Logo DBNL
De werken van Vondel. Deel 7. Vertalingen uit het Latijn van Vergilius, Horatius en Ovidius (1934)

De werken van Vondel. Deel 7. Vertalingen uit het Latijn van Vergilius, Horatius en Ovidius

(1934)–Joost van den Vondel–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende

Vondels werken
Zevende deel

De boeken X, XI en XII van Vergilius' Aeneïs in Vondels vertalingen: het proza en de verzen naast elkander afgedrukt en toegelicht door Prof. Dr. A.A. Verdenius

Het tiende boeck.aant.

Inhoudt.

1 Iupiter den Raet der Goden verdaghvaerdende, vermaentze tot eendraght en vrede. 2 Venus beklaeght zich daer over der Trojanen gevaer, en Iunoos onbluschbaren haet, en 3 verzoeckt endelijck eenige rust, na zoo vele jammeren: Iuno, in het tegendeel, leit al der. 3 4 schult der rampen op de Trojanen, als eerste berockenaers des krijghs, ja wijt dit Venus 5 zelve: weshalve men vruchteloos 't geschil zoeckt te beslechten. Iupiter ziende geen einde 6 van 't krackeel, verzekert haer (om gemalin nochte dochter te quetsen) dat hy geene zijde6-7 7 zal kiezen, maer naer zijne rechtvaerdigheit alles aen 't nootlot opdragen. Ondertusschen7 8 hervatten de Rutulen met alle maght den storm, die met geen mindere kloeckhartigheit 9 van den belegerden afgeslagen wort. Terwijl dit in Latium gebeurt, en Eneas zijne zaken9 10 in Hetrurie naer zijnen wensch beschickt, en veler volcken bystant op zijn zijde gewonnen 11 heeft, keert de zelve met een vloot van dertigh schepen weder, daer hem de Zeejoffers, on-11 12 langs uit schepen in die gedaente verandert, bejegenen, die hem 't verlies zijner schepen en12 13 zijn volcks gevaer verkuntschappen. Hier na voortreizende zoo zet hy, in 's vyants gezicht,13 14 zijn heirkracht op lant, dies de Rutulen den storm staecken, en zich naer den oever 15 gevende, den vyant het landen poogen te beletten. Men vecht met overgroot verlies van15 16 wederzijde: en Pallas vele vyanden nederhouwende, wort endelijck van Turnus gevelt. 17 Eneas, van zijne doot verkuntschapt, vereert zijnen vrient met een lijckofferhande van17 18 eenen geweldigen hoop Rutulen: en Askaen ten leger uitvallende, stiert zijnen vader een18 19 deel volcks te hulp: dies Iuno, ontstelt, en om haren Turnus bekommert, hem, met Iupijns19 20 verlof, uit het tegenwoordige gevaer ruckt, door een schijnbeelt van Eneas, het welck hy20 21 tot in een schip toe vervolghde, dat van Iuno ontmaert, door onweer naer het naeste strant21 22 van Ardea toedreef. Mezentius ondertusschen, zich op Iupijns raet, in den slagh gevende, 23 verslaet Trojanen en Hetruscen by menighte, tot dat Eneas hem met eenen schicht treft, 24 en hy, van zijnen zoon Lausus beschut, ongaerne uit den strijt wijckt, om zijn wonde te 25 verbinden. Lausus, middelerwijl poogende zijn vaders leet te wreken, wort van Eneas25 26 nedergeleit, 't welck Mezentius met droefheit vernemende, weder te paerde in den slagh26-27 27 jaeght, daer hy, zijn zoons doot willende wreken, door de zelve hant omkomt.27
 
De Hemelraet vergaert: Iupijn beslecht den twist.
 
De Rutuler bestormt de Frygiaensche wallen;
30
Doch door Eneas komst wort dezen storm geslist,30
 
En 't velt met doôn gedeckt; daer Pallas komt te vallen
 
Voor Turnus, uit den strijt door Iuno wechgeruckt.32
 
De doot van Pallas wort aen Lausus stracks gewroken,33
 
Die het bebloede zant met zijn doot lichaem druckt;
35
Dat treft Mezentius, zoo dra het wort geroken:35
 
En, hoe gewont hy is, ontmoet Eneas hant,36
 
Die leit den vader flucks, by zijnen zoon, in 't zant.

38 Ondertusschen wort het almaghtige hof des hemels opengezet,+38 39 en de vader der Goden en Koningk der menschen verdaghvaert 40 den Raet in het starlichte gestoelte om hoogh, van waer hy het40 41 Dardaensche heirleger en Latijnsche volck aenschouwt. Zy ver- 42 gaderen te zamen in 't gewelf, van wederzijde ontsloten; Jupiter42 43 heft eerst aen: grootmaghtige Hemelheeren, waerom verandert43-44

Het tiende boeck.

 
Het al vermogend hof des hemels wort terwijlvs. 1
 
Wijt opgezet, de raet gedaghvaert, naer den stijl
 
Des vaders van de Goôn, den koning van de menschen,2-3
 
In 't starrelicht gestoelte, en 't licht, waer naer wy wenschen,4
5
Ter raetzaele en ten troone, in top om hoogh gebout,5
 
Van waer hy, heel gerust, 't Latijnsche volck aenschout,6
 
En al het Dardansch heir. zy zetten, als genooten,7
 
Zich neder in 't gewelf, van wederzijde ontsloten.
 
De Dondergodt heft aen: ô groote hemelraet,9
10
Waerom verandert gy van opzet, en, vol haet,
tekstkritische noten

44 ghy van opzet, en twist onderlinge zoo wrevelmoedigh? Ick had+ 45 Italie verboden den Teukren te beoorlogen. Waerom twist ghy45 46 tegens mijn verbodt? Wat vrees port elck de wapens van zijne 47 party te stijven, en zich met den degen af te matten? Namaels zal47 48 'er (verhaest u niet) een tijt komen, om rechtvaerdigh den oorloogh48 49 te voeren; wanneer het wreede Karthago door d'Alpes inbooren-49 50 de, den Roomschen sloten tot een geweldige afbreuck zal op-50 51 komen: dan wil het vry staen om strijt elckandere vyantschap51 52 te dragen, t'ontzeggen, te plonderen: nu houdt gemack, weest+52 53 vrolijck, en verdraeght u onderling. Zoo sprack Jupiter in het kort:53 54 maer de schoone Venus hadd'er niet weinigh tegen: o vader, o54 55 eeuwigh gezaghhebber over Goden en menschen (want wien 56 kunnen wy anders nu om hulp aenroepen) ziet ghy niet hoe de 57 Rutulers braveeren, en Turnus heerlijck te paerde gezeten, mid-57 58 den onder het heir rijdt, en op zijn zeeghaftigheit opgeblazen,58 59 daer henestreeft? Men laet nu de Teukren binnen beslote wallen 60 niet met vrede; ja zelf binnen de poorten vesten en muren wor- 61 denze bevochten, en de graften loopen over van bloet: Eneas 62 des onbewust, is van der hant. Zult ghy nimmermeer gedoogen,62 63 datze eens van belegh verlicht worden? De vyant met noch een6363-64 64 ander heirleger dreight wederom het herboren Troje; en Tydeus64-65 65 zoon uit Etolie staet weder van Arpen tegens de Frygianen op: 66 ick geloof voorwaer zy zullen my oock te keer gaen: en ick, uwe66-68 67 dochter, moet met de wapenen der sterflijcke menschen noch

 
Betwist nu onderling uw zaeck zoo wrevelmoedigh?
 
'k Verboodt den Italjaen den oorlogh, en dus bloedigh
 
Te vechten met den Frygh. wat twistge tegens my,
 
En tegens mijn verbodt? wat vrees port elck zijn zy14
15
Te stijven met geweer, met zwaerden zich te matten?
 
Hierna [verhaest u niet] zal 't vrystaen uit te spatten,16
 
Elckandere met recht te drijven in de poort;17
 
Als 't fors Karthago fel door d'Alpen inneboort,18
 
Den Roomschen sloten tot groote afbreuck op wil komen:
20
Dan zal het vrystaen haet noch vyantschap te toomen,
 
Te plondren, zijn party t'ontzeggen met de kling:21
 
Nu rust, en houdt gemack: verdraeght u onderling.
 
Zoo sprack Jupijn in 't kort, terwijl de Goden zwegen:
 
Maer schoone Vernis had hier voort niet luttel tegen.24
25
O Vader, opperhooft van 't eeuwige bewint,
 
Die teffens Goden en de menschen vast verbint;26
 
[Want van wien anders kan men hulp en troost begeeren?]
 
Och, zietge niet hoe ons de Rutuliers braveeren,
 
Hoe Turnus heerelijck te paerde heenerijdt
30
In 't midden onder 't heir, en moedigh, naer den strijt,30
 
Zeeghaftigh heenestreeft, en rustigh voor hun allen?31
 
De Troischen mogen nu, besloten in hun wallen,
 
Niet rusten: men bevecht hen binnen muur en poort,
 
En zulck een breede graft loopt over van dien moort.
35
Eneas, onbewust van 't stuck, is wijt vertogen:35
 
En zultge, ô vader, dan ten minste niet gedoogen
 
Dat men de Troischen nu verlichte van 't belegh?
 
De vyant met noch een heirleger is op wegh,38
 
En dreight al wederom dit Troje, nieu geboren.
40
Een zoon van Tydeus uit Etolje, als te voren,40
 
Staet weêr van Arpen op, en dreight den Frygiaen.
 
'k Geloof zy zullen flus my oock te keere gaen.42
 
Ick ick, uw dochter, word van sterfelijcke menssen
tekstkritische noten

68 geplaeght worden. Indien de Trojanen, zonder uw benoegen, en68 69 uwe Godtheit ten wederwille, naer Italie trocken; zy boeten 't:69 70 zy voeren 't zonder u uit: maer volghdenze den last en d'antwoor-70 71 den, hun van zoo vele Goden en Geesten gegeven; hoe kan dan71 72 iemant uw gebodt veranderen? of ons een nieuw nootlot smeden?72 73 wat wil ick ophalen het verbranden der vlote op Eryx kusten? of73 74 de bulderende buien, door den Koningk der winden, in Eolie74-75 75 opgeweckt? of het afvaerdigen van Iris uit de wolcken? Nu ruitze75 76 oock de geesten uit de hel (dit erfdeel der gedeelde weerelt was76 77 noch ongemoeit gebleven) tegens hen op: en Alekto schichtigh77 78 naer boven toegestiert, loopt midden door d'Italiaensche steden 79 spoocken. Ick ben nu om de beerschappy niet langer begaen: wy79 80 hoopten hier op, toen 'er kans was: laet het vry winnen, dien ghy 81 het gunt. Is 'er geen lantschap, het welck den Trojanen van uwe 82 straffe gemalinne gegunt wort; zoo bidde ick u, o vader, door82 83 den smoockenden ondergangk van 't omgekeerde Troje, laet het83 84 my geoorlooft zijn Askaen, behouden 's lijfs, uit den oorlogh elders+ 85 te verzenden: laet het my geoorlooft zijn mijnen neef te bergen.85 86 Eneas werde vry in onbekende wateren omgesolt, en drijve hene86 87 op genade van de Fortuin, waer het haer believe, als ick slechts 88 zijnen zoon beschutte, en uit dien vervloeckten strijt rucke. Ick 89 bezit Amathus, het hooge Pafos, Cythere, en het hof van Idalie:89

tekstkritische noten

 
En hunne wapenen geplaeght, en zie verslenssen44
45
Mijn eige bloem en bloet. indien de Troische vorst
 
Met uw misnoegen, u ten wederwille, dorst
 
Den Italjaenschen toght beginnen; laet hy boeten:
 
Hy voere zonder u dan 't oorlogh uit: maer moeten48
 
Zy volgen op den last en 't antwoort, naer den eisch49
50
Van geesten en van Goôn ontfangen reis op reis;
 
Hoe kan dan iemant uw gebodt en last verkeeren?51
 
Een ander nootlot smeên? wat hael ick op 't schoffeeren52
 
En branden van de vloote op Eryx waterkust?
 
Of 't buldrende onweêr van den Wintgodt, die zijn rust54
55
Uit woest Eolie verstoort, ten smaet der volcken?55
 
Of dat afvaerdigen van Iris uit de wolcken?
 
Nu ruitze oock 't geestendom der helle op tegens hen.
 
Dit erfdeel van 't begrijp der weerelt, zoo ick 't ken,58
 
Bleef ongemoeit tot noch: nu loopt Alekto stoocken,
60
En, schichtigh opgedaeght, met haere fackel spoocken,
 
Door d'Italjaensche steên. ick ben om dit gezagh
 
Nu langer niet begaen: wy hoopten op dien dagh,62
 
Zoo lang'er kans was, en dit vallen wou met minne.63
 
Nu dit niet zijn kan, dat het vry een ander winne,
65
Wien gy dien zegen gunt. is nergens eenigh lant,
 
Dat uwe gemaelin, dus straf uit onverstant,
 
Den Frygiaenen gunt, zoo bidde ick u, ô vader,
 
By 't smoockende bederf, gestoockt door dien verraeder,68
 
Die Troje in d'assche ley, het sta my vry Askaen,
70
Behouden 's lijfs, van noot en krijghsgevaer t'ontslaen,
 
Te zenden elders heene, en u geen bê te vergen.71
 
Het sta my vry mijn' neef, behouden 's lijfs, te bergen.
 
Eneas werde uitheemsch op 't water omgesolt,73
 
En drijve, waer fortuins gena hem heenerolt,
75
Alom, waer 't heur belieft; als ick Askaen verweere,75
 
Hem dezen schelmschen krijgh ontrucke, en 't onheil keere.
 
'k Bezit doch Amathus, het Idaljaensche hof,
 
Den marjoleinen beemt, de kercken, rijck van lof,78
 
Het hooge Pafos, en wellustige Cythere,79
tekstkritische noten

90 laet Askaen de wapens nederleggen en hier zijn leven onvermaert 91 overbrengen: laet vry Karthagoos geweldige heerschappy Ausonie91 92 op den hals blijven leggen; zoo zullen de Tyrische steden van dien92 93 kant geenen last lijden. Wat baet het de krijghspest t'ontglippen,9393-96 94 en midden door den brant, van Argos gesticht, t'ontvlughten? en94 95 zoo veel gevaer en bitterheit, te water en te lande, te verzwelgen;95 96 terwijl de Teukren Latium en het herbouwde Pergamum zoeken? 97 lagenze niet nutter in de jongste assche hunnes vaderlants, en op97 98 den gront, daer Troje gestaen heeft? O vader, ick bidde u, lever 99 den ellendigen Teukren Xanthus en Simois weder, en gun hun,99 100 datze noch eens door 't ongeval van Ilium mogen rollen en sollen.100 101 Toen borst de Koningklijcke Juno aldus heftigh en razende uit:+ 102 waerom dwingt ghy my, zoo geneight tot zwijgen, uit te varen, 103 en mijn heimelijck verdriet t'openbaren? Heeft iemant van de103 104 Goden of menschen Eneas geperst in oorloge te vervallen, of zich104 105 neffens Koningk Latinus als vyant te dragen? Hy zocht Italie door105 106 ingeven van het nootlot, en door aendrift en profecye der razende106 107 maeght Kassandre: het zy zoo: maenden wy hem aen, om buiten107-8 108 't leger te reizen? of zijn leven den wint te betrouwen? of een 109 kint d'oorlooghskans en wallen te bevelen? of geruste volcken,109 110 of Turnus bontgenootschap met de Tyrrhenen te steuren? Wat110 111 Godt, wat straffe Juno broghten hem in dit gevaer? Waer was111-12

80
Vol weelde, en overvloet. de kleene Askaen braveere
 
Met geene wapenen, en slijt 'er onvermaert
 
Zijn leven. laet Karthaegh, door heerschappy en 't zwaert,82
 
Ausonie op den hals vry leggen t'allen tijden:83
 
Geen stadt van Tyrus vreest van elders last te lijden.84
85
Wat baet het dat men brant en oorloghspest ontglipt?85
 
Den brant, dien Argos sticht, ter nauwer noot ontslipt?
 
Zoo veele bitterheên, te water en te lande,
 
Te zwellegen, terwijl de Troischen vast in schande
 
't Beloofde Latium en Troje, weêr gesticht,89
90
Dus zoecken? zaten zy niet nutter onverplicht90
 
In d'allerjongste koole en asch van 's vaders erven,91
 
Daer Troje stont voorheene, en eenmael most bederven?92
 
Ick bidde, ô vader, geef den Troischen Simoïs
 
En Xanthus weder, in hun ramp en droefenis.
95
Vergun hun datze noch een reis alleen ten vollen
 
Door Iliums geval en jammernissen rollen.95-96
 
Toen borst de koningin, vrou Juno, heftigh uit,
 
Als razende en ontzint: wat dwingtge my dus luit98
 
Te roepen, mijn verdriet luitruchtigh t'openbaeren,
100
Nu ick genegen ben te zwijgen, u te spaeren?
 
Heeft iemant van den Goôn of menschen, daer beneên,101
 
Eneas oit geperst in oorelogh te treên,
 
Of by Latinus als een vyant zich te draegen?
 
Hy zocht Italie, door aendrift en behaegen104
105
Van 't nootlot, en de drift en dolle wichlery105
 
Der maeght Kassandre. nu dat zy zoo: maenden wy
 
Hem tot dien oorlogh aen, en buiten 't heir te trecken?
 
Zijn leven aen den wint te hangen in die plecken?108
 
De wal en oorloghskans te laeten aen een kint?109
110
Te stooren 's vollecks rust? of Turnus hoogh bewint
 
En bontgenootschap met Tyrreene te verstooren?110-11
 
Wat Godt, wat Juno heeft hem dit gevaer beschoren?
tekstkritische noten

112 Juno toen? of Iris uit de wolcken gezonden? Het past niet dat112-15 113 het opwassende Troje Italie in brant zette; en Turnus, die Pilum- 114 nus voor zijnen grootvader, en Godin Venilie voor zijne moeder 115 rekent, op den bodem zijnes vaderlants ledigh zitte. Waerom115 116 steecken de Trojaensche geweldenaers Latium in brant? Waerom 117 bezwarenze uitheemsche landen met hun juck, en gaen met den117 118 roof strijcken? Waerom dwingenze de schoonvaders, en rucken118 119 d'ondertrouwde uit hun liefs schoot? Waerom biddenze met den119 120 olijftack in de hant om pais, en voorzien hun schepen van wapenen? 121 Ghy vermooght Eneas uit der Grajen handen te rucken; hem121 122 met nevel en ydele lucht te bedecken, en zijn schepen in Zee-122122-23 123 nymfen te veranderen: ons in het tegendeel zal 't ongeoorlooft 124 zijn den Rutulen wat te helpen? Eneas des onbewust, is van der 125 hant: hy blijve, des onbewust, van der hant. Ghy bezit Pafos, 126 Idalie, en het hooge Cythere: waerom terght ghy kitteloorigen,126 127 en een stadt, die van oorlogen zwanger gaet? Poogen wy u den127 128 vlotten staet van Frygie in den gront te duwen? Doen wy dat,128 129 of zy, die d'ellendige Trojanen den Achiven op het lijf schon?129 130 Wat was d'oirzaeck, dat Europe en Asie tot de wapens quamen,130 131 en om het schaecken van een vrouw het verbont braecken? Over-131131-33

 
Waer was toen Juno zelf, de koningin der Goôn,
 
Of Iris, afgestiert uit Junoos hoogen troon?
115
Het Italjaensch geslacht vermagh by geene wetten
 
't Opwassende Ilium in lichten brant te zetten,
 
En koningk Turnus, die van een Godinne quam
 
Venilie, en geteelt is uit Pilumnus stam,
 
Zijn' grootvaêr, op den boôm des vaderlants gansch ledigh
120
Te zitten. waerom steeckt het Troisch gewelt onvredigh115-20
 
Gansch Latium in brant? waerom bezwaeren zy
 
Uitheemsche landen met hun juck, en dwinglandy?
 
Waerom vermeestren zy de schoonvaêrs, als ontzinden,123
 
En rucken d'ondertroude uit d'armen des beminden?
125
Waerom verzoeckenze den pais met loof van vre,125
 
En stercken hunne vloot met wapens op de ree?126
 
Gy mooght Eneas wel uit Grieckens handen trecken,127
 
Met mist en ydle lucht beschaduwen en decken,
 
Zijn vloot veranderen in Godtheên van de zee;
130
En ons, in tegendeel, is 't niet geoorloft me130
 
Te helpen 's Rutuliers gebreck, en onvermogen?131
 
Eneas, onbewust van 't stuck, is wijt vertogen:132
 
Hy blijve oock onbewust van 't stuck, en van der hant.
 
Gy hebt Idalium, Cythere, en Pafos lant:
135
Waerom baloorigh volck geterght met speere, en bogen,135
 
Een stadt, die zwanger gaet van brieschende oorelogen?
 
Zijn wy 't, die poogen dus den vlotten staet, die stadt
 
Der Frygen, in den gront te duwen? doen wy dat,137-38
 
Of zy, die dees bedruckte elendige Trojaenen139
140
Den Griecken gaf ten roof, door aenraên, en vermaenen?140
 
Wat was toch d'oirzaeck dat heel Asie en Euroop
 
In 't harnas quamen, en tot zulck een snoot verloop,142
 
Het breecken des verbonts, om 't schaecken van een vrouwe?

