGa naar voetnoot356 Den herder jaeght voorheen, die deerlijck ommekijckt,Ga naar voetnoot357 Bekommert met zijn koy, die op den zeekant wijckt.Ga naar voetnoot358 Aldus belandden wy te Wirkinton in 't ende,Ga naar voetnoot359 360[regelnummer] En wisselden van gront, maer geensins van ellende. Ick zende aen zuster 't hart, haer diamanten pant,Ga naar voetnoot361 Maer och! haer eigen hart verkeert in diamant, Vermorwt door be noch klaght. Zy houdtme zitten quijnen;Ga naar voetnoot363 Zy boeitme in eenzaemheit en duistere woestijnen,Ga naar voetnoot364 365[regelnummer] Vervoert van slot op slot. Zy geeft party geloof,Ga naar voetnoot365 En och! voor my alleen zijn ieders ooren doof. Rey: Zoo vlught de nachtegael het vogelvangers garen, En valt in 's arents klaeuw, op vrybuit lang ervaren.Ga naar voetnoot368 Zoo schuwt het weerloos lam den wreeden wollefstant, 370[regelnummer] En wort van een leeuwin of luipert aengerant. De roozen gloejen schoon, maer wacht u voor haer doren.Ga naar voetnoot371 Het roozebladt bedeckt een adder bits van toren.Ga naar voetnoot372 Het diamanten hart, u toegezonden, spelt Te vore hoe haer hart van binnen is gestelt: 375[regelnummer] Noch kan het bockenbloet op diamantsteen winnen,Ga naar voetnoot375
[pagina 183]
Maer Koninginnebloet verzacht geen Koninginnen. Marie: Mijn broeder speelt terwijl den Koningk op mijn' troon,Ga naar voetnoot377 Misbruickt d'onmondigheit en kintsheit van mijn' zoon, Een onderdruckte wees, van 's moeders raet verstooten. 380[regelnummer] Hy plondert en verwoest kasteelen, huizen, sloten, En laeuw, maer niet verzaet van 't Koningklijcke bloet,Ga naar voetnoot381 Vint smaeck en slaet zijn' klaeuw in 't onverbeurde goet, Ziet Godt noch menschen aen, om 't ketterdom te stercken,Ga naar voetnoot383 Te stichten op het puin van kloosteren en kercken, 385[regelnummer] Berooft van tiende en schat en offer en altaer, En geestelijcken staet, gedoken in gevaer.Ga naar voetnoot386 Soo veel baldadigheits geleên, by t'zamenrotten Der wederspannigen, verdriet mijn vroomste Schotten, Die duizenden in 't velt het harnas schieten aen, 390[regelnummer] Getroost het Recht van Godt en Koningk voor te staen. Ick laetme niet te min op toezegh noch gezeggen,Ga naar voetnoot391 En hopende op verdragh, de wapens nederleggen.Ga naar voetnoot392 Mijn klaght en onschult wort in 't Parlement gehoort,Ga naar voetnoot393 Ick vry gekent: Maer och! men houtme trouw noch woort:Ga naar voetnoot394 395[regelnummer] Geen voorslagh baet: ick vindt my reis op reis bedrogen: Wat zich beweeght of niet, mijn ramp staet onbewogen. KENEDE. MARIE. Kenede: Geluck, Mevrouw, geluck en zegen sla hier toe.Ga naar voetnoot397 Marie: Getrouwe Kamenier, wat wil dit zeggen? hoe? Kenede: Nu wensch uw Kenede dat haer geluck bejegen'.Ga naar voetnoot399 Marie: 400[regelnummer] Dat quam in twintigh jaer uw Koningin noit tegen. Kenede: Ick zie ons morgen vroegh ter goeder tijdt verlost.Ga naar voetnoot401 Marie: Ghy stuurt, naer uw gewoonte, uw hoop vooruit te post.Ga naar voetnoot402
[pagina 184]
Kenede: Ick hoop u morgen vroegh, als eertijts, na te springen.Ga naar voetnoot403 Marie: Gelijck te Lochlevijn? belachelijcke dingen.Ga naar voetnoot404 Kenede: 405[regelnummer] Waerom belachelijck? 't is errenst, en geen spel. Marie: Hier leit geen Douglas t'huis, geen jonge Daniël.Ga naar voetnoot406 Kenede: En of mijn aenslagh eens in 't endt met Godt geluckte?Ga naar voetnoot407 Marie: Uw brein verziert wat nieuws: zoo troost men de bedruckte.Ga naar voetnoot408 Kenede: Mevrouw ontslipte toen in mannelijck gewaet. Marie: 410[regelnummer] Vergeefs. Nu rep my niet van oproer of verraet.Ga naar voetnoot410 Kenede: Het geen natuur ons raet: ons staet een kans te waegen.Ga naar voetnoot411 Marie: Dat waegen stont voorhene op bloet en nederlagen.Ga naar voetnoot412 Kenede: Men heeft, hoe dick en sterck dit slot oock schijn' bemuurt, Van langer hant een hol van onder uitgeschuurt,Ga naar voetnoot414 415[regelnummer] Waer door men aen de graft gemackelijck kan kruipen, En langs een biesbrugh stil by donckre maene ontsluipen,Ga naar voetnoot416 Daer een gezadelt paert u, zonder lantgerucht,Ga naar voetnoot417 In luttele uren tijdts, zal bergen met der vlucht,Ga naar voetnoot418 En voeren strandewaert, bestuwt met brave Ridderen,Ga naar voetnoot419 420[regelnummer] Om in een visschers pinck.... Marie: Och! zwijg: mijn leden sidderen. Wat heeft het edel huis van Hawart niet geleên!Ga naar voetnoot421
[pagina 185]
Wat heeft het niet bezuurt! hoe is het plat getreên!Ga naar voetnoot422 Mijn vrydom kan, hoe kloeck een aenslagh zy begrepen,Ga naar voetnoot423 Niet anders dan 't bederf van velen met zich slepen.Ga naar voetnoot424 425[regelnummer] 'k Onslipte Lochlevijn geluckighlijck, en won Het velt met zulck een hoop van haest te DombretonGa naar voetnoot426 De klaeuwen van Mouray en zijn griffoens te schuwen:Ga naar voetnoot427 Maer zoo veel Heeren als hun Koningin bestuwenGa naar voetnoot428 Vervielen jammerlijck te Langsid in zijn laegh;Ga naar voetnoot429 430[regelnummer] Een jammer daer ick noch in 't harte rouw om draegh: Men waeghde een schoone kans, van weerzijde afgeronnen,Ga naar voetnoot431 Wat wert 'er bloets gestort! Getrouwe Hamiltonnen,Ga naar voetnoot432 Dat Godt uw trouw bekroone in 't eeuwighduurzaem Rijck. O Koningklijck geslacht! ghy hoopte lijck op lijck 435[regelnummer] Wel sestigh in getal. Wie ons had aengehangen Geraeckte hier ten val, verslagen of gevangen, En ick, verlost van 't Schotsche, in 't Engelsche gewelt.Ga naar voetnoot437 Kenede: Daer klopt Burgon: hy brengt u kruiden uit het velt. BURGON. MARIE. KENEDE. Burgon: Of kruiden, of wat nieuws, gezonder dan mijn kruiden. Marie: 440[regelnummer] Wat brengt ghy nieuws, Burgon? dit moet wat vreemts beduiden. Burgon: Ick hoop wat goets, Mevrouw, en beter dan ghy waent. Marie: Zegh op, ghy hebt alree genoegh den wegh gebaent. Ontveins my niet 't geen streck' tot korting van mijn lijden.Ga naar voetnoot443 Behaegh het Godt, hy geve ons moedigh door te strijden. Burgon: 445[regelnummer] Wy lazen hier en daer het heilzaem kruit by een, Wanneer een Ridder quam van Petersburgh gereên,Ga naar voetnoot446
[pagina 186]
Gevolleght in 't verschiet van paerden en karrossen. Kenede: Ter goeder ure: ick hoop zy komen u verlossen.Ga naar voetnoot448 Burgon: Ick spreeck hem aan, en vraegh naer tijding uit het hof. 450[regelnummer] Hy kende my, en sprack: mijn Heer, nu hebt ghy stof Om uitkomst van verdriet voor uw Princes te hopen: Misleit de roep my niet, ick zie den Kercker open.Ga naar voetnoot452 Zoo dra het vonnis was door Londen getrompet, Heeft ieder, die haer droegh, dien zwaren slagh belet.Ga naar voetnoot454 455[regelnummer] Men dreight Elizabeth met wraeck aen alle kanten: Men houdt door brieven aen, vertoogen en Gezanten,Ga naar voetnoot456 En al wat achterdocht en omzicht baert en zorgh.Ga naar voetnoot457 Hier dreight en smeeckt Parijs, daer 't hooft van Edenborgh, Haer zoon, Bourbon, en d'ooms, zoo Lotheringe als Guisen,Ga naar voetnoot459 460[regelnummer] En al wie by haer bloet aen Majesteit verliezen.Ga naar voetnoot460 Bellievre boven al verbloemt vrouw Stuarts schult,Ga naar voetnoot461 En stuit ons Koningin, gedwongen met gedultGa naar voetnoot462 Ter liefde van Valois het Recht zoo lang te schorten,Ga naar voetnoot463 Oock met gevaer van Kroon en leven te verkorten.Ga naar voetnoot464 465[regelnummer] Het Keizerlijcke hof, gansch Duitschlant, ja Euroop Gaen zwanger van dit pleit. De Roomschen scheppen hoopGa naar voetnoot466 Dat onze Koningin uw Koningin zal sparen. Ick hoop dit onweêr zal ten leste nu bedaren. Het Rijck is vol geruchts, dat alle dagen wast. 470[regelnummer] Dees Heeren komen nu ontvouwen hunnen last. Verquick uw Koningin het hart met deze maeren. Marie: De zee leit op haer luim, om met noch feller barenGa naar voetnoot472 't In slaep gewieghde roer te wecken met een' slagh, Daer 't reddelooze schip niet langer tegen magh.Ga naar voetnoot474 475[regelnummer] Betrouw een zeegedroght: betrouw uw lijf de windenGa naar voetnoot475 En wateren des volcks, genegen tot verslinden.
