De werken van Vondel. Deel 9. 1660-1663

[p. 254]

De bruiloft Van Den Teems en Aemstel t'Amsterdam.
Aen de doorluchtighste Hoogheden Maria Stuart en Willem van Oranje, Princen van Oranje &c.aant.^*

Quoe surgere regna Conjugio tali!

Zou men geene bruiloft houwen,

Nu de godtheên van de zee,

Teems en Aemstel, t'zamen trouwen,

Lieflijck paeren, en dees twee

t'Zamensmilten, rijck van zegen,⁵

Die van boven nederdout,⁶

Neêrdaelt in een' gouden regen.

Beide hooftsteên gaen in gout

Zich te prijck voor ieder zetten,⁹
  Daer de Moeder en de Zoon,
Op den klanck der zeetrompetten,

Bataviers en Britten noôn,

En de princeberckemeier¹³

Omgaet op het staetgeluck.¹⁴

Triton is de dans beleier.¹⁵

Nu zal geen tyrannigh juck,

Geene zeeplaegh hun braveeren¹⁷

Op den grooten oceaen.

Rijcke vlooten gaen en keeren,

* Van 1660. Volgens de tekst van de afzonderlike uitgave in plano (Unger no. 609). Het motto, ontleend aan Aeneïs IV, 47, dat eigenlik aanvulling behoeft, wordt door Vondel (deel 6, blz. 548) vertaald: ‘Hoe wil dit Rijck toenemen door zulck een huwelijck!’
Amsterdam, dat met Engeland op goede voet wou geraken, nodigde na Karels vertrek Maria, de zuster van Karel II uit, met haar zoon de stad te bezoeken. Zij werden van 18-21 Juni met vorstelike eer ontvangen. De titel duidt aan dat de regeerders een nauw verbond met Engeland beoogden.

5 t'Zamensmilten: zich innig verenigen.

6 nederdout: als weldoende dauw nederdaalt. Die ‘dauw’ blijkt van goud te zijn (vs. 7).

9 Zich te prijckzetten: gelijk een bruid placht te doen.

13 princeberckemeier: vorstelike beker.

14 omgaet op het staetgeluck: rondgaat om te drinken op het heil van de staat.

15 dansbeleier: aanvoerder bij de dans, waarmee de verzoening gevierd wordt.

17 braveeren: trotseren.

[p. 255]

20

  Met al 's aerdtrijx oogst gelaên,

 

d'Onderzaten milt verrijcken.

 

Teemsstadt, 's konings ouden troon,

 

Aemstelsstadt, de wijck der wijcken,²³

 

Houden eenen trant en toon,²⁴

25

Zingen hant aen hant te gader

 

Hoe de zeevaert bloeit en wast.

 

Noit heeft bontgenootschap nader

 

Twee op eene leest gepast.^27-28

 

Alle stroomgoôn en godinnen

30

  Groeten hen op 't vrolijck feest,

 

Offren, om hun hart te winnen,

 

Al het edelst dat elck leest:³²

 

Arnus, Betis, Taegh, en Seine,³³

 

Belt, en Wyssel, Elve, en Rijn,³⁴

35

Meer en minder, groot en kleine,

 

Niemant wil de leste zijn.

 

By 't geluck wort gunst gewonnen.³⁷

 

Wat de joffers in den vliet³⁸

 

Oit borduurden, vlochten, sponnen

40

  Wyden zy aen 't zeegebiet⁴⁰

 

Der getrouden tot een gifte,

 

Root korael, en halskarkant,⁴²

 

Gout en zilver: wat elck zifte,⁴³

 

Parlemoerschulp onder 't zant,

45

Parlen in het wier gevonden,

 

Moschtapijten, onder 't schuim

 

Schoon gebloemt op watergronden,

 

Beeldewerck van vogelpluim⁴⁸

 

Geschakeert, en waterverven,⁴⁹

50

  Onbeschroomt voor zon en lucht,⁵⁰

 

Vischbeenkokers, menighwerven⁵¹

 

Omgekrult, met loof en vrucht⁵²

 

Overkleet, noch twee scheepskroonen,

 

Aen den Aemstelstroom, en Teems

55

Toegewijt, en voor hun troonen

23 de wijck der wijcken: het toevluchtsoord bij uitnemendheid.

