De werken van Vondel. Deel 8. 1656-1660

[p. 666]

Maeghdepalm
Ter kloosterstaetsie Van zuster Anna Bruining,
Bevestight In d'Orde van d'arme Klaerissen te Bethlehem.aant.aant.^*

Sint Lukas.

Anna gingk noit uit den tempel, maer diende Godt nacht en dagh met vasten, en bidden.

In den Iaere M D CL VIII.

* Van 1658. Volgens de tekst van de afzonderlike uitgave in 4^o (Unger, no. 580). Anna Bruining was de oudste dochter van Vondel's zuster Catharina (zie Sterck: De Genealogie van Vondel in dl. 5, blz. 49-50).
Het titelblad, Kloosterstaetsie: plechtige inwijding, na de proeftijd van het noviciaat in 't klooster doorgebracht, waarbij vrijwillig worden afgelegd de voortaan bindende drie Geloften, door Vondel in vs. 8 genoemd met de drie woorden: ‘gehoorzaem, arm en kuisch’.

[p. 667]

Maeghdepalm.

Weinigen heeft Godt gegeven

Al wat hart en oogh bekoort,

In de lente van haer leven,³

Af te snijden: 't eeuwigh Woort

JESUS rechte hant te trouwen;⁵

Hem te volgen onder 't kruis,

Zonder omzien, en berouwen,

Stil, gehoorzaem, arm en kuisch:

's Nachts te bidden, en te waecken

Op den bergh: geen leckerny¹⁰

Met de kiesche tong te smaecken:¹¹

Altijt godtgetroost, en bly,

Opgetogen met gedachten¹³

In het hemelsch heilighdom,

Vol betrouwen in te wachten¹⁵

Aller zielen bruidegom:

Zulck een lot, het hooghst' van allen,

Zulck een kostelijck kleenoot

Is nu ANNA toegevallen,

Uit des hemels rijcken schoot.

Cherubijnen, Serafijnen

Daelen om het staetigh feest

Van dees jongkvrouw t'overschijnen,²³

Daerze, rustigh, bly van geest,²⁴

Op het spoor van Sinte Klaere,²⁵

Naer Franciskus strengen stijl,²⁶

Aenkomt treden ten altaere,

Als met eenen minnepijl

Van om hoogh in 't hart geschoten.

Zoo verlaet de schoone maeght

Op de harpsnaer onverdroten³¹

3 de lente: Anna was of werd 34 jaar.

5 rechte hant te trouwen: rechterhand als symbool van trouw te aanvaarden.

10 Op den bergh: herinnering aan het gebed van Christus (Matth. 26, vs. 30 en 40).

11 kiesche: fijnproevende.

13 Opgetogen: omhoog gevoerd (als mystieke term sedert ME. taalgebruik).

15 in te wachten: af te wachten.

23 overschijnen: bestralen.

24 rustigh: kloekmoedig.

25 Blijkens 't titelblad werd Anna opgenomen in een Klarissen-klooster.

26 stijl: kloosterregel.

31 Op de harpsnaer: bij de muziek van de neerdalende engelen (vs. 20-22).

[p. 668]

 

's Vaders huis. haer yver draeght

 

Lijf en ziel op aen den geenen

 

Dienze mint, en hy bemint

35

Die van haere kintsche beenen³⁵

 

't Heillicht volght, zoo ras zy 't vint.

 

Al de weerelt jaeght naer schatten,

 

Vlamt op wellust, eer, en staet:³⁸

 

ANNA laet de goutzucht vatten

40

Naer het goet, dat haest vergaet:^39-40

 

Zy, uit goddelijcken bloede

 

Weêrgeboren, als Godts zaet,⁴²

 

Kust den mont der arremoede.⁴³

 

Zuster ANNA, gy verlaet

45

Alles om alleen te winnen

 

't Waertste goet, het eenigh Al.

 

Uwe schoonheit blinckt van binnen.

 

Gy verkiest een' armen stal

 

Met d'ootmoedige Marye,

50

Kiest een kribbe, een stroien bedt.

 

Christus is uw hoovaerdye.⁵¹

 

Wat u hindert en belet

 

In de loopbaen, onder 't rennen

 

Naer den opgehangen prijs,

55

Als met aengeschote pennen,⁵⁵

 

Smijt gy van u, kloeck, en wijs.