132 weldighde de Dardaensche overspeelder Sparte onder mijn be- 133 leit? of bestelde ick hem wapens, of stoockte dien krijgh door 134 den Minnegodt? Toen had ghy behooren voor den uwen te134 135 vreezen: nu zijt ghy te spade met onbillijcke klaghten op, en krac-135 136 keelt reis op reis te vergeefs. Aldus dong Juno, en alle Hemel-+136 137 heeren gedeelt, morden en mompelden onderling: gelijck men137 138 de koelte eerst in de bosschen hoort ruisschen, en al morrende 139 heimelijck komen aenwentelen; een teken voor den zeeman, dat139 140 'er storm en onweer op handen is. Toen begost d'almaghtige140 141 vader, by wien 't opperste gezagh bestaet, aldus: en het hooge hof 142 der Goden zweegh stil, zoo ras hy sprack; d'aertbodem sidderde, 143 en de ruime hemel gaf gehoor: toen gingen de winden leggen,143 144 en de zee hielt hare golven in stilte: luistert toe, en neemt mijne144-45 145 rede wel in. Naerdien het onmogelijck is d'Ausonischen met de+145 146 Teukren te vereenigen, en uwe tweedraght geen einde neemt,146 147 zoo zal ick, zonder zijde te dragen, aenzien wat fortuin, wat kans+147 148 een ieder heden hebbe; hy zy dan Trojaen, of Rutuler: Het zy dat 149 het veltleger van Troje door het nootlot der Italianen belegert149 150 blijve; het zy dat de Trojanen door misverstant, en averechtse150-51 151 beduidingen in Italie belandden: ick spreeck de Rutulen niet vry:151 152 een iegelijck wil 't geluck of ongeluck van zijn aengevangen werck152 153 wel t'huis komen; Koningk Jupiter is elck even na; d'uitkomst 154 staet aen 't nootlot. Dit bezwoer hy by de stroomen en oevers+ 155 en zwarte kolcken zijnes Stygischen broeders, die van peck barnen,155

 
Heeft d'overspeeler van Dardanje, dees ontrouwe144
145
Door mijn beleit het hof te Sparten overmant?
 
Heb ick deze oorloghsvlam gestoockt door minnebrant?
 
Of hem geweer bestelt? toen was het tijt te vreezen
 
Voor d'uwen, en by tijts dus in de weer te wezen.
 
Nu komt dees naklaghte al te spade, en tegens reên149
150
Krackeeltge hier vergeefs, zoo dickwijl achter een.
 
Dus pleite Juno vast, daer alle hemelraeden151
 
Gedeelt vast mompelden: gelijck men in de bladen
 
En steile bosschen eerst de koelte ruisschen hoort,
 
Al morrende van verre, en stil uit elcken oort154
155
Aenwentelen; een merck en voorspoock voor de stranden,155
 
En zeeliên, dat'er storm en onweer is voorhanden.156
 
d'Almaghtige Jupijn, de vader van den raet,
 
De vooght, by wien alleen het hoogh gezagh bestaet,
 
Begon en hief dus aen, en 't opperhof der Goden159
160
Zweegh stil, zoo dra hy sprack, als of het was geboden.
 
Al d'aerdtboôm sidderde: de hemel gaf gehoor.
 
De winden vielen vlack. de zee lagh op haer oor,162
 
En hielt haer golven stil. hoort toe, en vat mijn rede.163
 
Dewijl 't onmooghlijck is een' vasten pais en vrede
165
Te sluiten tusschen Troje, en den Ausoniaen,
 
En uwe tweedraght duurt, zoo zal ick stille staen,166
 
Oock zonder iemants zy te trouwen, en te kiezen,167
 
Met goeden oogen zien wat krijghskans in 't verliezen168
 
Of winnen, heden elck te beurte vallen wil,
170
Het zy den Rutulier, of Troischen: ick zit stil.
 
Het zy het leger der Trojaenen blijf belegen171
 
Van d'Italjaensche maght, hun nootgeval, en degen;172
 
Het zy de Troische door een waen, en misverstant,
 
En averechts bediên, aen 's Tybers kust belant;171-74
175
Ick spreeck den Rutuliers niet vry, noch wilze stercken.175
 
't Geluck of ongeluck der aengevange wercken
 
Komt elck van zelf wel t'huis. de koningklijcke Godt
 
Jupijn, elck even na, stelt d'uitkomste aen het lot.
 
Jupijn bezwoer dit by den oever en den navel
180
Des afgronts, Plutoos poel, die, zwart van peck en zwavel,
tekstkritische noten

156 en de gansche Olymp daverde door het knicken van zijn hooft. 157 Hier mede sloot Jupiter zijn rede; daer na rees hy uit zijnen gouden 158 stoel overendt; de Hemelheeren geleidden hem in 't midden tot158 159 aen zijnen drempel.159

160 De Rutulen middelerwijl gaen rontom alle poorten hunnen+ 161 gangk met nederhouwen, en brandtuigh naer de vesten te worpen: 162 en de keurbende der Eneadijnen blijft binnen de wallen belegert,162 163 zonder eenige hoop van uitvlught. D'ellendigen staen te vergeefs163 164 op de hooge wachttorens, en houden slechts hier en daer in 't 165 ront de muren bezet. Vooraen in het spits stonden Imbrasus zoon,165 166 Iasius, Icetaons zoon, Thymethes, twee Assarakussen, Tybris,166 167 d'oude man, en Kastor: Sarpedons gebroeders alle beide, Klarus,167 168 en Hemon vergezelschappen hen, uit het edele Lycie. Akmon168 169 van Lyrnes, niet korter dan zijn vader Klytius, en zijn broeder169 170 Mnestheus, komt geladen met eenen geweldigen steen, geen klein170170-71 171 gedeelte van eenen bergh, en zoo zwaer als hy met al zijn maght 172 torssen kan. D'Italianen vechten met schichten; de Trojanen ver-172 173 dadigen zich met steenen: d'een slingert vierwerck; d'ander zet 174 den pijl op den pees. Het Dardaensche kint, waer voor Venus+174 175 met recht zorge draeght, stont zelf midden onder hen, met zijn 176 hooft bloot, en zonder helm; en blonck zoo schoon, gelijck een176 177 gesteente in root gout gezet, dat men om den hals, of op het 178 hair draeght: of gelijck yvoir, kunstigh in boschboomenhout, of178 179 Oricisch terebynth ingeleit, plaght te glimmen: de locken met179

 
Geduurigh brant. d'Olymp, terwijl hy dit belooft,179-81181
 
Begint te daveren, op 't knicken van zijn hooft.
 
Hiermede sloot Jupijn zijn rede. toen gerezen183
 
Uit zijnen gouden stoel, ontzaghelijck van wezen,
185
Geleit de hemelraet den Hooghsten, naer den eisch,
 
Met eere in 't midden aen de trappen van 't palais.
 
De Rutuliers terwijl, als Turnus krijghsgetrouwen,187
 
Gaen om de stadt hunn' gangk met slaen en nederhouwen,
 
En worpen vierwerck naer de muuren, dat het drijft.189
190
De keurebende der Eneadynen blijft
 
Belegert, zonder hoop van uitvlught, in zijn wallen.
 
De troosteloozen staen vergeefs nu met hun allen
 
Op hooge torens, op de schiltwacht, naer hun wet,193
 
En houden hier en daer den muur rondom bezet.
195
Vooraen en op het spits twee onvervaerde zoonen
 
Van Icetaon en van Imbrasus betoonen
 
Hun moedigheit, Thymeet, en helt Iäsius,
 
Twee telgen uit den stam van vorst Assarakus,198
 
De grijze Tybris, en heer Kastor. twee gebroeders
200
Van vorst Sarpedon staen, als helpers en behoeders,
 
Hun by uit Lycie, veredelt door de faem,201
 
d'Een Klarus, d'ander heet helt Hemon, groot van naem.
 
Heer Akmon van Lyrnes [niet korter dan zijn vader
 
Vorst Klitius, die hem en Mnestheus bey te gader
205
By eene moeder won en voortbroght, even langk,]203-205
 
Komt met een' zwaeren steen gelaên, op 't krijghsgeklanck,
 
Geen klein gedeelte van een steenrots, en in 't weegen207
 
Zoo zwaer als hy vermagh op zijnen hals te dregen.208
 
Hier vecht d'Italiaen met schichten: elck Trojaen
210
Verweert zich met den steen. d'een slingert onder 't slaen210
 
Met brandtuigh: d'ander zet de pylen op de pezen.
 
De Troische knaep, met recht by Venus uytgelezen,
 
Met zorge en angst beschut, stont in den ring ten toon,
 
Bloots hoofts, en zonder helm, en blonck, zoo hel en schoon,
215
Gelijck gesteente in gout, dat aen den hals gehangen,
 
Of 't haer, tot cierssel dient, of als yvoor, omvangen
 
In boschboomhout, of als yvoor, in terebynth
 
Van 't rijcke Oricie gezet, den kunstprys wint
 
Door zijnen schoenen glans. de locken opgebonden,
tekstkritische noten

180 fijn goutdraet opgestrickt, zwieren over zijnen hals, zoo wit als180 181 melck. Oock zagen de manhaftige volcken Ismarus (een edel-181 182 moedige spruit uit Meonischen huize gesproten, daer men vette182 183 ackers bouwt, en Paktool het veltgewas vergult) met pijlen schie-183 184 ten, en het riet met venijn wapenen. Oock was 'er Mnestheus, 185 zoo hoogh in zijn wapen, overmits hy Turnus, 's daeghs te vore,185 186 ten leger uitdreef; en Kapys, naer wien de stadt Kapue genoemt is.186

187 Terwijlze aldus vervaerlijck streden, en hunne krachten tegens+ 188 elckandere opzetten, doorsneet Eneas by midnacht het water: 189 want van Evander scheidende, gingk hy in 't Hetrurische leger 190 by den Koningk, en meldde den Koningk zijnen naem en geslacht;190 191 wat hy zocht, em mebroght; wat krijghsvolck Mezentius op zijne191 192 hant kreegh; hy berichtte hem van Turnus wrevelmoedigen aert;192 193 vermaende hem in te zien hoe... luttel men op weereltsche zaken193-94 194 betrouwen magh; en hielt met een om bystant aen. Tarchon ver- 195 eenighde, zonder uitstel, zijn maght met die van Eneas, en sloot 196 een verbont. Het Lydische volck gaet, nu de profecy en belofte+196 197 uitgedient heeft, op het bevel der Goden, te schepe met de vloot, 198 die den uitheemschen Vorst bevolen is. Eneas schip vaert vooruit,198 199 met de Frygiaensche leeuwen onder het galioen gepaert: Ida,199 200 overaengenaem in 't oogh der Trojaensche ballingen, staet achter200 201 aen. Hier zit de groote Eneas, en overleit by zich zelven de 202 hachelijcke uitkomst der oorloge: en Pallas, dicht aen zijn slincke

220
Met goutdraet opgestrickt, vercieren dezen blonden,220
 
En zwieren om den hals, en schouders, blanck als melck.
 
Oock zagh 't manhaftigh volck hier Ismarus op elck
 
Met pylen schieten, 't riet met boos venijn bestrijcken,223
 
Gelijck eene eedle spruit, gesproten uit de rijcken
225
Van 't vet Meonien en zijnen hoogen stam,
 
Daer 't kouter klailant ploeght, Paktool de vruchten quam
 
Vergulden. Mnestheus stont hier moedigh op zijn wapen,
 
Dewijl hy Turnus, 's daeghs te vore, zoo rechtschapen228
 
Ten leger uitdreef. oock stont Kapys onvertsaeght
230
Daer Kapua tot noch zijn' naem van leent en draeght.230
 
Terwijlze vreesselijck elckandre dus bestreden,
 
Hun krachten tegens een met moedt opzetten, sneden232
 
Eneas en zijn vloot den vloet by middennacht:
 
Want toen hy scheide van Evander, arm van maght,234
235
Ging hy ten leger der Hetrussen by den koning,
 
En melde hem zijn' naem, en afkomst, staet, en wooning,236
 
Oock wat hy mebroght, en verzocht, wat volck Mezens237
 
Op zijne hant kreegh. hy berecht hem, naer zijn' wensch,
 
Van Turnus wrevlen aert, vermaent hem op te waecken,239
240
En in te zien hoe zwack de weereltlijcke zaecken
 
Gebout staen, en houdt aen om bystant in den noot.
 
d'Aertswichlaer Tarchon zocht geen uitstel, maer hy sloot242
 
Een vast verbont met hem, vervoeghde zijne maghten243
 
Met vorst Eneas volck. de Lydiaensche krachten,
245
Nu d'offerwichlaer het haer toestaet, trecken heen,245
 
Uit last der Goden, met de krijghsvloote, onder een'
 
Uitheemschen oorloghshelt, het hooft van volck en kielen.
 
Eneas vaert vooruit, daer d'andren oogh op hielen.248
 
De Troische leeuwen staen gepaert voor 't galioen.249
250
De bergh van Ide, blijde in 't oogh, en frisch en groen,
 
Staet achter aen. hier zit Eneas, als een vader,
 
En overleght by zich de hachlijcke uitkomst nader,
 
En weiflende oorloghskans. prins Pallas, aen zijn zy
tekstkritische noten

203 zijde, vraeght hem nu by wat starren hy by donker nacht voortzeilt;203-204 204 nu wat hy te water en te lande al overbroght.

205 O Godinnen, zet nu uwen Helikon open, en helpt my opzingen,+205 206 wat benden Eneas ondertusschen van de Tuskaensche grenzen ver-206 207 gezelschappen, zijn schepen mannen, en te water gevoert worden.207 208 Vorst Massikus doorsnijt de vlackte met zijnen koperen Tiger; een208 209 overste over duizent jongelingen van Klusium, en Kosen, en met209 210 pijlen en lichte pijlkokers en moortbogen gewapent. De forsse210 211 Abas, van braef gewapent volck voorzien, vaert met den gulden211 212 Apollo, die heerlijck achter op straelt. Zijn moeder Populonie gaf212 213 hem zeshondert jongelingen mede, alle bedreve oorlooghsgasten: 214 't eilant Ilva, moedigh op zijn onuitputbare yzermijnen, bestelde214 215 hem noch drie hondert koppen. Asilas, de derde, der Goden en men-215 216 schen tolck [wien levervezels van 't offervee, wien het gestarrente216 217 des hemels, en vogelezangk, en voorspoock des blixems grondigh217 218 bekent zijn] ruckt duizent gasten, een slaghorden dick en spits218 219 van speeren, mede, en gebiet over hen, die van den Hetrurischen219 220 bodem komen, uit de stadt, daer gesticht van dit volck, uit Pisa220 221 by den Alfeus gesproten. D'overschoone Astur, Astur die zich 222 op zijn ros en geschaeckeert harnas verlaet, volght hen met drie-222 223 hondert mannen, alle getroost het leven by dien heer op te zetten,223 224 en die te Cere, en in Minions landen, en in 't oude Pyrgum, en224 225 ongezonde Graviske t'huis zijn. O Cygnus, ghy vrome krijghs-225

 
Heel dicht, bevraeght zich vast by welcke starren hy254
255
In duisternisse zeilt; nu, wat voor avontuuren
 
De vorst, te water en te lande, most bezuuren.
 
Godinnen, opent nu den Helikon, uw velt,257
 
En helptme zingen wie den Troischen wapenhelt
 
Eneas zijn gevolght; wat midlerwijl voor vaenen
260
En standers zijne vloot verstercken uit Tuskaenen,259-60
 
Zijn schepen mannen, en ter zee gaen, wel gemoedt.
 
Vorst Massikus doorsnijt den vlacken watervloet
 
Met zijnen Tyger, van metael met kunst gegoten,
 
Een overste over vijf paer hondert toghtgenooten,
265
Al jongelingen, eerst in Klusium vergaert,
 
En Kosen, en voorzien, naer hunnen luchten aert,266
 
Met lichte pijlen, en moortboogen, streng te spannen.267
 
De moedige Abbas, braef voorzien van strijtbre mannen,
 
Vaert met Apollo, die van gout straelt achter aen.
270
Zijn moeder Populoon versterckt de standertvaen
 
Met dry paer hondert maets, ervaerene oorloghsknaepen.
 
Het eilant Ilva, rijck van yzermyne en wapen,272
 
Heeft noch dryhondert, tot een wacht, hem bygevoeght.
 
De derde, Asilas, tolck, die Godt en mensch vernoeght,274
275
Wien levervezels van het offervee, de vieren275
 
Des hemels, voglezangk, de spoockery en 't zwieren
 
Des blixems grondigh zijn bekent, en waer 't op rust,277
 
Ruckt duizent gasten mê te water naer dees kust,
 
Een heirspits, dicht en spits van speeren, steltze wetten,279
280
Die uit Hetrurie zich komen derwaert zetten,280
 
Uit 's volcks geboude stadt, dat eerst uit Pise sproot,281
 
Daer Alfeus water uit zijn glaze vlietkruick goot.282
 
De schoonheit, Astur zelf, heer Astur, op 't schaeckeeren
 
Van 't harnas moedigh, en te paerde te braveeren,283-84
285
Komt met dryhondert man hem dienen, die om d'eer
 
Het sterven zijn getroost, ten dienst van hunnen heer:
 
En zy, die in Cerete en Minions landouwen
 
Out Pyrgum, en het kranck Graviske zich onthouwen.288
 
O Cygnus, oorloghshooft van uw' Liguriaen,
tekstkritische noten

226 overste der Ligurianen, ick ga u niet voorby, nochte u, o Kupavo,226 227 met weinigen vergezelschapt: uwe zwaneveders brageren op de227 228 kruin: uw geslacht is van minne besproken, en ghy voert de lieverey228 229 van uwen veranderden vader: want men zeit, dat Cygnus zachte229-33 230 pluimen [terwijl hy, onder de populieren en schaduwe zijner 231 zusteren, uit rouwe over den beminden Faëton zong, en met 232 zingen zijn bedruckte liefde vertrooste] grijs wierden, hy d'aerde 233 verliet, en vrolijck zingende, in de starren voer. Zijn zoon, ver- 234 gezelschapt met scharen van zijns gelijcken, treckt onder de vloot234 235 den geweldigen Centaurus met riemen voort; die bruist door het 236 water hene, en het hooft steil in de lucht opheffende, helt over 237 den vliet, gelijck een vreesselijcke steenrots; en ploeght met zijn237 238 lange kiel de diepe zee. Oock voert Oknus eenen troep van zijn238 239 vaderlijck gewest; Oknus, een zoon van den Tuskaenschen vliet,239-40 240 en Mantus de Waerzeghster, en die u, o Mantua, aen muren en240 241 zijn moeders naem holp: Mantua rijck van voorouderen, maer niet241 242 alle uit eenerhande geslacht. Het bestaet uit volck in driederleie242 243 kluften gedeelt: onder elcke kluft staen vierderhande volcken. Het 244 is 't hooft der volcken, en het Tuskaensche bloet heeft 'er 't gezagh.244 245 Mezentius wapent 'er van dezen kant oock tegens zich zelven,245

290
Ick ga u niet voorby, noch laet Kupavo staen,
 
Met weinigen gesterckt. uw zwaeneveders zweven
 
En zwaeien op de kruin. uw stam was overgeven
 
Tot lasterlijcke min. gy voert de liverey
 
Van uw' veranderden heer vader: want men zey
295
Dat Cygnus zachte pluim [terwijl, met rou beladen,
 
Hy in de schaduwen der zustren, onder bladen
 
Van populier, den val van wulpschen Faëton,297
 
Zoo hartelijck bemint, zijn' zangk niet staecken kon,298
 
En zijn bedruckte min met zingen most verleiden,]299
300
Ten leste grijs wiert, en van d'aerde quam te scheiden,
 
En in de starren voer. zijn zoon, voorzien in noot301
 
Met troepen van zijn slagh, treckt, onder deze vloot,302
 
Centaurus, 't groot gevaert, met riemen door de baren,
 
Die bruischt door 't water heene, en heft, in 't vreeslijck vaeren,304
305
Het hooft in deze lucht, helt over 't water heen,
 
Gelijck een groote rots, en ploeght de diepe zeen.
 
Prins Oknus voert een' troep van 's vaders luchtige oorden;307
 
Prins Oknus, zoon des vliets, die met zijn groene boorden
 
Tuskaenen afpaelt, zoon van een waerzeggerin,309
310
Die Mantus hiet, en u, ô Mantua, uit min
 
Zijn moeders naem gaf, en stevesten, zwaer te rammen;310-11
 
De hooftstadt Mantua, zoo rijck befaemt van stammen,
 
Maer alle niet geteelt uit eenerley geslacht.
 
