Wiekslag om de kim. Deel 2. Commentaar en apparaat

[GZ9] Diep aan uw hart, diep in uw haar te zullen slapen

Overlevering

C: Carnet H-67, p. 47v, 48r, 51r, 52r.

M^1: Manuscript H-70,[8].

[p. 409]

Kladstadia van ‘Diep aan uw hart, diep in uw haar te zullen slapen’ [gz9] in het carnet van 1924-1925 (H-67, p. 47v en 48r).

[p. 410]

T: De gids 89.iv (december 1925), p. 311. /29/

M^2: Manuscript H-76,19.

P^1-3: Drukproeven D H-78,21.

D: God aan zee, p. 21.

Datering

Kort voor 3 augustus 1925.

Ontwikkelingsgang

I

Van de Woestijne heeft in meerdere zittingen aan dit gedicht gewerkt, en het enkele malen gedeeltelijk of geheel hernomen. In het carnet voor 1924-1925, op een niet nader te bepalen datum kort voor 3 augustus 1925 (p. 48r), schreef hij een aanzet van twee regels in blauwe inkt.

	C:A^+
1		a	I
		a	Aan uwen schouder, aan uw hart te zullen slapen

2		a	^* als in een zoele vacht
			[Stadium A werd doorgehaald in stadium B]

Lager op dezelfde pagina noteerde hij een andere aanzet, waarvan het verband met ‘Diep aan uw hart’ onzeker is:

	C: paralipomenon
(1)		a	De zee		in
		a	[	]	[i]s blind aan U die blikkert in mijn blikken
			[Geheel door gehaald in stadium B]

Beide korte fragmenten werden doorgehaald toen Van de Woestijne met dezelfde inkt een meer uitgewerkte staat (B) vervaardigde, met een gedeelte boven en een gedeelte onder het doorgehaalde paralipomenon.

	C:B^+
1			Diep in uw haar, in uwen nek te mogen slapen,

2

o duister-zoele vacht

3		a	Uw klaarte een menigvuldge		warmte	om mijne slapen
		b	[	]	vlamme	[	]

4		a	ik, eindelijk, de		nacht;
		b	[	]	zéekre [nacht;]
			[strofewit]

5		a	Uw adem die uw rug beweegt en		[streep]
		b	[	]	die mijn blooten,

6

mijn open mond doorschroeit;

+ [→B, 1-2; →C^II, 1-2; →D, 1-2; →E^I, 1-2; →1-2]

* [of: Als]

+ [1-2←A; 1-5→D; 1-6→C^II; 1-8→E^I, 1-8; 1-8→1-8]

[p. 411]

7	a	en mijn		gesloten	oog dat, op uw licht gesloten,
	b	[	]	bewegend	[	]

8		als een bewogen bloeme bloeit:
		[open ruimte]

9

Maar ik [

ø

]

10	a	die		wak
	a	[	]	glanzend waakt en lacht...

11	a	Ik ben		die [ ø ] in [	ø	] hoede
	b	[	]	in uwe [ ø ] [hoede]

12	a	de onnoozel-diepe		nacht
	b	[	]	en -rijpe [nacht]

Direct hieronder voegde Van de Woestijne een nieuwe strofe toe (C:C^I); bovendien herschreef hij de eerste zes regels op de linkerpagina (C:C^II, p. 47v). De beide gedeelten kunnen ook in omgekeerde volgorde vervaardigd zijn.

	C:C^I^+
13			Het uur renne over 't uur in eeuwige geboorte

14		a	de zee weve		haar net
		b	[	]	aan [haar net]

15

ik duik in 't duister van Uw klaarte

16		a	als in een bed
		b	gelijk een beedlaar in een bed

	C:C^II^+
1		a	Diep in		uw
		a	[	]	het haar van Uwen nek te mogen		sla[x]
		a	[			]	[sla]pen,

2

o duizel-zwarte vacht;

3

Uw kin een kegge klaart op mijn doorpriemde slape

4			maar eindlijk, ik, de nacht
			[strofewit]

5

Uw adem die Uw rug beweegt en die mijn blooten,

6			mijn open mond doorschroeit
			[Stadium C^II werd doorgehaald in stadium D]

Enige tijd later werkte Van de Woestijne voort aan het gedicht, daarbij de blauwe inkt verruilend voor potlood. Allereerst benutte hij de linkerpagina waar alleen de zes regels uit C^II stonden. Hij haalde deze regels door en zette de eerste strofe en twee woorden van een volgende versregel op papier (C:D).

