De werken van Vondel. Deel 8. 1656-1660

De LXXIII. Harpzang.^*

Ut quid, Deus, repulisti.

Hoe hebtge, o Godt, ons dus elendigh

Verstooten in uw grimmigheên?

Verstooten eeuwigh, en onendigh?

Hoe gloeit uw aenzicht naer beneên

Van gramschap, die uw koy laet sneven,
Den wolven tot een' roof gegeven?^{vs. 6}

Gedenck toch hoe gy haer vergaerde

Tot eene kudde by den Nijl,

Gelijck een herder, haer bewaerde

Van aenvang, naer uw goetheits stijl,

En voerdeze over velt, en heide,
Gevoedt, gesterckt door uw geleide.^7-12

Gy holpt uw erfdeel aen 't vermogen¹³

Van staf en koningklijcke kroon,¹⁴

En zette hen, voor ieders oogen,

Op Sion, uwen bergh, en troon,

* Ps. 73.

vs. 6 toevoegsel.

7-12 V: Memor esto congregationis tuae quam possedisti ab initio, vs. 2; B herinnert aan den uittocht uit Egypte (den Nijl); het beeld van de heide is door Vondel ingevoegd.

13 't vermogen: de macht.

14 B verklaart, dat virgam van de V. vs. 2 den koningsstaf beteekent.

[p. 410]

 

In 't hof, waeruit gy woudt regeeren,

 

En in uw stammen triomfeeren.^16-18

 

 

 

Hef op uw vuist, en klinck de boozen

20

Ter aerde, datze nimmermeer

 

Verrijzen, deze godeloozen,

 

Erfvyanden van 's hemels eer.^19-21-22

 

Wat stont het godtskoor niet te lijden,²³

 

Toen zy uw heilighdom ontwijdden.

 

 

25

Uw haeters stoften, en braveerden,

 

In 't midden van het hooge feest.

 

De vloecken, die uw koor onteerden,²⁷

 

En hun standaerden onbevreest²⁸

 

Op torens planten, och, verstonden

30

Geensins wiens heilighdom zy schonden.

 

 

 

Zy hieuwen uw stepoorten neder,³¹

 

Met zwaert en heirbijl, wreet en stout,

 

Gelijck men eickenboom, en ceder

 

In 't bosch met bijlen nederhouwt.

35

Men stack de krijghstorts in den tempel.

 

De koevoet schon uw deur, en drempel.³⁶

 

 

 

Al 't onbesneêndom sprack vermeeten³⁷

 

By zich in 't harte uit eenen mont:

 

Valt aen, zoo blijft Godts feest vergeeten,

40

En uitgeroit tot in den gront.⁴⁰

 

Geen staetsi zal hun namaels lusten.⁴¹

 

Zoo zal de feestdagh eeuwigh rusten.

 

 

 

Wy zien geen wondertekens langer,⁴³

 

Verneemen geen Profeeten meer,

45

Noch hooren geene orakels, zwanger

 

Van troost. wy treuren zonder Heer:^45-46

 

Alleens of Godt ons had vergeeten,⁴⁷

 

En zuchten liet aen 's vyants keten.

16-18 B: Mons Sion est Regnum, sive caput Regni tui, in quo habitasti.

19-21-22 boozen - godeloozen - erfvyanden: V: superbias, vs. 3.

23 godtskoor: het God gewijde koor, de verbondsark; V: in sancto, vs 3.

27 vloecken: vloekwaardigen; koor: heiligdom, ark.

28 standaerden: V: signa, vs. 4; B: vexilla quasi trophaea manifesta in suprema parte portarum vel turrium civitatis.

31 stepoorten: stede- of stadspoorten.

36 toevoegsel; koevoet: ijzeren staaf.

37 't onbesneêndom: de onbesnedenen, de heidenen; vgl. LXXV Harpz. vs. 1.

40 uitgeroit: uitgeroeid.

41 Versta: voortaan (namaels) zullen zij geen lust meer hebben in hun godsdienstige feesten, wanneer nl. alle hulpmiddelen daartoe zijn vernietigd.

43 Wy zien: hier spreken de Joden weer.

45-46 toevoegsel.

47 Alleens: àl eens, gelijk.

[p. 411]

 

O Godt, hoe lang zal uw erfvyant

50

Braveeren over ons bederf,⁵⁰

 

Uw volck, versteecken van uw' bystant,^49-5151

 

Hem u zien tergen op uw erf,

 

Uw' naem beschimpen, en verachten,

 

Nu wy vergeefs op d'uitkomst wachten?

 

 

55

Zult gy uw hant niet eens uitsteecken⁵⁵

 

Uit uwen boezem, ons ten troost?

 

Gy waert ons Koning, 't is gebleecken,

 

En Godt, eer 't oogh den dagh in 't Oost

 

Zagh rijzen. uwe maght bewaerde^57-59

60

Ons midden in den ring der aerde.⁶⁰

 

 

 

Uwe almaght metst de roode golven,

 

Gelijck een' muur, en houdtze staen,^61-62

 

Daer al de draecken in gedolven,

 

Als in een graf, te gronde gaen.^63-64

65

Gy kneust het draeckenhooft uit toren,⁶⁵

 

Ten aze van de rave en Mooren.⁶⁶

 

 

 

Gy klinckt een bronaêr uit de steenen,

 

Daer springen klaere beecken uit.

