Logo DBNL
De werken van Vondel. Deel 5. 1645-1656 (1931)

De werken van Vondel. Deel 5. 1645-1656

(1931)–Joost van den Vondel–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende

Spreeckende personaedjen.*

PIZANERS. Nagebuuren van Elis.

DIODOOR. Kerckwachter.

REY van PRIESTEREN.

THEOFRASTUS. Aertspriester van Jupijn in Elis.

BAZILIDES. Veltheer, en hooft der hofbenden.

HIEROFANT. 's Konings Hofpriester.

SALMONEUS. Koning van Elis.

FILOTIMIE. Koningin van Elis.+

Salmoneus. Treurspel.
Het eerste bedryf.

PIZANERS. DIODOOR.
Pizaners:
 
De volle maen komt op, en volleght d'Avontstar.
 
Wy hebben Pize, daer de mont van Jupitervs. 2
 
Den vraeger antwoort geeft, ter goeder tijt verlaeten,
 
Om Elis, en het hof, en kerck, en merckt, en straeten
5
t'Aenschouwen op 't gerucht, dit lantschap door gespreit,
 
Dat deze stadt te nacht al Pizaes majesteit
 
En glans verdoven zal, en Herkles feest en spelen,7
 
Door toestel van wat groots, en hemelsche tooneelen:8
 
En zeker 't geen wy zien vermindert niet de Faem,
10
Die doorgaens is gewoon op eenen hollen naem
 
Te stoffen, en met klanck van ydele trompetten11
 
De kleene dingen breet en heerlijck uit te zetten:
 
Want wat Pizaner oit verkeerde hier omtrent,
 
Niet een heeft Elis oit in dezen schijn gekent.
15
Zelf d'ingezeten dwaelt, en gaept, als opgetoogen.
 
De Goden schijnen hier in starrelichte boogen
 
Te drijven, of te treên op wolcken door de lucht,
 
Langs d'aerde in lucht verkeert. geen loopende gerucht18
 
Bedroogh ons, nu wy hier verbaest, als ziende blinden,
20
Noch twijflen waer wy staen, en om den wegh te vinden
 
Een leitsman hoeven, die den nabuur met bescheit
 
Berechte, en wijze en toone al stadts gelegenheit.21-22
 
Hier komen twee gewijde in witte koorgewaeden,23
 
d'Een met een offerkruick, en d'ander overladen
25
Met eicke kranssen. wat of dit bedieden wil?
 
Zy hebben ons in 't oogh, en staen nu beide stil.
Diodoor:
 
Wat mannen komen hier van buiten opgedondert27
 
By avont naer dit feest? ay zie, zy staan verwondert
 
Om dees verandering, en heel verbaest, en stom.
Pizaners:
30
Het zy gy Priester zijt, of een, die 't Priesterdom
 
De hant reickt, laet u niet verdrieten, noch mishaegen31
 
Dat wy Pizaners u een luttel ondervraegen
 
Naer deze nieuwigheên, voorheene noit gezien.
 
Wat wil de toestel van dees staetsi toch bediên?34
35
En dat dees stadt, de merckt der omgelege volcken,35
 
Een lucht vol starren schijnt, en met tapijt van wolcken
 
Behangen om en om, waer door een uitheemsch man,
 
Of lantzaet naulix kerck en hofstraet kennen kan,38
 
Noch 't hof, hoewel hy hier gewoon is alle jaeren
40
Te trecken om gewin, te wisselen zijn waeren40
 
Aen munt of koopmanschap? hoe scherp men haer beziet,
 
De hooftstadt Elis schijnt noch lijckt zich zelve niet,
 
Maer lucht en hemel, daer Jupijn de hemelraeden43
 
Verdaghvaert door de lucht en starrelichte paden.
45
Zoo dit een schouburgh is; Athene, Pallas stadt,
 
Heeft zulck een speeltooneel noch glori noit gehadt.
 
Ay, staet een poos: gy zult den Goden niet mishaegen47
 
Dat gy verdwaelden dient, en antwoort op hun vraegen.
Diodoor:
 
Mijn kerckgenoot, ay breng dees offerkruick der Goôn49
50
In 't offerkoor: gy weet, ick ben ten hove ontboôn,
 
En kan, al loopt de tijt, niet laeten ons gebuuren51
 
Te dienen op hun vraegh, en wat te recht te stuuren.52
 
Mijn naem is Diodoor, aen d'oostzy van de kerck
 
Mijn wooning, nu vermomt met dit geschildert zwerck,54
55
Daer duizent kunstenaers en geesten over zweetten.
 