+ [→E^I, 9-12; →13-16]

+ [1-2←A; ←B, 1-6; 1-5→D; →E^I, 1-6; →1-6]

[p. 412]

	C:D^+
1		Diep in het haar van uwen nek te mogen slapen,

2

o duizel-zwarte vacht;

3

Uw kin een kegge klaart in mijne rechter-slape;

4		ik, eindlijk, in mijn nacht;
		[strofewit]

5		Uw adem [	ø	]
		[Stadium D werd doorgehaald in stadium E]

Na de laatste regels wederom geschrapt te hebben, maakte de dichter voor het eerst een meer volledige versie. Hij schreef de drie strofen die al een of meerdere keren aan bod gekomen waren (de regels 1-8 en de strofe uit stadium C^I) onder elkaar (E^I), en voegde met een lijn na de tweede strofe een nieuwe in (E^II) die hij bovenaan de rechterpagina schreef. Onderaan ontwierp hij daarna nog de slotstrofe (E^III). De laatste regels daarvan werden afzonderlijk hernomen (E^IV).

	C:E^I^+
1		a	Diep aan uw hart, diep in uw haar te		mogen	slapen,
		b	[	]	zullen	[	]

2

o duizel-zwarte vacht;

3

Uw kin een kegge klaart op mijn doorpriemde slapen,

4		a	ik, eindlijk, in mijn		nacht;
		b	[	]	zéekren [nacht;]
			[strofewit]

5

Uw adem die Uw rug beweegt en die mijn blooten,

6

mijn open mond doorschroeit;

7

maar mijn bewegend oog dat, op uw licht gesloten,

8			als een bewogen roze bloeit...
			[strofewit]^+

9		a	- Het uur		lope
		a	[	]	[lo]ope over 't uur in eeuwige geboorte;

10

staêg maas' de zee haar net:

11

ik, eindlijk, duik in 't eindloos duister van uw klaarte

12			gelijk een beedlaar in een bed
			[r. 9-12 worden r. 13-16 na invoeging van E^II]

+ [1-2←A; ←B, 1-5; ←C^II, 1-5; →E^I, 1-5; →1-5]

+ [1-2←A; 1-5←D; 1-6←C^II; 1-8←B, 1-8; 1-8→1-8]

+ [9-12←C^I; 9-12←13-16]

[p. 413]

	C:E^II^+
9		a	mijn oog dat		[	ø	]	gaat sluiten
		b	[	]	trager wordt mijn oog			dat dra zal [sluiten]

10

gelijk een roze sluit

11		a	(de		dag is	[	ø	]	buiten
		b	[	]	zonne-dag is vol aldra en loomt daar-[buiten]

12		a	aan de ruit)
		b	maar davert aan de venster-[ruit)]
			[Met een lijn is deze strofe na r. 8 van E^I geplaatst]

	C:E^III
17			En zoeke dan uw blik in [ ø ] begeerte^+

18

de [streep] die gij nimmer vondt

19

a

[

ø

]

20		a	de stempel van mijn		mond^+
		b	[	]	slapers[mond]

	C:E^IV
19		a	than
		a	nu ga ik slapen
		b	ik slaap bijna;

20

gij voelt aan 't hart de schroeige klaarte

21

de stempel van mijn slapers-mond^+

Het zal meteen na het beëindigen van deze delen zijn geweest dat Van de Woestijne ertoe overging enkele pagina's verderop in het carnet (p. 51r) met hetzelfde potlood het bereikte resultaat uit te schrijven; de slotstrofe was nog altijd niet voltooid (C:F).

Op de volgende blanco pagina (p. 52r) schreef hij met inkt de eerste voltooide versie (G). Deze laatste stadia zijn in de gecombineerde synopsis opgenomen.

+ [→9-12]

+ [→17]

+ [→E^IV, 21;→20]

+ [←E^III, 20; → 20]

II

M¹ is kopijhandschrift voor T geweest.