24 éénen: een zelfde.

27-28 nader op eene leest gepast: in nauwere harmonie verbonden (eigenlik: gelijkvormiger, dus: meer gelijkgezind, gemaakt).

32 leest: vergaart.

33 Arnus: Arno; Betis: Guadalquivir, (vgl. de landstreek Betica).

34 Elve: Elbe.

37 gunst: blijken van genegenheid, geschenken (Ned. Wdb. V, 1290).

38 de joffers in den vliet: de waternymfen.

40 't zeegebiet: de gezamenlike heerschappij over de zee.

42 halskarkant: halssieraad van goud met juwelen (Ned. Wdb. VII, 1621).

43 zifte: uit het zand opdolf.

48 vogelpluim: veren.

49 Geschakeert: bont.

50 Onbeschroomt voor: beveiligd tegen.

51 Vischbeenkokers: kokers uit dikke visgraten gesneden.

52 Omgekrult: sierlik gebogen.

[p. 256]

 

Schoon gevlochten en uitheemsch:

 

Noch twee scepters, en juweelen.

 

Tweedraght ziet dit aen met smert,

 

Nu zy d'eendraght niet kan deelen.⁵⁹

60

  Dat 's een dootsteeck in haer hart.

 

Konze nu het twistzaet zaeien,

 

Eenen appel, root van gout,⁶²

 

Om den wapenoogst te maeien,⁶³

 

Daer Homeer zijn' zang op bouwt;

65

Konze Europe en Asiaenen⁶⁵

 

Weder schenden tegens een;⁶⁶

 

Zy ontzaegh noch bloet noch traenen,⁶⁷

 

Achte kermen, noch gebeên,

 

Die, met 's afgronts geest bezeten,⁶⁹

70

  Zwanger van veel ongevals,⁷⁰

 

Gansch Europe een staele keten

 

Docht te slingren om den hals:

 

Maer dit roken d'Engelanders,

 

En de Bataviers, die trou

75

Nu met onderlinge standers⁷⁵

 

Gaen gepaert, als man en vrou,⁷⁶

 

Om de waterstraet te vaegen⁷⁷

 

Van het ongebonden schuim,⁷⁸

 

Dat ter helle uit elck quam plaegen.

80

  Tijt is 't dat de zeeplaegh ruim',⁸⁰

 

En zich weder ga versteecken

 

In het onverlichte hol,⁸²

 

Met haer grijns en valsche streecken.⁸³

 

Hier staen liefde en eendraght vol.⁸⁴

85

Amsterdam omhelst nu Londen,

 

Beide aen een door trou verbonden.

 

 

 

J. V. Vondel.

t'Amsterdam, voor de weduwe van Abraham de Wees, op den Middeldam. 1660.

59 deelen: verbreken.

62 appel: de gouden twistappel van Eris, de godin van de Tweedracht, op de bruiloft van Peleus en Thetis onder de gasten geworpen.

63 den wapenoogst: de oorlogsbuit.

65 Asiaenen: Aziaten.

66 schenden tegens een: tegen elkaar ophitsen.

67 ontzaegh: zou ontzien.

69 Die: hangt af van Zy (67); 's afgronts: van de hel.

70 Op het punt veel rampen voort te brengen.

75 met inderlinge standers: met verbonden krijgsmacht.

76 Gaen gepaert: samengaan.

77 vaegen: zuiveren.

78 ongebonden schuim: bandeloze zeerovers.

80 ruim': verdwijne (vgl. het veld ruimen).

82 hol: vgl. Vrye Zeevaert, vs. 3 (deel 5, blz. 567).

83 grijns: valse gelaatstrekken (oorspr. masker).

84 staen vol: blijven bestaan, houden stand (Mnl. Wdb. IX, 887).