[pagina 187]
Men peilt geen gront van 't hof: zijn afgront leit te diep.Ga naar voetnoot477 Kenede: 't Is noch geen hallef jaer dat zy haer woort herriep,Ga naar voetnoot478 En onder 't lezen zelf den mont des Rechters snoerde,Ga naar voetnoot479 480[regelnummer] Eer Amias door last u op dit huis vervoerde:Ga naar voetnoot480 Ja menigh jaer geleên verwees u 't Parlement,Ga naar voetnoot481 Doch zonder nadruck: al dat dreigen quam in 't endtGa naar voetnoot482 Op dezen kercker uit: dit zijn de zelve vlagen.Ga naar voetnoot483 Marie: Het gae zoo 't Godt belief: zijn wil zy mijn behagen. 485[regelnummer] Daer kloppenze: my dunckt dat ick de Graven hoor.Ga naar voetnoot485 Burgon, doe op: vertreck: de Heeren zijn daer voor.Ga naar voetnoot486 DE GRAVEN. MARIE. De Graven: Mevrouw, vergeef het ons, zoo wy uw' geest beroeren,Ga naar voetnoot487 En komen met den last van 't vonnis uit te voeren, Door wil der Koninginne en 't volle Parlement 490[regelnummer] Gestreken tegens u; op dat men eens in 't endt,Ga naar voetnoot490 Bykans aen lager wal, tot schipbreuck toe, gedreven, Den staet des Rijcks zijn rust, de Koningin haer leven Verzekere, eer de storm van zoo veel ongevals Door reuckeloos verzuim hun t'effens op den halsGa naar voetnoot494 495[regelnummer] Koom' storten, en met een den Godtsdienst te verpletten, Waer aen ons Godt verbint, geweten, eedt en wetten: Getroost dan morgen vroegh u zelve hier bereit Te buigen onder 't Recht, u wettigh opgeleit; En wijt ons niet, dat wy 't gevelde vonnis uiten,Ga naar voetnoot499 500[regelnummer] Als dienaers van 't Gerecht, door gunst noch haet te stuiten. Marie: Zoo lagh het niet by my, dat uwe Koningin,Ga naar voetnoot501 Mijn zuster, die ick meer dan zusterlijck bemin, Mijn doot bezeeglen zou, en dus dien twist beslechten; Dewijl ick geensins ben gehouden aen uw Rechten:Ga naar voetnoot504 505[regelnummer] Edoch behaeght het haer te zoenen dit geschil Met storten van mijn bloet; ick stem in haren wil,Ga naar voetnoot506
[pagina 188]
En ga die schoone doot gemoeten met verlangen:Ga naar voetnoot507 Oock is de ziel niet waert om hoogh de kroon t'ontfangen, Indien hier 't lichaem schroom' voor d'opgeheve bijl, 510[regelnummer] En schrick' voor eenen slagh. Ick heb my al een wijl Bereit, en wissel bly den kercker van dit leven,Ga naar voetnoot511 Om mijnen bruidegom en Heer de hant te geven,Ga naar voetnoot512 In 't onbenevelt licht, daer haet noch afgunst bast; Daer Godt de tranen zelf van oogh en aenschijn wascht.Ga naar voetnoot514 De Graven: 515[regelnummer] Verschoont ons Koningin, en reinigh uw geweten Van 't lasterlijck vergrijp en bloedige vermeten,Ga naar voetnoot516 Te kenbaer aen het volck, dat haer om d'ooren loopt.Ga naar voetnoot517 Men heeft verradery en list op list gehoopt, Gedongen naer ons kroon, en Roomschen, die u noemen 520[regelnummer] Hun rechte Koningin, baldadigh hooren roemen Op Stuarts wettigheit, en stoffen, woest en wilt,Ga naar voetnoot521 Op uwe luiperden en aengenomen schilt.Ga naar voetnoot522 De kroon (dit weet Mevrouw) verdraeght geen stoelgenooten.Ga naar voetnoot523 De Londensche gemeent, de kleenen en de Grooten, 525[regelnummer] Een ieder roept om 't luitst: verzeker uwen Staet:Ga naar voetnoot525 Maer 't gene dees gekroonde op 't hooghst ter harte gaet Is d'eere des geloofs, gezuivert door 't hervormen, Het welck in dezen nacht van dagelijcksche stormen Geen veiligheit kan zien (wy tuigen 't zonder ergh)Ga naar voetnoot529 530[regelnummer] Ten zy het door uw doot ter noot zijn leven bergh'.Ga naar voetnoot530 De doot van 't een geloof is 't leven van het ander. Zoo scheit men Belial en Kristus van malkander:Ga naar voetnoot532 Zoo puurt men ons gheloof van schuim en valschen schijn;Ga naar voetnoot533 Dies neem ghedult: het magh, het kan niet anders zijn. Marie: 535[regelnummer] Gelooft zy Godt, nu zelfs de vyanden betrouwenGa naar voetnoot535 Dat mijn ghezagh alleen waer maghtigh op te bouwenGa naar voetnoot536
[pagina 189]
Den overouden dienst van 't omgewroete altaer;Ga naar voetnoot537 Een roem zoo goddelijck, dat ickze met gevaer Van Stuarts kroon en bloet, den oppersten ter eere,Ga naar voetnoot538-39 540[regelnummer] Ter eere zijner Kercke, op 't vierighste begeere. De Graven: Volhardt vry even stijf, en hou den zelven toon:Ga naar voetnoot541 Maer och! zy staet vergeefs naer d'eer der martelkroon En naem van Heiligh, die naer 's anders hart durf steecken,Ga naar voetnoot543 Met eenen naer heur kroon, een stuck te klaer gebleken.Ga naar voetnoot544 Marie: 545[regelnummer] Dat waer vermetenheit, en anders dan my voeght.Ga naar voetnoot545 Zy hoeft geen dubbele eer, wie d'eenige eer vernoeght.Ga naar voetnoot546 Ghy hebt aen 't lichaem maght door Godts gehengenisse,Ga naar voetnoot547 Geensins door Recht; dat vraeght uw overtuight gewisse,Ga naar voetnoot548 Zoo wel bewust, dat ick, die een Gezalfde ben,Ga naar voetnoot549 550[regelnummer] Een vrije Koningin, naest Godt geen hooger ken: Noch stelt ghy mijne ziel door dreigement geen wetten,Ga naar voetnoot551 En kuntze niet de hoop op die gena beletten, Waer door ick hem mijn bloet opoffer, die my sterck', Dat mijn vermindring streck' tot wasdom van zijn Kerck;Ga naar voetnoot554 555[regelnummer] Waer buiten mij niet lust de werelt te regeeren, En om 't vergangkelijck 't bestendigh Rijck t'ontbeeren,Ga naar voetnoot556 Veel min tot zusterslagh te geven raet of daet.Ga naar voetnoot557 De Graven: Hoe lochent ghy 't geen blijckt by Babingtons verraet.Ga naar voetnoot558 Marie: Ick legh mijn hant op 't boeck, gelijck een vrouw van eere,Ga naar voetnoot559 560[regelnummer] Ia kriste Koningin, ten troon gezalft, en zweere Op 't noit vervalschte Woort, dit heiligh perckement, Dat my noch zustermoort noch opzet is bekent,Ga naar voetnoot562 Die naer heur' ondergangk of nadeel hebb' geroken.Ga naar voetnoot563
[pagina 190]