 

Gy verwacht, als uw genooten,

 

Opgeschort, met brandend licht,⁵⁸

 

Ingetogen, opgesloten,⁵⁹

60

Uwen bruidegom, en sticht^57-60

 

Door den spiegel van uw leven

 

Andren, die, noch zwack en teêr,

 

Zulck een kracht niet is gegeven:

 

Christus kruis is uw geweer,⁶⁴

65

En uw wapen, om te stryen

 

Tegens weerelt, vleesch, en bloet.

 

Uw godtvruchtige getyen⁶⁷

 

Onderhouden 't graêgh gemoedt,⁶⁸

35 van haere kintsche beenen: van kindsbeen, van jongs af.

38 wellust: genot; staet: hoge positie.

39-40 vatten naer: grijpen naar; haest: weldra.

42 zaet: spruit, kind.

43 Bemint de armoede.

51 Uw enige trots is Christus.

55 Alsof ge gevleugeld waart (aangeschote: aangetrokken).

58 Opgeschort: met opgeschort kleed (om vlugger te kunnen lopen).

59 Ingetogen: in overpeinzing.

57-60 Evenals de wijze maagden in de gelijkenis (Matth. 25, vs. 1-12).

64 geweer: wapen, uitrusting (Ned. Wdb. IV, 2021).

67 getyen: voorgeschreven dagelijkse koorgebeden en -zangen.

68 graêgh: begerig, verlangend.

[p. 669]

 

Als met manna, dat van boven,

70

Onder 't vasten, u versterckt,

 

Om den Oppersten te loven,

 

Die dit wonder in u werckt.

 

Snedigh weet gy t'onderscheiden⁷³

 

Godts geboden van Godts raet,⁷⁴

75

Die u, als een hant, komt leiden

 

Naer een hooger trap, den staet

 

Van 't volkomen, onbeslommert,⁷⁷

 

Vry van huiszorge, aerdschen last,

 

Daer zich Marta me bekommert,

80

Gy met haere zuster vast,⁸⁰

 

Voor Godts voeten neêrgebogen,

 

't Allerbeste deel verkiest,^78-82

 

Dat geen vloeck, noch helsch vermogen⁸³

 

U berooft, hoe fel het briescht.

85

Wilt gy in de renbaen loopen

 

Naer 't volkomen, sprack Godts zoon,⁸⁶

 

Pas uw have te verkoopen:⁸⁷

 

Deelze aen armen: volghme: uw kroon

 

Zult gy in den hemel erven:⁸⁹

90

Maer de jongelingk, vol smert,

 

Kon zich niet hierin versterven.^85-9191

 

Christus raet viel hem te hardt,

 

Om zijn' eigen wil te passen⁹³

 

Op de leest van 's hemels raet:

95

Gy, hem over 't hooft gewassen,

 

Volght de les, die hy versmaet.

 

Stockoude Anna, die Godts tempel⁹⁷

 

Nacht en dagh bewaerde, en badt,⁹⁸

 

Nimmer over Arons drempel⁹⁹

100

Om een lucht naer buiten tradt,¹⁰⁰

 

Hoort uw jeught, zoo vroegh te koore,¹⁰¹

 

Galmen rollen door den boogh,¹⁰²

73 snedigh: met juistheid.

74 De (R.-K.) Geloften van ‘eeuwige kuisheid, armoede, en gehoorzaamheid’ (zie vs. 8), heeten de drie evangeliese raden; raden in tegenstelling met geboden, die iedereen verplichten. De evangeliese raden worden vrijwillig aanvaard bij de plechtige kloostergeloften door personen, die zich tot die hogere religieuse staat geroepen achten en die door de overheid van het klooster daartoe geschikt worden geacht.

77 't volkomen: de staat der godsdienstige volmaaktheid, die in 't klooster bestreefd en beleefd wordt. (Vgl. vs. 86); onbeslommert: onbelemmerd.

80 vast: intussen.

78-82 Vgl. Lucas X, 38-42.

83 vloeck: duivel; vermogen: macht.

86 volkomen: zie vs. 77.

87 Pas: draag zorg.

89 erven: verwerven.

85-91 Zie Matth. XIX, vs. 16-22 over Christus en de rijke jongeling.