Die burgery bestaet, indien men hier op acht,
315
Uit dryderhande kluft, eene afkomste uit dry deelen,315
 
En onder elcke kluft vier volcken, die verscheelen.316
 
Het is der volcken hooft, en 't out Tuskaensche bloet
 
Heeft hier 't gezagh. Mezents rust door zijn' overmoedt
 
Oock tegens zich van hier vijfhondert, die te gader
tekstkritische noten

246 vijfhondert, die door Mincius [uit Benakus, zijnen vader, gesproten,246 247 en van groen riet bedeckt] met een pijnhout te water voor den 248 vyant gestiert worden. Daer vaert de stercke Auletes hene, en248 249 houdt slagh met hondert boomen, dat het wadde van 't omge-249249-50 250 keerde marmer schuimt. De vervaerlijcke Triton voert hem, en250 251 verschrickt het meir met zijnen blaeuwen kinckhoren: zijn bor-251 252 steligh voorhooft, daer hy zwemt, gelijckt een mensch tot de252 253 middel toe: de buick eindight in eenen walvisch: de baren schui- 254 men en ruisschen tegens de borst van het halve dier. Zoo vele254 255 uitgeleze oorlooghshoofden gingen in driemael tien schepen, tot 256 onderstant van Troje, en kloofden met den koperen voorsteven 257 de zoute velden.257

258 De dagh was nu geheel en al aen den hemel vertrocken, en258-59 259 de voetzame Febe by nacht op haren wagen omrijdende, ten halven259 260 wege gekomen, en Eneas zelf (want de zorge liet hem niet rusten)+ 261 te roer gezeten, stierde, en sloegh de hant aen het zeil, als hem 262 ten halven wege de rey zijner megenoten bejegende; alle Nymfen,262 263 door de goedertierenheit van Cybele uit schepen in Zeegodinnen 264 en Nymfen verandert. Zoo vele kopere stevens, als 'er te vore 265 aen den waterkant lagen, bezwommen en doorsneden gelijcker-265 266 hant het water. Zy kennen den Koningk van verre, en omringen+266 267 hem al danssende. Cymodoceë, de welsprekenste onder haer267 268 allen, hem van achter volgende, vat met de rechte hant den achter- 269 steven, steeckt met den rugh te water uit, en roeit met de slincke

320
Van Mincius, [uit stroom Benakus zijnen vader
 
Gesproten, en bedeckt met groen en wanckel riet,]320-21
 
In 't pijnhout vaeren, dat naer's vyants heirspits schiet.
 
De stercke Auletes vaert daer heene, heet op 't priemen,323
 
En houdt geduurigh slagh met hondert taeie riemen.
325
Het gansche wadde schuimt van 't vochte marmer, dat
 
Gekeert wort met den slagh. de Triton, als een stadt,326
 
Voert dezen helt, verschrickt de golven, die vast breecken,
 
Met zijn' kinckhoren op het waterblaeu te steecken.328
 
Zijn borstligh voorhooft schijnt een mensch, terwijl hy zwemt,
330
De buick een walvisch, daer hy endight, wonder vremt.
 
De bare ruischt en schuimt voor 't ondier, dus wanschapen.
 
Zoo menigh krijghshooft streeft, tot Trojes hulp te wapen,
 
In dertigh schepen heen, die klooven met gewelt333
 
Van hun metaele borst het zoute en schuimend velt.
335
De dagh was heel en al gedooft aen 's hemels boogen,
 
De koesterende maen, by duister voortgetogen
 
Op haeren wagen, nu alree ten halven wegh:337
 
Eneas, want zijn rust gesteurt door overlegh,338
 
Te roer gezeten, stuurde, en sloegh de hant in 't vaeren
340
Aen 't zeil, als hallefwegh hem, op de donckre baren,
 
Der speelgenooten rey bejegent, en ontmoet,341
 
Flus schepen, door de gunst van Cybele op den vloet342
 
Verkeert in Nymfen, en een drift van Zeegodinnen.343
 
Zoo veele schepen, als noch korts te vooren binnen
345
Den oever lagen met hun koperen beslagh,
 
Doorsneden teffens nu het water, daer men 't zagh.
 
Zy kennen stracks den vorst van verre. zy omringen347
 
Zijn schip al danssende met huppelen, en springen.
 
Cymodocea, wel begaeft, en zoet van tael,349
350
Verr' boven d'andren, volght den Troischen Amirael,
 
Vat met de rechtehant den snellen achtersteven,
 
Steeckt met den rugge hoogh te water uit in 't streven,352
 
En met de slincke roeitze al stil in 't water voort.
tekstkritische noten

270 hant in den stillen stroom. Daer na spreecktze hem, die nergens270-71 271 van weet, alzoo aen: Eneas, afkomst der Goden, waeckt ghy niet? 272 Waeck op, en vier den schoot. Wy zijn Zeenymfen, flus uwe272 273 schepen, gebouwt van pijnboomen, op Idaes heilige kruin ge- 274 wassen. Toen de trouwelooze Rutuler met vier en zwaert ons 275 haestigh aen boort quam, ruckten wy door dwangk de touwen in275 276 stucken, en zoecken u te water. De moeder zich onzer ontfer-276 277 mende, herschiep ons in Godinnen, die onder water leven. Maer279 278 het kint Askaen, midden onder de wapens en het schrickelijck 279 gevecht der Latijnen, wort binnen wallen en graften gehouden. 280 D'Arkadische ruiter, bontgenoot van den stercken Hetrusch, ge-280 281 naeckt alreede ter bestemde plaetse. Turnus heeft vastelijck 282 voorgenomen zijn ruitery tusschen beide in te legeren, en hun282 283 die voor de borst te werpen, op datze zich niet met het leger 284 vereenigen. Op op, beveel dat uwe mackers, zoo dra de dagh 285 aenbreke, in 't harnas op ontboden werden, en tast den scheut-285 286 vryen beuckelaer aen, u van den Viergodt vereert, die zelf den 287 rant vergulde. Morgen zal de zon [indien ghy mijne woorden niet 288 in den wint slaet] geweldigh veel Rutulen, hoop by hoop, ver- 289 slagen zien. Zoo sprackze, en duwde in 't scheiden met hare 290 rechte hant, niet onervaren in 't varen, het groote schip voort,290 291 dat het sneller dan een schicht en pijl, zoo snel als de windt, door291 292 het water voortstoof. Daer na geven d'andere Nymfen de schepen292-93 293 vaert en spoet. Zelf Anchises zoon, de Trojaen, des onbewust,+293 294 zit verstomt, nochtans schept hy moedt uit dit voorspoock. Toen294 295 het hemelsche gewelf aenschouwende, bad hy met weinige woor- 296 den: o goedertiere moeder der Goden, die ter harte treckt uwen

 
Zy vaert hierna den vorst met deze rede aen boort,
355
Die nergens noch van weet: Eneas, bloet der Goden,
 
Hoe, waecktge niet? waeck op, en vier op Godts geboden
 
Den schoot, zie op, wy zijn Zeenymfen, korts uw vloot,
 
Gebout van pijnboomhout, gewassen hoogh en groot
 
Op Idaes heilge kruin. toen Turnus by uw wallen,
360
Een trouloos Rutulier, ons fel aen boord quam vallen
 
Met brandtuigh, vier, en zwaert, zoo ruckten wy met kracht
 
De stercke touwen los, en zoecken u by nacht
 
Te water. Cybele, de moeder, uit medoogen
 
Herschiep ons, als gy ziet in Godtheên van vermogen,364
365
Die onder water gaen, en leven in den vloet.
 
Maer 't kleene kint Askaen, in 't midden van den gloet
 
Der wapenen en 't heet bespringen der Latijnen,367
 
Wort binnen wal en graft gehouden met den zijnen.
 
d'Arkader ruitery, een vreeslijck bontgenoot369
370
Van 't sterck Hetrurie, genaeckt, en geeft zich bloot,370
 
Op zijn bestemde plaets. prins Turnus vondt geraeden
 
Zijn ruiters tusschen bey te legren, hun de paden
 
Te sluiten, hun zijn paert te worpen voor de borst,373
 
Op dat d'Arkader toch met der Hetrussen vorst
375
Zich niet vereenige. op, Eneas, waeck te voren.374-75
 
Beveel uw mackers datze, eer 't licht noch is geboren,
 
In 't harnas aentreên. tast den zwaeren beucklaer aen,
 
Die scheutvry, uwe deught vereert wert van Vulkaen,378
 
Vergulder van den rant. de klaere zon zal morgen,
380
Zoo gy ter harte neemt mijn woorden en mijn zorgen,
 
De maght des Rutuliers verslagen zien op 't velt.
 
Zoo sprackze, en duwde stijf in 't scheiden van den helt,382
 
Met haere rechte hant, niet ongeleert op 't vaeren,
 
Het groot geweldigh schip, waerop het door de baren
385
Zoo vreeslijck voortstoof, als een wint, of snelle pijl.
 
Alle andre Nymfen spoên de vloot oock in der yl.386
 
De Troische Anchises zoon, onkundigh van haer zaecke,387
 
Zit stom, doch schept een' moedt door 't voorspoock, heft ten daecke
 
Des hemels zijn gezicht, en bidt beknopt hierna:389
390
O moeder van de Goôn, vol goetheit zonder ga,390
tekstkritische noten

297 bergh Ida, en uw torenrijcke stedekroon, en het paer gebreidelde297297-98 298 leeuwen; o Godin, nu treck ick ten oorloge, onder uw geleide; 299 laet deze wichelery ons ten beste gedyen, en begenadigh den299 300 Frygianen met uwe hulpe. Zoo sprack hy: en ondertusschen quam300 301 de dagh met een rijp licht weder oprollen, en had den nacht+301 302 alreede verjaeght. Voor eerst kundight hy zijnen gezellen aen, 303 datze elck hunne standaerden volgen, zich wapenen, en ten strijt303 304 bereiden. En nu op het hooge achterkasteel staende, krijght hy304 305 de Trojanen en zijn leger in 't gezicht: daer na stack hy hun met305 306 zijnen slincken arm den blaeckenden beuckelaer toe; waer op de306 307 Dardanen van de muren een geschrey tot aen de starren opheffen,307 308 en hoop en moedt scheppen om te vechten. Zy worpen met308 309 schichten in de lucht, die vliegen, gelijck Strymonsche kranen,309-11 310 die om hoogh uit de wolcken een teken geven, eerze met een 311 geschal, en vrolijck geluit, door de lucht zwemmende, uit den 312 Zuiden vlughten. Maer dit scheen den Rutulischen Koningk en 313 Ausonischen Oversten een groot wonder; tot datze te rugge de313 314 schepen naer den oever zagen wederkeeren, en de geheele vlackte314-15 315 met vloten naer hen toezacken. De top des helms flickert op het+315 316 hooft, en de kam op de kruin geeft eenen glans van zich, en de316 317 gulde vlam des beuckelaers braeckt vervaerlijck vier: gelijck by317 318 helder nacht de staertstarren, of brandende Hontstar zoo root318 319 zien als bloet, dat wel schrickelijck staet: de Hontstar opkomende,319319-20 320 plaeght de krancke en sterflijcke menschen met hitte, en koortsen, 321 en bedroeft het aenzicht des hemels met haer rampzaligh licht.

 
Die Ida, uwen bergh, en torenkroon van steden,
 
En 't macke leeusgespan ter harte treckt met reden;
 
Nu treck ick, ô Godin, ten strijt op uw geley,
 
Dies laet de wichlery van dezen waterrey394
395
Gedyen tot ons heil. begunstigh uwe Frijgen
 
Met uwe hulp. terwijl quam 't rijpe licht opstijgen,
 
En had den nacht verjaeght. vooreerst verkuntschapt hy
 
Zijn toghtgenooten dat een ieder vaerdigh zy
 
Te volgen in 't geweer, waer hen de standert leide,
400
Zich wapene by tijts, en tot den strijt bereide:
 
En, staende op zijn kampanje om hoogh in 't morgenlicht,
 
Krijght Priams burgers en hun leger in 't gezicht.
 
Hy toont van verre hun hierop het klaer gewemel403
 
Des heldren beuckelaers, waerop tot aen den hemel404
405
De Troische van den muur een veltgeschrey verheft,405
 
En hoop en moedt schept om te vechten, dat het treft.406
 
De hemel wort bedeckt van schichten der Trojaenen,
 
Aen 't zweven in de lucht, gelijck Strijmonsche kraenen,
 
Die uit een wolck de leus verspreien overal,409
410
Eer zy het zuider deel verlaeten met geschal410
 
En vrolijck lantgerucht, en zwemmen op haer veêren.411
 
Dit scheen den Rutulier, en zijne Ausoonsche heeren412
 
Een wonder, tot dat zy de schepen zien te rug
 
Den oever zoecken, en de gansche vlackte vlug
415
Met vlooten toegerust van boven nederschieten.414-15
 
De top des hellems blonck op 't hooft. de straelen lieten
 
Niet na te schijnen van den flickerenden kam.
 
De gulde beucklaer braeckt afgrijslijck vier en vlam:
 
Gelijck, by heldre nacht, de staertstar plagh te blaecken,419
420
De hontstar, root als bloet, van 's hemels hooge daecken
 
Zich schrickelijck liet zien. de Hontstar, als zy rijst,
 
Plaeght kranck en sterflijck volck met kortsen, dat elck yst,
 
En heeten brant, bedroeft het aengezicht der hemelen423
 
Met haer rampzaligh licht en schijnsel onder 't wemelen:424

322 De stoute Turnus liet den moedt niet zincken, om hun, die vast+322-23 323 aenquamen, den oever t'onderscheppen, en hen van lant af te 324 drijven: oock geeft hy den zijnen moedt door zijne aenmaningen,324-25 325 en prickeltze aen: O mannen nu hebt ghy uwen vyant in uwe325-26 326 handen, en kunt hem vernielen, gelijck ghy dickwils wenschte. 327 Nu dencke elck om zijn huisvrouw en huisgezin: nu stelt u voor 328 oogen den lof en de groote daden uwer vaderen: laet ons eerst328 329 hun aen het water te gemoet loopen, terwijlze sidderen, en de329 330 voeten in het uittreden noch slibberen: Fortuin helpt de stouten.330 331 Zoo spreeckt hy, en leit by zich over, wie hy met zich tegens hen 332 aen wil voeren; oock wien hy de belegerde muren magh betrou- 333 wen. Middelerwijl zet Eneas zijn mackers uit de groote schepen,+333 334 langs de valreepen, op lant. Velen namen den weerloop van een334 335 slechte zee waters waer, en gaven zich met eenen sprong op de335 336 platen: anderen liepen langs de riemen over. Tarchon (lettende336 337 waer d'oever schoon was, geene plaeten lagen, en geen water337 338 ruischte, nochte barrende; en waer de zee onbehindert met den 339 wassenden vloet aenspoelde) keerde haestigh den boegh derwaert, 340 en badt de mackers aldus: nu, o mijn fluckse gasten, valt met340 341 maght aen de riemen: zet aen, leght aen met de schepen: loopt 342 met de snuiten een stuck in 's vyants wal, dat het steecke. Ick342 343 schroom niet in zulck een haven schipbreuck te lijden, als men 344 slechts eens magh belanden. Zoo sprack Tarchon, en de maets aen+ 345 de riemen vallende, zetten met den boegh op den Latijnschen bodem 346 aen, dat het schuimde, de snuiten de drooghte vatten, en alle346 347 kielen onbeschadight vast zaten, behalve Tarchons schip: want 348 terwijl het op den uitstekenden bult van een banck hangen bleef,348

425
Maer noch ontzinckt de moedt den stouten Turnus niet
 
Om 't volck, dat met gewelt van boven nederschiet,426
 
Den oever in hun komste erglistigh t'onderscheppen,427
 
Te drijven van het lant. hy roept, men moet zich reppen,
 
En moedight al zijn heir, en prickeltze yvrigh aen:429
430
O mannen, nu hebt gy uw' vyant om te slaen430
 
In handen, kunt hem hier naer uwen wensch vernielen.
 
Nu dencke elck om zijn huis, zijn vrou, en kinderzielen.
 
Nu spiegelt u met lust aen uwer vadren lof,
 
En hun naemhaftigheit. laet ons hun eerst door stof434
435
Ontmoeten, aen den kant van 't water, daerze glibberen,
 
De beenen wanckelen, en in het uittreên slibberen.
 
De stoute heeft Fortuin gereet op zijne hant.437
 
Zoo spreeckt hy, en bedenckt wie hy aen 's waters kant
 
Best aenvoer' tegens hen: wie hy, den staet ten beste,439
440
Betrouwen magh 't belegh te styven voor de veste.440
 
Eneas zet terwijl zijn toghtgenooten uit
 
De groote schepen, langs den valreep en den snuit,442
 
Te lande. menigh neemt den weêrloop waer in 't spoeden,
 
Den weêrloop van de slechte en stille watervloeden,
445
En geeft zich met een' sprong op plaeten, en op 't zant.445
 
Een ander loopt en vlieght langs riem en kloet op 't lant.
 
Maer Tarchon [lettende waer d'oever niet en ruischte,
 
En, schoon en vry van plaet, noch barrende, noch bruischte;
 
Waer 't water van de zee, in 't wassen van den vloet
450
Vry aenspoelt,] keert den boegh naer dezen kant met spoet,
 
En bid de mackers dus: nu flux, mijn wackre gasten,
 
Valt aen den riem met maght: zet aen, leght aen met masten,
 
En schepen: loopt een stuck in 's vyants gront en wal
 
Met snuiten, dat het steecke. ick schroom in dit geval
455
In zulck een haven voor geen schipbreuck, voor geen stranden,455
 
Wanneer men endelijck slechts veiligh magh belanden.456
 
Aldus sprack Tarchon: en de maets, uit al hun maght
 
Aen 't roeien, zetten 't met den boegh en snuit met kracht
 
Op den Latijnschen gront en bodem, dat het spatte
460
Van 't ziedend schuim, de snuit de drooghte won en vatte,460
 
De kielen schadeloos vast zaten, uitgezeght
 
Het schip van Tarchon: want terwijl het vast gehecht
 
Bleef op den hoogen bult van eene bancke hangen,
tekstkritische noten

349 tegens het zant aenstiet, lang in twijffel verlet wiert, en den stroom349349-50 350 stuitte, zoo sloopte het, en zette de mannen midden in 't water, 351 daer gebroke riemen en driftige doften hen belemmerden, en het351 352 ebbe des strooms te gelijck de voeten aen het slibberen holp.352 353 Turnus slofte nochte sammelde niet langer, maer ruckte fel met+353 354 al zijn heirkracht tegens de Teukren aen, en hielt stant op den 355 oever, recht tegens hen over. Zy blazen den aentoght. Eneas rant355 356 eerst d'ackerbenden aen, tot een geluckigh voorteken des strijts,356 357 en velde de Latijnen, toen Theron verslagen lagh, die de treffe-357 358 lijckste van allen, Eneas eerst zocht: dezen hieuw hy met zijn 359 zwaert door koperen rondas en gouden wapenrock in zijn zijde.359 360 Hier na treft hy Lykas, die uit zijn moeders doot lichaem gesneden, 361 en het mes zoo vroegh ontglippende, Febus toegeheilight wert.361 362 Niet wijdt van hier broght hy den stercken Cysseus om hals, en den362 363 groflijvigen Gyas, die met hun knodsen geheele troepen matsten.363 364 Herkules geweer nochte de stercke vuisten baetten hun niet;364 365 nochte zijn vader Melampus, die Alcides reisgenoot was, zoo365365-66 366 lang d'aerde hem werck genoegh berockende. Zie terwijl Faro 367 met bulderen niet dede dan wintbreken, dreef hy hem eenen367 368 schicht toe, die in den mont des bulderaers steken bleef. Ghy oock, 369 o ongeluckige Cydon, terwijl ghy Klytius, uw eerste vermaeck,369369-73

 
Op 't blinde zant stiet, en in twijfel most verlangen,464
465
Een goede wijl den stroom belette in zijnen vaert,
 
Zoo sloopt het, en zet al de mannen middenwaert
 
In 't water, daer de riem gebroken, doften drijven,467
 
En hen belemmeren, het vallende eb de lijven
 
Verschockt, de voeten helpt aen 't slibbren in den drang.468-69
470
De stoute Turnus sloft noch sammelt nu niet lang,
 
Maer ruckt met al zijn maght de heirspits en standaerden
 
Naer zijnen vyant toe, zet voetvolck en de paerden
 
Recht naer den oever, daer de Troischen staen gekant.473
 
Men blaest den aentoght voort, de vorst Eneas rant474
475
Eerst d'ackerbenden aen, tot een geluckigh teken,
 
En voorspoock van den strijt, en treft met slaen en steecken
 
De Latijnisten, toen hier Theron nederlagh,
 
Die d'opperste van al Eneas in den slagh478
 
Eerst zocht. hy hieu hem met den degen in de zijde.479
480
Geen gouden wapenrock noch kopren schilt bevrijde480
 
Zijn lenden. hierna trof hy Lykas, flux van leên,481
 
Uit moeders zwangeren en dooden buick gesneên,
 
En, 't mes zoo vroegh ontglipt, aen Febus opgedraegen.483
 
Hy heeft, niet lang hier na, oock Cysseus me verslagen,
485
Die sterck van lichaem was, en Gyas, dick en grof,
 
Een paer dat met de knods geheele troepen trof.
 
Noch Herkules geweer noch hunne maghtige armen
 
Vermoghten niet in noot hun leven te beschermen,487-88
 
Noch oock hun vader, helt Melampus, toghtgenoot
490
Van grooten Herkules, zoo lang hem, stoot op stoot,490
 
Het aertrijck wercks genoegh berockende al zijn dagen.
 