De voorspoet van heur staet (hoe snoot ick zit besproken)Ga naar voetnoot564 565[regelnummer] Was t'allen tijde my ten hooghste waert en lief.Ga naar voetnoot565 De Graven: Ghy zweert by Roomschen text, maer kunt den cijferbriefGa naar voetnoot566 En Naus getuighenis en Kurle niet verstommen.Ga naar voetnoot567 Marie: Hoe zit d'onbillijckheit zoo hoogh in top geklommen? En bezight men nu knecht en huurling, luttel trouw, 570[regelnummer] En vlammende op genot, ten laste van hun vrouw?Ga naar voetnoot570 De waerheit schijnt te sterck in 't aenzicht van de logen. Men brengze eens (heeft men 't hart) ons levende onder d'oogen. Wy kennen Walsingam, en wat hy broet in 't hart:Ga naar voetnoot573 Zijn schalckheit weet, hoe zy zich diende van Balart,Ga naar voetnoot574 575[regelnummer] Meineedigheit gebruickte, en spreecken kost door monden En pennen, aen geen' plicht of eere en eedt gebonden.Ga naar voetnoot575-76 Ick zie de Majesteit der Kroone in slijck getreen, Indienze, in zulck een zaeck, moet hangen aen het geen Geheimeschrijvers, dier verplicht voor haer te buigen,Ga naar voetnoot579 580[regelnummer] Gevalle om jemants zucht lichtvaerdigh te getuigen.Ga naar voetnoot580 Ghy weet wie hen misschept: ick heb hun trouw beproeftGa naar voetnoot581 In billijckheit, die geen getuighenis behoeft. Het blijckt hoe Saul noch dus, tegens zijn geweten,Ga naar voetnoot583 Al t'onrecht David pooght aen muur en want te speeten:Ga naar voetnoot584 585[regelnummer] Hy sprong te venster uit, en ick, die anders nietGa naar voetnoot585 Dan mijn verlossing zoeck, het geen Natuur gebiet Den vogel in zijn kouw; 't geen zelfs de wetten raden,Ga naar voetnoot587 Zit hierom met een' moort en zusterslagh beladen.Ga naar voetnoot588 Een krancke weduw, die gekerckert zucht en smeeckt,Ga naar voetnoot589 590[regelnummer] Misdoet, terwijlze bidt dat Godt haer boeien breeckt; Misdoet, terwijlze schreit, dat hier of daer een stercker
[pagina 191]
Op hare klaghte ontwaecke en opene dien kercker Der entlooze eeuwigheit, alle oogenblick bespiet; Terwijlze smilt als sneeuw, en smoort in dit verdriet. 595[regelnummer] Noch zochtze Flippes noit haer erfrecht op te dragen,Ga naar voetnoot595 Om niet (al belght hy 't zich) de zuster te mishagen,Ga naar voetnoot596 En diende zich veel eer van Hesters zoeten aert, En lieflijck smeecken, dan van Judiths bloedigh zwaert.Ga naar voetnoot597-98 De Graven: Mevrouw, ghy hoort den last betrouwt aen onze zorgen,Ga naar voetnoot599 600[regelnummer] Die u geen uitstel geeft dan tot den dagh van morgen. Marie: Welaen, ick heb voorhene uw aenklaght wederleit, En wil, als een wie Recht en reden wort ontzeit, My zelve op 't hoogh gerecht der opperheerschappye,Ga naar voetnoot603 Waer voor Elizabeth gelijck staet met Marye, 605[regelnummer] Beroepen. Ghy verstaet, u allen is bewust,Ga naar voetnoot605 (Want geen bewimpeling 't geweten dempt of bluscht) Dat mijn geboorte alleen en Godtsdienst my bezwaren:Ga naar voetnoot607 Doch 't is in niemants maght zich zelf te wederbaren,Ga naar voetnoot608 Te lochenen zijn bloet, t'ontkennen 't heiligh merck 610[regelnummer] Der vonte, die de ziel dit indruckte in de kerck.Ga naar voetnoot609-10 Men noem' het zoo men wil, dit zijn de lasterstucken,Ga naar voetnoot611 Waer op ick my getroost voor uw gewelt te bucken. De Graven: Wy hebben ons gemoedt gezuivert, zoo 't behoort: Beroep u vry op Godt: wy varen echter voort.Ga naar voetnoot614 Marie: 615[regelnummer] Dewijl men in dit Rijck my nauwelix zal kunnen Een uitvaert, naer den eisch van mijn geloof, vergunnen En Koningklijcken staet; gelijck 't aelout geslacht Der Koningen van outs ter aerde wert gebraght; En aengezien de wrock der nu veraerde SchottenGa naar voetnoot619
[pagina 192]
620[regelnummer] Ons Vaderlijck gebeent verboodt in 't graf te rotten, En stroide d'asch en stof der Vorsten in den wint; Zoo bidde ick, als de haet der menschen, dol en blint, Verzaet zy met mijn bloet onnozelijck te plengen,Ga naar voetnoot623 Dat dan mijn hofgezin en dienaers 't lichaem brengenGa naar voetnoot624 625[regelnummer] In eenigh heiligh lant, of naer de Fransche kust, Daer mijn Vrouw Moeders lijck begraven, lieflijck rust; Zoo magh dit zwacke lijf, waer in de ziel ging treuren,Ga naar voetnoot627 Gescheiden van de ziel, in 't einde eens rust gebeuren;Ga naar voetnoot628 Terwijl 't onsterflijck deel door offers en gebeên 630[regelnummer] Gedient, met meer cieraets zijn hoop te moet ga treên.Ga naar voetnoot630 De Graven: Dat staet uw dienaers eerst de Koningin te vragen,Ga naar voetnoot631 Behaeght haer dit verzoeck, wy laten 't ons behagen.Ga naar voetnoot632 Marie: 'k Verzoeck mijn Biechtvaers dienst, om, volgens ons manier, Het hart te zuiveren, en voor mijn afscheit hier 635[regelnummer] Te nuttigen ons Manne en Kristgeheimenisse.Ga naar voetnoot635 De Graven: Vervloeckte afgodery! het strijt met ons ghewisse.Ga naar voetnoot636 Marie: Magh nu mijn zielzorgh, my geheele jaren langkGa naar voetnoot637 Geweigert, al te straf, niet stutten een, die kranckGa naar voetnoot638 Naer geest en lichaem, zich godtvruchtigh zoeckt te troosten?Ga naar voetnoot639 640[regelnummer] Men weigert zulck een bede oock niet den allerboosten En godtvergetensten, in 's levens uiterste uur. Hoe wrijft men deze loogh noch in mijn hartquetsuur?Ga naar voetnoot642 De Graven: Men heeft u toegeschickt een' Bisschop met den Deken.Ga naar voetnoot643 Marie: Geen Onroomsch yveraer verstout' zich my te spreken. 645[regelnummer] Gelooft zy Godt dat ick al onderwezen ben, En zonder hun zijn Kerck, en mijne misdaet ken,Ga naar voetnoot646
[pagina 193]