91 zich versterven: zijn zucht naar aards bezit onderdrukken.

93 passen op: voegen naar.

97 Anna: de profetes, haar naamheilige (Lucas II, vs. 36-37).

98 bewaerde: verbleef in.

99 Arons drempel: de drempel van Jerusalem's tempel: Aäron was de eerste hogepriester.

100 Om een lucht: om lucht te scheppen.

101 te koore: in het koor.

102 rollen: doen rollen.

[p. 670]

 

Dat het in der Englen oore

 

Klinckt, daer zy u van om hoogh

105

Groet in 't midden van de Nonnen,

 

Van de maeghden, vry van smet,

 

Die de weerelt overwonnen,

 

En het Lam, op zijnen tret,

 

Volgen, waer het haer wil leiden.

110

Kon Sint Jan in wildernis,¹¹⁰

 

Vrolijck, eenzaem, afgescheiden,

 

Weigren 's konings gunst, en disch,

 

Hoofsche pracht, en zijde kleeren,

 

Met zijn kemels huit vernoeght,

115

Op wat wilden honigh teeren,

 

Daer men zaeit, noch maeit, noch ploeght;¹¹⁶

 

Zou Godts dienstmaeght dan ontzeggen¹¹⁷

 

't Niniveesche hairenkleet,¹¹⁸

 

Op een bulster neêr te leggen;¹¹⁹

120

Met Elias, Godts Profeet,¹²⁰

 

En met Christus veertigh dagen

 

Spijs t'ontbeeren, voor zoo veel^121-122

 

Haere teêrheit kan verdraegen?

 

Zou de lust van lijf en keel

125

Meer vermogen dan de lusten

 

Van de ziele? ay, wie wil niet

 

Op den bergh van Tabor rusten,

 

Daer men JESUS klaerheit ziet,^126-128

 

En bespiegelt? dat aenschouwen

130

Is wat anders dan een blick¹³⁰

 

Van vermaeck, daer 't naberouwen

 

Flux op volght met smert en schrick.

 

Zoo gelijckt men Rechabs zoonen

 

Die, op 't vaderlijck gebodt,

135

Slechts een arme hut bewoonen;

 

Wijn ontbeeren, en by Godt

 

Zoo gezien zijn, en gezegent,

 

Dat hy Rechabs afkomst spaert,

 

Als zijn gramschap plaegen regent,

140

't Lant verwoest met vier en zwaert.^133-140

110 Sint Jan: Johannes de Doper (Matth. III, vs. 1-4).

116 In de woestijn.

117 ontzeggen: weigeren aan te nemen (Ned. Wdb. X, 2059).

118 't Niniveesche hairenkleet: het boetekleed bij de boete der bewoners van Ninive, om de straffen, hun voorspeld door Jona(s), af te wenden (vgl. Jona(s) III, vs. 6).

119 bulster: harde matras; neêr te leggen: te liggen.

120 Met: evenals.

121-122 Zie Matth. IV, vs. 1-2.

126-128 Zie Matth. XVII, vs. 1-2.

130 blick: glinstering (Ned. Wdb. II, 2843).

133-140 Zie Jeremia XXXV, vs. 6-19.

[p. 671]

 

Dit zijn zuivre bybelspreucken.

 

Wie dit menschevonden schelt,¹⁴²

 

Moet Godts zuiver bladt eerst kreucken.¹⁴³

 

Dit 's het blancke Lelivelt,¹⁴⁴

145

Ons getoont in 't Euangeli.

 

Salomon, in al zijn pracht,

 

Magh 't niet haelen by een Leli¹⁴⁷

 

Van dit maeghdelijck geslacht.^146-48

 

Sinaes wet is onvolkomen¹⁴⁹

150

By de wet, die hooger draeft¹⁵⁰

 

In een ziel, die, opgenomen

 

Binnen Sion, rijck begaeft,¹⁵²

 

Overvloeit in alle dingen.

 

Zy vermagh het al door een.¹⁵⁴

155

Eigenzinnigheit te dwingen,¹⁵⁵

 

Evaes slang met voeten treên,¹⁵⁶

 

Die het oogh door guichleryen¹⁵⁷

 

Aenlockt tot een snoot genot;¹⁵⁸

 

Godt ter liefde, zich besnyen,¹⁵⁹

160

Zonder nootwet, en gebodt,¹⁶⁰

 

Passen Christensche Amazonen,¹⁶¹

 

Schuw van 't mannelijck geslacht.