Terwijl hier Faro vast met bulderende vlaegen
 
Slechts wintbrack, dreef hy naer den buldraer, die vast keef,493
 
Een' spitsen schicht, die in 't gehemelt hangen bleef.
495
Rampzaelge Cydon, gy al mede [die, verzopen
 
In minne, Klytius, uw wellust, naer moet loopen,496
tekstkritische noten

370 volght, op wiens kaecken de blonde baert eerst uitloopt, waert 371 door de hant des Dardaners neergehouwen; en zoudt 'er [zonder 372 meer om de minne der jongelingen, die u altijt beving, te peinzen] 373 deerlijck toe leggen, 't en ware de bende der gebroederen u te ge-373-74 374 moet komende, had bestuwt. Deze, d'afkomst van Forkus, zeven 375 in getale, worpen zeven schichten, die ten deele vergeefs op helm 376 en beuckelaer afstuiten: de goedertiere Venus keert 'er een deel376 377 af, die slechts zijn lichaem schrabben, en Eneas spreeckt den ge- 378 trouwen Achates aen: breng slechts schichten aen [mijn hant378-80 379 schoot 'er op den Rutulen niet eenen te vergeefs] die op de velden 380 van Ilium de Grajen in 't lijf staecken. Toen greep hy een groote 381 speer, en smeet: zy vloogh, en sloegh door Meons koperen beucke- 382 laer en pantser hem met een de borst in stucken. Alkanor, de broe- 383 der, quam hem te hulp, en onderstutte zijnen broeder in 't vallen 384 met de rechte hant. Stracks komt 'er een speer door Alkanors arm384 385 gevlogen, die al bebloet haren gangk gaet, en zijne hant blijft,385 386 gelijck verstorven, by zijn lijf neêrhangen. Numitor, den schicht386 387 toen uit zijn anderen broeders lichaem ruckende, schoot naer387 388 Eneas, doch kost hem niet wonden, en hy schrabde met de speer 389 slechs de heup van den grooten Achates. Lausus, noch jongk389-90 390 en frisch van leden, en moedigh op zijn Kurien, komt 'er by, en 391 treft Dryope zwaerlijck van verre met zijn stijve speer, onder de391 392 kin, door de keel, en beneemt hem, die noch sprack, leven en 393 spraeck al t'effens, zoo dat hy op zijn voorhooft tegens d'aerde393 394 aenploffende, het dicke bloet ten monde uitbraeckte. Lausus velde

 
Wiens kin aen 't botten, u een' blonden baert belooft,]
 
Wort door 's Dardaeners hant van 't leven schier berooft,498
 
En neêrgehouwen zoudt'er deerlijck blijven slaepen,
500
Oock langer om geen min van wulpsche en jonge knaepen,500
 
Die u doorgaens beving, meer peinzen, hadde u niet501
 
Der broedren bende, die hier tusschen beide schiet,
 
Terstont met maght bestuwt. dees, zeven in getale,
 
Van Forkus afkomst, worpt al teffens zevenmaele504
505
Met schichten, afgestuit op helm en beuckelaer,
 
Ten minste voor een deel: want Venus neemtze waer,506
 
Keert zommigen, die slechts het vel van buiten wrijven:
 
En vorst Eneas spreeckt Achates aen: waer blijven
 
De schichten? breng slechts aen, [mijn hant en schoot niet een'
510
Op Rutuliers vergeefs,] die rondom Troje heen
 
In 't lijf van Griecksche doôn en bleecke lijcken staecken.508-11
 
Hy greep een groote speer, smeet toe: zy, heet op 't raecken,512
 
Vloogh recht door Meons schilt, en kopren beuckelaer,
 
Sloegh borstpanssier en borst in stucken, fel en zwaer.
515
De broêr Alkanor quam hem helpen, en beschutten,
 
En met zijn rechte hant den broeder onderstutten
 
In 't vallen: maer terstont op heeter daet, al warm517
 
Komt eene speer, die vlieght Alkanor door den arm,
 
En gaet haer' gangk. zijn hant blijft aen de zenuw hangen,519
520
Verstorven by zijn lijf: dies Numitors verlangen
 
Naer wraeck den warmen schicht uit zijn heer broeders lijf
 
Noch ruckte, schoot naer vorst Eneas, fel en stijf,
 
Doch trof hem niet: de speer in 't vliegen schrabt den grooten
 
Achates langs de heup. nu komt'er aengeschoten
525
Prins Lausus, jongk en frisch van leden, en, vol moedt
 
Op zijne Kuriën, treft Dryope in dien gloet526
 
Te jammerlijck van verr' met zijne stijve speere,
 
Beneên de kin door keel en strot, beneemt den heere
 
Het leven en de spraeck, terwijl de mont noch sprack,
530
Zoo dat hy op zijn' mont voorover met een' krack
 
Ter aerde nederplofte, en 't bloet heel dick uitbraeckte.
tekstkritische noten

395 noch door verscheide toevallen drie Thracianen, van het volck, dat395 396 heel hoogh Noortwaert woont; en drie zoons van hunnen vader396396-97 397 Idas, van den bergh Ismarus, hun vaderlant, herwaert gezonden. 398 Hier op quamen Halesus, en d'Aurunkaensche troepen aenge-398 399 ronnen: Messapus, Neptuins afkomst, met zijn brave ruitery quam399 400 oock herwaert aenstooten. Nu poogen deze, nu die elckandere+400400-401 401 te verdrijven: men vecht zelf op de grens van Ausonie. Gelijck401 402 stormwinden, aen de ruime lucht in krackeel gerakende, den strijt402 403 met een gelijcke maght en gramschap aenheffen, en zy zelfs nochte403 404 wolcken nochte zeebaren elckandere onderling wijcken willen,404 405 en de slagh lang in twijfel hangt, terwijlze alle tegens een gekant405 406 staen: niet anders rennen Trojaensche heirspitsen en Latijnsche 407 heirspitsen tegens een, zetten voet by voet, en man tegens man407-408 408 op. Maer toen Pallas, aen eenen anderen oort, d'Arkadische+408-409 409 benden, niet gewoon te vechten, den Latijnen, die achter hen her 410 waren (daer eertijts een vliet den gront wijdt en breet met ronde410-11 411 keien bespreide, en 't geboomte langs d'oevers uitruckte) zagh+ 412 den rugh bieden; naerdien de verwilderde aert der plaetse hen 413 riedt van de paerden af te zitten; zoo ontvonckte hy [het welck+413 414 in noot en verlegenheit noch d'eenige middel is] hun strijtbaer414 415 hart, nu door smeecken, dan door bittere woorden: mijn spits- 416 broeders, waer vliedt ghy hene? Ick bidde u, om u zelfs en uwe416 417 vrome daden, om den naem van Vorst Evander, en zijn uitge-417-18

 
Prins Lausus velde noch, terwijl zijn yver blaeckte,
 
Doch op verscheide wijs, dry Thraciaenen neêr,
 
Van 't volck dat Noordwaert woont in sneeu en winterweêr,
535
En noch dry wackre zoons van Idas, hunnen vader,
 
En Ismarus den bergh, hun vaderlant, te gader
 
Gezonden herwaert aen. Halesus op 't geroep
 
Komt aengeronnen met zijne Aurunkaenen, troep
 
Op troep. Messapus, uit den Godt Neptuin gesproten,
540
Komt met de bloem en 't puick der ruitren aengestooten.
 
Nu poogen dees, nu die elckandere uit het velt
 
Te drijven, en men vecht en oorloght met gewelt,
 
Zelf op d'Ausoonsche grens. gelijck de storremwinden
 
In 't ruim gewest der lucht, als razende en ontzinden,
545
Geraeckende in krackeel, met een gelijcke maght
 
En toornigheit den strijt aenheffen, uit hun kracht,546
 
Daer geene wolck noch golf elckandre willen wijcken,547
 
En d'oorloghskans een wijl in twijfel hangt, gelijcken
 
By huns gelijcken staen, en tegens een gekant:
550
Niet anders rennen hier met maght gelijckerhant550
 
Trojaensche heirspits en de heirspits der Latynen
 
Hardtneckigh tegens een, zoo veele als hier verschijnen,
 
En zetten voet by voet, en man op tegens man.
 
Maer als prins Pallas, mede een hooft van 't krijghsgespan,554
555
d'Arkader benden, niet gewoon te voet te streven,555
 
Den Latijnisten [die hen vast te rugge dreven,556
 
Daer eer de waterstroom den gront, heel wijt en breet,
 
Vol ronde kaien zaeide, en boomen nedersmeet558
 
Langs d'oevers,] zagh den rugh uit angst en vreeze bieden,
560
Naerdien 't verwilderen der plaetse en noot hen rieden560
 
Van 't paert te zitten; zoo ontvonckt hy ['t welck gewis
 
In noot en halsgevaer noch 't eenigh middel is,]
 
De strijtbre harten, nu door bittre en scherpe woorden,
 
En dan door smeecken: ô mijn spitsbroêrs, naer wat oorden,
565
Waerheene vlught gy? och, ick bidde u, om uw faem
 
Van vroomheit, en u zelfs, om vorst Evanders naem,
 
Om zijn zeeghaftigheit, en uitgevoerde toghten,
tekstkritische noten

418 voerde toghten, en mijn fortuin, die nu op den roem des vaderlants418-19 419 vlamt; houdt toch stant. Men moet met den stalen degen door419 420 den vyant henebrekende, zich den wegh banen, daer die drang420-22 421 van mannen allerdichtst op ons aenperst: het hooghhartige vader- 422 lant eischt u en Pallas, den Overste, weder herwaert op. Geene 423 Goden bestoken ons; zy hebben zoo wel een lijf te verliezen als423 424 wy; wy hebben zoo wel handen, en zijn zoo sterck als zy. Ziet, 425 wy worden van den grooten hinderbeer der zee besloten: de vlught425 426 te lande is ons al benomen: of willen wy door zee naer Troje toe426-27 427 tyen? Zoo spreeckt hy, en borst midden onder den vyant in. Hier+427 428 bejegent hem Lagus eerst, door aendrift van zijn dwers nootlot.428 429 Terwijl dees eenen zwaerwightigen steen van den gront afruckte, 430 dreef Pallas hem eenen snorrenden schicht midden in het rugge- 431 been, daer de ribben vast zijn, dat de speer hecht in het been431 432 steken bleef. Hisbon raeckte Pallas, die nederbuckte, om den432 433 schicht uit te trecken, niet van boven, gelijck zijne hoop was: 434 want terwijl Hisbon, om zijn dischgenoots wreede doot razende,434 435 en niet op zijn hoede, toeschoof, zoo trof Pallas hem te vore, en435 436 duwde het lemmer in d'opgeblaze long. Hier na rande hy Helenus436 437 aen, en Anchemolus, die uit Rhetus ouden stam gesproten, zijn437-38 438 stiefmoeders bedde derf schoffeeren. Ghy tweelingen, Daucias438-39 439 en Thymber, Larus afkomst, elckandere zoo gelijck van aenzicht, 440 dat uwe ouders u (een aengename dolinge voor hen) niet konden440

 
En mijn Fortuin, die u nu aenmaent, als verzochten,
 
Op d'eer en prijs vlamt van het lieve vaderlant,
570
Betrout uw voeten niet, maer houdt kloeckmoedigh stant.568-70570
 
Men moet met sabelen door 's vyants standertvaenen571
 
En heirspits breeckende den wegh ter eere baenen,
 
Daer die gepropte drang van mannen, dicht gekant,
 
Ons voor de borst stoot. het hooghartigh vaderlant
575
Eischt u, en Pallas, 't hooft der benden, herwaert heenen.573-75
 
Geen Goden dreigen ons met dondren voor de scheenen.576
 
Zy stellen oock hun lijf in stervens noot als wy.577
 
Wy hebben handen, en een hart in 't lijf als zy.
 
De hinderbeer der zee besluit ons met zijn stroomen.
580
De vlught te lande is ons geheel en al benomen.
 
Of willenwe door zee naer 't rijck van Troje staen?
 
Zoo spreeckt hy, en berst uit, op zijnen vyant aen.582
 
Hier komt hem Lagus eerst door zijn dwers nootlot tegen,
 
Prins Pallas, midlerwijl dees neêrbuckte, al verlegen584
585
Om eenen zwaeren steen te rucken van den gront,
 
Dreef eenen scherpen schicht, die toesnort, daer hy stont,
 
Hem recht in 't ruggebeen, waeraen de ribben hechten,
 
Dat die in 't been heel diep bleef steecken. onder 't vechten
 
Raeckt Hisbon Pallas niet [die neêrbuckte, om het punt
590
Te trecken uit den rugh,] op wien hy 't had gemunt,
 
Van boven, als zijn wraeck het hoopte, al t'opgeblazen:591
 
Want toen nu Hisbon, luide aen 't bulderen en razen,
 
Om 't schricklijck onheil van zijn' lieven dischgenoot,
 
Niet op zijn hoede, fel naer Lagus vyant schoot,
595
Was Pallas reede, eer 't spits van Hisbon hem bespronge,595
 
En duwde 't lemmer in zijne opgeblaze longe.
 
Nu rant hy Helenus, en Anchemolus aen,
 
Die, uit den ouden stam van Retus, durf bestaen
 
Zijn stiefmoêrs eerlijck bed te schenden, en schoffeeren.599
600
Gy tweelingen zult oock mijn wapendichten eeren,
 
O vroome Daucias, en Tymber, [in een rijck601
 
By Larus voortgeteelt, elckandre zoo gelijck
 
Van aengezicht, dat zelf uwe ouders geen van beiden,603
 
Een lieve doolinge voor hunliên, onderscheiden,]

441 onderscheiden, quaemt oock op den Rutulischen acker te sneuve-441 442 len. Maer nu teeckende Pallas u al te hardt: want Evanders kling442 443 nam, o Thymber, u het hooft wech, en, o Daucias, Larus zoon,443 444 uw afgehouwe rechte hant zoeckt naer u, en de half doode vingers 445 lillen, en tasten noch naer het zwaert. Droefheit en schaemte,445 446 onder een gemengt, wapenden d'Arkaders op het aenmanen dezes446 447 mans tegens den vyant, toenze zijn doorluchtige daden zagen.447 448 Daer na doorstack Pallas Rheteus, die hem met den wagen en 449 twee paerden voorby reedt, en zoo veel uitstels kreegh Ilus noch:449 450 want hy had Ilus van verre met maght een speer toegeschoten, die 451 van Rheteus, midden in hare vlught, onderschept wiert, terwijl451 452 hy, o beste Teuthras voor u en uwen broeder wechvloot; en van452 453 den wagen half doot aftuimelende, op den Rutulischen bodem met 454 zijne hielen spartelde. En gelijck de huisman in den gewenschten+454454-59 455 zomertijt, als de wint opsteeckt, het bosch in lichten brant zet, en 456 de geweldige vlam het hout in het midden haestigh aengrijpende, 457 zich te gelijck wijt en zijdt uitbreit: terwijl d'ackerman, hier van457-58 458 meester geworden, en neergezeten, het vier vast lustigh ziet 459 voortslaen: niet anders sluit al de maght der mackeren zich dicht 460 in een, om u, o Pallas, te helpen. Maer Halesus, fors in den oor-460 461 loogh, streeft, onder de beschuttinge van zijnen beuckelaer en 462 zwaert, tegens den vyant aen. Hy verslaet Ladon, Feres, en Demo- 463 dokus, en berooft met zijnen schitterenden degen Strymonius de463 464 rechte hant, toen hy naer zijnen strot taste. Hy klinckt Thoas met464 465 eenen steen voor den kop, dat het beckeneel, met bloedigh brein465

605
Quaemt oock te sneuvelen, in 's Rutuliers landou.
 
Maer Pallas tekende u te hardt, uw' stam ten rou:
 
Want vorst Evanders zwaert nam Thymber kort het leven,607
 
En streeck hem 't hooft van 't lijf, en Daucias most sneven,
 
Daer d'afgehouwe hant den arm zocht op en neêr.609
610
De vinger hallef doot tast lillend naer 't geweer.
 
De schaemte en rou gemengt d'Arkadischen ontsteecken,
 
Gemoedight door dien helt, daer zy hem in zien breecken,612
 
En zijne dapperheên uitmunten op een ry.613
 
Als Retus in karros prins Pallas ruckt voorby,614
615
Wort hy van Pallas gladt doorsteecken onder 't rijden,615
 
En zoo veel uitstel kreegh noch Ilus voor zijn lijden:
 
Want hy had Ilus al van verre een spitse speer617
 
Geschoten naer het lijf, en Retus het geweer
 
In 't vliegen onderschept, terwijl hy zocht te vlughten618-19
620
Voor u en uwen broêr, ô Teuthras, en met zuchten
 
En hallef doot om laegh van zijnen wagen viel,
 
En Turnus bodem smeet met spartelenden hiel.622
 
Aleveneens gelijck, by heldre zomertijden
 
Wanneer een snelle wint opsteeckende aenkomt glijden,
625
En al het drooge bosch in lichte vlammen stelt,
 
De vlam de schors en 't hout in 't midden vat en zwelt,626
 
En teffens wijt en zijt zich uitspreit, snel en wacker,627
 
Terwijl hier d'ackerman gezeten op den acker,
 
Den brant, naer zijnen wensch, ziet voortslaen in zijn kracht:
630
Niet anders sluiten al de Troischen hunne maght
 
Beknopt en dicht in een, om Pallas t'onderstutten.631
 
Halesus, fors in 't slaen, streeft toe, op 't stout beschutten
 
Van zwaert en beuckelaer, naer 's vyants heir en hooft,632-33
 
Slaet Ladon, Demodook, en Feres, en berooft
635
Strymonius de hant met zijnen blooten degen,
 
Terwijl hy naer den strot wil tasten. na dien zegen636
 
Verplet hy Thoas 't hooft met eenen kay, zoo plat637
 
Dat beckeneel en brein gemengt daer heene spat.
tekstkritische noten

466 gemengt, daer hene spat. Halesus vader, zijn zoons nootlot spel-466 467 lende, verstack hem in de bosschen: toen nu d'oude man zijn 468 oogen onder de grijze winckbraeuwen loock, sloegen de Schick-468 469 godinnen haer handen aen den zoon, en heilighden aen Evanders469 470 geweer hem op, die van Pallas, na dit gebedt, gezocht wert: o470 471 vader Tyber, verleen nu dit stalen punt, waer mede ick mick,471 472 geluck en vaert, om den onversaeghden Halesus recht door de 473 borst te varen: ick zal zijne wapens en plonderaedje aen uwe eick473 474 ophangen. De Godt verhoorde die woorden, terwijl Halesus Imaon 475 beschutte; en d'ongeluckige zijn wapenlooze borst voor den Ar-475 476 kadischen schicht bloot gaf. Maer Lausus, alleen zoo maghtigh,476 477 als een groote hoop krijghsvolx, niet lijdende dat zijne troepen 478 om de neêrlaegh van zoo groot een' man versuften, holp eerst478 479 Abas, die alleen den vyant staende hielt, en tegenhielt, om hals,479 480 toen hy hem bejegende. Hier blijven Arkaders en Hetruschen,480 481 en Teukren, der Griecken handen ontworstelt. De benden horten+481481-82 482 tegens een, met gelijcke krachten en Oversten. D'achtersten ver-482 483 dicken de heirspitsen, en de drang verbiet geweer en handen te 484 reppen. Aen dezen kant dringt en drijft 'er Pallas op in: Lausus 485 in het tegendeel aen den anderen kant; en zy verschillen luttel in485 486 jaren, en zijn schoon van leest; doch Fortuin weigerde hun den 487 wedertoght naer het vaderlant: nochtans leedt de groote hemel-487 488 vooght niet, datze zelfs elckandere aenrandden. De doot is hun 489 flus, onder eenen grooter vyant, beschoren. Ondertusschen ver-489

 
Halesus vader, die zijn zoons fortuin kon spellen,
640
Verstack hem in het bosch. als d'oudeman ter hellen640
 
Gingk vaeren, d'oogen loock, bedeckt van 't grijze haer
 
Der winckbraeu, namen hem de Schickgodinnen waer,642
 
En sloegen hant aen 't kint, en heiligden voor ander
 
Den zoon te zamen aen 't geweer van vorst Evander.643-44
645
Prins Pallas heeft het met dees bede op hem gemunt:
 
O vader Tyber, hoor mijn bede, en geef dit punt,
 
Waermede ick mick, geluck en vaert, om op uw wincken647
 
Het door Halesus borst, die forsse borst, te klincken.
 
Ick zal den wapenroof, hem uitgeschud zoo vroom,649
650
Ophangen, u ten prijs, aen uwen eicken boom.
 
De Godt verhoort zijn bê, terwijl Halesus armen
 
Imaon in den strijt beschutten, en beschermen,651-52
 
En hy rampzalighlijck zijn wapenlooze borst
 
Te bloot gaf voor den schicht van dien Arkader vorst.
655
Maer Lausus, maghtiger alleen dan eene bende,
 
Niet lijdende dat zoo veel troepen om d'elende
 
En neêrlaegh van een' man vertwijfelden, vernielt657
 
Eerst Abas, die alleen den vyant staende hielt,
 
En tegenhielt, zoo dra hy hem voor 's hants bejegent.659
660
Hier sneeft d'Arkader, en de Trojer, zoo gezegent660
 
Den Grieck ontworstelt, en 't Hetrurische oorloghsbloet.661
 
De benden horten op elckandere met moedt.
 
Zoo overste als soldaet, en met gelijcke krachten.
 
De hindertoght verdickt zijn heirspits, en de maghten.664
665
De drang verbiet geweer te reppen, en de hant.
 
Prins Pallas dringt en drijft met kracht aen dezen kant,
 
En Lausus wederom met kracht aen d'andre zijde.
 