Gelijck het kromme spoor en dwaellicht der verkeerden.Ga naar voetnoot647 De Graven: Naerdien ghy dan den raet der wijze Godtgeleerden Verlastert en verworpt, bekennende veel minGa naar voetnoot649 650[regelnummer] Hoe ghy u tegens ons gekroonde Koningin, Uw wettigh overhooft, zoo schendigh hebt vergrepen;Ga naar voetnoot651 Zoo voel haer gramschap nu rechtvaerdighlijck geslepenGa naar voetnoot652 Door uw hardtneckigheit, gewapent tegens Godt. Paulet, vaer voort: ghy weet haer Majesteits gebodt.Ga naar voetnoot654 655[regelnummer] Men handelze voortaen gelijck een statelooze,Ga naar voetnoot655 Berooft van waerdigheit, ten spiegel voor de booze.Ga naar voetnoot656 PAULET. MARIE. REI VAN STAETJOFFEREN. Paulet: Mevrouw, nu regel u naer 's tijts gelegentheit,Ga naar voetnoot657 Ontzeggende dat een, wie 't leven wort ontzeit,Ga naar voetnoot658 En buiten staet en eere en ampteloos gerekent, 660[regelnummer] Noch eenigh teken voer', 't welck Majesteit betekent: Beveel dan dat men voort dit pauweljoen om hooghGa naar voetnoot661 Van zwart fluweel, en voort al wat hier hange in 't oogh Gewilligh wechneeme, en het zeil der hoogheit mindere,Ga naar voetnoot663 In 't onweêr des gerechts, en dus alle opspraeck hindere: 665[regelnummer] Doch wijt het my zoo zeer, noch deze Heeren niet, Als onze Koningin alleen, die dit gebiet. Marie: Ick ly het met gedult: dat zy haer' haet verzade. De hemel zalfde my, en riep door zijn genade Marie tot dien troon, als met zijn eige stem. 670[regelnummer] 'k Bezit rechtvaerdighlijck, en houde alleen van hem Mijn' troon en kroon te leen, en wilze met mijn leven En bloet oock hem alleen gehoorzaem wedergeven. Hy heeft Elizabeth niet boven my gestelt. Laet Parlement en Raet en Ketterdom gewelt 675[regelnummer] Te wercke stellen, als geweldenaers en stroopers,Ga naar voetnoot675
[pagina 194]
Die in een moortspelonck, gesterckt met overloopers,Ga naar voetnoot676 Den allervroomsten Vorst vast knevelen met kracht;Ga naar voetnoot677 'k Gedoogh het tegens recht: 't is buiten hunne macht, Dat ick geen Koningin (zy doen hun beste) sterve;Ga naar voetnoot679 680[regelnummer] Hoewel mijn staet wat glimps in 't oogh der menschen derve.Ga naar voetnoot680 Paulet: De bloem der Majesteit gaet open, en vergaet. Ghy zijt niet die ghy plaght, maer in verwezen staet.Ga naar voetnoot682 Marie: Noch houdt het Koningsdom zijn' luister onbedorven. De Koningen des Rijcks zijn meer dan eens gestorven 685[regelnummer] Een doot, zoo eerelijck voor 't Koningklijck geslacht,Ga naar voetnoot685 Als schandelijck voor 't volck, dat in die boosheit lacht:Ga naar voetnoot686 Wat wonder is het dan, zoo weder een verwoede 't Getal der Koningen van Engelantschen bloedeGa naar voetnoot688 Vermeere met mijn lijck? 't is Engelants manier: 690[regelnummer] Dat schatte noit het bloet der Koningen zoo dier,Ga naar voetnoot690 Of plengde 't milt, en maeide, als met een dolle zeissen,Ga naar voetnoot691 De telgen van den stam, die recht hadde iet te eischen, Te vorderen, uit kracht van tijtel, op dees kroon. De Koning Rijckaert wert met zulck een' haet en hoonGa naar voetnoot694 695[regelnummer] Bejegent, en getrapt, om hem zijn recht t'ontwringen. Paulet: Ghy spreeckt als had ghy maght om anderen te dwingen. Regeert de Moeder nu in Schotlant, of de zoon? Ontwijde Koningin, berooft van Rijck en troon, Wat moedight u? wat staet u echter meer te hopen?Ga naar voetnoot699 700[regelnummer] Bedenck, 't is tijt, hoe verre uw zaecken zijn verloopen.Ga naar voetnoot700 Marie: Noch zoo niet, dat mijn moedt bezwijcke voor dien last, En ick bestemme 't geen mijn grootheit nimmer past.Ga naar voetnoot702 Men pooght vergeefs het merck der zalvinge uit te wissen:Ga naar voetnoot703 Oock kan de wettigheit onze afkomst geensins missen;Ga naar voetnoot704
[pagina 195]
705[regelnummer] Beneemze al wat u lust, ghy neemtze nimmer af Het voorrecht van haer' stam, geheilight tot den staf.Ga naar voetnoot706 Paulet: Ghy mooght dan zonder scha dees ydle pracht ontbeeren, Die u geen voordeel geeft, en onze zaeck kan deeren. Marie: Ontheilight men in ons der Vorsten Majesteit? Paulet: 710[regelnummer] Ghy hebt door hoogh verraet die stralen afgeleit,Ga naar voetnoot710 En zijt van stam en bloet veraert door snoode wercken.Ga naar voetnoot711 Marie: Beroof ons't overschot der Heerelijcke mercken,Ga naar voetnoot712 Wanneer 't genoemde Recht zich paeie met ons hooft.Ga naar voetnoot713 Paulet: Zoo zult ghy levend zien uw glanssen uitgedooft. 715[regelnummer] Ghy Joffers, helpt dien troon zoo daetlijck uit onze oogen. Rey: Is alle ontzagh zoo schoon en t'effens uitgetogen,Ga naar voetnoot716 Dat ghy de Majesteit, die altijt stip op 't punt Van eere stont, voor 't lest zoo luttel luisters gunt? Een schijn van eere plaght de Grooten in het sterven 720[regelnummer] Te volgen, en magh dees zoo weinigh niet verwerven? Paulet: 't Gebeurt wel dat men straf en schijn van eere paert:Ga naar voetnoot721 Maer zulck eene acht men oock geen schijn van eere waert. Zy zie noch levend dus haer lijck ter aerde dragen,Ga naar voetnoot723 En hoore u, eerze sterf, haer dooden romp beklagen. Rey: 725[regelnummer] Helaes! verdient Mevrouw geen deernis in dien staet Van sterven? hoopt men noch met vruchteloozen smaet Zo fel en dartel op den stapel der ellendeGa naar voetnoot726-27 En jammeren, een nacht voor haer rampzaligh ende?Ga naar voetnoot728 Dees kamer huilt u toe, terwijlze in tranen smelt.Ga naar voetnoot729 730[regelnummer] Het schenden van dien troon door openbaer gewelt
[pagina 196]
Kan 't halsrecht wettigheit noch schijn van 't wettigh geven.Ga naar voetnoot731 Zy schelt van alle hoop op 't weereltsche uit dit leven En slaet haer' oogen reede op een geruster Rijck.Ga naar voetnoot733 Paulet: Het is dan tijt dat zy beneên de vlagge strijck',Ga naar voetnoot734 735[regelnummer] En eenmael leer' versmaên al 's weerelts ydelheden.Ga naar voetnoot735 Zy heersche vry om hoogh, een ander hier beneden. Wie hier zijn oogen sluit, en naer den hemel ziet, Bekreunt zich met dit aertsch en aertsche hofprael niet.Ga naar voetnoot738 Rey: Men plagh 't verwezen hart door heuscheit te verquicken,Ga naar voetnoot739 740[regelnummer] Beleeft te handelen, te stercken voor de schrickenGa naar voetnoot740 En 't grimmen van de doot: maer niemant luistert hier Naer reden, of bescheit. Barbarische manier!Ga naar voetnoot742 Waer zijn wy? in een woudt? wie nestelen hier binnen? Paulet: Dewijl ick met gemack noch heuscheit niet kan winnen,Ga naar voetnoot744 745[regelnummer] Zoo staet my boven al te passen op mijn eer.Ga naar voetnoot745 Trauwanten, haest u, ruckt en smijt die pracht om veer.Ga naar voetnoot746 Rey: Heer Melvin, kunt ghy ons niet helpen noch beschermen? Paulet: Trawanten, rept u, voort, en keert u aen geen kermen.Ga naar voetnoot748 Rey: O Godt, verdraeght ghy dit? O wee! O wraeck! O smert! 750[regelnummer] Tyrannen, stoot haer eerst den moortpriem in het hart,Ga naar voetnoot750 Op datze niet, haer eere en tytels overlevende, Gevoele hoe de nicht van Henderick den zevendeGa naar voetnoot752 (Dewijlze in errefrecht en godtsdienst niemant zwicht)Ga naar voetnoot753 Tyrannigh wort tot stof gemalen van haer nicht.Ga naar voetnoot754 Marie: 755[regelnummer] Mijn dochters, houdt gemack: beveel de wraeck een stercker,Ga naar voetnoot755 Die in de duisternisse en damp van dezen kercker