Varianten en correcties

		(C:A-E niet opgenomen)^+
3	C:F	uw kin een kegge		klaart	op mijn doorpraamde slape		:
	C:G	|				|	;
	M^1-D	|	|	klaarte	|		|

4	C:F	ik, eindlijk,		in	mijn zéekren nacht;
	C:G-D	|	|	naar	|	|

+ [1-2←A; 1-5←D; 1-6←C^II, 1-8;←B, 1-8; 1-8←-E^I, 1-8]

[p. 414]

5	C:F		Uw	adem die uw rug beweegt en die mijn		blooten,
	C:G	a	|		|	bloote	,
		a	u[w]	[			]
	M^1-D		|				|

6	C:F		mijn open		mond doorschroeit,
	C:G-D		|	|	voorhoofd schroeit;^+

9

C:F

mijn oog

dat, trager, dra zijn

eigen

klaart

zal sluiten

C:G

a

|

|

b

[

]

licht

[

]

M^1-M^2

|

|

P^1

|

|,

|

|

[ontbreekt]

|

|

P^2

a

|

|

b

[

]

open

[

]

P^3, D

|

|

10	C:F		gelijk		de	roze	sluit
	C:G, M^1		|	|	een roos zich		|	|
	T		|					|	;
	M^2		|					|	,
	P^1	a	|						|
		b	[					]	;
	P^2-D		|						|

11	C:F	a	(de	zonne-[x]
		a	[ ]	[zonne-]dag is vol aldra en loomt		daar-buiten,
	C:G	a	| |	zoh
		a	[ ]	[zo]nne-dag is vol aldra en loomt		daar-buiten,
	M^1-M^2		|				|
	P^1-D		|		|	daarbuiten,^+

15	C:F		ik	,	eindlijk,		duik in 't		^* einloos	duister van uw klaarte
	C:G		||	◦	|	| ◦	|	|	eindloos	|	|
	M^1		||	,	|	|,	|				|
	T		ík	|							|
	M^2-D		ik	◦	|	| ◦	|				|

16	C:F		gelijk een beedlaar in een bed		.
	C:G-T		|	|	;
	M^2-D		|	|	.

17	C:F		En	^* wez uw		oog [	ø		] verstarrend in begeeren
	C:G	a	| |	wake uw		stralend oog		verstard in bang begeeren
		b	[		]	blanke blik		[		]
	M^1		en	|			|,	|		|	,
	T		doch	|							|
	M^2-D		En	|							|

+ [9-12←E^II]

+ [13-16←C^I; 13-16←E^I, 1316]

* [lees: eindloos]

* [lees: weze] [←E^III, 17]

[p. 415]

18	C:F		gelijk een		[	ø	]	brand
	C:G-D		|	|	dubble			|	|	:

19

C:F

a

ik

slape

ín

uw haar;

'k

ligge

aan uw hart; gij zult niet weren

b

[]

ligge

[

]

brande

[

]

C:G

a

'k

zinke

in

|

|

brand

|

|

a

[]

[zink]

[

]

M^1, T

|

|,

|

|

M^2-D

|

|;

|

|

20	C:F		den stempel van mijn		slapers-mond^+
	C:G-P^1		|			|	.
	P^2	a	|				|
		b	[	]	[sl]á[pers-mond.]
	P^3, D		|					|

+ [←E^III, 20; ← E^IV, 21]

Zetfouten

P^1-D	r. 3: slapen | slape (zie noot 1)
P^1-2	r. 9: een versvoet ontbreekt waar in eerdere bronnen eigen stond; in P^2 voegde Van de Woestijne open in.

Noten

^1

In de proeven voor God aan zee en in de bundel staat in r. 3 ‘mijn doorpraamde slapen’ terwijl alle eerdere bronnen het laatste woord in enkelvoud hebben. Gezien de in de regel getekende situatie lijkt het meervoud hier een vergissing; in de leestekst is daarom het enkelvoud ‘slape’ opgenomen.

^2

In het carnet van 1926 komt een aanzet van een gedicht voor, die nauw verwant is aan ‘Diep aan uw hart, diep in uw haar te zullen slapen’ (carnet H-72, p. 20r). De strofe kan echter niet als voorstadium gelden, omdat ‘Diep aan uw hart’ al in de zomer van 1925 voltooid was en gepubliceerd in De gids van december daaropvolgend. Volledigheidshalve volgt hier het fragment in een synopsis; fase a is geschreven met blauwe inkt, fase b met potlood.

1	a	Leg naast mijn hoofd uw hoofd; leg aan mijn		koelen	schouder
	b	[	]	warmen	[	]

2

a

alover

mijnen

rug

[

ø

] de

heete

kegge van uw kin

a

[

]

[ ø

]

[

]

b

[over]

[mijn]

[

]

kille

[

]

3

b

Uw blik is zwart en heet, de mijne bleek en kouder

4

b

Wij meten kim aan kim

^3	Literatuur: Jansen, ‘Echo's uit de onderwereld.’