Zy zijn elckandere in hun jeught gelijck, en blijde668
 
Van opzicht, schoon van leest: doch 't oorloghsavontuur669
670
Ontzeght hun alle bey den weêrtoght naer den muur
 
Van 't vaderlant: noch leedt Jupijn niet dat hun handen671
 
Elckandre in 't velt bestaen gewapent aen te randen.672
 
De doot is, onder een veel grooter vyant, t'hans673
 
Hun bey beschoren. nu, geduurende de kans
tekstkritische noten

490 maende de zorghvuldige zuster Turnus, die op zijnen snellen+490 491 wagen midden onder de benden reedt, Lausus t'ontzetten. Zoo 492 dra hy zijne mackers zagh: het is tijt den strijt te staken; ick wil 493 alleen tegens Pallas aengaen; Pallas behoort my alleen toe. Ick+493 494 wenschte dat het zijn vader zelf aenzage. Zoo spreeckt hy, en op 495 dien last ruimen zijn mackers het vlacke velt. Maer Pallas zich, 496 over 't opruimen der Rutulen en den nadruck van dat gebodt,496 497 verwonderende, staet stom om Turnus, beziet en doorziet dien497 498 groflijvigen wel stijf van verre; en treet met dusdanigh een rede498 499 des Konings rede tegen: ick zal nu, om het strijcken van dien499 500 vetten buit, of om een vermaerde doot, geprezen worden: mijn500 501 vader getroost zich ieder lot van deze beide: laet dreigementen 502 varen. Zoo sprekende treet hy midden op het vlacke velt. d'Ar- 503 kaders worden kout, en hun bloet treckt naer het hart. Turnus 504 sprongk van den wagen, en ruste zich toe, om hem te voet by te504 505 komen: en gelijck de leeuw, die van een groote hooghte in het+505 506 velt van verre eenen kitteloorigen stier ziet staen, toevlieght; met506 507 zulck een gelaet quam Turnus hem op. Toen Pallas docht, dat507 508 Turnus binnen scheuts was, en men hem met eenen speerscheut508 509 bereicken kon, begost hy toe te treden, en sprack aldus den hoogen509 510 hemel aen; of het lot hem, die zich tegens een ongelijcke party510 511 verzetten durf, helpen wou: o Alcides, ick bidde u, om mijn vaders+511511-12 512 onthael, en de tafels, daer ghy, een vreemdelingk, gingkt aenzitten, 513 begenadigh mijn hooghhartigh bestaen: laet Turnus half doot my513

675
Des oorloghs, raet de zorgh der zuster voor d'elenden,674-75675
 
Dat Turnus, te karros in 't midden van zijn benden676
 
Gezeten, Lausus toch ontzette in dezen slagh.
 
Zoo dra prins Turnus zijn getrouwe mackers zagh:
 
Het is hoogh tijt, hoogh tijt den oorelogh te staecken.
680
Mijn lust is voor de vuist zelf Pallas te genaecken.680
 
Ick eigen Pallas my alleen toe, wenschte graegh
 
Dat dit de vader met zijn eigene oogen zaegh.
 
Zoo spreeckt hy: op dien last vertrecken zijn genooten,
 
En ruimen hem een plaets: maer Pallas, om dien grooten
685
En snellen nadruck van den koningklijcken last,685
 
Om 't ruimen van de plaets der Rutulen, zich vast
 
Verwondrende, staet stom, voor Turnus, trots te wagen,687
 
Doorziet dien trotsen gast van verre, en onverslagen
 
Ontmoet den koning en zijn woort met dit geluit:689
690
Nu zal ick, om 't genot van dezen vetten buit,
 
Of, om eene eedle doot gelooft, dees tweedraght scheiden.690-91
 
Mijn vader trooste zich een lot van deze beiden.692
 
Zoo spreeckt hy, en treet aen in 't midden van het velt.
 
d'Arkaders worden kout, hun bloet treckt heel ontstelt
695
Naer 't hart toe. Turnus, voort ten wagen afgesprongen,
 
Rust zich groothartigh toe, om vierigh aengedrongen696
 
Te voet hem toe te treên; en recht als van om hoogh
 
De leeu, die, in het velt van verre, voor zijn oogh
 
Een' kitteloorigen en norssen stier ziet weiden,
700
Flux toevlieght, eveneens quam Turnus, na het scheiden700
 
Des drangs, zijn' vyant op. zoo ras als Pallas docht700-701
 
Dat Turnus binnen scheuts, men hem bereicken moght,702
 
Begon hy toe te treên, en sprack aldus den hoogen
 
En heldren hemel aen, of 't lot door zijn vermogen704
705
Hem helpen wou, die zich verzette tegens een705
 
Party, al t'ongelijck in kracht. hy badt: verleen
 
Verleenme, Alcides, [om mijn vaders gastvryheden,
 
En zijne tafels, daer gy vreemde, op zijn gebeden
 
U zelven zetten gingt,] uw gunst in dezen noot:
710
Begunstigh mijn bestaen. laet Turnus, hallef doot,

514 zijn bloedige wapens zien wechslepen, en met gebrokene oogen 515 my voor zijnen meester bekennen. Alcides hoorde den jongelingk,+515 516 smoorde den zwaren zucht in het binnenste van zijn harte, en 517 storte tranen te vergeefs. Toen sprack vader Jupiter zijnen zoon517 518 Herkules aldus vriendelijck aen: Elck heeft zijnen gezetten dagh:518 519 de tijt van een iegelijcks leven is kort, en onherhaelbaer; maer519 520 zijne faem door daden uit te breiden, dat is een werck van deught.520 521 Onder de muren van Troje sneuvelden zoo vele kinders van 522 Goden: ja mijn eige afkomst Sarpedon bleef 'er oock: Turnus522 523 wort mede van zijn nootlot geroepen, en is al gekomen aen den 524 paelsteen van zijnen gezetten tijt. Zoo spreeckt hy, en keert zijne524 525 oogen van de Rutulische landen af. Maer Pallas worpt uit al zijn+525 526 maght met een speer, en ruckt het blinckende lemmer uit de 527 scheede. De speer vlieght voort, en treft het uiterste dat de schou-527 528 ders bedeckt, en door den rant des beuckelaers zich eenen wegh 529 banende, schrabde endelijck Turnus groote lichaem. Turnus toen 530 met eenen eicken schicht, met een spits yzer beslagen, een poos 531 mickende, smeet op Pallas toe, en sprack aldus: bezie of onze 532 schicht beter raken kan. Zoo sprack hy, en het toegedreven spits532 533 sloegh midden door den beuckelaer, zoo dick met osseleder ge- 534 voedert, als met yzere en kopere platen voorzien, en priemde hem+534 535 door de dickte van het pantser in zijne manhaftige borst. Te ver- 536 geefs ruckt hy den warmen schicht uit de wonde: bloet en ziel536 537 borlen door eenen zelven gangk uit. Pallas plofte op zijn wonde+ 538 neder, dat de wapens krasten, en hy al stervende met zijnen538 539 bloedigen mont het gras op 's vyants bodem beet. Turnus zet den 540 voet op zijne borst, en spreeckt: o Arkaders, vergeet niet dit aen540 541 Evander te bootschappen; ick zende hem Pallas weder t'huis,

 
My zijn bebloeden roof zien sleepen, onder 't rennen,711
 
En met geloocken oogh my voor zijn' meester kennen.
 
Alcides hoort de bê des jonglings in de lucht,
 
En smoortze diep in 't hart met eenen zwaeren zucht,714
715
Stort traenen te vergeefs. Jupijn, de groote vader,
 
Quam Herkles, zijnen zoon, toen met deze aenspraeck nader:
 
Een ieders tijt staet vast. elcks leven is hier kort,
 
En onherhaelbaer: maer zijn krijghsfaem onverdort
 
Door dappre daeden wijt en verre te verspreiden,
720
Voeght d'eedle deught alleen. zoo veele Goden schreiden
 
Om zoo veel kinders van hun bloet, voor Priams stê
 
Gesneuvelt, en mijn zoon Sarpedon bleef 'er mê.
 
Het nootlot roept alreede om Turnus. hy magh schroomen,
 
En is al aen het endt van zijnen tijt gekomen.
725
Zoo spreeckt hy, keert zich van des Rutlers bodem af.
 
Maer Pallas worpt een speer uit al zijn maght heel straf,
 
En ruckt het blinckend zwaert groothartigh uit de scheede.
 
De speer vlieght voort, en treft met haere punt en snede
 
Den tip van 't wapen, dat de schouders deckt, heel schaers,729
730
En effen door den rant des stercken beuckelaers
 
Zich eenen wegh baent, schrabt en schuurt in 't endt de leden730-31
 
Van Turnus, grof van leest. hy staet met forsse schreden,732
 
En mickt een poos heel net met d'eickenhoute speer,733
 
Vooraen met stael gespitst, en smijt volslagen weêr734
735
Op Pallas toe, en spreeckt: nu zie wie best kan treffen.
 
Zoo spreeckt hy, en het spits gedreven slaet hem effen736
 
En midden door den schilt, wel dick met ossenleêr
 
Gevoedert, en met staele en kopre plaeten zeer
 
Zorgvuldigh gestoffeert, en priemt hem door de dickte739
740
Des panssers in de borst, vol moedts, gelijck hy 't mickte.740
 
Prins Pallas ruckt vergeefs den warmen schicht terstont
 
Uit zijne borst, daer bloet en ziel door eenen mont
 
Der gaepende quetzuure op d' aerde nederplassen.
 
De vorst ploft op zijn borst, dat zijne wapens krassen,
745
Hy met bebloeden mont, al stervende in den strijt,
 
Manhaftigh noch het gras op 's vyants bodem bijt.
 
Prins Turnus, met den voet op Pallas borst, spreeckt moedigh:747
 
Arkaders, nu vergeet geensins Evander spoedigh
 
Te bootschappen den doot van zijnen naesten vrient.749
750
Ick stuur hem Pallas t'huis, gelijck hy wel verdient.750
tekstkritische noten

542 gelijck hy verdiende. Wat eere aen het graf, wat troost aen de542542-43 543 begraefenis vast is, dat schenck ick hem: het staet hem dier ge- 544 noegh, dat hy Eneas huisde en hoofde: en zoo sprekende trapte544 545 hy den doode met zijnen slincken voet, en ruckte hem van 't lijf dien+ 546 wapengordel, zwaer van beslagh, uitbeeldende het schelmstuck,546 547 hoe een hoop jongelingen, op eenen zelven bruiloftsnacht, zoo 548 schendigh in hun bloedige bruiloftskamer vermoort wierden: het548 549 welck van Eurytion, een goet meester, rijckelijck in gout uitge-549 550 houwen was; en Turnus nu ten buit gevallen, van blijschap deed550 551 opspringen: de mensch weet luttel wat hem by nootlot beschoren 552 zy, en kan uit hoovaerdye zich in voorspoet niet matigen. Een 553 tijt wil 'er komen, wanneer Turnus om al zijnen schat zal wenschen553 554 Pallas noit aengetast te hebben, en dien buit en dagh vervloecken. 555 Maer de megenoten dragen Pallas op eenen schilt al zuchtende555 556 en weenende wech. O jongelinck, die uwen vader tot droefheit 557 en groote eere t'huis komt; dees dagh was d'eerste, die u in den 558 oorloogh zont, en die u wechruckte, doch niet zonder eenen ge-558 559 weldigen hoop Rutulen mede te slepen.

560 En nu komt geen los gerucht, maer een gewisser bode van+560 561 zulck een ongeval naer Eneas toegevlogen: dat naulix een schrede561-62 562 tusschen zijn volck en de doot, en het tijt is den deizenden Teukren562 563 te hulpe te komen. Hy verhit van toorne, maeit met den zwaerde 564 neder al wat hem eerst bejegent, en baent met den stalen degen564 565 zich eenen ruimen wegh door den drang, om u, o hoovaerdige565 566 Turnus, al roockende van bloet, by te komen. Pallas, Evander,566

 
Wat eer aen 't graf, wat troost noch vast is aen 't begraven,
 
Dat neeme hy in danck, als eene van mijn gaven.
 
Het staet hem dier genoegh dat hy Eneas hooft
 
En huist. zoo spreeckt hy, trapt den doôn, van ziel berooft,
755
Met zijnen slincken voet, en ruckt hem van de lenden
 
Dien wapengordel, rijck beslagen, daer d'elenden,
 
In 't hof van Danaüs gevallen, staen gewracht,757
 
Hoe een hoop bruigoms, op een' zelven bruiloftsnacht,
 
Zoo schendigh zijn gesmoort in 't bloet der bruiloftskamer,
760
Het welck Eurytion, voor andren aengenaemer
 
In kunst, dus rijckelijck in gout gedreven hadt,760-61
 
En Turnus nu ten buit gevallen, als een schat,762
 
Van blyschap juichen holp. de mensch weet van te voren
 
Heel luttel van zijn lot, by nootlot hem beschoren,
765
En kent uit hoovaerdye in voorspoet maet noch staet.765
 
De tijt wil komen, als prins Turnus, bloot van raet,766
 
Om alle zijnen schat zal wenschen en begeeren
 
Dat hy noit had bestaen prins Pallas te schoffeeren;
 
Zal vloecken dezen dagh, en teffens dezen buit.769
770
De toghtgenootschap draeght den dooden Pallas uit770
 
Den slagh op eenen schilt, al zuchtende en met rouwe.
 
O brave jonglingk, die uw vaders erflandouwe,
 
Tot een geweldige eer, en droefheit, en geklagh,
 
Nu weder t'huis komt. och, dees dagh was d'eerste dagh,
775
Die u ten oorlogh zondt, en teffens ons ontruckte,
 
Doch geensins zonder hier, zoo lang het u geluckte,776
 
Een' stapel Rutuliers te sleepen naer het graf.
 
Nu komt geen los gerucht, maer zeker postbode af778
 
Met zulck een onheil naer Eneas toegevlogen,
780
Dat tusschen al zijn volck en 't sterven voor hunne oogen780
 
Geen schrede ruimte en het hoogh tijt is den Trojaen,
 
Die ree te rugge wijckt, in 't uiterst by te staen.782
 
Hy, heet van gramschap, maeit met zijnen degen neder
 
Al wat hem eerst ontmoet, en baent zich zelven weder
785
Met stael een' ruimen wegh door dezen oorloghsdrang,
 
Om, roockende van bloet en neêrslagh, nu eerlang,786
 
O trotse Turnus, u t'ontmoeten, toe te streven.

567 en wat des meer zy, zweven voor zijn oogen; de tafels, daer hy,567 568 een vreemdelingk, eerst aenzat, en hoe zy hem de hant gaven.+568 569 Daer na grijpt hy vier jongelingen, van Sulmon geteelt, en noch569 570 zoo vele van Ufens opgevoedt, levendigh by den hals, om hen,570 571 tot een lijckofferhande voor de schim des overledens, op te offeren,571 572 en het lijckvier met den bloede der gevangenen te besprengkelen. 573 Toen hy daer na Magus een vinnige spiets van verre zou toe- 574 klincken, ontweeck dees behendigh den scheut, zoo dat de spiets574 575 al drillende over hem henevloogh, en hy Eneas knie omhelzende, 576 ootmoedigh aldus sprack: ick bidde u, om uw vaders geest, en576 577 de hoop van den aenkomenden Julus, spaer mijn leven, mijnen577 578 zoon en vader ten gevalle. Ick heb een groot huis staen, daer een 579 maghtigh zilverwerck, kunstigh gedreven, en eenen schat van579 580 gewrocht en ongewrocht gout heel diep begraven leggen: der580 581 Teukren zege hangt toch aen my alleen niet: nochte aen een mans581 582 leven is u zoo veel gelegen. Zoo sprack hy, waer op Eneas aldus 583 antwoorde: bespaer alle die schatten van gout en zilver, waer 584 van ghy spreeckt, vry voor uwe kinderen. Turnus heeft die oor-584-85 585 looghskoopmanschap eerst afgeschaft, al toen hy Pallas versloegh. 586 Hier heeft mijn vader Anchises geest, hier heeft Julus gevoelen586 587 af. Zoo sprekende vat hy met de slincke hant zijnen helm, en den 588 hals des genabiddenden omruckende, duwde daer het lemmer588 589 tot het gevest toe in. Niet verre van hier was Emons zoon, Febus 590 en Dianes Priester, die zijn offerbonet met gewijde keelbanden590590-91 591 onder de kin toestrickte, en in 't harnas, om zijn wit gewaet, van 592 boven tot beneden toe uitmuntte. Eneas trat toe, en dreef hem

 
Evander, Pallas, wat dees meer is, zwieren, zweven788
 
Voor zijn gezicht; de disch, daer hy, een vreemdeling,
790
Eerst aenzat, en hoe heusch de hofheer hem ontfing.790
 
Hy grijpt daerna vergramt vier wackre jongelingen,
 
Van Sulmon voortgeteelt, en, onder 't fel bespringen,792
 
Noch twee paer borsten, trots van Ufens opgevoedt,
 
Al levend by den hals, om hen tot offerbloet
795
Voor 's overledens schim ten zoenaltaer te brengen,
 
En met gevangen bloet het lijckvier t'oversprengen.796
 
Toen hy nu Magus fel een worpspeer, spits en stijf,
 
Van verre, daer hy stont, zou klincken naer het lijf,
 
Ontweeck dees loos den scheut, zoo dat de spiets al drillende
800
Hem over 't hooft vloogh, en hy, bang en angstigh trillende,
 
Eneas knien omhelsde, en sprack, ter doot bevreest:801
 
Ootmoedigh bidde ick u, om uw heer vaders geest,
 
De hoop van uw' Askaen, die opwast, spaer mijn leven,
 
Mijn' zoon en vader ten gevalle, die nu beven.
805
'k Bezit een heerlijck huis, daer maghtigh zilverwerck,805
 
Vol kunst gedreven, en een schat, bewaert heel sterck,806
 
Een schat van gout, gewrocht en ongewrocht, begraven
 
En zeker leggen. het gelucken en hanthaven
 
Der zege hangt geensins aen my, ter doot toe bang,
810
En 't leven van een' man is van een klein belang.810
 
Zoo sprack hy, en hierop Eneas: spaer die schatten
 
Van gout en zilver, daer uw woorden dus op pratten,812
 
Voor uwe kinderen. by Turnus, waert gestraft,
 
Is dees krijghskoopmanschap voorheene al afgeschaft,
815
Toen hy prins Pallas trof. dit voelen nu te gader
 
Iülus, en de geest van mijnen grooten vader.
 
Zoo spreeckt hy, vat den helm met zijne slincke hant,
 
En voort den hals, die om gena bidt in dien stant,818
 
Omruckend, duwt de kling daerin tot aen 't geveste.
820
De priester van Diane en Febus, die hem preste
 
Ten oorloge, een wiens haer met zijne altaerbonet820-21
 
Bedeckt wiert, en gestrickt met banden, zonder smet,822
 
Beneên de kin, en om de keel, en die zijn leden
 
Bekleet in wit gewaet, van boven tot beneden,
825
Waerover 't harnas blinckt, en uitmunt; dees een zoon
tekstkritische noten

593 op het velt neder, en op den gesneuvelde tredende, offert dien,593 594 en bedeckt de plaets met een eerwaerdige schim. Serestus de594 595 wapens verzamelende, brengtze op zijne schouders, u, o Koningk595 596 Mars, tot een zegeteken toe. Cekulus, uit Vulkaens struick ge-596-97 597 sproten, en Umbro, van 't geberghte der Marsen afgestegen, 598 hervatten den strijt. Dardaens zoon zet 'er zich tegen (hy had598 599 met zijne kling Anxur de slincke hant, en den geheelen rant des 600 beuckelaers afgesmeten.) Dees sprack wat vermetel; geloofde dat600-603 601 zijn belezen geweldigen nadruk had, en zich eenen hoogen 602 ouderdom en vele jaren levens belovende, verhief misschien zijn 603 hart ten hemel toe. Tarquitus, van Boschgodt Faunus, by de Nymf 604 Driope, gewonnen, braveert in het tegendeel met zijn blinckende604 605 wapenen tegens hem aen, en ontmoet den verhitten Eneas, die605 606 met d'opgeheve spiets hem door zijn pantser en zwaerwightigen606 607 beuckelaer klinckt: daer na houwt hy het hooft van den te ver-607 608 geefs biddende, die noch veel te zeggen had, ter aerde, en den 609 romp haestigh voortstootende, spreeckt in erren moede aldus:609 610 legh nu daer, ghy ontzaghelijcke: uw lieve moeder zal u niet ter 611 aerde brengen, nochte uwe leden in uw vaders graf bedelven:611 612 ghy wort den verslindende vogelen ten beste gegeven, of zult in612 613 't water gesmeten, voor stroom henedrijven, daer de graege vis-613 614 schen uw wonden lecken. Eneas vervolght flux Antheus, en Lykas,614

 
Van Emon quam hier oock, den oorloge ongewoon.
 
Eneas treet hem toe, velt Emons zoon ter aerde,827
 
En, tredende op het lijck, bedeckt met deze eerwaerde
 
Gewijde schim de plaets, en wijtze aen Godt, en 't feest.829
830
Serest verzamelde de wapens onbevreest,
 
En offert op den neck aen Mars dit zegeteken.831
 
Helt Umbro, van 't geberght der Marsen, en die streecken,
 
En Cekulus, een telgh van 's hemels wapensmidt,
 
Hervatten nu den strijt. Eneas merckte dit,
835
En zet zich rustigh schrap. hy had met zijnen degen835
 
Alree de slincke hant van Anxur afgeslegen,836
 
Den rant des beuckelaers gekloncken van den schilt.
 
Dees stofte wat verwaent, geloofde wat te milt838
 
Dat zijn belezen kracht en nadruck had van boven,839
840
Wist zich veel jaeren tijts en grijsheit te beloven,
 
Verhief misschien zijn hart te hoogh uit blinde hoop.
 
Tarquyt, Godt Faunus zoon, gewonnen by Dryoop,
 
Braveerde in 't tegendeel met blinckenden geweere
 
Recht voor hem, en ontmoete Eneas drift en speere,844
845
Die heet gekloncken wiert door zwaeren beuckelaer
 
En pansser, en hierna van 't hooft berooft, dat daer846
 
Ter aerde nederploft, terwijl hy om genade
 
Noch aenhielt, doch vergeefs, en ydel, en te spade.
 