[pagina 197]
Ons ongelijck aenschouwt van zijnen hoogen stoel.Ga naar voetnoot757 Hy streckt zijn armen uit, om ons uit dezen poel, Een' rechten jammerpoel, door zoo veel smaet en lijden 760[regelnummer] En wederwaerdigheit op zijnen troon te wijden.Ga naar voetnoot760 Ick zie al wat hier blinckt voor stof en vuilnis aen: Ik zie een' rijker troon daer boven open gaen. REY VAN STAETJOFFEREN. Zangk: O eerstelingen van dit eilant,Ga naar voetnoot763 Donalt en Lucius, die eerstGa naar voetnoot764 765[regelnummer] Uw kroonen neerbooght voor den Heilant, Van wien de weerelt wort beheerscht,Ga naar voetnoot766 En lochende uw besmette altarenGa naar voetnoot767 Voor 't zuiver outer van het Kruis, Dat, als een baeck, ons Noortsche baren 770[regelnummer] Verlichte, en broght den zeeman t'huis, Die, nat van 't ongestuimigh weder,Ga naar voetnoot771 Geen Glaukus danckte, na dien druck,Ga naar voetnoot772 Maer stortende voor 't kruisbeelt neder, Messias toeschreef zijn geluck; 775[regelnummer] Bewees zich danckbaer dien Behoeder, Betemmer van de wilde zee, En zong den lof der Maeght en Moeder, Die, als een Noortstar, hem de reeGa naar voetnoot778 En haven met haer' vinger toonde; 780[regelnummer] O Koningen, gelijck van zin, Ziet neder, hoe uw erfgekroondeGa naar voetnoot781 Ontwijt zit van uw nazaetin,Ga naar voetnoot782 Die afgevallen, zoo verbolgen Den ouden godtsdienst durf vervolgen.Ga naar voetnoot784 Tegenzangk: 785[regelnummer] In 't schuim der Kaledonsche baren,Ga naar voetnoot785 Om Orkades noch Yrlant vontGa naar voetnoot786 De visscher, grijs en afgevaren,Ga naar voetnoot787
[pagina 198]
Geen zeegedroght, zoo wreet van mont Dan dit, zoo spits en scherp van vinnen,Ga naar voetnoot789 790[regelnummer] Zoo schalck, zoo loos en boos van aert.Ga naar voetnoot790 Laet schepesloopen en verslinnenGa naar voetnoot791 Wat wil, met balgh en slingerstaert;Ga naar voetnoot792 Een' staert, die 't water om kan roeren Van onder op, en met een' klinckGa naar voetnoot794 795[regelnummer] De kielen, die zoo veiligh voeren Zoo treffen, dat de vloot verzinck': Dit lantgedroght beschaemtze altzamenGa naar voetnoot797 In wreetheit, onrust en gewelt, Die oit gestrant te voorschijn quamen,Ga naar voetnoot799 800[regelnummer] Wanneer hun voorspoock plagen spelt:Ga naar voetnoot800 Het laet geen nageburen slapen: Het rooft op 's buurmans kust en grens. Het wil den aerdtkloot overgapen:Ga naar voetnoot803 't Vermomt zich met de grijns van mensch:Ga naar voetnoot804 805[regelnummer] Het Engelsch hof hier van bezeten,Ga naar voetnoot805 Magh dit met recht Nayver heeten. Toezangk: Helaes! wat baet het dat Natuur Britanje van de weerelt scheide? Wat baet het dat Seveer dien muurGa naar voetnoot809 810[regelnummer] In 't midden van twee volcken leide, Om Albion voor Kaledon En zijnen intoght te bevryen?Ga naar voetnoot812 Nu dit gedroght niet rusten kon, En over muur en graft quam glyen, 815[regelnummer] En voede in 't Kaledonsche Rijck Die booze lucht van burgertwisten, Om hier ons KoninginnelijckGa naar voetnoot817 Op 't hart te trappen, en te kisten Al levendigh, na zoo veel smaets.Ga naar voetnoot819 820[regelnummer] Wat baert een dor ghedroght al quaets!Ga naar voetnoot820	voetnootvs. 285 Hamilton: Vondel legt het accent op de eerste lettergreep; dick: dikwels. voetnoot286 erf: grondgebied. voetnoot288 Van: door. voetnoot289 gryze: uit rijpe levenservaring voortkomend (vgl. vs. 321-vlg.). voetnoot291 Het aenzette: de steven richtte naar. voetnoot292 afgesolt: uitgeput door de slingeringen van het lot; moght: zou kunnen. voetnoot293 Francois: Frans II († 1560). voetnoot294 bruidegom: jonge echtgenoot. voetnoot296 gemeente: volk. voetnoot298-99 Tot straf van wat ik misdaan heb, niet jegens mijn nicht Elisabeth, maar jegens God zelf. voetnoot301 schipbreuck: ondergang; staet: positie. voetnoot303 zackt: (op mijn hoofd) neerdaalt; bederf: verderf. voetnoot304 Zusters: van haar stiefzuster Elisabeth. voetnoot311 korts: onlangs. voetnoot313 medecijn: in verband met gunst wellicht een Gallicisme, voor geneesheer (het Ned. Wdb. geeft daarvan geen oude voorbeelden). voetnoot314 schijn: toestand. voetnoot318 zetten: krijgen. voetnoot320 Dundrenen: na de nederlaag vluchtte Maria en bereikte de derde dag Dundrennan, aan de Solway. voetnoot323 baeck: waarschuwend teken. voetnoot325 Jacob: Jacobus I van Schotland, als prins op weg naar Frankrijk, in Yorkshire aangeland, werd in Engeland gevangen gehouden; deerlijck voer: jammerlik te land kwam. voetnoot326 Malkolm: Malcolm IV (1153-1163) en daarna zijn broeder Willem werden door Hendrik II van Engeland naar Londen ontboden en daar gedwongen te strijden tegen Frankrijk. voetnoot328 't Albaensche hooft: de hertog van Albany, broeder van Jacobus III, werd door Engelse zeerovers gevangen genomen; bezochten: ondervonden. voetnoot329-30 dit geslacht: de Engelse vorsten. voetnoot332 ontmeeren: de kabels los maken. voetnoot334 aen my gequeten hadt: zijn best gedaan had om mij te weerhouden. voetnoot335 'k houde u vry: ik geef u de schuld niet. voetnoot337 wien: hij wien. voetnoot340 op: afhankelik van. voetnoot343 De scepters: de vorsten. voetnoot344 indienze koom' te stade: als er voordeel uit te trekken is. voetnoot345-46 staet op: komt te staan op. voetnoot348 Verstreckt hun borreghtoght: is voor hen een borg, dat de rust gehandhaafd wordt. Immers, zodra zij vrij kwam, zou de burgeroorlog weer ontbranden; tot dat de tijt dit scheide: totdat de tijd een oplossing zou brengen, en toenadering mogelik maken. voetnoot349 vast: reeds. voetnoot351 te: zeer. voetnoot354 zonder naem: toespeling op de bastaard Murray. voetnoot355 bergen: beveiligen, redden; hy: de rover (strooper). voetnoot356 overgeven: misdadig. voetnoot357 