De werken van Vondel. Deel 8. 1656-1660

[p. 723]

Op de Historischilderyen
Ter eere van de Keurvorstinne, den Vorst van Anhalt, en alle Nassausche Heeren en Vrouwen op het stadthuis geschildert. Door G. Flinck.aant.aant.^*

Hier openbaert zich 't levensgroote leven

Van Veronees, met kracht en majesteit,²

Door vrou Natuur tot schilderen gedreven.

De Batavier, en Kermerlander pleit

Hier voor het recht der vryheit met Romainen,^4-5

Ontzien niet Rome in 't harnas 't hooft te biên,⁶

Te stuiten die hunn' bontgenoot verkleinen.⁷

Al wort Vitel de weerelt door ontzien:⁸

Al slaven dry gedeelten van der aerde⁹

In zweet, en bloet, gesponnen onder 't juck,

Een ysren juck, dat hunnen hals bezwaerde:

Beleit, en moedt braveeren 't aertsch geluck.¹²

De leeuwen gaen het wolvenest verstooren¹³

Van Romulus, en Remus. in een' hoeck¹⁴

Wort over Rijn de vryheit weêr geboren¹⁵

Met verwen, in het velt van luttel doeck.

Het raethuis komt u levende openbaeren¹⁷

Wat Tacitus met letteren en int

U eer ontvoude in zijn beknopte blaeren.¹⁹

* Van 1659. Volgens de tekst van de afzonderlike uitgave in plano (Unger no. 586).
Bij het vorstelik bezoek waren de acht grote lunetten van de gaanderij der Burgerzaal nog niet met schilderwerk gevuld. Hiervoor schilderde Govert Flinck toen in allerijl vier doeken in waterverf, met de bedoeling deze daarna door olieverfschilderijen te vervangen. Deze voorlopige doeken vielen zo in de smaak dat Amsterdam 28 Nov. een contract met Flinck sloot voor de levering van twaalf definitieve stukken; doch vóór de uitvoering stierf F. (2 Febr. 1660).
Met de uitvoering der vier tafereelen - de samenzwering in het Schaakerbosch, Brinio wordt op het schild verheven, het overvallen van de Romeinse legerkampen, de vrede tussen Romeinen en Bataven - hebben Jordaens, Lievens en Ovens (deze i.p.v. Rembrandt, wiens doek van de samenzwering werd afgekeurd) zich van 1661-1662 bezig gehouden. Zie Hans Schneider, Govert Flinck en Juriaen Ovens in het Stadhuis te Amsterdam in: Oud-Holland 42-1925, blz. 215-16; dez., Ferdinand Bol als Monumental-maler im Amsterdamer Stadhaus in: Jahrb. der preusz. Kunstsamml. 74-1926, blz. 83.
In vs. 1-20 beschrijft V. de schilderijen in het algemeen, in vs. 21-24 de samenzwering, vs. 25-27 Brinio's verheffing, vs. 28-37 de overval, vs. 38-42 de vrede.

2 Veronees: vgl. deel 4, 597. Hier bedoeld als erenaam voor Flinck, die Veronese's beschildering van het Dogepaleis te Venetië tot voorbeeld nam.

4-5 pleit met: voert een woordenstrijd met.

6 in 't harnas: met de wapenen.

7 die: degenen die; wie met hunn' bontgenoot bedoeld wordt, is mij niet duidelik.

8 Vitel: Vitellius, in 69 tot keizer van Rome uitgeroepen, maar in hetzelfde jaar door Vespasianus verslagen. Claudius Civilis maakte van de strijd tussen de Romeinse keizers gebruik om de Romeinen uit het eiland der Batavieren te verdrijven.

9 dry gedeelten: de drie toenmaals bekende werelddelen: Europa, Azië, Afrika.

12 braveeren: trotseren.

13 De leeuwen: de Bataven; het wolvenest: de Romeinse vestigingen. De stichters van Rome, Romulus en Remus waren door een wolvin gezoogd; verstooren: verwoesten.

14 in een hoeck: nl. van de gaanderij in 't stadhuis.

15 over Ryn: aan de overzijde (Noordzijde) van de Rijn.

17 levende: naar het leven geschilderd.

19 eer: eertijds; zijn beknopte blaeren: in zijn bondige stijl.

[p. 724]

20

Verzaet uw oogh al die den vrydom mint.

 

Ziet Burgerhart, een hantvol eedtverwanten,²¹

 

In schaduw van een bosch, op 't boschbancket,²²

 

Met eenen eedt zich tegens Rome kanten.

 

Een Betuver stelt Rome zelf de wet.²⁴

25

Arm Kermerlant verheft den Kermerlander,

 

Helt Bruno trots ten hemel op een' schilt.²⁶

 

Zy zweeren hem, en zijnen leeuwenstander.²⁷

 

Op zulck een hooft van onvermogen spilt²⁸

 

Het Roomsche heir zoo veele regementen,²⁹

30

Die d'oevers van den Rijn, en Brittenlant

 

Bezetten, en in hunne legertenten

 

Van dootschen schrick niet langer houden stant.

 

Uit gulle duin en duingront komt te steigeren³³

 

De vryburgh van de volcken, plat getreên.³⁴

35

't Gulhartigh volck durf Cesar halstol weigeren.³⁵

 

Het ruckt te hoop uit bosch, en boereveen.

 

Wat Cesar won loopt op een' sprong verloren.³⁷

 

De Veengront lijdt niet langer vreemde tael,

 

En draeght alleen den vryen ingeboren,

40

Van zee af tot aen d'oevers van de Wael,

 

Tot dat de pais met eere wort gesloten;

 

Out Rome hen omhelst, als bontgenoten.⁴²

 

 

 

J. v. Vondel.

21 Burgerhart: vertaling van (Claudius) Civilis; eedtverwanten: samengezworenen.

22 boschbancket: maaltijd in het bos.

24 Rome zelf: zelfs Rome.

26 Bruno: Brinio.

27 leeuwenstander: vgl. vs. 13.

28 van: door.

29 Roomsche: Romeinse.

33 gulle: rulle, van los zand! steigeren: oprijzen.

34 vryburgh: vrije vesting; plat getreên: (te voren) met de grond gelijk gemaakt.

35 Gulhartigh: eenvoudig (Ned. Wdb. V, 1260;) durf: durft; halstol: verplichte levering van mensen, o.a. voor de krijgsdienst (Ned. Wdb. V 1707).

37 Cesar: de Keizer; op een' sprong: met één slag; loopt verloren: gaat te loor.

42 omhelst: vriendschappelik opneemt.