Eneas stoot den romp daer heene, en spreeckt gestoort849
850
In erren moede aldus: legh daer, gelijck 't behoort,
 
Ontzaghelijcke gast. geen Godtheit zal gehengen
 
Dat uwe moeder 't lijck nu zal ter aerde brengen,
 
En in uw vaders graf bedecken naer de wijs.853
 
Gy leght den vogelen op 't velt ten roove en spijs,
855
Of zult, in 't nat geplompt, voor stroom de kil bedecken,855
 
Daer graege visschen noch uw versche wonden lecken.
 
De Troische Eneas volght flux Anteus op 't geroep,857
tekstkritische noten

615 van Turnus eerste benden, en den stercken Numa, en den rossen615 616 Kamertes, die van den groothartigen Volscens geteelt, de lant-616 617 rijckste in Ausonie was, en regeerde over Amyklen, daer niemant617 618 zich reppen durf. Gelijck Egeon, die (zoo men zeit) hondert armen,+618 619 en hondert handen hebbende, het vier uit vijftigh monden en 620 keelen blies, toen hy tegens Jupijns blixems met vijftigh schilden620-21 621 aenrammelde, en vijftigh zwaerden uitruckte: alzoo brult de zeeg- 622 haftige Eneas over al het vlacke velt, na dat zijn punt eens laeuw622 623 geworden is: ja hy streeft tegens de borst van Nyfeus en zijne623 624 vier paerden aen, die op hem toezetten; maer zoo dra zy hem van 625 verre zien aenstappen, en afgrijsselijck brullen, keerenze van vree-625 626 ze; en te rugh aen 't hollen, smijten hunnen wagenaer ten wagen626 627 uit, en rucken naer strant toe. Ondertusschen geven Lukagus en627 628 zijn broeder Liger zich met een paer witte paerden midden onder 629 den hoop: maer de broeder ment de paerden, de bitse Lukagus629 630 zwaeit den blancken degen. Eneas verdroegh het niet, datze zoo 631 verhit voortvoeren; hy viel 'er op in, en het stont vreesselijck,631 632 toen hy hun met zijne speer opquam. Liger sprack tegens hem:+ 633 ghy ziet hier Diomedes paerden nochte Achilles wagen, of de633 634 Frygiaensche velden niet: dit lant zal nu een einde van den krijgh 635 en uw leven zien. Zulcke woorden smijt d'uitzinnige Liger uit. De635 636 Trojaensche helt zoeckt hem niet met woorden te bejegenen; maer636 637 worpt zijnen vyant eenen schicht naer het lijf. Terwijl Lukagus637 638 vooroverhellende, de rossen met slaen en prickelen voortjoegh,638 639 en het slincke been vooruitstekende, zich schrap zette om te 640 vechten, zoo snort de speer door den ondersten rant des blincken-

 
En Lykas, oversten van Turnus volck en troep,
 
Den stercken Numa, en Kamertes, eenen blonden,859
860
Des trotsen Volscens zoon, den rijcksten man, van gronden
 
En bosch en beemt in gansch Ausonie, en een' heer
 
Der stille Amyklen. als Egeon, die noch meer862
 
Dan hondert armen hadde, en hondert stercke handen,
 
[Is 't waer het geen men zeght] en vier en vlam en branden
865
Uit vijftigh monden en zoo veele keelen blaest,
 
Als hy Jupijn bestrijt, en, hoe de blixem raest,866
 
Met vijftigh beuckelaers hier tegens aen durf schitteren,
 
En vijftigh zwaerden treckt: zoo brulde, in dit verbitteren,868
 
De dappre Eneas hier zeeghaftigh over 't gras,
870
Na dat het scherpe punt eens laeu geworden was.
 
Hy streeft oock naer de borst van helt Nyfeüs paerden,
 
Die op hem renden, maer wel haest van schrick bedaerden,872
 
Als zy hem komen zien van verre, trots en vlugh,
 
En hooren hoe hy brult. dat jaeght hun flux te rugh,
875
Zoo datze in 't hollen den koetsier verongelucken,875
 
Ten wagen uitgesmackt, en snel naer strant toe rucken.
 
Terwijl geeft Lukagus en Liger mê, zijn broêr,
 
Met witte paerden zich in 't hart van 't krijghsrumoer.
 
De broeder ment het paert, en Lukagus, aen 't maeien,
880
Is vreeslijck bezigh met de bloote kling te zwaeien.
 
De Troische Eneas leedt geensins dat zy verhit
 
Dus yverden, en viel met yver in: maer dit881-82
 
Stont schricklijck, als hy met zijn speer hun quam ontmoeten.
 
Toen stofte Liger: gy ziet hier geen paerdevoeten
885
Van Diomedes, noch Achilles wagen niet,885
 
Noch 't Frygiaensche velt. dit lant zal van 't verdriet
 
Des krijghs een ende zien, met eenen van uw dagen.
 
De dolle Liger smijt dit uit op zijnen wagen.888
 
De helt van Troje ontmoet hem niet met eenigh woort,
890
Maer komt zijn' vyant met een' schicht van verre aen boort.
 
Terwijl nu Lukagus vooroverhelt, de paerden
 
Met slaen en prickelen, op datze krachten baerden,892
 
Fel voortjoegh, 't slincke been vooruitstack, en zich schrap
 
Naer 't vechten zette, quam een spitse worpschicht knap894
895
Gesnort door 't onderste des beucklaers, en zijn randen,
tekstkritische noten

641 den beuckelaers: daer na doorboortze hem zijn slincke eechenis,641 642 en hy tuimelt, voor doot ten wagen uitgeschockt, over het velt+642 643 hene. De Godtvruchtige Eneas spreeckt hem bits en bitter toe: 644 o Lukagus, de traegheit uwer paerden in 't vlughten verriet uwen644-45 645 wagen niet, nochte ydele schimmen der vyanden holpen uwe 646 rossen aen 't hollen: ghy hebt zelf, over de wielen springende, 647 den wagen verlaten. Dit sprekende zoo rande hy de paerden aen:647 648 d'ongeluckige Liger van den zelven wagen gevallen, streckte hem648 649 zijn weerlooze handen toe. O Trojaensche helt, om u zelfs, om+649 650 uwer ouderen wil, die u, ter goeder ure, ter weerelt broghten; 651 laet my leven, en erbarm u over mijn smeecken. Eneas antwoorde+ 652 hem, die noch badt: flus spraeckt ghy zoo niet: sterf hene, en de652 653 broeder verzelschappe zijnen broeder. Toen duwde hy hem het 654 punt in 't hart, den schuilhoeck der ziele. De Dardaensche Vorst654 655 bespreide het velt aldus met lijcken, en bruisde als een stroomende655 656 waterbeeck, of bijster onweêr. Endelijck vallen het kint Askaen,656 657 en de vergeefsbelegerde jeught te poort uit.

658 Ondertusschen spreeckt Jupiter eerst Juno aldus aen: o zuster,658 659 mijn lieve bedgenoot, Venus (gelijck ghy meende, en in uwe659-60 660 meeninge niet bedrogen zijt) hanthaeft de Trojaensche mogent-660 661 heit: de Rutulen zijn niet gestelt om rustigh de handen te reppen,661 662 moedigh te vechten, en lijfsgevaer uit te staen. Juno antwoorde 663 hem ootmoedighlijck, o mijn overschoone echtgenoot, waerom663 664 moeit ghy my, die vol hartewee ben, en uw straffe woorden ont-664 665 zie? Lagh ick u zoo diep in 't hart, gelijck eertijts, en het wel 666 betaemde; ghy, die almaghtigh zijt, zoudt my niet weigeren, dat 667 ick Turnus uit den strijt berghde, en behouden aen zijnen vader

 
Doorboort de slincke zy van d'eechnis, dat hy van den
 
Gezwinden wagen doot ter aerde rolt op 't velt.
 
Godtvruchte Eneas spreeckt, verbittert en ontstelt:898
 
De traegheit van uw paert verriet in 't heenevlughten
900
Uw' wagen niet, noch uw gedreve rossen duchtten900
 
En holden niet, uit angst voor 's vyants ydlen geest:901
 
Gy, Lukagus, liet zelf den wagen, dus bevreest,
 
En zijt'er over as en raders uitgesprongen.
 
Zoo spreeckt hy, vat den toom, en houdt het paert gedwongen.904
905
d'Onzaelge Liger, die hier van den wagen lagh,
 
Stack weerloos hem de hant noch toe met dit geklagh:
 
O Troische helt, om u, om oudren eer te geven,907
 
Van wien gy zijt geteelt ter zege, laet my leven:
 
Ontfarm u op mijn bede. Eneas antwoort hem,
910
Die bidt: gy spraeckt terstont met een heele andre stem;910
 
De broêr geley den broêr. sterf heen met rouwe en smerte.
 
Toen duwde hy het punt hem diep genoegh in 't harte,
 
Den schuilhoeck van de ziel. de Troische vorst bespreit
 
Het velt met lijck by lijck, en bruischt van moedigheit,
915
Gelijck een waterstroom, een storm op zee komt vallen.
 
Ten leste valt Askaen, en 't volck, dat in de wallen
 
Vergeefs belegert is, met maght de stroompoorte uit.917
 
Jupijn spreeckt midlerwijl in 't eerst met dit geluit918
 
Zijn eige Juno toe: mijn lieve bedgenoote,
920
Mijn zuster, Venus helpt en hanthaeft onverdrote,
 
[Gelijck gy meende, en hier niet in bedrogen zijt]
 
De Troische mogentheit. de Rutuliers ten strijt
 
Zijn slap, en niet gestelt om fors de hant te reppen,
 
Te staen in lijfs gevaer, in 't vechten moedt te scheppen.
925
Vrou Juno antwoort hem ootmoedigh, en beleeft:925
 
Mijn overschoone heer en echtgenoot, wat geeft
 
U reden my, vol drucks en hartewee, te moeien,
 
Die uwe strengheit vrees? waer noch de liefde aen 't bloeien,
 
En lagh ick u in 't harte, als voortijts, en het past;
930
Gy, die almaghtigh zijt, zoudt my, in dezen last,
 
Niet weigren Turnus uit gevaer des strijts te redden,
 
Hem vry aen Daunus hof en zijn heer vaders bedden932

668 Daunus leverde: nu gaet hy verloren, en moet het, om der Teukren+668 669 wil, met zijn godtvruchtigh bloet ontgelden. Evenwel is hy een 670 telgh uit onzen stamme: Pilumnus is zijn overoutgrootvader, en670 671 menighmael beschonck hy uwe kercken mildelijck en rijckelijck 672 met offergaven. De Koningk des hemelschen Olymps sprack in 673 't kort tegens haer aldus: bidt ghy om uitstel en tijt voor den 674 vegen jongelingk, en acht ghy, dat ick u hier in volgen kan; zoo674 675 bergh Turnus door de vlught, en ontweldigh hem den aenstaenden+675 676 doot: dus veel magh men u inwilligen: maer schuilt 'er onder dat676 677 verzoeck iet, dat verder ga; en meent ghy dien geheelen krijgh677 678 te beslechten, of te veranderen, zoo aest ghy een ydele hope.678 679 Hier op zeit Juno al weenende: wat, of ghy by ooghluickinge 680 inwillighde, het geen ghy mondeling niet kunt toestaen, en ick680-81 681 my van Turnus leven moght verzekeren? Nu hangt den onschul-681-82 682 digen een droevigh einde boven 't hooft, of ick versta my des682-83 683 niet; en wensch eer door een ydele vrees bedrogen te wezen, en683-84 684 dat ghy, die dit vermooght, liever uw begonnen werck ten beste 685 keert. Zoo spreecktze, daelt haestigh uit den hoogen hemel, en+ 686 met een wolcke omgort, voert met zich een onweder door de686 687 lucht, en komt naer het Trojaensche heir en Laurentijnsche leger687 688 toe. Toen schiep de Godin uit een bolle wolcke een dunne en+688 689 krachtelooze schim (een wonderbaer gedroght in d'oogen) die689 690 den goddelijcken Eneas gelijck, en met Dardaensch geweer, en 691 beuckelaer, en kam, gelijck de Trojaen, gewapent is: zy begaeft691 692 haer met een ydele spraeck, met een stem zonder verstant, en692 693 bootst zijnen tret na: gelijck men zeit, dat de geesten der over-693

 
Te leveren: nu spoet hy naer zijn levens endt,
 
En moet om Trojes wil, ten zy gy 't anders went,
935
Dit boeten met zijn bloet, godtvruchtighlijck vergoten.935
 
Hy is nochtans een telgh uit onzen stam gesproten.
 
Pilumnus houdt men voor zijn overgrootvaêrs vaêr,
 
En dickwijl broght hy u zijn gaven ten altaer,
 
Gehoorzaem rijck en milt. het hooft van 's hemels hoven
940
Beantwoort dit in 't kort: verzoecktge tijt hier boven,940
 
En uitstel voor zijn jeught, die veegh en sterflijck is,
 
En achtge dat ick u in uwe droefenis
 
Kan helpen? ga dan toe, bergh Turnus lijf door 't vlughten:
 
Ontweldigh hem den doot, die aenstapt: staeck dit zuchten:
945
Dus veel vermagh ick u te gunnen: maer indien
 
Hier noch iet onder schuilt, dat hooger schijnt te zien,946
 
En meentge dezen krygh geheelijck te beslechten,
 
Zoo aestge eene ydle hoop. zy spreeckt op dit berechten948
 
Al weenende: wat of gy door de vingers zaeght,949
950
En d'oogen loockt in 't geen by monde uw maght mishaeght
 
Te stemmen, en ick my van Turnus lijf en leven950-51
 
Verzekren moght? nu hangt den ree ter doot gegeven
 
En gantsch onschuldigen een jammer boven 't hooft,
 
Een al te droevigh ende: of, als van zin berooft,
955
Versta ick dit noch niet, en wensch veel eer bedrogen
 
Te zijn door ydele vrees, en dat door uw vermogen
 
Gy dit ten beste keert. zoo spreecktze, en daelt ontroert957
 
Uit 's hemels troon, omgort zich met een wolcke, en voert
 
Met zich een onweêr door de lucht, genaeckt de benden
960
Van Frygh en Laurentyn, die op elckandre renden.
 
Toen schiep de luchtgodin, uit eene holle wolck,
 
Een krachtelooze schim, die dun, in 't oogh van 't volck,
 
Een wonderbaer gedroght, en 't goddelijcke wezen
 
Van vorst Eneas scheen, voorzien met uitgelezen
965
Geweer, en beuckelaer, en kam, als dees Trojaen.
 
Zy geeft de wolcke een tong om klaer geluit te slaen,
 
Met redenlooze spraeck, en bootst zijn brave treden967
 
En stappen na: gelijck men zeght dat d'overleden,

694 ledenen hene en weder vliegen; of droomen slaperige zinnen+694 695 beguichelen. Deze schim huppelt vrolijck voor d'eerste geleden,695 696 en terght Turnus met zijn geweer, en tart hem uit met schimp-696 697 woorden. Turnus hier tegens aen, smijt van verre een speer, datze 698 snort: de schim zich omkeerende, biet hem den rugh. Maer Turnus 699 toen hierom ontstelt, geloofde dat Eneas zich omkeerde en weeck;699 700 en hy schepte hier een ydele hoop uit: Eneas waer vliet ghy hene? 701 schey niet uit het huwelijck, dat al gesloten is: deze hant zal u701 702 aen het lant helpen, het welck ghy door zee gingt zoecken. Aldus702 703 roepende volght hy, schermt met den schitterenden degen, en+ 704 ziet niet eens, hoe zijn blijschap enckel wint is. By geval lagh 'er704 705 aen een steile en hooge oeverrots een schip vast gebonden, waer+ 706 van een valreep uithing: Koningk Osinius wert hier mede van de706 707 Klusinische kusten herwaert gevoert. De schim van den verbaest-707 708 vlughtenden Eneas valt hier in, om te schuilen; Turnus zit 'er+ 709 niet te trager achter her, en keert zich aen geene hindernis, en709 710 vliegt den valreep op: naulix zet hy zijnen voet binnen 's boorts, 711 of Saturnus dochter ruckt het touw in stucken, en het losgeruckte 712 schip in de tuimelende golven. Maer Eneas mist en zoeckt Turnus, 713 om tegens hem te kampen, en brengt menigen krijghsman, die 714 hem bejegent, om zijn leven. Toen zagh de lichte schim niet meer 715 naer schuilhoecken om, maer vloogh om hoogh, en mengde zich715 716 in een donckere wolcke; terwijl Turnus vast van eenen dwarrel-716 717 wint midden in zee omgevoert wiert. Onkundigh van zijn weder- 718 varen, en ondanckbaer voor zijne behoudenis, ziet hy vast te rugge,718 719 en heft beide de handen met zijne stem naer den hemel: almagh- 720 tige vader, acht ghy my zulck een lasterstuck waerdigh, en woudt720

 
Of geest der overleên gaen zweven naer den schijn;969
970
Of droomen het verstant, wanneer de herssens zijn
 
Van slaep bevangen, 's nachts beguighlen tegens reden.971
 
Dees wolckschim huppelt bly in 't voorste der geleden,
 
Terght Turnus met geweer, en tart hem met veel schimp.
 
Prins Turnus hierop aen smijt toe naer dezen glimp974
975
Met zijne speer, die snort van verr': de schim wort vlugge,975
 
En keert zich om, en biet den Rutulier den rugge.
 
De Rutulier ontstelt gelooft door deze streeck
 
Dat vorst Eneas uit verbaestheit keerde en weeck,
 
En schept een ydle hoop: Eneas, hoe? waerheenen?
980
Verlaet het huwlijck niet, dat reede naer uw meenen
 
Al vast gesloten is. dees vuist begeert u ree
 
Te helpen aen het lant, het welck gy zocht door zee.
 
Dus roept hy, volght hem in, en schermt met blancken degen,983
 
En merckt niet dat zijn vreught slechts wint is, zonder zegen.984
985
By avontuur lagh, voor een steile en hooge rots,
 
Een schip heel vast gemaert aen d'oevers, groot en trots,
 
Waeruit een valreep hing. Osinius de koning
 
Van zijn Klusijnsche kust en hof en rijcke wooning
 
Was met dees kiel belant. de schim, aldus verbaest
990
In vorst Eneas schijn aen 't vlughten, valt met haest
 
Hierin, om 't bloedigh zwaert des vyants dus t'ontduicken.
 
Prins Turnus, even snel in 't volgen, acht geen struicken,
 
Noch hindernis, en vlieght den valreep op gestoort:993
 
Maer naulijx zet hy noch zijn voeten binnen boort,
995
Of Juno ruckt het tou in stucken, hem ten goeden,
 
En 't losgeruckte schip in tuimelende vloeden.
 
Eneas mist en zoeckt nu Turnus, slagh op slagh,997
 
Op dat hy tegens hem groothartigh kampen magh,
 
Brengt menigh krijghsman om in 't strijden, en ontmoeten.
1000
Toen zagh de lichte schim, voor Turnus knie en voeten,
 
Naer geenen schuilhoeck om, maer zweefde snel om hoogh,
 
Zich mengende in een wolck en nevel uit zijn oogh.
 
Vorst Turnus wort terwijl van wufte dwarrelwinden,1003
 
In 't midden van de zee, en zonder lant te vinden,
1005
Dus heene en weêr gevoert. onkundigh van zijn lot,
 
Ondanckbaer voor zijn heil, dat nederdaelt van Godt,
 
Ziet hy bedruckt te rugge, en heft zijn beide handen
 
Met zijne stemme om hoogh, daer 's hemels lampen branden:
 
Almaghtige Jupijn, heb ick dit lasterstuck
1010
By u verdient, en woudt gy, tot mijn ongeluck,

721 ghy my zoo hardt straffen? waer worde ick vervoert? wat verliep721 722 ick? Op wat wijze, of hoedanigh zal ick wederkeeren, na deze 723 vlught? Zal ick wel weder de Laurentijnsche muren of legers723 724 zien? Wat gaen die benden en soldaten nu aen, die my en mijne724 725 standaerden zwoeren? die ick alle, o schennis, zoo schandelijck725 726 in den uitersten noot liet steecken, en nu herwaert en derwaert 727 zie loopen, en hoor hoeze, onder het sneuvelen, zuchten? Wat727 728 zal ick doen? of wat aerde gaept nu wijt genoegh om my te ver- 729 zwelgen? O winden, ontfarmt ghy u liever mijnes: ick Turnus729 730 bidde u, voert vry het schip tegens klip, tegens rots aen: drijft 731 het op wreede bancken en zantplaten, daer my geene Rutulen731 732 nochte verdiende laster volgen. Aldus sprekende hollen zijn ge-732732-33 733 dachten, nu herwaert, dan derwaert: of hy om zulck een schande 734 uitzinnigh, zich met het spits van den degen wil doorrijgen, en 735 het raeuwe lemmer door de ribben jagen: of zich midden in de735 736 baren worpen; om aen het boghtige strant te zwemmen, en weder736 737 tegens het geweer der Trojanen aen te gaen. Driewerf pooghde 738 hy van beidts te bezoecken: driewerf hielt de groote Juno hem738 739 tegen, en zette den jongelingk uit barmhartigheit neder. Hy drijft739 740 voort, en de diepte doorsnijdende, wort, voor wint voor stroom,740 741 naer zijn vader Daunus overoude stadt wechgevoert.741

742 Maer ondertusschen begeeft zich Mezentius, op Jupiters aen-+742 743 manen, al verhit naer den slagh, en rant de braveerende Teukren743 744 aen. De Tyrrheensche heirspitsen rennen gelijckerhant toe, en744 745 houden aen met algemeenen wrock, en schieten op eenen eenigen745 746 man, of het hagelde. Hy staet, gelijck een steenrots, die tegens 747 de razerny der stormwinden gekant, tegens de baren aengezet,747

 
My straffen dus gestreng? waer zal ick heenevaeren?
 