voorheen: voor zich uit; deerlijck: deerniswekkend. voetnoot358 met zijn koy: over zijn schapen. voetnoot359 Wirkinton: In een open vissersboot stak Marie over van Dundrennan naar Workington, in het N.W. van Engeland. voetnoot361 't hart: Elisabeth had Maria bij haar terugkomst in Schotland een diamant in twee stukken gezonden. Als Maria Elisabeth's hulp behoefde, moest zij haar de ene helft overzenden. Maria Stuart had haar als tegengeschenk een diamant in hartvorm geschonken. De dichter heeft deze biezonderheid enigszins anders voorgesteld. voetnoot363 be: smeekbede. voetnoot364 woestijnen: onherbergzame streken. voetnoot365 party: tegenpartij, dus: mijn tegenstanders. voetnoot368 op vrybuit: in roof. voetnoot371 gloejen: warm rood bloeien, voetnoot372 bits van toren: uit kwaadaardigheid geneigd tot bijten. voetnoot375 bockenbloet: volgens een oud volksgeloof zou men de diamant kunnen doen afnemen door hem met bokkebloed te wrijven (Vgl. Maerlant's Nat. Bl. II, 1002: ‘Sijn bloet es oec van sulker macht, Dattet scuert den diamant’). voetnoot377 Mijn broeder: de bastaard Murray (vgl. vs. 120); speelt den Koningk: speelt voor koning, nl. als regent van de onmondige prins. voetnoot381 laeuw: te verbinden met: van 't bloet: door het lauwe bloed bevochtigd. voetnoot383 't ketterdom: het Calvinisme. voetnoot386 gedoken: zich verschuilend. voetnoot391 Ick laetme gezeggen: ik schik mij, ik geef toe; toezegh: belofte. voetnoot392 de wapens nederleggen: te verbinden met laet in vs. 391. voetnoot393 onschult: verontschuldiging. voetnoot394 vry gekent: vrijgesproken. voetnoot397 sla hier toe: moge hierbij komen, hierop rusten. voetnoot399 Kenede: met hoofdaccent op de derde lettergreep (Eng. Kennedy). voetnoot401 ter goeder tijdt: op een gezegend ogenblik. voetnoot402 te post: snel. Gij zijt, als gewoonlik, te optimisties. voetnoot403 na te springen: Na de ontvluchting van Maria Stuart uit Lochlevin was Jane Kennedy (uit het venster van Maria's kamer) in het meer gesprongen om aldus haar boot nog te bereiken. voetnoot404 Lochlevijn: op het kasteel Lochlevin was Maria gevangen gezet. voetnoot406 De jonge page George Douglas, sleutelbewaarder van de buitenpoort, die op Maria verliefd was, hielp haar bij de vlucht. Hij wordt vergeleken met Daniël, die Susanne verloste. voetnoot407 met Godt: met Gods hulp. voetnoot408 verziert: verzint. voetnoot410 Spreek mij niet van de kans om door oproer of verraad vrij te komen. voetnoot411 ons staet te waegen: wij moeten wagen. voetnoot412 stont op: kwam te staan op. voetnoot414 Van langer hant: langzamerhand. voetnoot416 biesbrugh: van biezen gemaakte brug, in oorlogstijd gebruikelik (Ned. Wdb. II, 2555). voetnoot417 zonder lantgerucht: zonder dat het in het land bekend wordt (Ned. Wdb. VIII, 996). voetnoot418 bergen: in veiligheid brengen. voetnoot419 bestuwt: omstuwd, omringd (vgl. vs. 428); brave: dappere, betrouwbare. voetnoot421 Hawart: het geslacht Howard, dat voor Maria's rechten opkwam; vooral Thomas Howard, Hertog van Norfolk (vgl. vs. 90). [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 422, het tweede uitroepteken staat alleen in de latere uitgaven. voetnoot422 bezuurt: ellende ondervonden; plat getreên: vertrapt. voetnoot423 begrepen: beraamd. voetnoot424 bederf: verderf, ondergang. voetnoot426 haest: weldra; Dombreton: Dombarton, een vesting in Schotland. voetnoot427 griffoens: wrede dienaren (oorspr. mythologies wezen: half adelaar, half leeuw: de grijpvogel; dan hebzuchtige, hardvochtige mensen); schuwen: ontwijken. voetnoot428 zoo veel als: alle die. voetnoot429 Langsid: Langside, bij Glasgow, waar 15 Mei 1568 de beslissende slag plaats had, die aan Maria's heerschappij een einde maakte; laegh: hinderlaag. voetnoot431 afgeronnen (sterk part. van afrennen): te velde getrokken. voetnoot432 Hamiltonnen: een van de oudste en aanzienlikste Schotse geslachten; James IV steunde Maria, en werd daarom door Murray gevangen genomen, maar weer vrijgelaten. Met zijn broeder Claude bleef hij, als leider van de Kath. partij, de zaak van Maria Stuart verdedigen. voetnoot437 gewelt: macht. voetnoot443 Ontveins: verberg. voetnoot446 Petersburgh: Peterborough, stad, drie uur van Fotheringay. voetnoot448 Ter goeder ure: gelukkig! voetnoot452 de roep: het gerucht. voetnoot454 die haer droegh: die haar partij koos (Ned. Wdb. III, 3237). voetnoot456 houdt aen: dringt aan. voetnoot457 achterdocht: nadenken, wikken en wegen (Ned. Wdb. I, 653); omzicht: behoedzaamheid; zorgh: bezorgdheid. Men dringt dus aan met alle middelen, die voortkwamen uit overleg en bezorgdheid met haar lot. voetnoot459 Lotheringe als Guisen: vgl. Inhout, r. 10. voetnoot460 by haer bloet: door het vergieten van haar bloed; aen Majesteit verliezen: gekrenkt zouden worden in hun vorstelike waardigheid. voetnoot461 Bellievre: Bellièvre, buitengewoon gezant van Frankrijk te Londen; verbloemt: niet in de moderne betekenis, maar: stelt haar daden in gunstiger licht, zodat haar schuld verkleind wordt, en zij dus vrijgepleit. voetnoot462 stuit: weerhoudt. voetnoot463 het Recht: de terechtstelling. voetnoot464 Kroon en leven: nl. van haar zelf. voetnoot466 Gaen zwanger van: zijn vervuld van dit proces. voetnoot472 op haer luim: op de loer. voetnoot474 tegen magh: tegen bestand is. voetnoot475 zeegedroght: zeemonster. voetnoot477 afgront: diep liggende bodem. De beweegredenen van de koningshoven zijn ondoorgrondelik. voetnoot478 zy: Elisabeth. voetnoot479 't lezen: nl. van het vonnis. voetnoot480 Amias: de slotvoogd Paulet; door last: op haar bevel. voetnoot481 verwees: veroordeelde. voetnoot482 zonder nadruck: zonder gevolg te geven aan het vonnis. voetnoot483 de zelve: dezelfde. voetnoot485 de Graven: van Shrewsbury en Kent. voetnoot486 op: open voetnoot487 uw' geest beroeren: u een ontstellende tijding brengen. voetnoot490 Gestreken: geveld. voetnoot494 reuckeloos: roekeloos; t'effens: tegelijk. voetnoot499 uiten: bekend maken. voetnoot501 lagh het niet by my: zo had ik het mij niet voorgesteld. voetnoot504 ben gehouden aen: mij gebonden acht; Rechten: rechtspraak. voetnoot506 stem in: ben het eens met, berust in. voetnoot507 