Dees kerck, recht voor u, wort nu Donderkerck geheeten,56
 
Dees ruimte Godtsvelt, als geheilight aen Godts zorgh;57
 
En ginder rijst het slot, men heet het Godenborgh:
 
Daer houdt Salmoneus hof met onze Koninginne
60
Filotimie, zijn bekoorende Godinne,
 
Die meer op hem vermagh dan Juno by Jupijn.
Pizaners:
 
Wat heeft Salmoneus voor? hy mickt in allen schijn
 
Op een byzonder wit: want hoe men 't keere of wende,63
 
Zoo groot een toestel ooght op een doorluchtigh ende.64
Diodoor:
65
Hy heeft verandering van godtsdienst in den zin.
Pizaners:
 
Een aenslagh vol gevaers.65-66
Diodoor:
 
Indien de Koningin
 
Hier zwaerigheit in vont, hy zou dees snaer niet roeren.67
 
Zy pooght den Koning, als een' Godt, in top te voeren,
 
Gelijck Godt Jupiter te heffen op 't altaer,
70
Door offerhande, en tiende, en kerckelijck gebaer,
 
En wieroock, en triomf, en beelden, en gezangen;
 
Als eenen, uit wiens schoot en boezem wy ontfangen
 
De zegeningen, daer dit Rijck van overvloeit.
 
Dat d'aerde vruchten draeght, geboomte en acker bloeit;
75
De hemel beemden laeft met dau en vruchtbren regen;
 
De zon 't gewas beschijnt, bestraelt met vollen zegen;
 
Dat lucht en aerde, en zee, van wiltzang, tiereliert,
 
Van visschen krielt, en vee, en tam, en wilt gediert;
 
De man en vrou, in d'echt gezegent, kinders teelen;
80
Het gansche Rijck in rust, voor bloedige krackeelen,
 
Gewelt, en overlast, en sterfte, en zwaerigheên
 
Beschut zit, eigent hy zijn wijsheit toe alleen,
 
Geen' anderen Jupijn, noch mindre Godtgenooten.
Pizaners:
 
d'Aeloude godtsdienst wort te schendigh dus verstooten,
85
En in zijn plaets een nieuw gedichtsel aengebeên.84-85
 
Zich Godt te noemen is een laster, daer voorheen86
 
Zoo menige eeuwen, noch onze ouders oit van hoorden.
Diodoor:
 
Gebruick bescheidenheit in yver, en in woorden.88
Pizaners:
 
Wat roept men van zijn beelt, en trotse wagenprael?89
Diodoor:
90
Zoo gy Penejus brugh gezien had, uit metael90
 
Gegooten, en met een den goddelijcken wagen
 
Op goude raders, en vier paerden, hecht beslagen
 
Met blinckend stael, gereet langs 't brommende gewelf93
 
Der brugge, en over stroom te rennen; gy zoudt zelf
95
Gelooven dat Jupijn dees toestel best zou passen.
Pizaners:
 
De trotsheit kent geen peil: zy wil al hooger wassen:
 
Zoo wort door overdaet 's Rijcks schatkist uitgeput,
 
De zenuw van den Staet. geen burgers trecken nut
 
Uit lasterlijcke pracht, gewoon de lucht te tergen,99
100
Gelijck weleer de rot der Reuzen, niet dan dwergen100
 
Gerekent by de maght der Godtheit, die het al
 
Wat zich te trots verheft verwezen heeft ten val,
 
En elcke maght haer peil, van niemant t'overschrijden,
 
Door nootlot toegekeurt, heel stip, voor alle tijden.
Diodoor:
105
Het is niet veiligh hier te waeren dezen nacht,105
 
Omtrent het hof, ten zy men geen gevaeren acht;
 
Eene oirzaeck dat dees wijck, nu dootsch, en schier verlaeten,
 
Niet grimmelt van een' drang, gevloeit uit alle straeten,
 
Nieusgierigh om te zien wat onweêr van geschil
110
Hier tusschen hof en kerck misschien oprijzen wil.
 
Men heeft, om min het volck t'ontrusten, en te stooren,
 
De nacht en duisternis voor dees triomf gekooren:
 
Want wat zich schaemt by daegh, en draeit op veel gevaers,113
 
Wort liever 's nachts gezien, als schooner by de kaers.114
115
De burgery gedeelt, en al een wijl aen 't mompelen,
 
Wort naulijx ingetoomt. men vreest voor overrompelen.
 
d'Een droomt van nieuwigheên, door eige baet gestijft,
 
En d'ander eert al wat den ouden godtsdienst drijft.117-18
 
De hemel blussch' by tijts dit smeulend vier, dees voncken;
120
Zoo niet, wy zien den Staet in asch en puin verzoncken.
 
Wat zeght'er Pize toe?121
Pizaners:
 
Die Godtstadt houdt de zy
 
Van Jupiter, en viert 't Olympisch jaergety,
 
Om 't vijfde jaer, heel stip, en zonder t'overtreden.123
 
Pizaners volgen 't oude, en haeten nieuwicheden.124
125
Gansch Elis loopt gevaer van Staet- en kerckkrackeel.
 
Dees stadt gelijckt bykans een schouburgh, en tooneel.
 
De Goden treden hier te voorschijn met hun rollen.
 
Zoo raeckt Jupijn ten schimp, en zijn gemeente aen 't hollen.
 
Godtslasterlijcke vont! de godtsdienst raest en suft,
130
Wanneerze dient tot spel van menschelijck vernuft.
 
Men moet de weeligheit der herssenen besnoejen.
 