Wat kans verliep ick dus? hoe zal ick uit de baren
 
En op wat wijze weêr belanden na dees vlught?
 
Zal ick oock wederom de Laurentijnsche lucht
1015
En muuren zien, of 't heir? wat gaen nu mijn soldaten
 
Mijn benden aen, die, my gezworen, zich verlaeten1016
 
Op mijne standerden, en ick te los en snoot,1017
 
O schennis, dus begaf, en in dien bangen noot
 
Liet eerloos steecken, daer zy hier en ginder vlughten,1019
1020
En ick noch hoore hoe zy snevende verzuchten?
 
Wat ga ick aen? wat gront gaept wijt genoegh om my
 
Te zwelgen in zijn keele? ontfermt u mijnes vry,
 
O winden: hoort verhoort de bede van mijn lippen.
 
Voert Turnus met dees kiel recht toe op harde klippen,
1025
Op eene wreede banck, en plaet, daer Rutuler
 
Noch geen verdiende smaet my volgen van zoo verr'.
 
Dus spreeckt hy midlerwijl de zinnen vreeslijck hollen,1027
 
Nu hier nu gins, beducht of hy, gelijck een dollen,1028
 
Zich met het spits van 't zwaert doorrijgen wil van smart,
1030
En jaegen 't snedigh stael door zijne ribbe in 't hart,1030
 
Of midden in de zee zich worpen al verbolgen,1031
 
En, tegens 't boghtigh strant opklautrende, vervolgen
 
In 't harrenas de maght der Troischen op het velt.
 
Hy pooghde drywerf een van beide heel ontstelt10341034
1035
Uit wanhoop aen te gaen: maer Juno neêrgesteegen
 
Houdt drywerf met gewelt hem in dat opzet tegen,
 
En keert den jongelingk uit mededoogenheit.
 
Hy drijft al voort, doorsnijt de diepte, en klaeght, en schreit,
 
En wort, voor wint, voor stroom, naer Daunus oude muuren
1040
En vaderlijcke vest gevoert door Godts bestuuren.
 
Maer midlerwijl begeeft Mezents, op Jovis raet,
 
Verhit zich naer 't gevecht, en rant, als een soldaet,1042
 
De Troischen aen, die trots in 't open velt braveeren.
 
De heirspits van Tyrrene, als zy hem weêr ziet keeren,
1045
Stoot toe gelijcker hant, en houdt afgrijslijck aen
 
Met een' gemeinen haet. zy schieten vast en slaen1046
 
Op eenen man alleen, van achter en van voren.
 
Hy staet, gelijck een rots, die tegens het verstooren1048
 
Der stormen staet gekant, en op het vlacke ruim1049
tekstkritische noten

748 en in de wilde woeste vlackte uitstekende, al 't gewelt en de748 749 dreigementen der lucht en zee, zonder zich eens te verreppen, 750 uithardt. Hy velt Hebrus, Dolikaons afkomst, ter aerde, en Lata- 751 gus, en Palmus, die vast voorliep: doch Latagus dreef hy met751 752 eenen steen, en geweldigh stuck eener rotse voor den kop, recht in 753 't aenzicht; den tragen Palmus liet hy met zijn afgehouwe waede753753 754 henetuimelen, en Lausus het harnas op de schouder leggen,754 755 en den paerdestaert op den helm steken. Oock versloegh hy Evas,755 756 den Frygiaen, en Mimas, Paris wederga en megezel, van Theano756 757 ter weerelt gebroght, en aen zijnen vader Amykus gelevert, op757 758 dien zelven nacht, toen de Koningin, Cisseus dochter, van een758 759 fackel bevrucht, Paris baerde; Paris sneuvelde in zijn vaderlijcke759759 760 stadt; het Laurentijnsche lant bewaert Mimas, wiens aenzicht760760-61 761 onbekent bleef. En gelijck een wildt zwijn door 't gebit der honden+761 762 afgedreven van de hooge bergen (daer de pijnboomrijcke Vesulus,762 763 en het Laurentijnsche broeckmoerasch het lange jaren bescherm-763 764 den, en met riet en ruighte voedden) na dat het in 't net geraeckt 765 is, wel fors staen blijft, en de borstels opsteeckt, zonder dat iemant765 766 het hart hebbe dit dier te genaken, of daer tegens in te varen;766 767 maer elck veiligh van verre met schieten en roepen vast tiert:767 768 eveneens is 'er niemant van allen, die op Mezentius met recht768 769 verbittert zijn, zoo koen, om met den blancken degen toe te 770 treden: zy tergen hem van verre met schichten en vreesselijck

1050
Geplant is vast en pal, en in het woeste schuim1050
 
Hoogh uitsteeckt, al 't gewelt en dreigement en klateren
 
Van lucht en zee verduurt, oock zonder in de wateren
 
Zich eens te reppen. hy velt Hebrus neêr, een' zoon1052-53
 
Van Dolikaon, die hem voorquam al te schoon.1054
1055
Hy velde oock Latagus in eenen torn ter aerde,1055
 
En Palmus, die vast liep, op dat hy 't lijf bewaerde:
 
Doch hy dreef Latagus met eenen zwaeren steen,
 
Een groot stuck steenrots, voor het hooft, en recht met een
 
In 't aenzicht: Palmus, door zijn traegheit veel te spade
1060
Aen 't wijcken, liet hy met zijne afgehouwe wade
 
Ter aerde tuimelen, en Lausus 't wapentuigh1061
 
Op zijne schouders laên, en met de paertspluim ruigh
 
Den helm vercieren. hy trof Evas op den acker,1063
 
Een' rechten Frygiaen, en Mimas, Paris macker,
1065
Van eene jaeren: van rampzalige Theaen1065
 
Ter weerelt voortgebroght, en weder onderdaen1066
 
Zijn' vader Amykus gelevert, op deze uure,1067
 
Als Priams Hekuba, grof zwanger van natuure,1068
 
De fackel Paris baert: dees sneefde in 's vaders stadt:
1070
Maer in 't Laurentsche lant rust Mimas, zonder dat
 
Zijn aenzicht wort gekent. gelijck de schrick der landen,
 
Een everzwijn, gejaeght, door wreet gebit en tanden
 
Der honden, van 't geberght, [daer Vesulus, in 't gras
 
En dichte pijnboombosch en Laurentijnsch moerasch,
1075
Het deckte, jaeren langk met riet en ruighte voedde,]1075
 
In 't looze net geraeckt, heel fors, op zijne hoede,
 
Zich omkeert, en den rugh heel ruigh met borstlen spitst,
 
Zoo vreeslijck dat geen man, van yver aengehitst,1078
 
Het hart heeft om dit dier met errenst te genaecken,1079
1080
Of in te vliegen; maer een ieder past te raecken1080
 
Met schieten, en geschreeu, in veiligheit van verr':
 
Aldus is niemant hier, in al dien hoop, die dar,1082
 
Hoe fel hy oock met recht is op Mezents gebeeten,
 
Hem toetreên met den dolck of 't zwaert, van wraeck bezeten.1084
1085
Zy tergen hem van verr' met schichten, en getier.

771 getier. Maer hy verwachtze onversaeght van alle kanten, knerst771-72 772 op zijn tanden, en schut de speeren op den rugh af. Akron, een 773 Grieck, was van Koritus oude grenzen komen vlughten, en liet773 774 zijn huwelijck onvoltrocken. Zoo dra Mezentius hem van verre+ 775 zich midden onder de troepen zagh mengen, met zijn scharlaken-775 776 roode pluimaedje, en het purperen veltteken zijner verloofde bruit;776 777 scheen de wreedaert een afgevaste leeuw, die van dollen honger 778 aengedreven, menighmael door de ruime stallen loopt snuffelen,778 779 en by geval een vlughtige geit, of hart met groote hoornen op-+779 780 doet, vervaerlijck gaept, het hair overendt zet, graegh naer zijnen780 781 roof grijpt, boven op 't ingewant leggen gaet, en zijnen grimmen- 782 den muil met het vuile bloet afspoelt: zoo rustigh ruckt Mezen-782 783 tius tot den drang der vyanden in. D'ongeluckige Akron wort 784 nedergehouwen, en den geest gevende, smijt met zijne hielen784-85 785 tegens den zwarten gront aen, en verft de gebroke schichten met785 786 zijn bloet. De zelve wreedaert acht het niet de moeite waert den786 787 voorvlughtigen Orodes te vellen, of van achter met een spiets787-89 788 te wonden. Toen Orodes hem bejegende, liep hy 'er op in, en 789 vocht voor de vuist. Orodes was loozer, doch niet zoo bedreven789-90 790 om met geweer te spelen. Toen Mezentius hem onder zijn voeten790-91 791 en het punt der speere had, zeide hy: daer leit Orodes, die zoo 792 hoogh in zijn wapen, en een ontzaghelijck lidt van 't heir was.792 793 De mackers hier op volgende, roepen vrolijck; Iö Pean: maer793 794 Orodes zeit al stervende: wie ghy zijt, ick zal niet ongewroken 795 blijven, nochte ghy u niet lang over deze zege verheugen: ghy795

 
Maer hy verwachtze alom, en knarst, gelijck een dier,1086
 
Heel fors en onvertsaeght op zijn gebit, en tanden,
 
En schut met moedt, terwijl hem niemant aen durf randen,
 
De speeren op zijn' rugh. heer Akron quam'er uit
1090
Out Koritus gevloôn, afkeerigh van zijn bruit.1090
 
Zoo dra Mezents hem ziet, met zijn scharlake veêren
 
En 's bruits veltteken, schoon van purper, triomfeeren,
 
In 't midden van den troep, gelijckt dees wreede een' leeu,
 
Die afgevast, en, dol van honger, met geschreeu
1095
Wort aengevoert, en graêgh door stallen, en gehuchten1095
 
Loopt snuffelen, en by geval een geit ziet vlughten,
 
Of een geweldigh hart, dat groote horens draeght,
 
Naer zijnen adem hijght, heel moede, en afgejaeght.
 
Hy brult, en gaept, en zet de haeren overende,
1100
Grijpt fel naer zijnen roof, ten troost in deze elende,1100
 
Valt neêr op 't ingewant, en wascht, naer zijnen wensch,
 
Gebit en muil in 't bloet. zoo rustigh ruckt Mezens
 
Oock in den dicken drang des vyants heene en weder.
 
Rampzalige Akron wort doorschoten, en stort neder,
1105
Die, door een wonde in 't bloet opgevende zijn ziel,1105
 
Den zwarten gront smijt met den spartelenden hiel,
 
Den ongebroken schicht doorverft met vloeiende aêren.1107
 
De zelve wreedaert acht niet waerdigh voort te vaeren,1108
 
Om den voortvlughtigen Orodes te verslaen,
1110
Of met een spietse hem van achter toe te gaen.1110
 
Orodes, die Mezens ontmoete met den degen,
 
Liep vierigh toe, en hielt voor 's hants den vyant tegen.
 
Mezents was niet zoo loos, maer beter op geweer
 
Gestelt. toen hy hem nu had onder zijne speer
1115
En voeten, sprack hy fors: daer leght hy nu rechtschapen,1115
 
Die een ontzaghlijck lidt van 't heir, en in zijn wapen
 
Zoo hoogh was. ieder roept triomf, zoo luid hy kan:
 
Maer forsse Orodes zeght in 't sterven: groote man,
 
Hoe groot gy zijt, ick zal niet ongewroken sterven.
1120
Eerlang zult gy de vreught van deze zege derven.

796 hebt het zelve einde te verwachten, en zult 'er haest mede toe796-97 797 leggen. Mezentius hem niet zonder verbitteringe toegrenikende, 798 antwoorde: sterf nu hene: der Goden vader en Koningk der798 799 menschen maecke het met my, zoo 't hem gevalle. Dit zeggende 800 trock hy den schicht uit het lijf. Een harde doot en yzeren vaeck800 801 luicken zijn oogen, en hy sluit zijn gezicht, om eenen eeuwigen801 802 nacht te rusten. Cedikus verslaet Alkathous; Sakrator Hydaspes;+802 803 Rapo Parthenius, en den overstercken Orses; Messapus Klonius, 804 en den Lykaonischen Erikates; gene komt met zijn onbetoombaer804 805 ros op d'aerde te sneuvelen; dees als een voetknecht te voet805 806 vechtende. De Lycische Agis trat tegens Valeer aen, die, niet vremt806 807 van zijner voorvaderen vromicheit, hem evenwel onder kreegh:807 808 Salius holp Atronius; en Nealces, op worpschicht en boogh af-808 809 gerecht, Salius van kant. Alree vereffende het zwaer gevecht den+809 810 rouw, en de dooden van wederzijde: overwinners en verwonne-810 811 lingen vielen te gelijck aen, en weken te gelijck; en geen van beide 812 wist van vlughten. De Goden, in Jupijns hof, erbarmen zich over+ 813 d'ydele wraeck van beide de partyen, en dat sterfelijcke menschen813 814 in zulck een zwaericheit steken. Venus zit aen d'eene, Juno, Satur- 815 nus dochter, aen d'ander zijde, elck voor de zijnen bekommert. 816 De bleecke Tisifone raest midden onder zoo vele duizenden.+816 817 Maer d'ontheisterde Mezentius drilt vervaerlijck zijne spiets, stapt817 818 over het velt hene, zoo groot als Orion, die te voet, midden in818 819 het diepste water van Nereus, den wegh doorsnijdende, met819 820 zijne schouderen boven de golven uitsteeckt; of eenen bejaerden820-21 821 esscheboom van het hoogh geberghte mebrengende, langs d'aerde

 
Verwacht een zelve doot: gy raeckt wel haest in 't zant.
 
Mezents, niet zonder toorne, hem onder d'overhant1122
 
Belachende, antwoort: sterf nu zonder lijfsverschooning.1123
 
Der Goden vader, en der menschen vooght en koning
1125
Zal 't met my schicken, zoo 't zijn Godtheit best belieft.
 
Zoo spreeckt hy, treckt den schicht en 't punt uit, dat hem grieft.1126
 
Een harde doot en vaeck van yzer luicken d'oogen,
 
Van eenen duistren nacht in eeuwigheit betogen.
 
Alkathoüs gevoelt den slagh van Cedikus.
1130
Sakrator velt Hydasp: helt Raep Parthenius,
 
En Orses, fors en sterck: Messapus velt twee grooten
 
Ter neder, Klonius, en Erikaet, gesproten
 
Uit Lykaonje: dees, een voetknecht, sneeft te voet,
 
En d'ander storte met zijn paert, wiens overmoedt1134
1135
Zich met geen montgebit liet stieren, en berijden.
 
De Lycische Agis zocht Valeer, die, vroom in 't strijden,1136
 
Geensins ontaerde van der oudren vroomicheit,
 
Van wien hy voor de vuist in 't zant wort neêrgeleit.1138
 
Atronius geraeckt door Salius om 't leven.
1140
Nealces, op den schicht en fixen boogh bedreven,
 
Holp Salius van kant. de heiren, dus aen een,1141
 
Vereffnen van weêrzy de doôn, en oorloghsween,
 
En rou door 't zwaer gevecht. verwinner en verwonnen
 
Verhitten, komen fel elckandere aengeronnen,1144
1145
En wijcken te gelijck, en geen van beide weet
 
Van vlughten. 't hemelsch hof ontfermt zich om elcks leedt,
 
En over d'ydle wraeck, is droef, van wederzijden
 
De sterflijckheên te zien in zulck een' last en lijden.1148
 
Vrou Juno houdt de rechte, en Venus d'andre hant,1149
1150
Elck angstigh voor zijn bloet. Tisifone met brant1150
 
En fackel raest in 't hart van duizenden, vervaerlijck1150-51
 
En dootsch. Mezentius ontheistert, als een baerlyck1152
 
Tyran, drilt schrickelijck zijn spiets, en stapt langs 't velt,
 
Als groote Orion, die te voet, daer 't zeeschuim zwelt,
1155
In Nereus diepe kolck den vloet klooft ongedolven,1155
 
En zijne schouders heft noch hooger dan de golven;
 
Of een' bejaerden esch van 't hoogh geberghte brengt,
tekstkritische noten

822 voortstapt, en zijn hooft in de wolcken steeckt. Zoo vreesselijck822 823 quam Mezentius hier gewapent aenstappen. Eneas in het tegen-+ 824 deel hem in eenen langen troep vernemende, zet zich schrap om824 825 dezen te bejegenen: d'ander zwicht niet, en zijnen groothartigen825 826 vyant inwachtende, houdt stant, zoo zwaerlijvigh als hy is; en by+826 827 het oogh afmetende, hoe verre een speer kan toereicken, zeit: 828 mijn hant verstrecke my een Godt, en dees stang begunstige nu828 829 mijnen toelegh, dat ick hem wis magh nemen: o Lausus, ick be-829-31 830 loof u den roof, dien ick den roover van 't lijf zal rucken, en de 831 zegetekens van Eneas zelf aen te trecken. Zoo sprack hy, en smeet 832 van verre de speer, datze snorde: maer heure vaert stuite op den+832 833 beuckelaer af, en zy priemde van verre den braven Anthor, tus- 834 schen de zijde en het gedarmte: Anthor, Herkules megezel, die834 835 van Argos gezonden, Evander aenhing, en zich in een Italiaensche835 836 stadt nedersloegh. D'ongeluckige stortte van den scheut, op eenen 837 anderen gemunt, sloegh zijn gezicht ten hemel, en docht in het 838 sterven noch aen zijn lieve stadt Argos. De godtvruchtige Eneas+ 839 smeet toen een speer, die gingk door den bollen schilt, drie dick839-40 840 van koper, door het linnen voeder, een werck drie dick met stiers- 841 leder bezet, diep in zijn eechenisse zitten; doch zy kon niet verder.841 842 Eneas verheught, overmits hy het bloet des Tyrrheeners ziet,+ 843 ruckt haestigh het zwaert uit de scheede, en verhit van gramschap, 844 vaert hem toe, die vast schudt en beeft. Lausus dit ziende, ver-844 845 zuchte zwaerlijck uit liefde tot zijnen waerden vader, en de tranen 846 biggelden langs zijne kaecken. O gedenckwaerdige jongelingk,846 847 gewisselijck ick zal (zoo de volgende eeuwen zulck een treffelijck847

 
Langs d'aerde stapt, en 't hooft in zwerck en wolcken mengt:
 
Zoo vreeslijck quam Mezents hier blanck geharnast treden.1159
1160
Eneas, zijn party, hem kennende aen de schreden,1160
 
In eenen langen troep, zet flucks zich zelven schrap,
 
Om hem t'ontmoeten, en Mezents verzet geen' stap,
 
Noch zwicht niet, maer houdt stant, zoo groot hy is in krachten,
 
Om dien groothartigen hooftvyant in te wachten,
1165
En, meetende af by 't oogh hoe verr' een speerscheut reck',
 
Zeght: dat mijn hant my nu een Godt en schutsheer streck':
 
Dees stange treff' mijn wit, en raecke hem rechtschapen.1167
 
O Lausus, ick beloof u hier den roof, het wapen,
 
Dat ick dien roover voort zal rucken van zijn lijf,
1170
De zegetekens van Eneas, kout en stijf
 
Ter aerde neêrgevelt, grootmoedigh aen te trecken.1171
 
Zoo sprack hy, smeet een speer, zoo verre als die kon recken,1172
 
En snorren; maer heur vaert stuite op den beucklaer af:
 
Noch priemtze in dezen scheut den braven Anthor straf1174
1175
En dootlijck, tusschen 't weeck gedarmte, en zijne zijde,
 
Den braven Anthor, die met Herkles ging ten strijde,
 
En nu, van Argos hier gestiert in dezen noot,
 
Evander aenhing, en zich in een stadt in groot
 
Italje nedersloegh. hier quam hy, met de punte
1180
Der speer geschoten, die het op een' ander munte,
 
Op 't velt te sneven, sloegh zijne oogen naer de locht,
 
Als hij noch stervende aen zijn lief Mycene docht.1182
 
Godtvruchte Eneas smeet met eene speer weder,
 
Die, door den bollen schilt, dry dick met stiereleder
1185
Bezet, dry plaeten dick van koper, door het voêr
 
Van linnen, d'eechenis bereickte in dit rumoer,1186
 
En bleef'er vast gehecht, doch kon niet dieper dringen.
 
Eneas staet verheught, zoo dra hy bloet ziet springen
 
Uit des Tyrreeners lijf, ruckt flux den degen uit,
1190
En vaert verhit en gram hem toe, en vlamt op buit.
 