gemoeten: ontmoeten. Hier en in de volgende verzen spreekt M. als martelares, die vrijwillig de ‘schone’ dood ingaat (vergelijk de Ifis-figuur in de Jeptha). voetnoot511 wissel: verruil; nl. voor de hemel; den kercker van dit leven: dit aardse leven, waarin de ziel gevangen is als in een kerker. voetnoot512 mijnen bruidegom: Jezus. voetnoot514 zelf: te verbinden met Godt. voetnoot516 lasterlijck: misdadig; vermeten: vermetele poging, nl. om opstand te verwekken. voetnoot517 Te kenbaer aen: maar al te bekend bij; dat haer om d'ooren loopt: waarschijnlik doelt dit op de Puriteinen, de ‘round-heads’, ook ‘prick-eared’ gescholden, die het haar kort geknipt droegen. voetnoot521 stoffen: bluffen. voetnoot522 luiperden: de luipaarden in het Engelse wapen, dat Maria geplaatst had in haar aengenomen schilt (vergelijk vs. 164). voetnoot523 stoelgenooten: mededingers naar dezelfde troon. voetnoot525 verzeker uwen Staet: beveilig uw koninklike macht. voetnoot529 zonder ergh: zonder boze bedoeling. voetnoot530 ter noot: als de nood dringt; bergh': beveilige. voetnoot532 Belial: de duivel, als symbool van het verkeerde geloof. voetnoot533 puurt: zuivert. voetnoot535 betrouwen: vertrouwen. voetnoot536 waer maghtigh: in staat zou zijn om. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 537, de oude uitgave heeft omgevroete; de latere omgewroete. voetnoot537 omgewroete: door de woelingen van de reformatie omver geworpen. voetnoot538-39 met gevaer van: met gevaar, te verliezen. den oppersten: God. voetnoot541 stijf: krachtig. voetnoot543 durf: durft. voetnoot544 stuck: vergrijp. voetnoot545 vermetenheit: vermetelheid, overmoed. voetnoot546 Accent op Zy; hoeft: heeft geen behoefte aan; d'eenige eer: nl. van de martelkroon. voetnoot547 gehengenisse: toelating. voetnoot548 dat vraeght uw overtuight gewisse: als het recht was, dan moest gij in uw geweten overtuigd zijn (van mijn schuld). voetnoot549 Zoo wel bewust: slaat terug op uw gewisse, of liever op het, daaraan te ontlenen gij: die innerlik zozeer overtuigd zijt, dat ik, als vorstin bij de gratie Gods, geen hogere macht naast God erken. voetnoot551 Noch: en niet. voetnoot554 vermindring: vernedering. Accent op mijn en zijn (Gods). voetnoot556 't vergangkelijck (Rijck): de aardse macht; bestendigh: onvergankelik, eeuwig. voetnoot557 zusterslagh: het vermoorden van mijn zuster Elisabeth. voetnoot558 Babingtons verraet (vgl. vs. 49). voetnoot559 't boeck: de bijbel; 't noit vervalschte Woort van vs. 561. voetnoot562 opzet: plan. voetnoot563 Dat ook maar het geringste te maken had met. voetnoot564 hoe snoot ick zit besproken: hoe schandelik ik ook verdacht word. voetnoot565 waert: dierbaar. voetnoot566 Roomschen text: de Roomse bijbel, volgens de Calvinisten niet de zuivere bijbeltekst; cijferbrief: brief in geheim cijferschrift, die Maria in Des. 1585 ontving, quasi geschreven door een Katholiek Engels edelman, die haar hulp bood, maar inderdaad listig samengesteld door Walsingham, staatssekretaris van Elisabeth. Maria ging er op in, ten gevolge waarvan haar brieven onderschept en gelezen werden door Walsingham. Het slot was de samenzwering van Babington, door Walsingham georganiseerd. voetnoot567 Naus en Kurle: Maria's sekretarissen (vgl. vs. 60 en knecht en huurling in vs. 569); verstommen: het zwijgen opleggen, ter zijde stellen. voetnoot570 vlammende op: vurig verlangende naar; vrouw: meesteres. voetnoot573 Walsingam: zie de aant. bij vs. 566. voetnoot574 schalckheit: boosaardigheid; zy slaat daarop terug; Balart: Ballard, een der medeplichtigen van Babington. voetnoot575-76 spreecken kost door monden en pennen: zich bedienen kon van valse getuigenissen en valse geschriften. voetnoot579 Geheimeschrijvers: datief, bij gevalle: behaagt; dier: met een dure eed. voetnoot580 om jemants zucht: uit genegenheid voor iemand, om iemand ter wille te zijn. voetnoot581 misschept: tot meinedigen maakt (oorspr. misvormt). voetnoot583 Saul: tweelettergrepig te lezen: Sauwel; vergelijking met het bekende bijbelverhaal (I Sam. 19, 10). voetnoot584 speeten: met de speer hechten aan. voetnoot585 Hy (David) sprong te venster uit (I Sam. 19, 12). voetnoot587 kouw: kooi. voetnoot588 zusterslagh: vgl. vs. 557; beladen: beschuldigd van. voetnoot589 krancke: zwakke, ziekelike. voetnoot595 En nooit heeft ze het voornemen gehad, Philips II van Spanje erfgenaam te maken van haar rechten op de Engelse troon. voetnoot596 al belght hy 't zich: al is hij er boos om. voetnoot597-98 Hester, of Ester, de Joodse gemalin van de Perziese koning Ahasverus, bespaarde door haar tussenkomst haar volk een bloedbad (boek Esther cap. II-VIII); Judith: de Joodse heldin, redde haar vaderstad door de vijandelike veldheer in zijn tent op te zoeken en te doden (in het apocriefe boek Judith). voetnoot599 betrouwt: toevertrouwd. voetnoot603 't hoogh gerecht: namelik van God. voetnoot605 u allen is bewust: gij allen zijt er van overtuigd. voetnoot607 mijn geboorte: mijn recht op de troon, krachtens mijn geboorte; mijn Godtsdienst: het feit dat ik Katholiek ben; my bezwaren: mij als schuld aangerekend worden. voetnoot608 te wederbaren: uit andere ouders geboren te doen worden. voetnoot609-10 't heiligh merck der vonte: de doop; dit: het geloof. voetnoot611 lasterstucken: misdaden. voetnoot614 varen voort: volvoeren onze opdracht. voetnoot619 veraerde: ontaarde. voetnoot623 onnozelijck: zonder dat ik schuldig ben (het Ned. Wdb. X, 1744, geeft alleen plaatsen uit Hooft). voetnoot624 hofgezin: hofhouding, hovelingen. voetnoot627 magh: kan. voetnoot628 Gescheiden: nadat het gescheiden is; gebeuren: te beurt vallen. voetnoot630 met meer cieraets: in schoner gewaad; zijn hoop: nl. de zaligheid; te moet: tegemoet. voetnoot631 staet te vragen: moeten vragen. voetnoot632 laten 't ons behagen: voegen ons daarnaar. voetnoot635 Manne: aan het Oude Testament ontleende beeld voor de hostie, dus synoniem met Kristgeheimenisse, dat hier concreet gebruikt wordt (oorsp. transsubstantiatie; Ned. Wdb. III, 2019). voetnoot636 ghewisse: geweten. voetnoot637 zielzorgh: biechtvader. voetnoot638 straf: gestreng. voetnoot639 troosten: sterken. voetnoot642 