 

Gy schutte dees Jordaen voorheenen,⁶⁹

70

Die zagh met schrick haer kil gestuit.⁷⁰

 

Gy stelde licht en schaduw paelen,

 

Schiept morgenroot, en zonnestraelen.

 

 

 

Gy vat den aerdtkloot, dicht geslooten

 

In zijnen ring, omringt van vloên.⁷⁴

50 bederf: ondergang.

49-51 erfvyant - bystant: dit rijm ook in LVIII Harpz. 1-3 en LXIX, 5-7.

51 versteecken: verstoken.

55 uitsteecken: lees: uitstéken.

57-59 V: Deus rex noster ante saecula, vs. 12; B licht dit toe met een herinnering aan de schepping der wereld.

60 V: in medio terrae, vs. 12; B wijst er op, dat Palestina inderdaad in 't midden van de toen bekende en bewoonde wereld lag; ring: ommering, kring.

61-62 V: Tu confirmasti in virtute tua mare, vs. 13; B illustreert het w.w.: opdat de Roode Zee zou vaststaan als een muur; Vondel breidt op zijn beurt de beeldspraak uit, door de voorstelling, dat God dien muur heeft gemetseld (metst).

63-64 V: contribulasti capita draconum in aquas, vs. 13; B: Grj hebt in de wateren van diezelfde zee de hoofden der Egyptenaren, die als draken de Joden achterna zaten, bedolven.

65 het draeckenhooft: V: capita draconis, vs. 14; B zegt dat alle uitleggers hieronder Pharao verstaan; toren: toorn.

66 V: Dedisti eum escam populis Aethiopum, vs. 14; B zegt, dat sommige uitleggers het rijk der Egyptenaren een buit voor de Ethiopiërs (bij Vondel doorgaans Mooren, vgl. LXXI Harp. vs. 33-34) noemden; maar - vervolgt B, en hier heeft Vondel 't oog op - volgens anderen werd het lijk van Pharao het aas van de raven, die om hun zwarte veeren Ethiopiërs genoemd worden: hieruit groeide Vondels eigenaardige verbinding van rave en Mooren.

69 Jordaen: V: Ethan, vs. 15, ook volgens B is de Jordaan bedoeld.

70 kil: waterdiepte.

74 ring-omringt: echt Vondelsch woordspel.

[p. 412]

75

Den zomer hebt gy overgooten,

 

Bemaelt met verwe en levend groen:

 

En schoon de winter 't velt verwildert,

 

Uw geest en kunst de lent herschildert.^73-78

 

 

 

Gedenck hoe 't volck, van u verbastert,

80

Het heilige omwroet, en schoffeert,⁸⁰

 

Uwe almaght vloeckt, beschimpt, en lastert;

 

Hoe reuckloos zaet uw' naem onteert,⁸²

 

Uwe almaght terght en trotst baldaedigh,⁸³

 

In zijnen wrevel onverzadigh.⁸⁴

 

 

85

Och, geef uw tortelduif de raven⁸⁵

 

En wilde dieren niet ten aes.⁸⁶

 

Vergeet niet eeuwigh uwe slaven,

 

En armen, dus getrapt, helaes.

 

Zijn wy te snoot voor u gevonden,

90

Zoo eert ten minste uw heilverbonden:^89-90

 

 

 

Want 's vyants huizen allerwegen

 

Zijn elck een roofnest, opgevult

 

Met schatten, door gewelt verkregen,

 

En onrecht. laet beproeft gedult,

95

Tot wanhoop toe niet gansch verschoven.⁹⁵

 

De droeve en arme zal u loven.

 

 

 

Rijs op, en hanthaef eens genadigh,

 

Het Recht der vroomen, uwe zaeck.

 

Gedenck hoe reuckloos volck baldaedigh

100

U daeghlijx schent, en terght tot wraeck.

 

Vergeet niet hoe uw haeters grimmen,

 

Hun lastren altijt hooger klimmen.¹⁰²

73-78 V: Tu fecisti omnes terminos terrae; aestatem et ver tu plantasti ea, vs. 17.

80 schoffeert: schendt.

82 reuckloos zaet: een roekeloos geslacht.

83 trotst: trotseert.

84 onverzadigh: onverzadelijk.

85 uw tortelduif: V: animas confitentes tibi, vs. 19; ook B spreekt niet van duiven, maar Buchanan heeft: Ne trade vitam turturis tuae feris.

86 aes: prooi, voedsel.

89-90 V: Respice in testamentum tuum, vs. 20; B: als gij ons niet wilt gadeslaan, let dan ten minste (saltem) op 't verbond, dat gij met onze Vaderen sloot.

95 verschoven: ter zij geschoven.

102 lastren: schandelijke daden.