 

Dichters, stelt uw cytertoonen:

 

Spant uw snaeren uit haer kracht.¹⁶⁴

165

Volght de maeghdelijcke standers,

 

d'Overwinsters van haer' lust,

 

Moediger dan Alexanders.

 

Alexanders sabel rust

 

Eer de weerelt is gewonnen,

170

Eer de helt zich zelf verwint:

 

d'Oorlogh van mijn Kloosternonnen

 

Van zich zelve eerst streng begint.^168-72

 

't Eilant van geen zeven voeten¹⁷³

142 menschevonden schelt: uitmaakt voor menselike bedenksels.

143 Moet eerst het gezag van de Bijbel als Gods heilig woord ontkennen.

144 het blancke Lelivelt: het maagdelijke leven der Evangeliese raden.

147 Magh 't niet halen: kan niet halen.

146-48 Zie Matth. VI vs. 28-29.

149 Sinaes wet: de wet van Mozes, gegeven op Sinaï.

150 By: vergeleken bij; hooger draeft: een hogere vlucht neemt, verdere strekking heeft.

152 Binnen Sion: 't kloosterlik heiligdom; begaeft: begiftigd.

154 het al door een: alles door Christus.

155 Eigenzinnigheit: eigenliefde (deze betekenis niet in Ned. Wdb.).

156 Evaes slang: de verleiding.

157 guichleryen: bedriegelike voorspiegelingen.

158 snoot: minderwaardig, afkeurenswaardig.

159 zich besnyen; zijn lusten bedwingen (vgl. zich versterven in vs. 91).

160 nootwet: wettelike noodzaak.

161 Christensche Amazonen: Christelike strijdsters (vgl. vs. 166).

164 uit haer kracht: tot het uiterste van hun kracht.

168-72 Alexander's overwinning was minder roemrijk, want hij had zich zelf nog niet overwonnen. De strijd van de nonnen begint daarmee!; Van: bij.

173 't Eilant van geen zeven voeten: de mens zelf. Zinspeling op een bekend grafschrift van koning Alexander; gisteren was hij heer van de gehele wereld, nu moet hij genoegen nemen met een graf van zeven voeten (vgl. S.S. Hoogstra: Prozabewerkingen van het Leven van Alexander den Groote. blz. 31).

[p. 672]

 

Zich bemaghtigen, is meer

175

Dan al 't aerdtrijck om te wroeten

 

Met den degen, en de speer.

 

'k Zie de loutre zielen keeren¹⁷⁷

 

Uit dien slagh, en, boven 't zwerck,

 

In de starren triomfeeren,

180

Ingehaelt van al de Kerck,¹⁸⁰

 

Alle Heiligen, en geesten.¹⁸¹

 

'k Hoorze zingen aen den rey,¹⁸²

 

Op onendelijcke feesten,

 

't Nieuwe liet, op fluit, schalmey,¹⁸⁴

185

Harp, en snaer, en schuiftrompetten,

 

En bekranst met maeghdepalm,

 

Aen geduurige bancketten,¹⁸⁷

 

In sneeuwit gewaet, den galm¹⁸⁸

 

Van dien gouden tempel wecken;

190

Daer heur zon noch maen verlicht,¹⁹⁰

 

Geene schaduwen bedecken;

 

Maer Godts heilrijck aengezicht

 

Zalight zijn gekruiste bende.¹⁹³

 

Godt is 't Kloosterslot en

 

 

 

ENDE.

 

J. v. Vondel.

177 loutre: reine.

180 van al: door de gehele.

181 geesten: engelen, zielen.

182 aen den rey: in koor.

184 op: met begeleiding van.

187 geduurige: onafgebroken.

188 galm: weergalm, echo.

190 Daer: waar. Vgl. de beschrijving van het hemelse Jerusalem in Openbaring XXI, vs. 21-23.

193 gekruiste bende: in nieuw-testamenties spraakgebruik: Christus het kruis nadragende, Hem in zijn lijden navolgende, gemeenschap.