loogh: bijtende stof (alcali). voetnoot643 toegeschickt: gezonden; Bisschop en Deken: Anglikaanse geesteliken, door Maria dus verworpen. voetnoot646 zijn: nl. Gods; mijne misdaet: mijn zonden. voetnoot647 En evenzeer de dwaalleer der ketters. voetnoot649 Verlastert: belastert; verworpt: verwerpt; bekennende veel min: volstrekt niet geneigd om te bekennen. voetnoot651 schendigh: schandelik. voetnoot652 geslepen: gescherpt, versterkt. voetnoot654 vaer voort: vgl. vs. 614. voetnoot655 handel: behandele; statelooze: een gewone misdadigster, omdat haar staet (waardigheid) vervallen is. voetnoot656 de booze (meerv.). voetnoot657 's tijts gelegentheit: uw nieuwe omstandigheden. voetnoot658 Ontzeggende: die weigeren, verhinderen; wie 't leven wort ontzeit: die ter dood veroordeeld is. voetnoot661 voort: dadelik; pauweljoen: baldekijn, boven haar zetel aangebracht, in vs. 715 troon genoemd. voetnoot663 het zeil mindere: gelijk de schipper doet, als er een storm nadert. De bedoeling is dus: laat men niet de schijn van hoogheid bewaren, nu het noodlottig vonnis geveld is, om alle kritiek te beletten. voetnoot675 stroopers: rovers. voetnoot676 overloopers: renegaten van het Katholiek geloof. voetnoot677 vast knevelen met kracht: voortdurend met geweld gevangen houden. voetnoot679 geen Koningin: niet als koningin; zy doen hun beste: al doen zij er ook hun best voor. voetnoot680 wat glimps: enige vorstelike glans, glorie. voetnoot682 verwezen staet: in de toestand van een veroordeelde. voetnoot685 eerelijck: eervol. voetnoot686 lacht: zich verheugt. voetnoot688 Eduard II van Plantagenet (1307-27) werd tot afstand gedwongen en in de gevangenis vermoord. Richard II (1377-1399) werd door het Parlement afgezet en vermoord. Hendrik VI stierf in de Tower (1471). voetnoot690 dier: kostbaar. voetnoot691 zeissen (enkelvoud): zeis. voetnoot694 Rijckaert: Richard, hertog van York, die aanspraak maakte op de Engelse troon, werd in 1460 smadelik ter dood gebracht. voetnoot699 moedight u: geeft u de moed om zo te spreken; echter: hierna. voetnoot700 Hoe ver het met u gekomen is. voetnoot702 bestemme: goedkeure. voetnoot703 het merck der zalvinge: de rechten van het koningschap. voetnoot704 onze afkomst geensins missen: onze nakomelingen volstrekt niet ontgaan, ontzegd worden. voetnoot706 staf: scepter: voetnoot710 die stralen: de glans van het koningschap. voetnoot711 veraert van: vervreemd van, onwaardig geworden; snoode: schandelike. voetnoot712 Beroof: ontroof; Heerelijcke mercken: tekenen van vorstelike macht voetnoot713 Wanneer het zogenoemde Recht zich bevredigd acht met ons hoofd, d.w.z. na de terechtstelling. voetnoot716 schoon: geheel en al; t'effens: tegelijk, opeens; uitgetogen: uitgetrokken, afgelegd. voetnoot721 Dat men bij het straffen een schijn van eer bewaart. voetnoot723 dus: op die wijze, d.w.z. zonder vorstelike eerbewijzen. voetnoot726-27 hoopt... op: stapelt opeen. voetnoot728 een: één. voetnoot729 Dees kamer: de kamerjonkvrouwen. voetnoot731 halsrecht: recht op leven en dood. voetnoot733 geruster: veiliger. voetnoot734 beneên: hier op aarde; de vlagge strijck': zich onderwerpt. voetnoot735 eenmael: eindelik eens. voetnoot738 Bekreunt zich met: bekommert zich over. voetnoot739 't verwezen hart: een ter dood veroordeelde; heuscheit: vriendelike behandeling. voetnoot740 Beleeft: heeft in 17de eeuwse taal geen betrekking op de uiterlike vormen, maar op het karakter: menslievend; schricken: verschrikkingen. voetnoot742 bescheit: verstandig oordeel; manier: zede. voetnoot744 gemack: inschikkelikheid; niet: niets. voetnoot745 te passen op: zorg te dragen voor. voetnoot746 Trauwanten: dienaren. voetnoot748 voort: dadelik; keert u aen: bekommert u om. voetnoot750 moortpriem: dolk. voetnoot752 nicht: nakomelinge (vgl. Inhout, r. 2). voetnoot753 niemant zwicht: voor niemand uit de weg gaat. voetnoot754 van: door; nicht: bloedverwant. voetnoot755 houdt gemack: blijf kalm; beveel: vertrouw toe, laat over. voetnoot757 ongelijck: onrecht; stoel: troon. voetnoot760 wederwaerdigheit: tegenspoed. voetnoot763 eerstelingen: eerste vorsten. voetnoot764 Donalt: koning van Schotland, die daar, volgens de overlevering, in 187 het Christendom invoerde; Lucius: zoon van Coilus, bracht in 183 Brittannië tot het Christendom. voetnoot766 Van: door. voetnoot767 lochende: verlochende; besmette: door heidense offers. voetnoot771 ongestuimigh: onstuimig. voetnoot772 Glaukus: de Griekse zeegod, die aan de zeelieden zijn hoogvereerde orakels gaf; druck: doorgestane ellende. voetnoot778 Noortstar: de poolster, die de schippers leidt. Zinspeling op Maria's epitheton: stella maris, de sterre der zee. voetnoot781 erfgekroonde: met erfelike koningsmacht beklede. voetnoot782 nazaetin: door Vondel gevormd naast mnl. nazaet. voetnoot784 durf: durft. voetnoot785 Kaledonsche: Schotse. voetnoot786 Orkades (accent op de eerste lettergreep): de Orcney-eilanden, aan de Noordkust gelegen. voetnoot787 afgevaren: afgemat van het varen. voetnoot789 Dan: in plaats van als, door bijgedachte aan: wreder dan. voetnoot790 schalck: kwaadaardig. voetnoot791 verslinnen: verslinden. voetnoot792 balgh: buik, romp. voetnoot794 klinck: hevige slag. voetnoot797 Dit lantgedroght: dit landmonster, dat in vs. 806 Nayver blijkt te heten. voetnoot799 gestrant: aan land gespoeld. voetnoot800 hun voorspoock: zij, als onheilspellend voorteken. Dat men in een aangespoelde walvis een voorteken zag, blijkt uit de Leeuwendalers vs. 561-64. voetnoot803 overgapen: verslinden. voetnoot804 grijns: masker. voetnoot805 hier van: hierdoor, nl. door dit monster. voetnoot809 Seveer: L. Septimius Severus, Romeins keizer (193-211) die om de invallen der Caledoniërs te stuiten, een grote muur liet bouwen, van de Solway tot aan de mond der Tyne. voetnoot812 intoght: invallen. voetnoot817 ons Koninginnelijck: Maria, die als koningin reeds gestorven was. voetnoot819 levendigh: levend. voetnoot820 dor: hongerig, onverzadelik (eig. uitgedroogd; Ned. Wdb. III, 3146).

Vorige Volgende

De werken van Vondel. Deel 5. 1645-1656

Het tweede bedryf.

Over het gehele werk

titels

auteurs

Over dit hoofdstuk/artikel

lied