It ferset

[p. 106]

11

Ik ryd it doarp Aldeboarn yn. Kertier oer twaen. De toer liket alwer skever te stean. Hy is fan 1762. Yn dy tiid wie it doarp al ieuwenlang in ferblikkende oantins oan himsels. In ferneamd ynwenner, Jancko Douwama, skreau om 1525 hinne al: Born is in old dorp, ende groet geweest, ende this zeer vergangen.

Us heit hat útrekkene dat de grutskens fan it doarp mear as in meter út it lead hinget. Dêr komt hast in sintimeter it jier by, mar dat wurdt alle jierren in bytsje mear. Kinst it in stadige foarm fan fallen neame.

‘Se ha him fundearre op kowehûden,’ fertelde er, ‘mar it bliuwt fean fansels. De boaiem hjir is eins floeiber. Mear as nochris hûndert jier jou ik him net.’

Ik seach de toer ynienen as in bleidobber dy't plat giet.

Ut 'e Spinhússteech komt in fytser dy't my mar krekt ûntwike kin. It is Rikus.

♦

Ik hie in nije freon, Rikus Isreliet. Hy wenne op in boppehûs. Syn efternamme wie eins gewoan Verdam, mar syn heit hie in keunstgebyt dat net paste en as ik oan 'e doar kaam om te freegjen oft Rikus thús wie, rôp er faak nei ûnderen:

‘Rikus isterniet,’ wat klonk as ‘Rikus Isreliet’.

Rikus hie de rige fan Arendsoog op in planke yn syn keammerke stean. Mar sels wie er mear yn 't skik mei it yndianepak dat er krige om't er de skonk brutsen hie nei't er fan de glierbaan yn 'e boarterstún knoffele wie. Syn mem sei:

‘Het bot stak dwars door ze kous, ik mag van me lazarus valle as het niet waar is. Godskelere, Rikus heb de hele nacht legge janke van de pijn!’

Rikus syn mem wie it wiif mei de fjouwerkante kûten, de ien-

[p. 107]

nichste hoer yn it doarp en de iennichste dy't yn it Hollânsk harsels wie. Se hiet Moeke Madam, der hong in hast sichtbere wolk roazegeur om har hinne en se hie sjippeglêde lippen mei fansels de kleur fan dy roazen. Allinne spitich fan dy twa ûnderkinnen.

Us heit hie wolris fernommen nei de reden fan 'e freonskip, mar de brutsen skonk fan Rikus wie him genôch. Se wennen efter yn de Piipsteech. Behalven nei Moeke har parfum rûkte it dêr nei Javaanse jongens en beskimmele jutesekken.

‘Ik krij slachtosken,’ sei Rikus. Hy treau mei twa fingers de boppelippe omheech tsjin 'e noas.

Ik seach it. Lofts en rjochts boppe de molkhoektosken boarren twa ivoaren dolken har troch it fleis.

‘Dêr wurdst wis opperhoofd mei,’ foarsei ik.

As Rikus oan syn mekanokraan boude, siet ik meastentiids te lêzen. Syn heit wie in apart man. Hy wurke op 'e flessespielerij. Hy snie altyd Zwarte Kippen út 'e wyn- en advokaatetiketten. Foar tsien dêrfan koest in folle flesse krije. Sa hie er altyd in slokje efter de hân en Moeke wie sljocht op in advokaatsje.

Syn praat wie in soarte fan Hollânsk, mar ik hie net de yndruk dat it bedoeld wie om ferstien te wurden. Oan hoe't er lûd joech koest hearre hoe't er him fielde. Ik bleau wolris te iten. Dêr siet by Rikus-en-dy kop noch sturt oan, se frieten der samar wat op 'e dolle rûs yn om. Meastentiids makken se de tafel net iens klear en siet elk witwêr yn 'e keamer mei in itensboard op it kleed of op 'e knibbels. Gebed en bibellêzen ûntbrutsen. Sels oan foarmlikheden as ‘smaaklik ite’ en ‘goeie bekomst’ diene se net. Rikus syn heit helle, as er it board leech hie, syn boppe- en ûndertosken út 'e mûle en slikke se om bar ôf. Wat er dan sei, hie ek neat mear fan Hollânsk wei. Mar syn opkropjen spruts kleare taal.

Op in dei fûn ik by buorman Vos in wite plestik ynjeksjespuit foar it ûntsmetten fan oeren of sa. Koest him ek prachtich brûke

[p. 108]

as wetterpistoal. Wy probearren him út op fytsers. In frommeske skrok sa dat se it stjoer kwytrekke, oer de dyk sylde en oan 'e oare kant by de stoeprâne lâns ûnderstboppen rekke. Se die it sa mâl dat wy paden makken.

‘As wy him fol sûgje mei petroalje,’ sei ik tsjin Rikus, ‘en hâldst der in lúsjefers by, dan krijst neffens my in stekflam. Dat is spannender as in strieltsje wetter.’

Dat wie ek sa. Ik drukte der in striel fjoer út dy't ek noch it lûd fan in wynpûster joech. Rikus sûgde him wer fol út 'e advokaatflesse dy't er fan hûs meinommen hie. Ik striek alfêst in nije lúsjefers oan.

Skeat it ding him út 'e hân? Glied syn tomme fan it drukflakje? Makke ik in ûnferwachtse beweging? Hy spuite my lyk tsjin 'e foarholle en yn it hier.

En er vertoonden zich aan hen vlammen als van vuur. It pinksterferhaal. Ik baarnde as in fakkel. Ik fielde neat, mar Rikus eage my oan as wie ik de duvel sels. Hy naaide as in hazze út.

Tichteby wie de Boarn. Ik gong lizzen op in stap, stuts de holle yn it wetter en luts doe myn trui deroerhinne. It dôve. It fel op myn foarholle fielde oan as húskepapier. Ik rûkte de stank fan ferbaarnde hûd en hier.

Doe't ik de keamer yn stapte, seach ik hoe't de ferbjustering it gesicht fan ús mem yn in pear tellen oanfriet. Alle ferhâldingen wiene geweken. Se raasde:

‘Dit komt noait wer goed. Hy is foar it libben skeind!’

Se koe al net mear mei my prate, begriep ik. Ik flechte nei de gong. De spegel liet ûnbarmhertich it rauwe plak sjen fol grutte blierren dy't my tinken diene oan bomiis. Wynbrauwen en teisters wiene raffelige koalswarte triedsjes wurden en de foarste helte fan it hier hie in soad wei fan it fearredek fan Ester, doe't ik har krekt út it nêst helle hie.

‘Twaddegraads, hjir en dêr tredde faaks,’ sei dokter Dikman. Syn mûltsje stie soargelik. Doe't it ferbân der fjirtjin dagen letter ôf

[p. 109]

kaam, wie it plak skulferich en sûpewyt. Dokter wist net oft it bylûke soe. Ik hie op 'e buorren in soad mijende blikken te fernearen.

‘It liket krekt Antarctica,’ sei Niels, dy't op 'e HBS siet. ‘Sjochst dat? Hessel rint mei de Súdpoal op 'e kop om.’

Us heit ferbea my om noch langer mei Rikus om te gean.

‘Kin wol wêze dat er it net mei opsetsin die, jim sette elkoar yn elk gefal oan ta ûnferantwurdlik gedrach. Dan ha ik noch leaver datst in boek lêst.’

In wike of trije letter wie de Súdpoal teid. Der wiene allinne noch wat dizige kuststreken te sjen.