Het brein verdicht niet goets. de Staet vergeet te bloejen,
 
Daer nevels van misbruick en ongetoomde drift
 
De telgen van de jeught besmetten met vergift
135
Van eigenzinnigheit, en dertle hoovaerdyen.
 
De Goden hoeden ons voor zulcke guighleryen;136
 
Een ongebondenheit, te Pize lang getemt,
 
Dat stemt geen spelen, als de Kerck het tegenstemt.129-38138
Diodoor:
 
Wy willen ons gespreck bespaeren tegens morgen:
140
Ick ben ten hove ontboôn, en ga, niet zonder zorgen,
 
Naer Bazilides, om te spreecken met dien heer,
 
Te hooren 's Konings wil. der Goden Koning keer'
 
d'Oneenigheden van den Staet ten goeden ende:
 
Want tweedraght is de bron en springaêr van ellende.
Pizaners:
145
De vader Jupiter bestraele ons met gena,
 
Dat niet dees tempelvlam in zijnen tempel sla
 
Te Pize: want die slagh kon Grieck en ongrieck treffen,147
 
Indien de Koningen zich tegens Godt verheffen,
 
En 't grijze hooftgezagh van 't eeuwigh priesterdom149
150
Verdrucken ongestraft. wy zien d'orakels stom
 
En elck den vorsten naer den mont zien, en gelooven,151
 
Geraeckt Salmoneus en het hof dien hoeck te boven.152
 
Hier hangen wieroockvat en kroon in eene schael.153
 
Maer gaenwe naer de brugh en trotse wagenprael,
155
Bezien waer 't veiligst is voor oploop ons te bergen.
 
Men magh 't gevaer wel zien, maer wacht u dat te tergen.
REY VAN PRIESTEREN.
Zang:
 
Jupijn, die alles naer uw' wensch
 
Beschickt, waerom is toch den mensch
 
Door 's hemels wijsheit in dit leven
160
Den nabootseerlust ingegeven,160
 
Naerdien hy dezen treck misbruickt,
 
En niet alleen al wat'er duickt
 
Beneden u wil nabootseeren;
 
Maer hooger vliegen op de veêren
165
Van zijn vernuft, en al den schat,
 
Dien d'endlooze eeuwigheit bevat
 
In haeren schoot, in 't licht durf brengen;
 
Al zou hy oock zijn vleugels zengen
 
In 't eeuwigh vier, dat boven hangt,
170
En 't hof der starren ommevangt.169-70
 
d'Ondanckbre staet naer hooger waerde.171
 
De mensch was gaerne een Godt op d'aerde.
Tegenzang:
 
De redenloosheit zoo genoemt,173
 
Oock 't allerminste dier verdoemt174
175
Dees reuckeloosheit in het dwaelen175
 
En overspringen van haer paelen.
 
De dieren volgen het bestuur
 
Van hunne leitsvrou, vrou Natuur,
 
Onnozel, zonder kreuck en rimpel,179
180
Oprecht, en slecht, en stil, en simpel,180
 
Genoeght aen 't lot, dat op hun viel;181
 
Oock 't onbezielde en met een ziel
 
Van groeizaemheit alleen gezegent.182-83
 
Al wat des menschen oogh bejegent
185
Dat roept hem toe: wy zijn verzaet,
 
Gerust, vernoeght met onzen staet.
 
Natuur verneemt noch klaght, noch bede.
 
Het mindre als 't meerder rust in vrede.
Zang:
 
De Hooghmoedt schept voor ons gezicht
190
Een' hemel uit een stadt; het licht
 
Uit duisternisse, en nacht, en dampen;
 
Het aerdtrijck tot een lucht, vol lampen,
 
Gestarnte, en glans, die 't oogh verblint.
 
Men durf hier regen, hagel, wint,
195
En weêrlicht, blixems, vier en donder,
 
Oock zelf den Godt Jupijn, van onder,
 
Braveeren op zijn' hoogen stoel.
 
Zoo schijnt de kickvorsch, uit een' poel
 
Vol modder, 's Konings rol te speelen.
200
De tempel moet voor speeltooneelen
 
Den vinger leggen op den mont,
 
Om zulck een' godeloozen vont
 
Van mommerye op haer stellaedje.203
 
Een worrem speelt Godts personaedje.200-4
Tegenzang:
205
De Hoovaerdy houdt streeck noch maet.
 
Men kentze aen mijnen en gelaet,206
 
De tong en tekens der gepeinzen;
 
Al wouze een poos haer wit ontveinzen,
 
Vernissen met wat glimps en schijns;
210
De Wijze zietze door de grijns.
 
De Priesters speelen nu voor stommen,211
 
En zien dit lofgetuit, dit mommen,212
 
Met hun weemoedige oogen aen.213
 
De huichlaers poogen wel te staen214
215
Ten hove, en oogen slechts op voordeel.
 
De glimp van staet verblint het oordeel216
 
Der Hovelingen, en dien staert.217
 
Een Godtsdienst, daer men wel by vaert,
 
Wort van de menighte aengebeden.
220
Hier duickt de Waerheit en de Reden.220

Vorige Volgende

Over het gehele werk

titels


auteurs


Over dit hoofdstuk/artikel

lied