Mezents begint van schrick te schudden, en te beven,
 
En Lausus, die dit ziet, uit liefde en angst voor 't leven
 
Des vaders, zuchte zwaer. de traenen rolden neêr1192-93
 
Langs zijne kaecken. och, het jeughdigh hart is teêr.
1195
O eedle jongelingk, wel waerdigh in gedachten
 
Te blijven [zoo men dit geloovens waert zal achten,
tekstkritische noten

848 stuck geloofwaerdigh achten) hier d'oirzaeck van uwe harde doot, 849 nochte u, nochte uwe heerlijcke daden niet verzwijgen. Mezentius849 850 aldus vast zijnde, trock vruchteloos zijnen voet te rugge, en weeck,850 851 en sleepte zijn vyants schicht met den beuckelaer na. Lausus 852 schoot toe, en mengde zich onder het geweer van hun beide:852 853 en was alree onder Eneas zwaert gekomen, opgeheven om toe te+853853-54 854 slaen, het welck hy verzette en belette: waer op zijn mackers854854-56 855 luide begosten te roepen, naerdien de vader van zijn zoons schilt 856 beschut, den slagh ontgingk: en zy smeten vast met schichten, 857 en beledighden hunnen vyant van verre met schieten. Eneas857 858 vaert voort, onder beschuttinge van schilt en degen. En gelijck,+ 859 wanneer het regent en hagelt, dat het klatert, alle ackermans en 860 huislieden te velde uitvlieden, en de reizende man de regenvlaegh 861 veiligh op een slot, of aen d'oevers van eenen vliet, of onder 't861 862 gewelf eener hooge steenrotse ontschuilt, om zoo ras de zon weder 863 doorbreecke elck zijnen gangk te gaen: Eneas alzoo aen alle kan-+863 864 ten van schichten overstulpt, terwijl hy d'oorlooghsbuy afschut,864 865 houdtze allen staen, en begraeut Lausus, en dreight Lausus: wat865 866 bestaet ghy boven uw vermogen? waerom loopt ghy in uw doot?866 867 Uw godtvruchtigheit bedrieght uw reuckeloosheit. D'uitzinnige867867-68 868 Lausus braveert even stout, en de Dardaensche Vorst wort nu 869 oploopender en feller; en de Schickgodinnen spinnen nu Lausus869 870 draet voort af: want Eneas drijft het zwaert met maght den jon- 871 gelingk midden in 't lijf, tot het gevest toe: het punt des dreigen-871

 
En in der daet gebeurt,] by d'aenstaende eeu en tijt,1197
 
'k Zal d'oirzaeck van uw doot, en uwen bangen strijt,
 
Uw heerelijcke daet noch u geensins verzwijgen.
1200
Mezents, dus vast gehecht, treckt vruchtloos, onder 't hygen,
 
Den voet te rugge, en wijckt, en sleept des vyants schicht
 
Met zijnen beucklaer na, dies Lausus, snel en licht,1202
 
Nu toeschiet, mengt zich in 't geweer van deze beide,
 
En was al, op dat hy de heete kampers scheidde,
1205
Eneas onder 't zwaert gekomen, 't welck alree
 
Geheven was, om toe te treffen met zijn sne,
 
Het welck de zoon hier door verhinderde en belette.
 
De mackers volgen hem al roepende, en elck zette
 
Een keel op, naerdemael de vader onderstut,
1210
En van den schilt des zoons ter goeder uur beschut,
 
Den slagh des doots ontgingk. zy smijten vast met speeren,
 
Beledigen van verr' den vyant, dienze keeren,
 
En schieten op hem toe. Eneas onvervaert
 
Ruckt vierigh voort, beschut van beuckelaer, en zwaert:
1215
En eveneens gelijck, wanneer de regenvlaegen
 
En hagelbuien met gebulder d'ackers plaegen,
 
Alle ackermans en 't volck op 't velt ten velde uit vliên,
 
De reizende de vlaegh, komt hy een slot te zien,
 
Op 't hooge slot ontduickt; of aen de waterkanten,
1220
Of onder klipgewelf, met zijne reisverwanten,1220
 
In veiligheit ontschuilt, om daetlijck, als het licht
 
Weêr doorbreeckt, als voorheen te volgen hunnen plicht:
 
Eneas eveneens, aldus aen allen enden1223
 
Van schichten overstulpt, terwijl hy d'oorloghsbenden
1225
En buien schut, en keert, houdtze al te gader staen,
 
Begraeut'er Lausus, dreight'er Lausus, en houdt aen:1226
 
Wat onderwint gy u? dit 's boven u vermogen.
 
Wat loopt gy in uw doot, en rent haer onder d'oogen?
 
Uw reuckloosheit bedrieght hier uw Godtvruchtigheit.1229
1230
De dolle Lausus blijft braveeren, schermt en zweit.1230
 
De Troische koningk wort oploopender, en feller.
 
De strenge Schickgodin spint Lausus draet veel sneller
 
Voort af. Eneas drijft het bloedigh slaghzwaert stijf1233
 
Den trouwen jongelingk in 't midden van het lijf,
1235
Wel diep tot aen 't gevest. het punt van 's dreigers degen
tekstkritische noten

872 den helts gingk door rondas, en lichte wapens hene, en den lijfrock, 873 van zijn moeder met goutdraet geborduurt: zijn boezem liep over 874 van al het bloet: de geest verliet het lichaem, en voer bedruckt874 875 in de lucht naer de schimmen. Maer toen Anchises zoon de troni 876 en 't aenzicht des zieltoogenden jongelingks zagh; het aenzicht dat876 877 zoo bleeck en dootsch besturf; zoo verzuchte hy zwaerlijck uit+877 878 medoogen, streckte zijn handen van een, en hem schoot in den878-79 879 zin, welck een hart en genegenheit de zoon zijnen vader toe- 880 draeght. O kint, wel ontfermens waerdigh, wat zal de godtvruch- 881 tige Eneas u nu voor uwe trouwharticheit, wat voor uwen deught- 882 zamen aert, naer zijn verdienste, toeleggen? Behou uwe wapens,882 883 waer in ghy uw vermaeck schepte, en ick verzende u met uw 884 geweer ter zielen, en naer uwer ouderen assche, indien ghy 'er884884-85 885 noch wezen van hebt. Evenwel, o ongeluckige, vertroost u in uwe 886 deerlijcke doot hier mede, dat ghy van des grooten Eneas handen 887 sterft. Hy port de versufte megezellen aen, en heft den dooden887 888 op, wiens cierlijck opgetoide locken vast van bloet bekladt hingen.888 889 De vader ondertusschen wiesch, by den Tyberstroom, zijne won-+ 890 den met water af, en leunde met zijn zwack lichaem tegens eenen 891 boom: de koperen helm hangt hier by aen de tacken, en de zware891 892 schilt leit in 't gras: een hoop brave jongelingen staet rontom hem,892 893 die kranck en hijgende, zijnen hals strijckt, den baert over zijne+893-94 894 borst kemt, en reis op reis naer Lausus vraeght, velen zent om894 895 hem te rugh te roepen, en den zoon des bedroefden vaders last 896 over te brengen. Maer de mackers droegen den dooden Lausus 897 op zijn wapen, en beweenden den eerlijcken jongelingk, aen een897 898 eerlijcke wonde gestorven. De vader, wien dit ongeluck op het898898-99

 
Heeft lichte wapens en rondas heel gladt doorregen,
 
En zijnen lijfrock, van de moeder met fijn gout
 
En goutdraet geborduurt. de borst, terstont dus stout,1238
 
Loopt over van het bloet: de geest verlaet de leden,
1240
En vaert bedruckt in 't rijck der schimmen naer beneden
 
Uit ons gezicht, en lucht. maer als Anchises zoon
 
De dootsche troni ziet, en 't aenschijn van den doôn,1242
 
En dien zieltoogenden, en zijn gelokene oogen,
 
Verzucht hy zwaerelijck, van rouwe, en mededoogen.
1245
Hy stack de handen van elckandere, overwoegh1245
 
Wat hart en zucht de zoon tot zijnen vader droegh:1246
 
O kint, ontfarmens waert, wat zal 't godtvruchtigh harte
 
Van vorst Eneas u toeleggen voor uw smarte,
 
Voor uw trouwhartigheit, en uwen vroomen aert,
1250
Gelijck gy wel verdient? behou uw' schilt, en zwaert,
 
Uw opperste vermaeck: ick zende u dus beneden1251
 
Naer uwer oudren asch, indien gy overleden,
 
U noch hiermê bekreunt. gy, die het leven derft,1253
 
Vertroost u dat gy van Eneas handen sterft.
1255
Hy port de mackers, die het jeughdigh lijck beklaegen,
 
Den dooden zonder schroom van deze plaets te draegen,
 
En heft het lichaem op van dien verslagen vorst,
 
Wiens opgetoide lock van 't bloeden hing bemorst.
 
De vader wascht terwijl zijn wonden aen de randen
1260
Des Tybervliets, en spoelt het bloet met zijne handen
 
In 't water af, en leunt van achter aen een' boom,
 
Met zijn verzwackte leên. hier ziet de waterstroom
 
Den kopren helm om hoogh aen eenen tack gebonden,
 
Den zwaeren schilt in 't gras. de brave borsten stonden
1265
Rondom hem, die vast hijght, en, ademloos, en kranck,
 
Den hals noch strijckt, den baert noch uitkemt, breet en langk
 
En over zijne borst, en reis op reis de troepen
 
Naer Lausus vraeght, en zent om hem te rug te roepen,
 
Den zoon te melden zijn' bedroefden vaders last.
1270
De mackers droegen nu den dooden Lausus vast1270
 
Op zijne wapens, en beweenden droef en deerlijck
 
Den vroomen jongling, aen een wonde vroom en eerlijck1272
 
Gestorven: en Mezents de vader, uit den slagh
 
Gedragen, wien dees ramp nu al op 't harte lagh,

899 hart lagh, kende dat zuchten van verre, begruisde zijn grijs hair+ 900 met stof, streckte beide de handen ten hemel, en bleef aen het900900-901 901 lichaem hangen. O zoon, was ick zoo bijster op het leven ver- 902 slingert, dat ick u, mijn eigen bloet, in mijne plaets, tegens het 903 geweer des vyants opzette? en worde ick, uw vader, door uwe903 904 wonden geredt, om door uwe doot te leven? Och, nu valt endelijck904 905 mijn ballingschap ongeluckigh uit voor my ellendige; nu zit die 906 wonde diep in mijn hart. O zoon, ick de zelve, door nijt ten stoele906 907 en vaderlijcken Rijcke uitgedreven, schantvlecke uwen naem, met907 908 een lasterstuck. Ick had aen het vaderlant, en de verbitterde908 909 onderdanen wel een straf verdient: ick de rechtschuldige be-909 910 hoorde zelf een harde en pijnelijcke doot te sterven. Nu blijf ick 911 noch leven, en scheide noch van de menschen en uit de weerelt 912 niet: maer ick zal 'er uit scheiden. Dit zeggende zoo rechte hy+ 913 zich op, en quam op zijn gewonde heup te staen; en hoewel de913 914 diepe wonde hem maghteloos en traegh maeckt, nochtans beveelt+ 915 hy niet flaeuwhartigh, dat men hem zijn paert brenge; dit was915 916 zijn roem, zijn troost: hier mede keerde hy zeeghaftigh van alle 917 toghten weder. Hy sprack het bedruckte dier aen, en begost aldus:917 918 o Rhebus, wy hebben lang (indien by sterfelijcke menschen iet 919 lange duurt) genoegh geleeft: heden zult ghy zeeghaftigh met 920 Eneas hooft en dien bloedigen buit gaen strijcken, en my 't verlies920 921 van Lausus helpen wreken; of ontbreeckt het ons aen maght, zoo 922 zult ghy te gelijck met my sterven: want ick geloof niet, o kloeck- 923 moedigh dier, dat ghy u zoudt gewaerdigen onder dwangk van923 924 vreemdelingen en Trojaensche meesters te staen. Zoo gesproken924-25 925 hebbende, nam het ros hem op den rugh, en hy weder opgezeten,

1275
Vernam en kende voort van verr' dit droevigh zuchten,
 
Begruist het grijze haer met stof op die geruchten,
 
Streckt bey de handen naer den hemel, en blijft stom
 
Aen 't lichaem hangen: zoon, was ick zoo bijster dom
 
Belust op 't leven, dat ick u, mijn eigen leven,
1280
Opzette, om in mijn plaets naer 's vyants spits te streven?
 
En wort de vader door uw wonden uit den noot
 
Geredt, om noch een wijl te leven door uw doot?
 
Hoe valt mijn ballingschap in 't endt dus ongeluckigh
 
Dus deerlijck uit voor my, van rou geperst zoo druckigh?
1285
Hoe zit dees wonde my zoo diep en hecht in 't hart?
 
O zoon, uw vader, eerst door nijdigheit met smert1286
 
Uit 's vaders rijck gejaeght, komt uwen naem bevlecken
 
Met zulck een lasterstuck. ick hadde aen deze plecken1287-88
 
Des vaderlants en 't volck, verbittert tegens my,
1290
Met recht een straf verdient. ick, aen mijn tyranny1289-90
 
Rechtschuldigh, hadde zelf verdient zoo menighwerven
 
Een pijnelijcke en wreede en harde doot te sterven:
 
Nu duurt mijn leven noch. ick scheide in dit verdriet
 
Van 't menschelijck geslacht noch uit dit leven niet,
1295
Doch zal haest scheiden. och. dus klaegende in elende,
 
Zoo rechte hy zich op, en quam te staen in 't ende
 
Op zijn gewonde heup, en schoon de wonde, raeu
 
En versch en byster diep, hem aêmloos maeckt en flaeu,1298
 
Nochtans beveelt hy niet flaeuhartigh zijn gezellen
1300
Dat zy hem daetelijck zijn oorloghspaert bestellen.1300
 
Dit was zijn roem, en troost. hy keert hiermê met eer
 
Zeeghaftigh, rijck van roof uit alle toghten weêr.1302
 
Hy sprack bedruckt het dier dus aen met deze woorden:
 
O Rebus, lang genoegh [indien in 's weerelts oorden
1305
By sterfelijcken iet langduurigh heeten magh,]
 
Heeft nu mijn levens tijt geduurt. op dezen dagh
 
Zult gy zeeghaftigh met Eneas hooft gaen strijcken,
 
En dien bebloeden roof; en, zonder eens te wijcken,
 
My helpen wreecken dit verlies van mijnen zoon:
1310
Of schort het ons aen maght, wy zullen evenschoon,1310
 
En ick en gy getroost in 't velt te gader sterven:
 
Want, ô kloeckmoedigh dier, ick denck niet dat, na'et derven
 
Van my, uw' heer, gy u gewaerdight om voortaen
 
Ten dwangk van Troischen en een' vreemden heer te staen.
1315
Het ros, terwijl hy sprack, ontfing hem op den rugge.
 
Hy opgezeten vat de schichten, scherp en vlugge,
tekstkritische noten

926 vatte de scherpe schichten in beide zijn handen, en rende, met+ 927 den blinckenden en koperen helm, en ruigen paerdestaert op het927 928 hooft, gezwint midden onder den vyant: in zijn hart gingk een 929 maghtigh gety van schaemte en uitzinnigheit, met rouw gemengt929 930 en liefde, van razernyen en overtuighde vromigheit aengeprickelt. 931 Toen riep hy luitskeels driemael Eneas. Eneas kende hem flux, en931 932 badt vrolijck aldus: dat gunne ons de vader der Goden, dat gunne 933 ons de groote Apollo, dat ghy eens begint met ons hantgemeen933 934 te worden. Zoo sprekende treet hy met een felle speer tegens hem 935 in. Maer d'ander roept: o wreedaerdige, waerom dreightghe my,935-36 936 die van mijnen zoon berooft ben? dit was d'eenige wegh, waer 937 door ghy my kost van kant helpen: wy ontzien nochte doot, nochte 938 Godt zelf. Hou vry op van dreigen; want ick koom hier om te 939 sterven, en breng u eerst deze schenckaedjen. Zoo sprack hy, en 940 schoot zijnen vyant eenen schicht naer het lijf: daer na smeet hy+ 941 den eenen op den anderen, en vloogh om en wederom met eenen941-42 942 geweldigen zwaey; doch Eneas vergulde schilt schutte het. Drie-+942 943 werf rende hy slincks om, en smeet met schichten: de Trojaensche943 944 Helt boodt hem in 't ronde driewerf zijnen koperen beuckelaer,944 945 daer een bosch schichten in stack. Daer na, toen het hem verdroot945 946 den strijt zoo lang sleipende te houden; zoo vele pijlen uit te946 947 trecken, en gedrongen wert zich met ongelijcke kansse te ver-947 948 zetten tegens eenen, die te paerde zat, hadt hy veel overleghs;948 949 endelijck uitberstende, smeet het paert met een speer voor zijn+949 950 starre, tusschen d'ooren in. Het viervoetige dier steigerde recht950 951 op, en schermde met de beenen in de lucht, en ploffende zelf 952 den afgeworpen ridder op het lijf, hielt hem onder, en bleef'er952

 
In bey zijn handen, rent, met blinckende helmet1317
 
Van koper, en de pluim van paertshaer opgezet,
 
Gezwint in 't midden van den vyant, heet op stryen.1319
1320
In 't hart ging een gety van schaemte en razernyen,
 
Gemengt met liefde en rou, van dolheit aengevoert,1321
 
En vroomheit, hem bewust. hy riep luits keels ontroert1322
 
Eneas drywerf, die hem daetlijck quam te kennen,
 
En dus met blyschap badt, toen hy hem aen zagh rennen:
1325
Dat gunn' de vader van de Goden, Godt Jupijn,
 
Dat gunn' de groote Apol dat gy in dezen schijn1326
 
Met moedt ter baene komt, om hantgemeen te worden.
 
Zoo spreeckt hy, treet hem toe, in 't midden der slaghorden,
 
Met eene felle speer. maer d'ander roept terstont:
1330
O wreedaert, waerom dreight gy my, in 't hart gewont,
 
Berooft van mijnen zoon? dees wegh was opgebleven
 
Op datge my hier langs zoudt helpen van het leven.1331-32
 
Wy vreezen doot noch Godt, dies staeck uw dreigement.
 
Ick koom hier sterven, en brenge eerst u, voor mijn endt,
1335
Noch dees schenckadiën. zoo sprack hy, schoot met eenen
 
De speer naer 's vyants lijf, die vloogh zoo ras niet heenen
 
Of andre volghden, speer op speer. hy vlieght, en draeit
 
Zich om en wederom, en keert zich snel, en zwaeit:
 
Doch vorst Eneas schilt beschut hem, zonder zwichten.
1340
Hy rent tot drywerf slinx rondom, en schiet met schichten.
 
De helt van Troje boodt tot drywerf hem en 't ros
 
In 't ront den kopren schilt, daer nu het ruige bosch
 
Van schichten instack: maer 't begon hem te verdrieten
 
Den strijt dus sleepende te houden met dit schieten,
1345
Zoo veele pijlen uit te trecken, en verhit1345
 
Met ongelijcke kans een' die te paerde zit
 
Te keeren. onder dit beraet smijt hy van verre1347
 
Het paert met eene speer voor 't hooft in zijne starre,
 
En tusschen d'ooren in. het fors viervoetigh dier
1350
Aen 't steigren in de lucht, en schermen met de vier
 
Beslage voeten, ploft den ridder op de lenden,1351
 
Als het voorover storte, in 't midden van de benden.
 
Het hielt hem onder, lagh Mezentius op 't lijf

953 met den blooten rugge op leggen. Trojanen en Latijnen schreeu-953 954 wen, dat 'er de hemel van waeght: Eneas vlieght toe, ruckt het+954 955 zwaert uit de scheede, en zeit: waer is nu de gestrenge Mezentius,955 956 en zijn gruwzame grootshartigheit? Maer de Tyrreener lucht schep-956 957 pende, sloegh zijn gezicht ten hemel, en quam by zich zelven: 958 bittere vyant, zeide hy, waerom schelt ghy, waerom dreight ghy958 959 my den doot? aen het sterven is niet schandelijx vast: nochte op959-60 960 die voorwaerde quam ick naer den strijt toe; nochte mijn Lausus 961 bedong dat ghy mijn leven spaeren zoudt. Om eene zaeck bidde+ 962 ick u (indien men den verwonnen vyant eenige bede inwillige) 963 gun den lichame d'aerde: ick weet dat mijn bittere vyanden hier963 964 rontom my staen: ick bidde u, beschut my voor hunne dollicheit,964 965 en sta my, die mijn zoons lijckgenoot ben, het graf toe. Dit spreec-965 966 kende geeft hy vrymoedigh zijnen strot het lemmer ten beste, en+966 967 giet zijn ziel met eenen plas bloets over het pantser uit.

 
Met zijnen bloote schoft. toen schreeuden evenstijf1354
1355
Trojaen, en Latijnist, dat al de lucht gewaeghde
 
Van 't schricklijck veltgeschrey. Eneas d'onvertsaeghde1356
 
Vlieght toe, en ruckt het zwaert ter scheede uit, zeght aldus:
 
Waer is de strenge nu? waer is Mezentius,
 
En zijn groothartigheit, zoo wreet en onbewoogen?
1360
Maer dees Tyrreener schept wat lucht, en slaet zijne oogen
 
Ten hemel, en bekomt, en zeght in zijne smart:
 
O bittre vyant, hoe? hoe valtge my zoo hardt?
 
Wat dreightge my de doot? het sterven is geen schande.
 
't Was niet met dit beding dat ick u hier aenrandde,1364
1365
En naer den veltslagh quam, noch Lausus, nu al koudt,
 
Bedong geensins dat gy mijn leven spaeren zoudt.
 
Ick bidde u eene bede, [indien men eene bede
 
Den overwonnen gunt, en vyant,] hier ter stede:
 
Vergun mijn lichaem d'aerde: ick ken den bittren haet
1370
Des onderdaens, en 't volck, dat hier rondom my staet,
 
En bid beschutme toch voor hunne razernye,
 
En gunme, als lijckgenoot van Lausus, aen zijn zye
 
Een eerlijck graf. zoo sluit Mezents zijn levens slot,1373
 
En geeft vrymoedighlijck den uitgestreckten strot
1375
Aen 't zwaert ten beste, en giet zijn ziel, na deerlijck steenen,1375
 
In bloet uit, langs zijn borst, en over 't harnas heenen.

Vorige Volgende

Over het gehele werk

titels


auteurs


Over dit hoofdstuk/artikel

titels


organisaties